Kan det vara en kandidat för WD beskriven av
from datetime import datetime
start_time = datetime.now()
print("Last run: ", start_time)
Last run: 2023-03-06 08:37:55.527086
import urllib3, json
import pandas as pd
http = urllib3.PoolManager()
url= "https://litteraturbanken.se/api/list_all/author?filter_and={%22_exists%22:%22intro%22}&to=10000"
pd.set_option("display.max.columns", None)
r = http.request('GET', url)
data = json.loads(r.data)
dfIntro = pd.json_normalize(data["data"])
dfIntro.head()
authorid | authorid_norm | db_checksum | db_timestamp | db_timestamp_updated | doc_type | full_name | gender | imported | intro | intro_text | librisid | name_for_index | pictureinfo | popularity | searchable | show | surname | updated | birth.date | birth.plain | death.plain | wikidata.birthplace | wikidata.birthplace_label | wikidata.deathplace | wikidata.deathplace_label | wikidata.image | wikidata.sbl_link | wikidata.skbl_link | wikidata.sol_link | wikidata.wikidata_id | wikidata.wikipedia | sources | other_name | intro_author | intro_author_norm | death.date | picture | pseudonym | presentation | dramawebben.intro | dramawebben.intro_author | dramawebben.intro_author_norm | dramawebben.legacy_url | bibliography | external_ref | dramawebben.picture | dramawebben.picture_info | dramawebben.sources | seemore | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 | AbeniusM | AbeniusM | 76499012e7c07728be855a7b41a14baf | 1675080014912 | 1.675080e+12 | author | Margit Abenius | female | 2017-04-14 | \n<p>MARGIT ABENIUS (1899–1970): ”Margit Abeni... | \nMARGIT ABENIUS (1899–1970): ”Margit Abenius ... | ljx00mt45v0dfx5 | Abenius, Margit | None | 2519.0 | True | True | Abenius | 2019-10-16 | 1899 | 1899 | 1970 | [14.614527777, 61.12] | Orsa församling | [17.721805555, 60.011805555] | Lena Parish | http://commons.wikimedia.org/wiki/Special:File... | None | MargitAbenius | None | Q4933592 | https://sv.wikipedia.org/wiki/Margit_Abenius | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN |
1 | BiörnerEJ | BiornerEJ | 4b5b699934e910d889595e8dd4559a97 | 1675080015100 | 1.675080e+12 | author | Eric Julius Biörner | male | 2015-02-18 | \n<p>ERIC JULIUS BIÖRNER eller BJÖRNER (1696–1... | \nERIC JULIUS BIÖRNER eller BJÖRNER (1696–1750... | c9prvz6w1sq9xjg | Biörner, Eric Julius | None | 3885.0 | False | True | Biörner | 2019-10-16 | 1696 | 1696 | 1750 | [17.315361111, 62.476277777] | Timrå församling | None | None | None | 18253 | None | None | Q5578306 | https://sv.wikipedia.org/wiki/Eric_Julius_Bi%C... | [Bernhard Meijer, <a href="/forfattare/MeijerB... | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN |
2 | DahlbergE | DahlbergE | a5bae1b55e7a7133d174724ea602fdb4 | 1675080015445 | 1.675080e+12 | author | Erik Dahlbergh | male | 2014-02-11 | \n<p>ERIK DAHLBERGH (1625–1703): ”grefve, topo... | \nERIK DAHLBERGH (1625–1703): ”grefve, topogra... | fcrttqfz2slp120 | Dahlbergh, Erik | None | 23946.0 | True | True | Dahlbergh | 2019-10-16 | 1625 | 1625 | 1703 | [18.068611111, 59.329444444] | Stockholm | [18.068611111, 59.329444444] | Stockholm | http://commons.wikimedia.org/wiki/Special:File... | 15793 | None | None | Q434533 | https://sv.wikipedia.org/wiki/Erik_Dahlbergh | [Bernhard Meijer, <a href="/forfattare/MeijerB... | [Erik Dahlberg] | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN |
3 | JohannesMagnus | JohannesMagnus | ecc878f2f7266d32924f21b79eeff4df | 1675080016276 | 1.675080e+12 | author | Johannes Magnus | male | 2012-12-13 | \n\n\n <p>JOHANNES MAGNUS (1488–1544) blev ... | \n\n\n JOHANNES MAGNUS (1488–1544) blev kan... | pm134g7756kd6t3 | Johannes Magnus | None | 67183.0 | True | True | Johannes Magnus | 2019-10-16 | 1488 | 1488 | 1544 | [15.625656134, 58.409418037] | Linköping | [12.482777777, 41.893055555] | Rome | http://commons.wikimedia.org/wiki/Special:File... | 12115 | None | None | Q550662 | https://sv.wikipedia.org/wiki/Johannes_Magnus | [<i>Svenskt biografiskt lexikon</i>] | NaN | LotassL | LotassL | 1544 | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN |
4 | Matthias | Matthias | f6efc507203e9e834915e0aefb4ecf0c | 1675080015577 | 1.675080e+12 | author | Matthias Lincopensis | male | 2016-09-09 | \n<p>MATTHIAS LINCOPENSIS (d. 1350), magister ... | \nMATTHIAS LINCOPENSIS (d. 1350), magister Mat... | nl023f864h172g5 | Matthias Lincopensis | None | 5194.0 | True | True | Matthias Lincopensis | 2019-10-16 | 1300 | 0000 | 1350 | None | None | [18.070833333, 59.325] | Stockholm City | None | 9164 | None | None | Q16649933 | https://sv.wikipedia.org/wiki/Mathias_Ouidi | [<i>Svenskt biografiskt lexikon</i>] | NaN | MiocevicL | MiocevicL | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN | NaN |
# WD query to get people Litteraturbanken and described by
endpoint_url = "https://query.wikidata.org/sparql"
import sys
import pandas as pd
from SPARQLWrapper import SPARQLWrapper, JSON
# query people connected to Litteraturebank with no picture and born before 1920
# https://w.wiki/6Qhm
queryLittDesc = """#title: Beskriven av
SELECT (REPLACE(STR(?item), ".*Q", "Q") AS ?WikidataID) (CONCAT(?itemLabel, " ", STR(YEAR(?birthDayWD))) AS ?search) ?birthDayWD ?firstnameLabel ?lastnameLabel ?item
?itemLabel (STR(YEAR(?birthDayWD)) AS ?BirthYearWD) ?authorid WHERE {
?item wdt:P5101 ?authorid;
wdt:P1343 wd:Q10567910.
OPTIONAL { ?item wdt:P735 ?firstname. }
OPTIONAL { ?item wdt:P734 ?lastname. }
OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?birthDayWD. }
SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language "sv", "en". }
}"""
def get_sparql_dataframe(endpoint_url, query):
"""
Helper function to convert SPARQL results into a Pandas data frame.
"""
user_agent = "salgo60/%s.%s" % (sys.version_info[0], sys.version_info[1])
sparql = SPARQLWrapper(endpoint_url, agent=user_agent)
sparql.setQuery(query)
sparql.setReturnFormat(JSON)
result = sparql.query()
processed_results = json.load(result.response)
cols = processed_results['head']['vars']
out = []
for row in processed_results['results']['bindings']:
item = []
for c in cols:
item.append(row.get(c, {}).get('value'))
out.append(item)
return pd.DataFrame(out, columns=cols)
WDLittDescdf = get_sparql_dataframe(endpoint_url, queryLittDesc)
WDLittDescdf.info()
<class 'pandas.core.frame.DataFrame'> RangeIndex: 137 entries, 0 to 136 Data columns (total 9 columns): # Column Non-Null Count Dtype --- ------ -------------- ----- 0 WikidataID 137 non-null object 1 search 136 non-null object 2 birthDayWD 136 non-null object 3 firstnameLabel 133 non-null object 4 lastnameLabel 122 non-null object 5 item 137 non-null object 6 itemLabel 137 non-null object 7 BirthYearWD 136 non-null object 8 authorid 137 non-null object dtypes: object(9) memory usage: 9.8+ KB
WDLittbank_WD_merge = pd.merge(dfIntro, WDLittDescdf, on='authorid',how="outer",indicator=True)
WDLittbank_WD_merge.rename(columns={"_merge": "WD_Littbank_merge_intro"},inplace = True)
WDLittbank_WD_merge["WD_Littbank_merge_intro"].value_counts()
left_only 629 both 130 right_only 7 Name: WD_Littbank_merge_intro, dtype: int64
columnsShow = ['authorid', 'WikidataID','WD_Littbank_merge_intro','intro']
WDLittbank_WD_merge[columnsShow]
authorid | WikidataID | WD_Littbank_merge_intro | intro | |
---|---|---|---|---|
0 | AbeniusM | NaN | left_only | \n<p>MARGIT ABENIUS (1899–1970): ”Margit Abeni... |
1 | BiörnerEJ | NaN | left_only | \n<p>ERIC JULIUS BIÖRNER eller BJÖRNER (1696–1... |
2 | DahlbergE | NaN | left_only | \n<p>ERIK DAHLBERGH (1625–1703): ”grefve, topo... |
3 | JohannesMagnus | NaN | left_only | \n\n\n <p>JOHANNES MAGNUS (1488–1544) blev ... |
4 | Matthias | NaN | left_only | \n<p>MATTHIAS LINCOPENSIS (d. 1350), magister ... |
... | ... | ... | ... | ... |
761 | NermanT | Q538109 | right_only | NaN |
762 | WärnlöfAL | Q561698 | right_only | NaN |
763 | OlofssonH | Q114121959 | right_only | NaN |
764 | LjungbergPA | Q115945623 | right_only | NaN |
765 | LundbergE | Q18244062 | right_only | NaN |
766 rows × 4 columns
from IPython.display import HTML
WDLittbank_WD_merge["Littbank"] = "<a target=_blank href='https://litteraturbanken.se/f%C3%B6rfattare/" + \
WDLittbank_WD_merge["authorid"] + "'>link Littbank</a>"
WDLittbank_WD_merge["WD"] = "<a target=_blank href='https://www.wikidata.org/wiki/" + \
WDLittbank_WD_merge["WikidataID"] + "'>" + WDLittbank_WD_merge["WikidataID"] + "</a>"
HTML(WDLittbank_WD_merge[["authorid","Littbank", "WikidataID","WD","intro"]
].to_html(escape=False))
authorid | Littbank | WikidataID | WD | intro | |
---|---|---|---|---|---|
0 | AbeniusM | link Littbank | NaN | NaN | \n MARGIT ABENIUS (1899–1970): ”Margit Abenius var en framstående litteraturforskare och en av sin tids viktigaste kritikerröster från tidigt 1930-tal och fram till sin död. Hon var även verksam som essäist, översättare och kulturförmedlare samt medlem i Samfundet De Nio. \n[…] \n\nHennes arbete med Karin Boyes litterära eftermäle inleddes redan 1942 med den tillsammans med Olof Lagercrantz redigerade antologin Karin Boye: minnen och studier. Margit Abenius redigerade och kommenterade även Karin Boyes Samlade skrifter, 1947–1949, detta under arbetet med sin Boyebiografi Drabbad av renhet: en bok om Karin Boyes liv och diktning, 1950. Biografin mottogs mycket positivt och den kom i decennier att påverka inte bara den allmänna bilden av Karin Boyes författarskap utan även synen på biografiskrivandet. Kritiska röster och polemik saknades dock inte och med tiden har inte minst Margit Abenius bild av Karin Boyes personlighet och hennes konservativa sätt att skriva om Karin Boyes homosexualitet rönt stark kritik.”\n |
1 | BiörnerEJ | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIC JULIUS BIÖRNER eller BJÖRNER (1696–1750): ”fornforskare, f. 1696, blef 1725 sekreterare och 1738 assessor i antiqvitets-kollegium. Död 1750. Han utgaf en mängd arkeologiska skrifter och åtnjöt mycket länge stort anseende såväl utom som inom vårt land. Hans förnämsta arbeten, hvilka i hög grad bidrogo till att stärka nationalkänslan, voro följande: Nordiska kämpadater, i en sagoflock samlade, om forna kongar och hjältar (1737), Nordisk hjältaprydnad (1739) och Svea rikes hävdaålder (1748). Vidare må nämnas: De Suedia boreali (1717), Specimen hist. geogr. descriptionem Gothunheimiae o.s.v. exhibens (1721, fullst. 1741), Prodromus tractatuum de geographia Scandinaviae veteris & historiis gothicis o.s.v. (1726), Inledning till de yfverborna göters gamla häfder (1738) och Cogitationes critico-philol. de ortographia linguae suio-gothicae (1742).”\n\n \n\n |
2 | DahlbergE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK DAHLBERGH (1625–1703): ”grefve, topograf, f. 1625, d. 1703 som kungligt råd och fältmarskalk, är i literatur-historien bekant genom sitt stora planschverk Suecia antiqua et hodierna, som innehåller afbilder af (äfvensom af andra personer författade beskrifningar öfver) Sveriges förnämsta slott och städer m.m. Han skref för öfrigt en ’kort och sannfärdig berättelse’ om sitt eget lif (utg. 1757 i Gjörvells ’Svenska bibliotek’) och en dagbok (utg. 1823 af S. Lundblad). Se skrifter af A. Fryxell och K. G. Nordin.”\n\n \n\n |
3 | JohannesMagnus | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHANNES MAGNUS (1488–1544) blev kanik i Linköping och Skara 1506. Någon tid därefter reste\n han till Louvain och sedermera till Köln för att fullborda sin utbildning, vilken han avslutade\n med ett teologie doktorat i Perugia (troligtvis 1520). Som Sten Sture d. y.:s ombud reste han\n till Rom där han av Hadrianus VI utnämndes till apostolisk nuntie i Sverige. Johannes Magnus\n främsta uppgift därvid var att bekämpa de spirande lutherska lärorna. Han återvände till\n Sverige 1523, blev vald till ärkebiskop, men kom att hamna i stridslinjen mellan katolska\n kyrkan och den allt starkare reformationen. Hans relationer med Gustav Vasa, som ville lösgöra\n Sverige från Rom, försämrades alltmer. Kungen sände honom till Polen under förevändning att\n han där skulle förhandla om det av kungen önskade äktenskapet med Sigismunds dotter Hedvig.\n Uppdraget syntes dock mer som en landsförvisning och Johannes Magnus skulle aldrig återse\n Sverige. Han fortsatte förgäves att verka för sitt hemlands återinlemmande i katolska kyrkan.\n Tillsammans med sin bror Olaus Magnus bosatte han sig 1538 i Venedig, varifrån de några år\n senare flyttade till Rom. Under sina sista år i livet ägnade sig Johannes Magnus åt ett\n omfattande skriftställarskap. Ett decennium efter hans död publicerade Olaus Magnus hans\n största verk – Historia de omnibus Gothorum Sveonumque (1554) – en framställning av Sveriges\n och de svenska konungarnas historia från syndafloden och fram till Gustav Vasa. Krönikan blev\n en stor framgång. En översättning till svenska påbörjades av Erik XIV under hans fångenskap.\n I fullständig svensk översättning, av Ericus Schroderus, utkom den först 1620. \n\n\n\n |
4 | Matthias | link Littbank | NaN | NaN | \n MATTHIAS LINCOPENSIS (d. 1350), magister Mathias Ouidi (Övidsson) eller mäster Mattias, den heliga Birgittas biktfader. Han författade förordet till den första boken av Birgittas uppenbarelser och skänkte dem därmed teologisk auktoritet. Själv var han en produktiv och internationellt ansedd teologisk författare. I samtiden respekterades Matthias för sin lärdom och fromhet och hans prediktningar sägs ha varit gripande, hållna i folklig stil. Också hans teologiska skrifter bärs av ett starkt förkunnarpatos. Huvuddelen av hans bevarade verk har karaktär av homiletiska handböcker, men i sin ungdom författade han även några estetiska skrifter. Matthias’ mest kända och internationellt inflytelserika verk Exposicio super Apocalypsim är en utläggning över den bokstavliga och den allegoriska betydelsen i Uppenbarelseboken. För Linköpings stifts behov skrev Matthias Homo conditus, en sammanfattning av trosläran, som kunde användas av prästerna som handbok under kyrkåret. Välkänd är också hans Copia exemplorum, en samling av legender och anekdoter. \n\n\n |
5 | MolinL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS MOLIN (1785–1845) född Larsson, är mer känd som Lasse–Maja.\nHan trivdes bäst klädd i kvinnoklädsel och, skriver han, ”ansåg mig även uti\nden kunna spela en lyckligare roll och lättare komma åt penningar”. Molin\nförde under många år ett kringflackande, kriminellt liv. Hans stöldturnéer\nledde så småningom fram till straffarbete vid Karlstens fästning i Marstrand;\nhan var då 28 år. Hans uppförande under fängelsetiden sägs ha varit exemplariskt.\nMarstrand hade börjat bli populärt som semestermål för Göteborgs societet,\nvilken även släpptes in på fästningen för att beskåda fångarna. Molin gjorde\nsuccé med sin berättarkonst och annonserades som attraktion i göteborgstidningarna.\nDå kronprins Oscar besökte Marstrand 1835 bjöds Molin ombord på den kungliga\njakten där han underhöll hovet med sina historier. Tre år senare beviljades\nhans nådeansökan av Karl XIV Johan och Molin blev åter en fri man. Han påbörjade\nnu nya resor runt landet, men denna gång som underhållare och kuriositet. Hans\nsjälvbiografi\nhade utkommit i en första upplaga 1833, och under titeln Den byxlöse\näfventyraren gavs den efter hans frigivning ut på nytt. Om biografins tillkomst\nhar åsikterna vida gått isär. Det har spekulerats om vem som är den egentlige\nförfattaren till verket. Sakinnehållet är inte heller att lita på. Boken formar\nsig närmast till en skälmroman med en fiktiv Lasse–Maja som huvudperson. Som\nsocialt dokument besitter den dock särskilda värden, då den ger inblickar i\nsåväl de övre som undre skikten av dåtidens Sverige. Boken blev en av 1800–talets\nmest lästa och Molin blev en av sin samtids mest folkkära och sägenomspunna gestalter. \n\n\n\n |
6 | OlausPetri | link Littbank | NaN | NaN | \n OLAUS PETRI (1493–1552): ”(äfven kallad Mäster Olof), teolog, historiker, vitterhetsidkare, […]. I Wittenberg, der han 1518 promoverades till magister, mottog han starka intryck af den i Tyskland började reformationsrörelsen, och efter sin återkomst till Sverige blef han en af de förnämste medarbetarna vid genomförandet av reformationen. 1519 vigdes han till diakonus vid domkyrkan i Strängnäs, och sedan han derstädes med stor framgång hållit föreläsningar om bibeln, fick han ledningen af domkyrkoskolan, hvarigenom han bättre sattes i tillfälle att arbeta på den nya lärans utbredande. Efter riksdagen 1523, då Gustaf I lärde känna honom, kallades han till Stockholm, utnämdes till stadens sekreterare och fick tillstånd att predika i kyrkorna. […]” \n\nLäs hela artikeln här: Svenskt literatur-lexikon (1886), s. 331 \n |
7 | OlssonJO | link Littbank | Q6027107 | Q6027107 | \n \n JAN OLOF OLSSON, JOLO (1920–1974) - ”Alla kåseriredaktörer vet att kåsörer i princip kan artbestämmas. En sådan uppspaltning fångar bara en bråkdel av Jolos spännvidd, men det ger ändå en antydan om vilken typ av skribent han var. Det handlar om kåsörens förhållande till världen. […] \n\n
Jolo tillhör den fjärde och mest exklusiva gruppen: kåsören som beter sig normalt i en normal värld. Det är den svåraste positionen, för den tvingar skribenten att avhända sig en del av kåsörens käraste hyss och trick. Det kräver en nedskruvad berättarton. Jolo använder sig (nästan) aldrig av de typiska kåseriska hyperbolerna eller de ömsom skickligt ömsom desperat uppumpade metaforer som det är så lätt för kåsören att annars retirera in i. Med sitt lågmälda tilltal är Jolo tvungen att helt förlita sig på kraften i de egna observationerna. Denna förmåga att okonstlat observera är, enligt min uppfattning, kärnan i hans författarskap, den viktigaste beståndsdelen av hans stilistiska signalement. \nJolo observerar något. Han formulerar observationen. Han krånglar inte till det. \nKåsören Jolo drar historier som har karaktären av inspirerade frihandskisser. Han är en skribent som så att säga slår sig ner bredvid läsaren och säger: Nu ska du få höra vad jag var med om på vägen hit. ” – Ur Kristian Wedels ”Jolo – ett stilistiskt signalement”. Läs hela texten här. \n \n |
8 | QuennerstedtA | link Littbank | NaN | NaN | \n AUGUST QUENNERSTEDT (1837–1926): ”zoolog, f. 1837, sedan 1880 professor vid Lunds högskola, har författat: Anteckningar från en resa till Ishafvet (1867, i ’Svenska expeditioner till Spetsbergen och Jan Mayen’), Sveriges infusorie-fauna (i Acta univ. lund. för 1865, 1868 och 1870), Djurlifvet i Ishafvet (1869, i vet. akad:s handl.), Studier i foglarnes anatomi (1872, i Acta univ. hand.) m.m.” \n |
9 | StagnellJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN STAGNELL (1711–1795), lektor vid Kalmar högre lärdomsskola och farfars bror till skalden Erik Johan Stagnelius, gjorde sig känd som Kalmars störste upprorsmakare. Ständigt låg han i fejd med biskop, konsistorium och enskilda, och suspenderades för allt ifrån osedligt förhållande med gift kvinna till ”hetsig skrifart och andra förseelser”. År 1775 dömdes han slutligen till förlust av tjänst efter att ha beskyllt en handelsman och en överste för att bedriva affärer med förbjudna varor. Stagnell ägnade sig även åt skönlitterärt författarskap. Åren 1751–56 tillbringade han i Stockholm och skrev då några av Holberg inspirerade lustspel vilka rönte uppskattning. Baron Sjelfklok och fröken Granlaga (1753) samt Jesper Hiernlös eller Den förvända hushållningen (1756) är enklare karaktärskomedier. Amman (1756) är en variant av Holbergs Jeppe på berget. I Tragicomedie uti en akt kallad Risbadstugan (1755) anknyter Stagnell till en vid tiden uppmärksammad äktenskapsskandal. Mest lyckat av hans lustspel är Den lyckelige banquerotièren (1753) om en svindlare som ägnar sig åt diverse lurendrejerier inom finansvärlden, flyr landet, men återkommer som triumfator. Den realism och naturalism som präglar Stagnells skrivande gör hans dramer till språkhistoriskt och sociologiskt intressanta stycken. \n\n\n\n |
10 | SöderblomN | link Littbank | NaN | NaN | \n NATHAN SÖDERBLOM (1866–1931) prästvigdes 1893 och började året därefter arbeta som\npastor vid Svenska församlingen i Paris. Han stannade i den franska huvudstaden i många\når och tog 1901 sin teologie doktorsexamen därstädes. Han bedrev omfattande religionshistorisk\nforskning; en sammanfattning av sina studier gav han i Gudstrons uppkomst (1914). Här skall\nockså nämnas hans verk Kristi pinas historia (1928), där Jesu lidande skildras som ämne för\nmeditation och efterlevnad. Söderblom närde en ekumenisk dröm om ett de splittrade kristna\nkyrkornas samfund och samlade bland annat ett stort ekumeniskt möte i Stockholm 1925. Han\nbedrev ett intensivt hjälp- och fredsarbete för vilket han erhöll Nobels fredspris 1931.\nSöderblom skrev och tonsatte flera psalmer. I 1986 års psalmbok finns hans passionspsalm\n”Se kärlet brast, och oljan är utgjuten” (psalm nr 455). Välkänd är också hans tonsättning\nav psalm nr 200 – ”I denna ljuva sommartid”. Han gjorde sig också känd som en lysande\npredikant och talare. Gripande är hans ord till de återfunna Andrée-männen, vars jordfästning\nhan förrättade i oktober 1930. Söderblom inleder sitt tal vid de tre kistorna med att hälsa\nde förlorade välkomna hem: ”Välkommen Andrée! Välkommen Strindberg! Välkommen Fraenkel!”.\nI litteraturhistorien är Söderblom ihågkommen för sin klarseende värdering av Strindbergs\nverk och sin analys av dess religiösa problematik. Hans texter om Strindberg finns utgivna\ni Svenskars fromhet I (1933). Söderblom hade lärt känna Strindberg i Paris och hans förståelse\nför den omstridde författaren kommer också till uttryck i det bibelord över vilket han talade\nvid Strindbergs begravning: ”Saliga äro de som hungra och törsta efter rättfärdighet, ty de\nskola bliva mättade”. \n\n\n\n |
11 | AsteropherusMO | link Littbank | NaN | NaN | \n \nMAGNUS OLAI ASTEROPHERUS (1579–1647), om vars liv man mycket litet vet, prästvigdes 1603, var kyrkoherde i Västerfärnebo och även omtalad som sin tids kunnigaste läkare. Han författade därtill ett av den äldre svenska litteraturens viktigaste dramatiska verk – Tisbe, vilket 1862 upptäcktes av bibliotekarien Christoffer Eichhorn i ett handskriftsband inköpt på antikvariat, och utgavs av honom året därpå. Motiv och detaljer har Asteropherus förmodligen inhämtat under sina resor i Europa. Den fulländade formen, med dess avrundade, väl sammanhållna handling, utan didaktiska och moraliserande element, synes vara unik för tidens svenska dramatik. \n \n |
12 | BergiusB | link Littbank | NaN | NaN | \n BENGT BERGIUS (1723–1784): ”historisk samlare, f. 1723, blef 1741 student i Lund, 1745 filos. magister, 1747 docent i historia, 1758, e. o. assessor i antiqvitets-arkivet och 1762 banko-kommissarie. Död 1784. B. utgaf åtskilliga historiska handlingar, som delvis äro af mycket stor vigt för häfdaforskningen: Kärleks-händelser imellan hr Eric Gustafsson Stenbock och fru Magdalena Sture till Hörningsholm år 1573 (1752), Nytt förråd af äldre och nyare handlingar rörande nordiska historien (1753–54 I. 55), K. Carl IX:des rimchrönika samt K. Gustaf Adolphs påbegynte chrönika, egenhändigt af högbemälte konungar författade; jämte bilagor af 96 bref och handl. (1759) m. fl. För vetenskapsakademiens handlingar skref han flere uppsatser, äfven i naturhistoria, hvilket ämne han flitigt studerat. Om vidsträckta kunskaper vittnar hans 1780 inför vetenskaps-akademien hållna Tal om läckerheter, både i sig sjelfva sådana och för sådana ansedda genom folkslags bruk och inbillning (2 del., 1785–87; till 1:sta d. utgafs register af assessor Blom 1785). Mera beräknade för den större allmänheten voro hans begärligt lästa Småsaker till nöje och tidsfördrif (8 del. 1756–57; 1:sta d. omtryckt med bihang 1757), fortsatta under titeln Allehanda (1757–58) samt innehållande historiska anekdoter, bref, anteckningar, poem af Dalin m. m. Efter hans död blefvo hans outgifna historiska handskrifter öfverlämnade till vetenskapsakademien. Led. af vet. akad. 1766.”\n\n \n\n |
13 | CarlesonE | link Littbank | NaN | NaN | \n EDVARD CARLESON (1704–1767): ”den förres [Carl Carleson] broder, f. 1704, d. 1767 som president i kommers-kollegium, utgaf åtskilliga skrifter i ekonomiska ämnen och biträdde sin broder vid utgifvandet af ’Sedolärande Mercurius’.”\n\n \n\n |
14 | Cyprianus | link Littbank | NaN | NaN | \n Cyprianus, biskop av Kartago, kyrkofader, helgon, ca 200–258. \n \n |
15 | DaciaP | link Littbank | NaN | NaN | \n PETRUS DE DACIA (ca 1235–1289) har kallats Sveriges förste författare.\nAllt som återstår av hans penna är hans levnadsteckning över Christina av\nStommeln – Vita Christinae Stumbelensis (skriven omkring 1280) - samt\nhans brev till henne och henne närstående och hans filosofisk-teologiska\narbete De gratia naturam ditante, vilket utgör en elaborerad, skolastisk\nkommentar till berättelsen om Christina. Samtliga verk är skrivna på latin.\nPetrus var medlem av dominikanordens skandinaviska provins och studerade\nvid ordens högskola i Köln. Under sin tid där besöker han vintern 1267 byn\nStommeln där han träffar den unga Christina vars liv är präglat av svåra\nhemsökelser. Petrus förälskar sig i den av demoniska krafter besatta, hårt\nprövade Christina och ser i henne ett nådemedel, en kvinna vars kropp blivit\ntill ett faktiskt slagfält i kampen mellan Gud och djävulen. Hon blir ”en väg\ntill hemlandet, en kamrat i heligheten”. I sin levnadsteckning över Christina\nberättar Petrus om sina (till antalet femton) besök i Stommeln och skildrar,\nsmärtsamt detaljerat, alla de plågor Christina genomgår. Han återger även brev\nhan mottagit från henne själv och från människor i hennes närhet samt infogar\ntillrättalagda versioner av sina egna svarsbrev. I den långa kommentaren till\nverket, av vilken närmare hälften gått förlorad, utgår Petrus från Thomas av\nAquinos tes att Guds nåd berikar människans natur. Christina och hennes pinade\noch sargade kropp blir här ett på alla sätt illustrativt åskådningsexempel.\nDeras kärlek till varandra och Gud talar starkt och gripande, oförminskad\ngenom århundradena. Petrus blev sedermera prior vid dominikankonventet i Visby\noch själasörjare för de kvinnor som kom att bilda Skänninge systrakonvent.\nChristina av Stommeln helgonförklarades den 8 november 1908. \n\n\n\n |
16 | DeleenCE | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL ERIC DELEEN (1767–1850): ”lexikograf, öfversättare, f. 1767, blef 1782 student i Upsala och 1788 e.o. notarie i svea hofrätt, men öppnade 1796 en bokhandel i Stockholm och inköpte 1799 ett tryckeri samt blef derefter snart vårt lands förnämste boktryckare. Mot slutet af sin lefnad råkade han i ekonomiskt obestånd, men erhöll en pension af allmänna medel. Död 1850. D. utarbetade flere goda lexikaliska verk: Engelskt och svenskt lexikon (1806), Franskt och svenskt lexikon (1814), Svenskt och engelskt handlexikon (1829), Ordbok i fabelläran eller allmän mythologi (1831–36) samt Tysk och svensk ordbok (1836), hvarjämte han utgaf en förbättrad upplaga af Nordforss’ Nytt svenskt och franskt handlexikon (1827). Dessutom öfversatte han Svedenborgs skrifter (han var själf en ifrig svedenborgian), åtskilliga romaner, Linnés lappska resa m.m. samt efterlämnade i manuskript ett supplement till sitt franska lexikon.”\n\n \n\n |
17 | GustavIVAdolf | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAV IV ADOLF (1778–1837): ”sedan kallande sig öfverste Gustafsson), den förres [Gustav III Adolf] son, politisk författare, f. 1778, d. 1837 som afsatt svensk konung, skref under sin landsflykt, på främmande språk, åtskilliga skrifter rörande sin regering: Suède MDCCCVIII–MDCCCIX (1814, omtr. 1820), Premiers faits d’armes (1817?, öfvers. på svenska 1820 under titeln ’Betraktelser öfver mina första krigsbedrifter’), Mémorial du colonel Gustafsson (två uppl. 1829, tr. 1826 med annan titel; öfvers. på svenska 1829 under titeln ’Historiska erinringar’, en tysk skrift med okänd titel (öfvers. 1830 under titeln ’Hogkomster från yngre åren och regeringstiden af f.d. regenten i ett nordasiatiskt rike, jemte en sann roman till lexa för andra’), Nouvelles considérations sur la liberté illimitée de la presse (1833) och Actes les plus essentiels d’un procès entamé à Harlem (s.å.).”\n\n \n\n |
18 | HarlemanC | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL HÅRLEMAN (1700–1753): ”friherre, arkitekt, f. 1700, d. 1753 som öfverintendent, intager i literaturhistorien ett rum genom sin Dagbok öfver en ifrån Stockholm genom åtskilliga rikets landskaper gjord resa (1749), och sina Bref till presidenten grefve C. F. Piper om dess vidare resa (1751–53, ofullb.). Led. af vet. akad. 1744.”\n\n \n\n |
19 | KolmodinO | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF KOLMODIN (1690–1753). ”Olof K. d. ä., den förres [Israel Kolmodin, d. 1709] brorson, skald […], blef 1716 filos. magister i Upsala, 1718 extra pastor vid lifgardet, 1721 notarie i hofkonsistorium, s. å. kyrkoherde i Skara stift och 1742 kontraktsprost. […] K. vann stort anseende såsom andlig skald, förnämligast genom sina under titeln Andelig dufvo-röst utgifna andaktssånger (1734), hvilka utkommo i en mängd upplagor och ända in i senare tider begagnades som uppbyggelseläsning af allmogen. Hans största verk är ett på alexandriner skrifvet didaktiskt poem, kalladt Biblisk qvinnospegel öfver qvinnorna i gamla och nya testamentet (två delar, 1732–50) och innehållande allvarsamma betraktelser vid sidan om särdeles frivola skildringar. För öfrigt utgaf K. några andaktssånger under titeln Then trogne själens gyldene rökelse-kar (1728, i nya uppl. tills. med det förstnämnda diktverket), smärre poetiska skrifter, latinska afhandlingar m. m. Under sin sista sjukdom började han författa en Biblisk mannaspegel.”\n\n\n\n \n\n |
20 | RegisJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JULIUS REGIS (1889–1925) var förlagsman (anställd på Norstedts\nförlag 1909–17) och journalist. Han var också en pionjär inom\nsvensk cinematologi: han skrev bland annat Sveriges första\nfilmhistoriska översiktsverk, Filmens roman. En världserövrares\nhistoria berättad i korta kapitel (1920) och var en flitig\nfilmrecensent. Regis’ huvudsakliga litterära verksamhetsfält var dock\ndetektiv-\noch äventyrsberättelsen. Där satsar han i påfallande\nutsträckning på yttre handling: hastiga förflyttningar till fots\neller med något av de nya kommunikationsmedlen aeroplan, automobil,\nmotorcykel eller racerbåt, slagsmål och grovt våld, rån och andra\nhotfulla situationer, uppgörelser mellan beväpnade grupper,\nbelägringar av olika slag (gärna en eller flera skurkar som belägrar\nett hus där hjälten är instängd), explosioner, och en klar\növerrepresentation av fartygsförlisningar. Andra iögonenfallande\ninslag hos Regis är en tydlig modernitetsiver och samtidsskildringen.\nHjälten Maurice Wallion, som introduceras i debutromanen Blå spåret\n(1916), är ytterligare en av de övermänniskodetektiver som klonades\nefter Sherlock Holmes. \n\n\n\n |
21 | RudbeckOyngre | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF RUDBECK den yngre (1660–1740). ”Olof R. d. y., den förres [Olof Rudbeck d. ä., d. 1702] son, lärd, f. 1660, blef 1686 medicine adjunkt vid Upsala högskola, 1691 medicine doktor i Utrecht, 1692 professor i medicin och botanik i survivance efter fadren samt 1739 arkiater. På Karl XI:s befallning företog han 1695 en resa till Lappmarken. Död 1740. Utan att ega sin faders snille, var han i besittning af lika stor lärdom och lika outtröttlig forskningsifver. Han författade åtskilliga zoologiska och botaniska arbeten, men sysselsatte sig mest med besynnerliga antiqvariska och filologiska undersökningar, hvilkas resultat han beskref i digra verk. Af hans Nora Samolad sive lapponia illustrata, som i tolf delar skulle innehålla en beskrifning på hans lapska resa, utkom endast första delen (1701). Ett annat lärdt arbete i tio digra band, som skulle bevisa det lapska språkets öfverensstämmelse med det hebreiska, det finska med det ungerska och det götiska med det kinesiska, är helt och hållit försvunnit. Bland hans skrifter finnas några poetiska arbeten, äfven salmer. Jämte dåv. bibliotekarien, sed. ärkebiskopen E. Benzelius stiftade R. 1720 vetenskapssocieteten i Upsala.”\n\n\n\n \n |
22 | SkytteJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN SKYTTE (1577–1645), före adlandet Schroderus, var en av Karl IX:s närmaste rådgivare och lärare för den unge Gustav Adolf och dennes syskon. Sin studietid tillbringade Skytte vid flera tyska universitet, främst Marburg, och erhöll magistergraden 1598. I Marburg kom han även i januari 1599 att hålla en av sina sedermera utgivna orationer – Een oration om the suenskes och göthers första vrsprung, och mandom j krigh (först utgiven 1604). Han företog därpå en längre bildningsresa med besök vid de engelska, skotska och danska hoven. Åter i Sverige kom Skytte att starkt plädera för utbildning och upplysning, såväl för furstemakten som för folket i stort. Han framhöll här särskilt vikten av ett humanistiskt bildningsideal och en reformering och utbyggnad av universiteten. Under Gustav Adolfs första år på tronen företog Skytte flera resor för dennes räkning, såväl utrikes för att söka säkra svenska intressen, som i rikets nordligaste trakter för att utvärdera där rådande ekonomiska förutsättningar. År 1622 utnämndes han till Uppsala universitets förste kansler och vidtog genast åtgärder för att minska kyrkans makt över utbildningen, vilket ledde till återkommande stridigheter. Skytte förordnades 1629 till generalguvernör över de nyligen förvärvade provinserna Livland, Ingermanland och Karelen och verkade idogt för dessa distrikts juridiska och kulturella integregring i riket. Han inrättade bland annat ett universitet i Dorpat, vid vars invigning han ånyo starkt pläderade för att göra utbildning tillgänglig även för bönder och mindre bemedlade. Efter Gustav Adolfs död 1632 försvagades Skyttes position avsevärt, inte minst på grund av en långvarig konflikt med Axel Oxenstierna. Han återvände till Sverige och blev president i Göta hovrätt. Skytte kom att fullfölja ytterligare några smärre uppdrag. Han ingick i den delegation som skulle sluta freden i Brömsebro i augusti 1645, men gick ur tiden några månader dessförinnan.\n\n \n\n\n\n |
23 | StiernmanAA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS ANTON VON STIERNMAN (1695–1765): ”genealog, historisk forskare och samlare, f. 1695, blef 1715 student i Upsala, 1720 kanslist i antiqvitets-arkivet, 1725 registrator, 1732 aktuarie och 1740 sekreterare samt fick 1747 kansliråds titel. 1746 insattes han till medlem af reduktions- och liqvidationskommissionen. Led. af vet. akad. 1745. Död 1765. Bland de arbeten, som S. utgifvit och hvilka delvis ännu begagnas som vigtiga källor, märkas: Aboa literata (1719), Anonymorum centuria prima ex scriptoribus gentis suio-gothicae (1724), Centuria secunda anonymorum nec non decas prima pseudonymorum (1726, forts. i handskrift), Bibliotheca suiogothica (2:dra d. 1731, flere delar i handskrift), Alla riksdagars och mötens besluth ifrån år 1521 intil år 1731 (1728–33, bih. 1743), Biskopens Peter Andrae Nigri eller Svarts historia om de forna Vesterås stifts biskopar jemte en kort förtekning uppå herrar Sveriges rikscancellerer och hoffcancellerer (1744), Samlingar of kongl. stadgar, bref och förordningar rörande religionen (s.å.), Svea och götha höfdingaminne (1:sta d. 1745, fullst. i 2. d. af B. E. Hildebrand 1835–36, jfr Låstbom), Konung Johan III:es chrönika… af Aegidius Girs (1745), Konung Sigismunds och konung Carl IX:s historier af Jonas Verving (1746–47), Samling utaf kongl. bref, stadgar och förordningar angående Sveriges rikes commerce-, politie och oeconomie (6 d., 1747–75), Konung Erics den XIV:des historia… af Eric Jöransson Tegel (1751) och Matrikel öfver svea rikes ridderskap och adel (1754–55). I handskrift efterlämnade han en mängd arbeten: Herrar landtmarskalkars historia (delvis tr. af Gjörvell i Sv. bibl.), Svea rikes råders historia, en massa genealogiska tabeller öfver adliga familjer m.m. S. gjorde sig äfven känd som vitterhetsidkare.” \n |
24 | StrindbergZ | link Littbank | NaN | NaN | ZACHARIAS STRINDBERG (1758–1829), kryddkramhandlare och stadsmajor; se hans Tal, Hållet I Norrmalms Torgs Corps De Gard. Strindberg var aktiv i Stockholms sällskapsliv; han var bland annat stormästare i och en av instiftarna av Aurora Orden. Han skrev flera lustspel, varav några trycktes, däribland Auroras Fest. Zacharias Strindberg var farfar till August Strindberg.\n\t \n\n |
25 | StrömerM | link Littbank | NaN | NaN | \n MÅRTEN STRÖMER (1707–1770): ”matematiker, astronom, f. 1707, blef 1724 student i Upsala och 1734 professor i astronomi, åtog sig på ständernas uppdrag 1756 upprättandet af sjökrigsskolan i Karlskrona och lämnade med anledning deraf sin professur, stannade qvar i Karlskrona till 1765 och upprättade sedan åtskilliga sjökartor öfver de svenska skärgårdarna. Led. af vet. akad. 1739. Död 1770. S. är allmänt bekant genom sin upplaga af Euclidis elementa (1744), som utgått i en mängd upplagor och som ännu begagnas i skolorna. Bland hans öfriga arbeten märkas: Inledning till trigonometria plana (1749), Läran om klotet och sphaeriska trigonometrien (1759), Anmärkningar vid gamla svenska tidräkningen eller runstafven m. fl.” \n |
26 | SundmanPO | link Littbank | Q728197 | Q728197 | \n\n\n PER OLOF SUNDMAN (1922—1992) debuterade 1957 med novellsamlingen Jägarna.\nHans författarskap präglas från första skrivande stund av en väl sammanhållen\ntematik och ett skarpt utmejslat språk, nära besläktat med de isländska sagorna.\nHans berättelsers motivsfärer kretsar kring sökande, uppspårande, efterforskande.\nMiljöerna är oftast nordliga, kylslagna landskap; trakter Sundman själv kände väl\ndå han under många år var bosatt i Jormlien, Frostvikens socken, norra Jämtland.\nI hans första roman — Undersökningen (1958) — är platsen ett norrländskt\nkraftverksbygge och huvudpersonens uppdrag att utröna huruvida arbetschefen\nvid bygget är alkoholmissbrukare. Romanen Skytten (1960) tar delvis upp samma\nfrågeställningar kring lösandet av mänskliga gåtor. Upprinnelsen här är en\nvådaskjutning under en älgjakt och romanens historia — där frågorna till sist\nblir fler än svaren — rullas upp i takt med fjärdingsmannens undersökningar.\nI romanen Expeditionen (1962) lämnar Sundman de nordliga nejderna. Han utgår här\nfrån Henry Stanleys expedition för undsättande av Emin Pascha (1886—1889), men\nromanen följer inte Stanley i spåren; Sundman har använt det autentiska stoffet\ntill grund för en alltigenom fiktiv historia. De nio berättelserna i novellsamlingen\nSökarna (1963) är även de väl sammanhållna i sina studier av det mellanmänskliga\noch av omöjligheten i att alltigenom känna och förstå en annan människas handlingar.\nTematiken återkommer i romanen Två dagar, två nätter (1965) där två män jagar en\nmördare genom ödsliga skogar. Sundmans mest framgångsrika roman är Ingenjör Andrées\nluftfärd (1967) där han, utifrån ett digert studium av de historiska källorna,\nskriver en kritiskt hållen berättelse om S. A. Andrées ödesdigra polarexpedition 1897.\nSundman gav även ut collageboken Ingen fruktan, intet hopp (1968) där utdrag ur de\ndokument som låg till grund för romanen om Andrée samsas med Sundmans egna kommentarer\nkring expeditionens förutsättningar och öde. I den lilla skriften Ett år (1968) samlar\nhan sina egna anteckningar från arbetet med Ingenjör Andrées luftfärd. Sundman kände,\nsom han själv skrivit, en stark dragning mot norr. Under sommaren 1980 deltog han i\nden svenska arktiska expeditionen ombord på isbrytaren Ymer. Hans intryck och erfarenheter\nav resan finns utgivna i boken Ishav (1982). Han gav också ut två rapportböcker från\nLofoten: Människor vid hav (med fotografier av Yngve Baum, 1966) samt Lofoten,\nsommar (1973). Sundmans stora intresse för de isländska sagorna kommer till uttryck\ni hans sista roman — Berättelsen om Såm (1977) — där Hrafnkels saga ligger till grund\nför en berättelse om samtida liv på Island, en plats Sundman ofta besökte. \n\n\n\n |
27 | SvebiliusO | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF SVEBILIUS (1624–1700): ”teolog, f. 1624, d. 1700 som teologie doktor och ärkebiskop, är allmänt känd genom en af honom författad Enfaldig förklaring öfver dr. Martin Luthers lilla cateches, stäld genom frågor och svar (1688, oräkneliga gånger omtryckt). Hans öfriga skrifter utgöras af några predikningar och disputationer. Dessutom må nämnas att S. ombesörjde utgifvandet af en förbättrad bibelupplaga, hvarjämte kyrkoordningen, kyrkohandboken och salmboken på kungl. befallning reviderades under hans öfverinseende.” \n |
28 | SöderlundP | link Littbank | NaN | NaN | \nPETRA SÖDERLUND är docent vid Uppsala universitet och huvudredaktör på Svenska vitterhetssamfundet.\n \n\n |
29 | ÖdmannS | link Littbank | NaN | NaN | \n SAMUEL ÖDMANN (1750–1829): ”lärd, vitter författare, f. 1750, blef 1768 student i Upsala, 1772 filos. kandidat, prästvigdes 1773 samt blef 1776 komminister och skolmästare på Värmdön, 1790 kyrkoherde i Gamla Upsala, s.å. teologie adjunkt vid Upsala högskola, 1799 teologie professor och 1800 teologie doktor. 1806 förordnades han att tillika vara direktör vid teologiska seminariet. Led af vet. akad. 1784. Död 1829. Ö. är allmänt känd genom sina Hågkomster från hembygden och skolan (utg. 1830, flera uppl.), i hvilka han på mästerligt sätt tecknade hemlifvet och sederna i Småland under midten af förra århundradet. Hans öfriga vitterhetsarbeten utgöras af Försök till kyrkosånger (1798, 2:dra uppl. 1806) samt de bägge oratorierna Försonaren på oljoberget (1815, ny uppl. 1820) och Försonaren på Golgatha (1809, flera uppl.), till hvilka han själf delvis komponerade musiken. Han författade och bearbetade äfven åtskilliga resebeskrifningar m.m.” \n |
30 | AchariusE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK ACHARIUS (1757–1819): ”botaniker, Linnés lärjunge, f. 1757, d. 1819 som professor och föreståndare för kurhuset i Vadstena, skaffade sig ett stort rykte genom sina utmärkta arbeten om lafvarna, med afseende på hvilka han uppgjorde en ny klassindelning. De vigtigaste af hans skrifter äro: Lichenographiae suecicae prodromus (1798), Methodus lichenum (1803), Lichenographia universalis (1810) och Synopsis lichenum (1814). Led. af vet. akad. 1796.”\n\n \n\n |
31 | AnderssonO | link Littbank | NaN | NaN | \n OSKAR ANDERSSON (1877–1906) framställer i sina teckningar världen som en grotesk,\nen plats där orättvisa och svärta alltid tycks vinna över jämlikhet och glädje.\n”O. A.”, vars verk kommit att bli en självklar del av den svenska kulturtraditionen,\när en det visuella berättandets mästare, och det är just genom det ofta paradoxala\nsamspelet mellan text och bild som han i sina bästa stunder förmår lyfta en i vår tid ofta\növerspelad och snudd på obegriplig humor till en tidlös samhälls- och civilisationskritik.\nMed återkommande figurer (framförallt ”Mannen som gör vad som faller honom in”)\nspeglar Andersson samhällsstrukturer och moralkoder och ifrågasätter de mönster\ngenom vilka dessa skapas. Anderssons verk fungerar ofta genom ett slags ”desautomatisering”,\nen berättandets teknik där läsaren tvingas ifrågasätta sina första, av traditionen\ninlärda reaktioner. Genom att omkullkasta våra förutfattade meningar tvingar\nteckningarna – och texten – oss att se världen på nytt. Omåttligt populär redan\nunder sin livstid nådde Andersson en stor publik genom framförallt tidningen\nSöndagsnisse; för eftervärlden är det bokpublikationerna av teckningarna som\nförsäkrat O. A. en plats i den svenska kulturhistorien. \n\n\n\n\n |
32 | ApelbladJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JONAS APELBLAD (1718–1786): ”reseskildrare, literatur-historiker, f. 17[18], d. 1786 som tit. lagman och f. d. adjunkt vid Upsala högskola, utgaf Resebeskrifning öfver Pommern och Brandenburg (1757, 2:dra uppl. 1762), Resebeskrifning öfver Saxen (1759) m. m. samt efterlämnade i handskrift en Suecia literata illustris och en förteckning öfver anonyma svenska författare (förvaras på Upsala universitets-bibliotek).”\n\n \n\n |
33 | BergenhielmJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN BERGENHJELM (1629–1704): ”friherre, latinsk skald, f. 1629, d. 1704 som framstående diplomat, författade åtskilliga latinska ’poemata et epigrammata’.”\n\n \n\n |
34 | BergmanB | link Littbank | NaN | NaN | \n BO BERGMAN (1869–1967) debuterade 1903 med diktsamlingen Marionetterna.\nI sin poesi smälter han samman åttiotalisternas realism med nittiotalisternas\nskönhetslängtan. Sociala missförhållanden skildras med naturalismens blottläggande\nblick. Men naturlagarna blir hos Bergman inte bestämmande eller obönhörliga; konsten,\npoesin frigör människan från hennes naturbundenhet och samhälleliga begränsningar.\nOfta skildrar han samtidens Stockholm ur den skarpögde flanörens perspektiv. Här\nmöter också inslag av en pessimism färgad av tidstypisk ’fin de siècle’, av en\nkänsla av hemlöshet i en modern, hastigt skiftande tid. Någon tro på ett mänsklighetens\nframåtskridande finns här inte, om än den skapande fantasin och den fria tanken ständigt\nbryter obegränsade banor genom misströstan och vemod. Bergman var också verksam som\nlitteratur- och teaterkritiker. Han skrev även prosa och dramatik, men fann sitt\nstarkaste uttryck i poesin. Den särpräglade musikaliteten i Bergmans lyrik torde\nha bidragit till att många av hans dikter har tonsatts av bland andra Vilhelm\nStenhammar och Ture Rangström. \n\n\n\n\n |
35 | BoglindA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANN BOGLIND är universitetslektor i svenskämnets didaktik på Institutionen för litteratur, idéhistoria och religion vid Göteborgs universitet. Hon har lång erfarenhet av att undervisa i svenska främst på högstadiet. Hon har skrivit läroböcker och givit ut antologier i svenska för både mellan- och högstadiet. Hennes senaste utgivningar är högskolekursboken Från fabler till manga. Litteraturhistoria och didaktiska perspektiv på barn- och ungdomslitteratur (2010) tillsammans med Anna Nordenstam på Gleerups förlag samt antologin Läsandets lust och magi (2012) på Brombergs förlag. Hon är också, tillsammans med Per Holmberg och Anna Nordenstam redaktör för och medförfattare i antologin Mötesplatser. Texter för svenskämnet (2014) \n\nAnn Boglind har tillsammans med Anna Nordlund utarbetat Litteraturbankens skola. \n\n |
36 | BoreliusH | link Littbank | NaN | NaN | \n HILMA BORELIUS (1869–1932): ”Hilma Borelius är Skandinaviens första kvinnliga docent i litteraturhistoria. Hon disputerade som första kvinna vid Lunds universitet 1909. Förutom den akademiska pionjärinsatsen var hon också verksam i den borgerliga kvinnorörelsen.”\n |
37 | BrobergenHG | link Littbank | NaN | NaN | \n HENRIC GEORG VON BROBERGEN (1669–1708): ”vitterhets-idkare, f. 1669, d. 1708 som aktuarie i kammar-kollegium, utgaf en samling Ledige stunders poetiske tijdfördriif (1708, af Hanselli 1869).”\n\n \n\n |
38 | BuggeWicksellA | link Littbank | NaN | NaN | \n\n ANNA BUGGE WICKSELL (1862–1928): ”Anna Bugge Wicksell var jurist och en av förgrundsgestalterna inom den kvinnliga rösträtts- och fredsrörelsen under årtiondena kring sekelskiftet 1900. Anna Bugge Wicksell föddes 1852 i Egersund, en liten stad på Norges sydvästkust, i en känd släkt bestående av köpmän, ämbetsmän och präster. Familjen har beskrivits som konservativ med vissa liberala inslag. De umgicks i kretsarna kring författaren och samhällsdebattören Bjørnstjerne Bjørnson och kom att stödja kravet på ”den rene flag”, det vill säga en helt norsk flagga utan unionssymbol. Som femte kvinna i Norge tog hon sin gymnasieexamen som privatist år 1885. Därefter började hon att studera vid universitetet och tog två år senare sin filosofie kandidatexamen i latin, franska och engelska, och påbörjade därefter studier i juridik med målet att bli advokat. Hon engagerade sig tidigt i kvinnosaken och var med och startade den kvinnliga gymnasieföreningen Skuld. Hon var även en av initiativtagarna till Norsk Kvinnesaksforening, som hon en tid var ordförande för, och till Kvindestemmeretsforeningen, som bildades 1884 respektive 1885. Hon var en flitigt anlitad föredragshållare och medverkade även i kvinno- och fredsmöten ute i Europa.”\n\n |
39 | ChesnecopherusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN CHESNECOPHERUS (1581–1635): ”den förres [Nils Chesnecopherus] broder, lärd, f. 1581, d. 1635 som professor i Upsala, är märklig såsom den förste svensk, hvilken utgifvit någon afhandling i botanik. Hans skrifter, som nästan äro uteslutande akademiska disputationer, utgöras till större delen af medicinska arbeten.”\n\n \n\n |
40 | DarelliI | link Littbank | NaN | NaN | \n ISAK AF DARELLI (1756–1834): ”den förres [Johan Anders af Darelli] son, ästetiker samt dramatisk och ekonomisk författare, f. 1756, d. 1834 som landtbrukare, författade några smärre skrifter i landthushållning (intagna i vet.-akad:s handl.) samt utgaf dessutom en samling Theaterstycken (1822–28). Denna samling innehåller skådespelen Nils Sture eller Sturarnas död, Carl Ulfsson, Alzire (öfversatt efter Voltaire) och Auda samt en ästetisk afhandling, Tankar om tragedien, hvilken röjer en grundlig bekantskap med den franska tragedien. D. var äfven författare till det dramatiska divertissementet Skolmästaren, komedien Den behagsjuka och dramen Adelaide, hvilka samtliga blifvit uppförda på svensk scen. Nämnas må dessutom en liten skrift, kallad Några osammanhängande dock korta historiska minnen (1834). Led af vet. akad. 1812.”\n\n \n\n |
41 | EldhC | link Littbank | NaN | NaN | \n \nCARL ELDH (1690–1727) har kallats den siste svenske sonettskalden. Hans eftermäle vilar på hans enda sammanhållna verk: diktsamlingen Myrthen och cypresser (1725). Samlingen innehåller tillfällighetsvers i form av grav- och bröllopsdikter med känslosam färgning av pietismen. \n \n\n\n |
42 | ElviusPdy | link Littbank | NaN | NaN | \n PER ELVIUS den yngre (1710–1749): ”matematiker, f. 1710, d. 1749 som vetenskaps-akademiens sekreterare, gjorde åtskilliga sinnrika upptäckter i mekanik, fysik, ekonomi m.m. Hans särskildt utgifna arbeten äro: Tractat om effekter af vatndrifter (1742), Historien om de mathematiska vetenskaperna (1746), och Dagbok öfver en resa till Trollhättan (1750, utg. af Hårleman). Hans flesta uppsatser finnas i vetenskaps-akademiens handlingar.”\n\n \n\n |
43 | EmporagriusEG | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK GABRIELSSON EMPORAGRIUS (1606–1674): ”teolog, f. 1606, d. 1674 som teologie doktor och biskop i Strängnäs, var en af svenska ortodoxiens förnämste kämpar på sin tid. Bland hans arbeten märkas: Admonitio consolatoria ad obeundam pio et constanti animo mortem (1629), Methodus theologiae, eller kort förslag huru trones artiklar kunna sammanbindas och predikade varda uti dr. Christinae hofförsamling (1647), två samlingar Likpredikningar (1653 och 1660), Oratio pro reddita pace (1664) och Catechesens enfaldige förklarning (1669). I sistnämda skrift uppställer författaren hustrun såsom ’thet förnämsta stycket’ bland mannens – lösören.”\n\n \n\n |
44 | FalckA | link Littbank | NaN | NaN | \n \nAUGUST FALCK (1882–1938) föddes in i teatervärlden. Hans far, Pehr Johan August Falck, var kamrer vid Dramatiska teatern och en av stiftarna av Svenska teaterförbundet. August Falck inledde sin teaterbana som skådespelare vid bland annat Svenska teatern i Helsingfors och Stora teatern i Göteborg. År 1906 grundade han sitt eget teatersällskap och reste på turné genom Sverige. Man spelade med stor framgång Strindbergs Fröken Julie, vilket hos Falck väckte tanken på en särskild, åt Strindbergs dramer ägnad, scen i Stockholm – så tillkom Intima teatern, öppnad i november 1907. Strindberg själv blev teaterns konstnärlige ledare och skrev flera av sina kammarspel direkt för Intimans scen. Falck lämnade teatern 1911, men fortsatte genom uppläsningar och föredrag att sprida intresset för Strindbergs dramatik. De många brev och manuskript av Strindbergs hand, vilka han hade i sin ägo, ligger till grund för hans memoar Fem år med Strindberg (1935).\n \n\n\n\n |
45 | FjellströmP | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR FJELLSTRÖM (1697–1764). ”filolog, f. 1697, d. 1764 som kyrkoherde i Härnösands stift, utgaf ett Dictionarium sueco-lapponicum (1738) och en Grammatica lapponica (s.å.), bägge med understöd af allmänna medel, samt dessutom lapska öfversättningar af Luthers lilla katekes (s.å., 2:dra uppl. 1755), en A-B-C-bok (1744), salmboken (s.å., 2:dra uppl. 1786), evangelierna och epistlarna (s.å., 2:dra uppl. 1786), kyrko-handboken (s.å.) och nya testamentet (1755) m.m.”\n\n \n\n |
46 | FrostensonK | link Littbank | Q378276 | Q378276 | \n\n\n KATARINA FROSTENSON (f. 1953): ”I Frostensons poesi finns den expressiva poesins starka mentala energier, fast de fixeras konsekvent till språkets rörelser och framskridande och inte till dolda och åtskilda betydelsenivåer. Det är en poesi som är ytterst vaksam på sig själv, som hela tiden iakttar sig själv och omedelbart hejdar sig då den hakar fast vid befintliga estetiska strukturer. Det är en poesi som inte tar någonting för givet och som bara följer sina egna lagar – och de lagarna uppenbarar sig under skrivandet.”\n\n |
47 | FrostensonK | link Littbank | Q378276 | Q378276 | \n\n\n KATARINA FROSTENSON (f. 1953): ”I Frostensons poesi finns den expressiva poesins starka mentala energier, fast de fixeras konsekvent till språkets rörelser och framskridande och inte till dolda och åtskilda betydelsenivåer. Det är en poesi som är ytterst vaksam på sig själv, som hela tiden iakttar sig själv och omedelbart hejdar sig då den hakar fast vid befintliga estetiska strukturer. Det är en poesi som inte tar någonting för givet och som bara följer sina egna lagar – och de lagarna uppenbarar sig under skrivandet.”\n\n |
48 | FrostensonK | link Littbank | Q378276 | Q378276 | \n\n\n KATARINA FROSTENSON (f. 1953): ”I Frostensons poesi finns den expressiva poesins starka mentala energier, fast de fixeras konsekvent till språkets rörelser och framskridande och inte till dolda och åtskilda betydelsenivåer. Det är en poesi som är ytterst vaksam på sig själv, som hela tiden iakttar sig själv och omedelbart hejdar sig då den hakar fast vid befintliga estetiska strukturer. Det är en poesi som inte tar någonting för givet och som bara följer sina egna lagar – och de lagarna uppenbarar sig under skrivandet.”\n\n |
49 | FrostensonK | link Littbank | Q378276 | Q378276 | \n\n\n KATARINA FROSTENSON (f. 1953): ”I Frostensons poesi finns den expressiva poesins starka mentala energier, fast de fixeras konsekvent till språkets rörelser och framskridande och inte till dolda och åtskilda betydelsenivåer. Det är en poesi som är ytterst vaksam på sig själv, som hela tiden iakttar sig själv och omedelbart hejdar sig då den hakar fast vid befintliga estetiska strukturer. Det är en poesi som inte tar någonting för givet och som bara följer sina egna lagar – och de lagarna uppenbarar sig under skrivandet.”\n\n |
50 | HasselquistF | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIC HASSELQUIST (1722–1752): ”naturforskare, f. 1722, blef 1749 medicine licenciat i Upsala och företog s.å. en vetenskaplig forskningsresa till Palästina och närgränsande land. 1751 blef han, under sin frånvaro, utnämd till medicine adjunkt vid Upsala högskola, men han dog redan 1752, i närheten af Smyrna. Hans samlingar och manuskript köptes af drottning Lovisa Ulrika och införlifvades med samlingarna på Drottningholm. En beskrifning på hans resa, hvilken företagits på tillstyrkan af Linné, utgafs af den sistnämde under titeln Iter palaestinum eller resa till Heliga landet 1749–52 (1757). H. författade dessutom ett par lärda afhandlingar samt åtskilliga resebref, iakttagelser m.m., intagna i Upsala högskolas ’acta’ och vetenskaps-akademiens handlingar. Led. af vet. akad. 1751).”\n\n \n\n |
51 | JonasonO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n OLOV JONASON (1919–2007) gav endast ut ett skönlitterärt verk - novellsamlingen\nParabellum (1943). Där ges, i kärva, ordkarga berättelser, en av ångest, enformighet\noch brutalitet skuggad bild av den svenska beredskapen; vittnesbörd från, med författarens\negna ord, den ungdom som blivit ”döpt i kulspruteolja”. Jonason skrev med impulser från\nThorsten Jonsson och Ernest Hemingway och han kom att räknas till de ’hårdkokta’. Stilen\när lågmäld, exakt och novellerna antar ställvis reportagets form. Bruket av inre monolog\noch dagboksanteckningar tillför psykologiskt djup till skildringen av det händelselösa,\nstundtals råa beredskapslivet. Novellsamlingen kom att få stort inflytande på yngre författare,\nbland dem Stig Dagerman och dennes beredskapsskildring Ormen. Jonason var huvudsakligen verksam\nsom översättare av, bland många andra, Vonnegut, Greene och Faulkner. Han deltog även i\ndet 1981 färdigställda arbetet med nyöversättningen av Nya Testamentet. \n\n\n\n |
52 | JonssonI | link Littbank | NaN | NaN | \n INGE JONSSON (f. 1928) disputerade 1961 på en avhandling om Emanuel\nSwedenborg. Den fortsatta vetenskapliga produktionen är omfattande,\noch även om Jonsson ofta återkommer till Swedenborg är ämnesvalen i övrigt\nskiftande. En modern klassiker inom den svenska universitetsutbildningen\ni litteraturvetenskap är Idéer och teorier om ordens konst (1971 och senare\nupplagor): här ges en detaljrik och tät framställning av litterär estetik från\nPlaton till receptionsestetik. Jonsson är professor emeritus vid Stockholms\nuniversitet. Han är också ordförande för Samfundet De Nio. \n\n\n\n |
53 | KyrklundW | link Littbank | NaN | NaN | \n WILLY KYRKLUND (1921–2009) föddes i Helsingfors. Han flyttade till\nSverige 1944 och erhöll svenskt medborgarskap 1950. Sin skönlitterära debut\ngjorde han 1948 med den surrealistiskt färgade novellsamlingen Ångvälten som\nåret därpå följdes av romanen Tvåsam. Kyrklunds skrivande präglades, redan\nfrån de första verken, av filosofiska spekulationer, av ironi och en genstörtig\novilja att inordna sig i fasta genremönster. Han skriver också ofta i ett\npågående samtal med litteraturhistorien; som exempel härpå kan nämnas romanen\nElpënor (1986) som skildrar Odysseus resor ur en av rorsmännens perspektiv.\nDialogen, diskussionen och de tvära kasten är överhuvudtaget utmärkande för\nKyrklunds författarskap. I Mästaren Ma (1952) motsägs och diskuteras Mästarens\nsynpunkter och utsagor av hans fem följeslagare. I Polyfem förvandlad (1964)\npågår en brottning med språket, såväl på mytologisk som vetenskaplig mark.\nTexterna ger ofta uttryck för ett slags pessimism i det att språket aldrig\nräcker till som uttrycksmedel och förnuftet inte förmår att restlöst förklara\ntillvaron. Kyrklund läste flera språk, bland annat kinesiska, arabiska och\ngrekiska, och intresset för framför allt de österländska kulturerna har avsatt\nstarka spår i hans författarskap. Han studerade också matematik och arbetade\nunder 1950-talet med programmering av den första svenska datamaskinen (BESK\nvid Tekniska högskolan i Stockholm). Hans böcker genomsyras av skepticism och\ntrolöshet mot allt försanthållet och vedertaget. Humor, ironi och parodi blir\nfungerande verktyg i försök att till dels bryta upp det ofattbara eller det\nabsurda. Kyrklunds författarskap karakteriseras av dialogicitet, förskjutningar\noch underminering i ett skrivande som, ständigt sökande, frågande och prövande,\nväjer för enkla svar, fasta grunder och solida hållningar. \n |
54 | LandquistE | link Littbank | NaN | NaN | \n \nELLEN LANDQUIST (1883–1916) studerade åren 1905–10 i Uppsala och skrev sedermera romanen Suzanne (1915), vars skildring av en kvinnlig students olyckliga erotiska erfarenheter fick kritik för att vara alltför vågad. Landquist utgav romanen med hjälp av svägerskan Elin Wägner, gift med brodern John. Ellen Landquist arbetade även som journalist på Svenska Dagbladet och spelade därtill huvudrollen som undersökande reporter i filmen Hon fick platsen eller Exkonung Manuel i Stockholm (1911) med manus av Wägner. Romanen Suzanne blev Landquist enda verk, då hon året efter dess utgivning gick ur tiden, drabbad av anemi. \n \n\n\n |
55 | LaurembergP | link Littbank | NaN | NaN | \n PETER LAUREMBERG, 1585–1639, föddes i Rostock. Efter studier i ett antal ämnen och städer blev han professor i filosofi i Montauban 1611, professor i fysik och matematik i Hamburg 1614, för att slutligen återvända till Rostock som professor i poesi. Han författade ett stort antal skrifter på olika områden. År 1633 utgav han Acerra Philologica. Das ist: zweihundert außerlesene, nützliche, lustige, und denckwürdige Historien. Samlingen omfattade tyska översättningar av berättelser och anekdoter från en lång rad olika håll, och den utgavs i flera nya, ibland utvidgade upplagor och översattes till en lång rad språk. Berättelserna skulle alltså vara inte bara underhållande utan också nyttiga, och avslutades därför med en kort moralisk betraktelse. Verket har utgjort en rik källa för senare författare i många länder. Ett hundra av berättelserna översattes till svenska av Johann Gothard Walraff och trycktes 1646 som Centuria Historiarum. Thet är Etthundrade vthwalde, nyttige, lustige och tänckwärdige Historier och Discurser. \n\n\n\n |
56 | LeijonhufvudKH | link Littbank | NaN | NaN | \n KNUT HENRIC LEIJONHUFVUD (1730–1816): ”den förres [Axel Gabriel Leijonhufvud] broder, friherre, vitterhetsidkare, f. 1730, d. 1816 som kammarherre hos prinsessan Sofia Albertina, skref en mängd poem i tidningar och tidskrifter samt utgaf några öfversättningar, men är märkligast derigenom att han till Sverige införde Coldinu-orden, hvars högste styresman han var under många år.”\n\n \n\n |
57 | LindegrenE | link Littbank | Q1276321 | Q1276321 | \n\n\n ERIK LINDEGREN (1910–1968) var det svenska 1940-talets främste lyriker.\nHan debuterade 1935 med Posthum ungdom, en samling mer traditionella dikter.\nUnder inflytande från främst de finlandssvenska modernisterna kom Lindegrens\nskrivande åren därefter att bryta ny mark och 1942 utkom, på eget förlag,\nmannen utan väg – en av det svenska språket mest betydelsefulla och särpräglade\ndiktsamlingar. Samlingen karakteriseras av disharmoni – ett bildspråk i skärvor –\nstöpt i en harmonisk form – sonetten. Lindegren ville med dessa ’sprängda sonetter’\nskapa ett kostnärligt uttryck som samstämde med den moderna, av kriget präglade,\nlivskänslan. Influenserna kom såväl från Picassos Guernica som från modern klassisk\nmusik. Samlingen blev, då den 1945 gavs ut på nytt av Bonniers förlag - som tidigare\nrefuserat den - en av brännpunkterna i den ’obegriplighetsdebatt’ vars vågor gick\nhöga under 40-talet. Lindegren gav 1947 ut samlingen Sviter, vilken av samtiden sågs\nsom decenniets lyriska höjdpunkt. Samma år publicerade han även ett antal dikter\nskrivna till tavlor av medlemmar i Halmstadgruppen. År 1954 kom Lindegrens sista\ndiktsamling, Vinteroffer, i vars inledningsdikt ”Ikaros” den uppåt stigande,\nmytologiske flygaren blir en förkroppsligad bild för den gränsöverskridande dikten. \n\n\n\n |
58 | LivinZ | link Littbank | NaN | NaN | \n ZACHARIAS LIVIN (1726–1788), kusin till Clas Livijns farfar, var ryttmästare vid Smålands\nkavalleri och stadsmajor i Stockholm. Efter avslutad militär karriär bosatte han sig 1771 i\nsin födelsesocken Säby, Jönköpings län, och ägnade sig där åt skriftställeri. Han utgav endast\nett verk – den på alexandriner författade dikten Kyrkostötoschopia Sæbyensis. Eller Eric Jonssons,\nKyrko-Wäktares, Bro–Fogdes, samt Orgel-Trampares Lefwernes Beskrifning. Första delen (1781). Dikten\när av komisk art, parodierande det antika eposet, och skildrar allmogens dåtida liv och leverne,\nsedvänjor och umgänge, så detaljerat och med en sådan trohet mot stoffet att den kan läsas som\nett etnografiskt och kulturhistoriskt värdefullt vittnesmål. Ytterligare två delar av verket\nfanns i manuskript, men dessa skall efter Livins död ha förkommit. \n\n\n\n\n\n\n |
59 | LundbladJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN LUNDBLAD (1753–1820): ”filolog, latinsk skald, f. 1753, blef 1774 student och 1776 filos. magister i Leipzig, 1781 docent i romersk literatur vid Lunds högskola, 1787 e.o. professor och 1789 professor i romersk vältalighet och poesi, 1793 tillika kyrkoherde i Lunds stift och 1800 teologie doktor. Död 1820. L. gjorde epok i södra Sveriges ’klassiska kulturhistoria’ och var i flera decennier ’en centralpunkt för den akademiska bildningen i Lund’. Han representerade den nya riktningen, som de klassiska studierna tagit i Tyskland, med Ernesti och bildade en skola, hvilken uppställde Cicero, Virgilius och Ovidius som oupphinneliga mönster. Som latinsk skald utmärkte han sig genom sitt tankedjup och sitt fulländade språk. L. verkade äfven som boktryckare och bokhandlare. Hans latinska qväden utgåfvos 1821 af hans son, och hans prosaiska arbeten utgöras endast af akademiska disputationer.” \n |
60 | OlanderV | link Littbank | NaN | NaN | \n VALBORG OLANDER (1861–1943) ”Valborg Olander var en av de första två kvinnorna i Faluns stadsfullmäktige och en av de ledande krafterna i rösträttsrörelsen. Hon är dock främst känd som en av Selma Lagerlöfs nära väninnor och sekreterare. \n[…] \nSelma Lagerlöf hade flyttat till Falun 1897 för att vara nära sin syster Gerda och hennes familj. Efter förlusten av Mårbacka turades syskonen Lagerlöf om att ha mamman, Louise, och fastern Lovisa boende hos sig. De första åren i Falun hade Selma Lagerlöf få kontakter utanför familjen, men under en mottagning på landshövdingeresidenset träffade hon Valborg Olander för första gången. De båda började umgås och Selma Lagerlöf fann en människa hon kunde tala med, om litteratur och mycket annat. Från 1902 utvecklades en kärleksrelation mellan Valborg Olander och Selma Lagerlöf. Valborg Olander tog på sig allt flera uppgifter för att hjälpa Selma Lagerlöf. Hon renskrev, korrigerade och gav råd vad gällde texterna. Hon svarade på brev, ordnade affärer och annat praktiskt. Mot slutet av 1903 tröttnade hon på att komma i andra hand efter Selma Lagerlöfs andra väninna Sophie Elkan och ville ta en tjänst i Stockholm. Selma Lagerlöf lyckades dock övertala henne att stanna kvar i Falun.”\n |
61 | PlantinEZ | link Littbank | NaN | NaN | \n ESAIAS PLANTIN (1711–1772) var tjänsteman i Krigskollegiet och sedermera landssekreterare. På det vittra fältet gjorde han sin största insats som översättare av Ludvig Holbergs Peder Paars (1750). Plantin skrev även ett stort antal tillfällighetsverser samt det mer omfattande verket Saga om gudinnan Eris (1771). I den hetsiga debatt som följde på utgivningen av den anonyma (av Bellman författade) och kvinnokritiska dikten Tankar om flickors ostadighet 1758 deltog Plantin med dikten Genljud mot ytterligare svar på skriften, Tankar om Flickors Ostadighet. \n\n\n\n\n\n\n |
62 | SchönbergA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS SCHÖNBERG (1737–1811): ”den förres [Anders Schönberg d. y.] son, häfdatecknare, politiker, f. 1737, studerade i Upsala, blef 1754 auskultant i svea hofrätt, öfvergick sedan till kanslikollegium, utnämdes redan 1761 till rikshistoriograf och 1773 jämväl till riksheraldiker samt fick 1776 fullmakt som kansliråd. Under riksdagarna mellan 1760 och Gustaf III:s död spelade han en ej obetydlig roll. Led. af vet. akad. 1767. Led. af vitt. akad. 1786. Död 1811. S. innehar en mycket framstående plats bland våra historieskrifvare, genom grundligheten i sin forskning, ädelheten i sina åsigter och manligheten i sin stil. Hans förnämsta arbete, Historiska bref om det svenska regeringssättet i äldre och nyare tider, trycktes delvis 1777–78; men tryckningen afbröts på grund af konungens missnöje med den i detsamma framträdande frisinnade uppfattningen, och först i senare tid utgafs det fullständigt (1849–51, af A. I. Arvidsson). Hans öfvriga arbeten, hvilka uppgå till ett betydande antal, torde nu ega endast literaturhistoriskt eller historiskt intresse: De indole poenarum in jure patrio (1754–62), Hjeltars sammanliknade historier på Hollbergs sätt (1756), Inledning till den naturliga lagen och sedoläran (1759), en samling ästetiska, filosofiska och politiska Bref af Menalchas (s.å.), Svar på den af k. vet. akad. för år 1763 framstälda frågan: hvad kan vara orsaken att sådan myckenhet svenskt folk årligen flyttar ur landet? och genom hvilka författningar kan det bäst förekommas? (1764), Utkast om grunderna i allmänhet till näringars uppkomst och förfall uti borgerliga samhällen (1767), Kort utdrag af k. Carl XI:s historia (1785–90, i Hist. alm.), åtskilliga ’bref’, uppsatser i Gjörvells tidningar m.m.” \n |
63 | ServiusA | link Littbank | NaN | NaN | \n\t ANDREAS SERVIUS HELSINGIUS, född ca 1533 i Hälsingland. Jesuit i Olmütz 1579, professor i Neisse i Schlesien 1588, bodde i Prag 1600. Servius skrev en katolsk bönbok på svenska, Någre Christilige och Catholische böner (1593). \t\n |
64 | ThorinusAN | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDREAS NICOLAI THORINUS (1596–1670), blev efter studier i Uppsala, Greifswald och Helmstedt lektor vid Strängnäs gymnasium. År 1642 utgav han skriften Tree andeliga wijsor. Han prästvigdes 1645 och blev sedermera prost i Sorunda där han ofta låg i fejder med sockenborna och klagade till domkapitlet: ”Vad är det nu en fattig bondpastor haver annat än det lilla smöret.” \n\n\n\n |
65 | WadströmCB | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL BERNARD WADSTRÖM (1746–1799): ”nationalekonom, f. 1746, d. 1799 som f.d. kommersråd och f.d. öfverdirektör vid svenska kontrollverket, utgaf på engelska tvänne betydande arbeten om slafveriet: Essay on colonization, particularly applied to the western coast of Africa (1794–95, på franska 1796) och Observations on the slavery (s.å.). På franska utgaf han bl. a. Précis sur l’etablissement des colonies de Sierra Leona et de Boulama (1798).” \n |
66 | WalleniusA | link Littbank | NaN | NaN | \n \nSkolman (Västerås), präst (Mora) och skald; främst känd för Dalvisan (”Om sommaren sköna”).\n \n |
67 | WellanderJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN WELLANDER (1735–1783) var jurist och rådman och en av det vittra sällskapet\nUtile dulcis mest uppburna medlemmar. I dess\nVitterhets-nöjen deltog han med flera\nskaldestycken, bland vilka kan nämnas ”Elegie”, författad vid en älskad väns bortgång,\nsamt ”Försök om Lyckan”,\ndär ett möte med denna gäckande makt skildras. Wellander\nskrev också, efter Gustaf III:s plan, librettot till den första svenska operan – Thetis\noch Pelée. Hans Samlade dikter utgavs 1852. \n\n\n\n |
68 | ÄlfEP | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK PETER ÄLF (1765–1793) har gått till historien främst som\ntillfällesdiktare. Hans mest kända dikter torde vara ”Tal öfwer freden\nuti Werelä 1790” och ”Segersång öfwer den 30 September 1789”. Han skrev\ndärtill ett flertal bröllops- och gravskrifter. Bland hans arbeten skall\näven nämnas en dikt i Werthers första och sista stunder (1791); ett verk präglat\nav den känslosvallande Werther-vurm som vid tiden gick genom Europa och\näven kom att starkt påverka Älf. Efter hans alltför tidiga bortgång utgav\nhans far och vänner samlingen Strödda skaldestycken (1795), med företal av\nLeopold, där en tredjedel av verket upptar\ndikter skrivna av Älf i hans elfte till artonde levnadsår. \n\n\n\n |
69 | KullbergHA | link Littbank | NaN | NaN | \n HERMAN ANDERS KULLBERG (1772–1834): ”vitterhetsidkare, f. 1772, d. 1834 som f.d. syssloman vid Vadstena hospital, utgaf en samling Mindre vitterhetsstycken (1829) samt öfversatte skickligt åtskilliga skådespel och romaner.”\n\n \n\n |
70 | ArosiandrinusAJ | link Littbank | NaN | NaN | \n \nANDREAS JOHANNIS AROSIANDRINUS (Arosiander Arosiensis) – hans namn härleds från\ndet latinska namnet för Västerås: Arosia – var verksam som typograf, översättare\noch författare under 1600-talet. Arosiandrinus tycks ha varit något av en vagabond\noch reste runt i landet för att uppsöka professorer och andra lärda. Hans levnadshistoria\nvilar till stor del i dunkel och det är också osäkert om somliga verk, på vilkas\ntitelblad han anges som författare, verkligen är skrivna av honom. Två mindre skrifter\nhar med säkerhet flutit ur hans penna: ”En andeligh betrachtelses sång”\noch ”Ett andelighit samtahl emellan Gudz församblingh och propheten Esaiam”.\nEnligt Isaak Collijns Sveriges bibliografi: 1600-talet (2 band, 1942–1946) är\nAndrosiandrinus även sammanställare av den svenska utgåvan av Bondepraktikan\n (1662). \n \n\n\n |
71 | SahlgrenJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JÖRAN SAHLGREN (1884–1971) berättar i sina memoarer Glädjespridare (1956) att han redan som barn, i Skagershults socken i Närke, började uppteckna folkminnen och dialekter. Som student i Uppsala ingick han i kretsen kring Adolf Noreen och fick av denne uppdraget att företa ortnamnsuppteckningar, vilket ledde Sahlgren in på forskning kring framför allt svenska sjönamn. Han disputerade 1912 med avhandlingen Skagerhults sockens naturnamn. Sahlgren blev så småningom drivande inom Ortnamnskommittén och då Svenska ortnamnsarkivet inrättades 1928 blev hans dess förste chef. Han grundade även tidskriften Namn och bygd (utgiven 1913–1968) till vilken han bidrog med många uppsatser. I akt och mening att öka intresset för ortnamn skrev han den vitt spridda Vad våra ortnamn berätta (första upplaga 1932). Sahlgren ägnade sig även åt forskning inom nordistiken där hans främsta arbete är Eddica et scaldica (2 band, 1927–28) i vilket han studerar den fornvästnordiska diktningen. Det livslånga intresset för folksagor och folkböcker kom också till uttryck i hans utgivning av flertalet samlingar med folkminnen, sägner och allmogelitteratur, bland annat Svenska folkböcker (8 band, 1946–56) där äldre tiders skillingtryck samlats. \n\n\n\n\n\n\n |
72 | ArvidssonAI | link Littbank | Q362749 | Q362749 | \n\n\n\n\n\n ADOLF IVAR ARVIDSSON (1791–1858) var född i Viborg, vistades under sina studieår\ndelvis i Uppsala och blev svensk medborgare 1825 efter att han, tre år tidigare,\nförvisats från Åbo universitet genom kejserligt reskript. Han blev tidigt påverkad\nav det romantiska genombrottet i Sverige, och hans stora historieintresse parades\nmed ett lika stort intresse för folkvisornas poesi, sådan han mötte den i Afzelius\noch Geijers samling. Han sände bidrag till Poetisk kalender, där han huvudsakligen\npublicerade sig åren 1814–15; bland hans stycken kan nämnas "Vid en smälthytta",\nskriven på fornnordisk meter. I januari 1821 började han utge Åbo morgonblad, vars\ninnehåll bestämdes av hans romantiska nationaluppfattning, hans intresse för Finlands\nfolk och språk och hans önskan att väcka dess medborgarsinne. Tidningens budskap\nogillades av de ryska makthavarna och indragningsorder utfärdades i oktober. Arvidsson\nförvisades från Åbo och flyttade 1823 till Sverige där han, året efter, anställdes\nvid Kungl. biblioteket. Som kunglig bibliotekarie kom han sedermera att ägna sig åt\nett idogt insamlande och sammanställande av svenska folkvisor och sånger. Hans\nSvenska fornsånger utkom i tre band 1834–42; Arvidsson skrev där även kortare,\njämförande kommentarer till visorna vilka därmed bestods historisk och geografisk\nram. Han utgav även en förteckning över Kungl. bibliotekets isländska handskrifter (1848)\nsamt skrev ett flertal verk om Sverige och Finlands historia och ägnade sig även åt\npolitiskt skriftställarskap för Finlands sak. Bland hans arbeten kan nämnas Finland\noch dess framtid (1838), Trettioåriga krigets märkvärdigaste personer (1844–56) samt\nGustaf III och hans samtida regenter (1847). \n\n\n\n |
73 | MøllerJensenE | link Littbank | NaN | NaN | \n ELISABETH MØLLER JENSEN, född 1946, är huvudredaktör för \nNordisk kvinnolitteraturhistoria. \n \n\n \nLäs mer om Møller Jensen i Dansk kvindebiografisk leksikon \n\n |
74 | ArminiH | link Littbank | NaN | NaN | \n Läs mer om Harry Armini i första delen av Ovidius Metamorphoser. \n |
75 | BerghG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUNHILD BERGH (1888–1961): ”Gunhild Bergh var den andra kvinnan som disputerade i litteraturhistoria i Sverige. Hon var den främsta svenska utrikeskorrespondenten från fascismens Italien. \nGunhild Bergh föddes 1888 i Gävle där hennes far, Carl-Axel Bergh, var verksam som överläkare vid länslasarettet. I familjen fanns också, förutom modern Alfhild Bergh, de två syskonen Ragnar, Einar och Karin. \nÅr 1907 tog Gunhild Bergh studenten på Whitlockska samskolan i Stockholm och började därefter studera litteraturhistoria och språk vid Uppsala universitet. Hon erhöll filosofie kandidatexamen 1911, blev filosofie licentiat 1914 och den 26 maj 1916 disputerade hon i litteraturhistoria som den andra kvinnan i ämnet och vid Uppsala universitet, på en gradualavhandling med titeln Litterär kritik i Sverige under 1600–1700-talen. De stora dagstidningarna rapporterade om tilldragelsen: ’Disputationen var ett evenemang i lärdomsstaden, ty på långliga tider har ingen kvinnlig humanist disputerat här.’”\n |
76 | BjörkmanGoldschmidtE | link Littbank | NaN | NaN | \n ELSA BJÖRKMAN-GOLDSCHMIDT (1888–1982): ”Elsa Björkman-Goldschmidt var författare, journalist och bildkonstnär med koppling till den vänsterliberala kvinnorörelsen. Hon utförde också ett omfattande humanitärt arbete för krigsfångar, barn och flyktingar under och efter de båda världskrigen, främst som lokalt ansvarig för Rädda Barnens verksamhet i Wien.”\n |
77 | LewenhauptE | link Littbank | NaN | NaN | \n EUGÈNE LEWENHAUPT (1849–1927): ”grefve, literaturhistoriker, f. 1849, amanuens vid Upsala högskolas bibliotek, har utgifvit: Anteckningar om Uplands nation i Upsala före 1830 (1877), Johan Gabriel Werwing (1880, ur Samlaren), En literär strid i Sverige år 1738 (1881, ibd.) m.m.” \n |
78 | BohemanE | link Littbank | NaN | NaN | \n EZALINE BOHEMAN (1863–1939): ”Ezaline Boheman var verksam i flera av sin tids stora rörelser och organisationer. I sitt fyrfaldiga engagemang i rösträttsrörelsen, Svenska Turistföreningen, kooperationen och för liberala idéer vägleddes hon av visioner som handlade om modernitet, demokrati, jämlikhet och rörlighet, både i samhällelig och fysisk bemärkelse.”\n |
79 | CarlsonFF | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIK FERDINAND CARLSON (1811–1887): ”häfdatecknare, föddes d. 13 juni 1811, blef 1825 student i Upsala, 1833 filos. doktor, 1835 docent i historia, 1844 adjunkt i historia och statistik, 1846 e.o. professor och 1849 Geijers efterträdare som professor i historia. 1837–46 var han lärare för Oskar I:s söner. 1863–70 och 1875–80 var han statsråd och chef för ecklesiastik-departementet. 1859 kallades han till en af de aderton i svenska akademien. 1877 tog han afsked från sin professur. C., som i egenskap af riksdagsman och ecklesiastik-minister gripit djupt in i vårt offentliga liv (företrädesvis i fråga om undervisnings-väsendet har han uträttat mycket både godt och ondt), har som häfdatecknare beredt sig ett rum bland våra främste. Hans förnämsta historiska verk, Sveriges historia under konungarna af pfalziska huset (6 del., 1855–81; 1:sta d. omtr.) som bär tydliga spår af att författaren är en praktisk statsman, utgafs samtidigt på tyska, under titeln ’Geschichte Schwedens’ (i Heerens och Ukerts samling af de europeiska staternas historia). Smärre af honom författade historiska arbeten äro: Om fredsunderhandlingarna åren 1709–18 (1854), Om den svenska statsförvaltningens förändrade skick under konung Karl XI:s regering (1860), Berättelse om riksdagen 1680 (s.å.), Om Sveriges inflytande på konungavalet i Polen 1704 (1861), minnesteckningar öfver K. A. Agardh (s.å.) och G. O. Stenbock (1873) m.m. Bland hans öfriga skrifter märkes broschyren Om svenska elementarläroverken och deras förbättring (1843). Dessutom har C. utgifvit E. J. F. Kjellanders ’Minnen’ (1842).”\n\n \n\n |
80 | ForssellDC | link Littbank | NaN | NaN | \n DIDRIK CHRISTIAN FORSSELL (1777–1852): ”kopparstickare, f. 1777, d. 1852 som vice professor vid konstakademien, utgaf det stora planschverket Ett år i Sverige (1827–35; teckningarna af J. G. Sandberg, texten af A. Grafström), hvilket gaf ett mäktigt uppslag till en nationel riktning inom den svenska konsten.”\n\n \n\n |
81 | HasselrotM | link Littbank | NaN | NaN | \n MATHIAS HASSELROT (1769–1839): ”öfversättare, f. 1769, d. 1839 som tit. professor, teologie doktor och kyrkoherde i Skara stift, utgaf i öfversättning Campes Theophron, eller den erfarne rådgifvaren för den oförfarna ungdomen (1794, 3:dje uppl. 1851) och v. Asps Resa i Levanten år 1796 (1805).”\n\n \n\n |
82 | LindströmG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF LINDSTRÖM (1829–1901): ”paläontolog, f. 1829, professor och intendent vid naturhistoriska riksmuseet, har författat åtskilliga uppsatser i vetenskaps-akademiens publikationer. Led. af vet. akad. 1878.”\n\n \n |
83 | LärnH | link Littbank | NaN | NaN | \n HUBERT LÄRN (1907–1985): ”Min pappa, Hubert Lärn, lärde mig att älska Göteborg. Inte så\n att han sa: \n— Du skall gilla Göteborg! \nNej vi promenerade oss fram till denna kärlek. Vi vandrade\n tillsammans från jag var liten. På Delsjövägen, där vi bodde. I\n hamnen. Allén. I Nordstan. På Avenyn. Över broarna. Vi\n språkade och tittade. Och lyssnade. På luriga gubbar med\n keps. Högfärdiga hundar. Rullande redare. Tanter med knäppkängor … \n— Om du vill veta, sa Hubert, om någon är riktig göteborgare\n så be honom säga KORKSULOR. Det slår aldrig fel. Ofta kan man dessutom fastslå från vilken stadsdel han eller hon stammar … Pröva själv: säg KORKSULOR. \nHubert Lärn (1907–1985) var bland mycket annat GP:s USA-korrespondent med hjärtat kvar i Göteborg. \nNär jag skriver om Göteborg, tänker jag alltid på honom och våra promenader. Därför får Huberts teckningar illustrera\n mina göteborgskåserier, som tidigare publicerats på Världens Gång i Göteborgs-Posten.” \n(Baksidestext från boken Korksulor.) \n |
84 | RoosAE | link Littbank | NaN | NaN | \n AXEL ERIK ROOS (1684–1765): ”f. 1684 (l. 1686), d. 1765 som generallöjtnant och f.d. landshöfding, skref en berättelse om kalabaliken i Bender (tr. 1757 i Gjörvells ’Det svenska biblioteket’ 1:369, många uppl.).” \n |
85 | MartinsonH | link Littbank | NaN | NaN | \n HARRY MARTINSON (1904–1978) hade en uppväxt märkt av det största armod.\nSom sjuåring ackorderades han ut som sockenbarn och gick under flera år från\nfosterhem till fosterhem; många av dem rymde han ifrån. Sexton år gammal tog han\nhyra som jungman på motorseglaren Willy som gick på fraktfart i Nord- och Östersjön.\nDe följande sju åren arbetade Martinson som sjöman och tillfällighetsarbetare, och\ngick tidvis på luffen. Arbetet som sjöman avsatte spår i debutboken Spökskepp (1929);\nhavet, sjöfåglarna, koleldningen blir här på samma gång påtagliga erfarenheter och\nlödiga bilder för liv, kraft och längtan. Även i diktsamlingen Nomad (1931) utvinns\nförtätad lyrik ur sjömanslivet. Med detaljskärpa och djärvhet i skildringen berättar\nMartinson om den särskilda rymd och tid som är havets. Det självupplevda ligger även\ntill grund för de båda reseböckerna Resor utan mål (1932) och Kap farväl! (1933).\nVärldsnomaden rör sig där från skepp till skepp, från hav till hav i ständig dynamisk,\nsåväl andlig som kroppslig, färdsel. Martinsons tredje diktsamling – Natur (1934) –\nmarkerar en ny fas i författarskapet. Han lät sig inspireras av rysk modernism och\ndikterna rister och lågar av expressionistiska och impressionistiska bilder. Samlingen\nföljdes av de två självbiografiska böckerna Nässlorna blomma (1935) och Vägen ut (1936).\nMartinson gör i dessa böcker upp med sig själv som ung; många gånger i hårda ordalag.\nMen han talar också om den ”bristens ångest” som formar det fattiga sockenbarnet.\nKärlekslösheten är den tyngsta sten en människa tvingas bära. Under slutet av\ntrettiotalet skriver Martinson en svit om tre naturböcker där iakttagelser av livets\ngång, i linneansk anda, också formar en livsfilosofi och en skarp samtidskritik; en\nkritik som återkommer i hans första roman Den förlorade jaguaren (1941), skriven\ni andra världskrigets skugga. I diktsamlingen Passad (1945) möter ett klarnat, enkelt\nuttryck. Martinson var tidigt intresserad av kinesisk filosofi och den taoistiska\nmystiken blir här en möjlig andlig vandringsväg för den grubblande nomaden. Passaden\nblir en enande vind som knyter samman världsdelar och tider. Romanen Vägen till\nklockrike (1948) gestaltar såväl en inre som en yttre resa. Luffaren Bolle vandrar\nsin ändlösa luffarväg, i ständig eftertanke och kontemplation. Han är också, med\nMartinsons ord, ”den tidlösa människan”, bortom alla fastslagna planer och färdiga\nordningar. Målet hägrar alltid lite längre bort – klockriket – en ort som ständigt\nåterstår, ständigt finns i reserv. Med de tre diktsamlingarna Cikada (1953),\nGräsen i Thule (1958) och Vagnen (1960) och framför allt med eposet\nAniara (1956)\nger Martinson uttryck för en vass civilisationskritik, i undergångsvisionen Aniara\nfästad i science fiction–genrens vidsträckta, vittomfamnande uttryck. Mänskligheten\när förlorad i världsrymden ombord på det vilsekomna rymdskeppet Aniara. Längtan,\nförtvivlan och tröst utmynnar till slut i tystnad. Tystnaden ljuder också starkt i\nMartinsons sena diktning där till slut bara stenarna minns hur allt en gång talade.\nHarry Martinson tilldelades, tillsammans med Eyvind Johnson, Nobelpriset i litteratur 1974. – I Litteraturbanken återfinns den digitala utställningen ORDEN PRÖVAS. HARRY MARTINSON 1927–1939, ett samarbete mellan Litteraturbanken, Harry Martinson-sällskapet samt privata samlare. \n \n\n\n |
86 | LöwenhjelmH | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n HARRIET LÖWENHJELM (1887–1918) kom från en adlig överklassmiljö präglad av auktoritet och \n stränghet, men också av en grundfast religiositet och ett starkt intresse för konstens alla \n former. Till sitt lynne var hon livet igenom lekfull, egensinnig och självständig; exemplen \n därpå är många. Med sin bror Crispin lekte hon fantasilekar långt upp i vuxen ålder. Efter två \n år som elev vid Konstakademien avvisades hon 1911 på grund av hennes starka vilja att gå sin \n egen väg, vilken tolkades som brist på respekt för auktoriteter. Efter att tbc konstaterats \n vistades hon, från 1914 och fram till sin död, mestadels på sanatorier, varifrån hon rymde. \n Som bildkonstnär tog Löwenhjelm intryck av såväl äldre mästare – Rembrandt, Watteau – som av \n sina samtida – Arosenius, Engström. Hennes största talang var som tecknare, då främst i \n figurstudier och i ögonblicksbilder i fångandet av en karaktär eller en gest. Flera av hennes \n verk har bibliskt innehåll – hon behöll livet igenom det hon själv kallade sin barnatro – och \n hon drömde om att få göra kyrkmålningar. Även i sin diktning, vilken ursprungligen utgjorde ett \n slags förklaringar till hennes bilder, återkom Löwenhjelm till en religiös problematik, \n inspirerad av hennes ständiga läsning av Kierkegaard. Dikterna tar där stundvis form av \n bekännelse och bön. Men hon ägnade sig också åt ordlekande, åt spex och nonsensdiktning präglad \n av stilbrytningar och växlingar mellan ljusaste skämt och mörkaste allvar. Mest känt bland \n hennes alster torde vara den av Hjalmar Casserman tonsatta dikten ”Beatrice-Aurore”. Sin egenart och \n sin särpräglade livskänsla slog hon alltid vakt om, såväl i leken som i dystrare och av sjukdom \n och maktlöshet präglade stunder. ”Hon rörde sig”, skriver nära vännen Elsa Björkman-Goldschmidt, \n ”i en snårig gränsterräng mellan barn och vuxen, mellan man och kvinna, mellan skämt och allvar, \n mellan lek och verklighet.” \n\n\n\n |
87 | EkelöfG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\t \n\nGUNNAR EKELÖF (1907–1968), författare, poet, översättare, från 1958 ledamot av Svenska Akademien. Efter en svår barndom med en psykiskt sjuk far kom Ekelöf att redan under ungdomen intressera sig för mysticism, samt persisk, arabisk och indisk kultur; intresset utvecklades genom senare studier i bl.a. persiska och sanskrit. Avgörande impulser fick Ekelöf av den franska modernismen; åren 1929–1930 vistades han i Paris, där han studerade musik och umgicks i konstnärskretsar. Ekelöfs debutsamling sent på jorden (1932) var genom sitt djärva språk, oväntade metaforer och typografiska grepp epokgörande i svensk diktning. De tongivande kritikerna var oförstående, men mer erkännsamma läsare såg i Ekelöf den förste svenske surrealisten. De närmast följande diktsamlingarna – Dedikation (1934), Sorgen och stjärnan (1936) och Köp den blindes sång (1938) – mottogs mer positivt av kritikerkåren, även om Ekelöf själv senare distanserade sig från dem. Under tiden etablerade sig Ekelöf som översättare och essäist, bland annat genom antologierna Fransk surrealism (1933) och Hundra år modern fransk dikt (1934); han skulle återkomma som lyrikuttolkare i Valfrändskaper (1960). Diktsamlingen Färjesång (1941) betraktades av Ekelöf själv som ett personligt genombrott och med sitt enkla, slagkraftiga språk har det utövat stort inflytande på senare svensk dikt. Titeldikten i Non serviam (1945) lånar Lucifers devis ”jag skall inte tjäna”, som får symbolisera en vägran att inordna sig i konformiteten i ett instängt välfärdssamhälle; diktjagets vantrivsel är pregnant uttryckt i dikten ”Till de folkhemske”. Nästa diktsamling Strountes (1955), präglad av grotesk humor och genreblandning, innebär en positionsförskjutning. Nära anknuten till denna är diktsviten En Mölna-elegi. Metamorfoser (1960), med en avancerad allusionsteknik, där diktjaget under ett kort ögonblick upplever ett långt tidsutsnitt. Liknande teman utforskades också i Opus incertum (1959) och En natt i Otočac (1961). Den sista fasen i Ekelöfs diktning utgörs av diwantrilogin, tre diktsamlingar starkt inspirerade av österländsk mystik, bysantinska ikoner och islamisk kultureklekticism: Dīwān över fursten av Emgión (1965), Sagan om Fatumeh (1966) och Vägvisare till underjorden (1967). Postumt utkom samlingen Partitur (1969), som i viss mån anknyter till diwantrilogin, och som bär vittnesbörd om den svåra sjukdomsperiod under vilken den skrevs. – Gunnar Ekelöf var också en framstående essäist; hans ”småprosa”, så benämnd av honom själv, finns publicerad i bl.a. Promenader (1941), Utflykter (1947), Blandade kort (1957) och den av Reidar Ekner postumt utgivna Lägga patience (1969). – Gunnar Ekelöfs Skrifter I–VIII gavs ut 1991–1993, redigerade av Reidar Ekner. I Samlade dikter I–II (2015), utgivna av Anders Mortensen och Anders Olsson, återges dikterna efter första upplagor. – I Litteraturbanken publiceras material insamlat inom ramen för projektet SENT PÅ JORDEN: EN SAMLING, ett samarbete mellan Litteraturbanken, Uppsala universitetsbibliotek och Gunnar Ekelöf-sällskapet. \n\n\n\n \n |
88 | LidnerB | link Littbank | NaN | NaN | \n BENGT LIDNER (1757-1793) levde ett skiftesrikt liv, präglat av knappa omständigheter. Sitt levebröd\nsökte han på de mest skilda vägar; en tid som jungman ombord på ett av Ostindiska kompaniets skepp\n(varifrån han rymde), en tid som sekreterare åt Gustaf Philip Creutz, Sveriges dåvarande ambassadör\ni Paris (varifrån Lidner 1782 fick avsked efter att de båda råkat i delo). Även Lidners litterära\nalster präglas av häftighet och kast mellan ljus och mörker; trygg förtröstan på Gud och hopp om försoning\nväxlar med stormande känslor och djupaste tragedi. I sin dramatik hade Lidner tagit starkt intryck av\nShakespeares nattliga, skickelsedigra stämningar, vilket blir inte minst tydligt i Erik XIV (skrivet\nunder vistelsen i Paris), av Levertin kallat Sveriges ”första historiska tragedi”, och i Medea (1784),\nett av våldsam lidelse förtätat operalibretto i tre akter där Lidner, som han själv påpekar, bryter\nmot de klassiska reglerna för vad som får visas på scenen. Präglat av starka lidelser är också hans\nmest kända verk: dikten Grefvinnan Spastaras död (två versioner, 1783 och 1786). Verkets dokumentära\nbakgrund är jordbävningen i Messina och den unga markisinnan Spadar som omkom då hon sökte rädda sin\nson ur ett sammanstörtande hus. Dikten kastar sig mellan Messinas vackra vårlandskap och den plötsliga\nkatastrofen som med tordön och eldtöcken omvälver allt. Bland Lidners större arbeten skall också nämnas\nÅret MDCCLXXXIII (1784) i vilket han skildrar dagsaktuella händelser, som det amerikanska frihetskriget\noch fransmännens stormning av Gibraltar, i kulörer som handlade det om de yttersta av tider. Lidner var\nockså en religiös diktare av mått; hans Yttersta Domen (1788), inspirerad av Dantes vandring och Miltons\nförlorade paradis, tecknar, i såväl hoppfulla som förtvivlade ordalag, mänsklighetens hela väg från\nlustgård och syndafall till slutlig samling kring Guds tron. I ett av hans sista arbeten, Sånger i\nBetlehem (1791), är det förlåtelsen och reningen genom Kristi blod som besjungs med största känslosamhet.\nMättat av känslor, om än mer eldat av Sturm und Drang och med drag av Edward Youngs poesi, är också eposet\nDe galne (1792) vars scenografi är kyrkogården och dårhuset. Lidners verk är genomgående en känslornas\nvida ekokammare, där väldighetens sublimitet, såväl i människans själ som i naturens krafter, ofta syns\nvara drivmedlet för poetens penna. Med sin stilsäkra inlevelse i känslans alla skiftningar, och sin\neffektfulla utlevelse i skildringar av alla dess yttringar, blev Lidner en för sin tid säregen gestalt\noch en föregångare för de svenska romantikerna. \n\n\n\n |
89 | DalinOvon | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF VON DALIN (1708-1763) kom, blott tretton år gammal, till universitetet i Lund där han ägnade\nett antal år åt humanistiska studier. Han bereddes därefter plats som informator hos kammarrådet\nKlas Rålamb; en anställning vilken samtidigt gav Dalin möjlighet att göra bekantskap med adel och\nämbetsmän. Han kom sedermera att själv inneha flera högtstående ämbeten, bland vilka kan nämnas tjänsten\nsom bibliotekarie vid Kungl. biblioteket, hans uppdrag som rikshistoriograf samt, inte minst, platsen\nsom lärare för kronprins Gustav, vilken han tillträdde 1750. Dalins tidiga skaldeförsök, huvudsakligen\ntillfällesdikter, är till största delen försvunna. Hans första stora gärning som skribent blev veckobladet\nThen Swänska Argus, vilket han utgav anonymt från december 1732 och två år framåt. Formen för publikationen\nvar ett ark på vilket en artikel stod tryckt; förmodligen författade Dalin själv alla veckoskriftens\nartiklar. Then Swänska Argus präglades av upplysningstidens tankar. Dalin gjorde flitigt bruk av utländska\nföregångare som exempelvis Tatler och Spectator, och La Fontaines fabler; allt dock omstöpt i svensk form.\nDalin ville i allt värna det svenska; då inte minst det svenska språket vilket han ville befria från\nutländskt, främst tyskt och latinskt inflytande samt rena från tidens många franska låneord. Svenskan\nvar, menade Dalin, det ideala språket: ”intet hårt som tyskan, intet hopplockat som engelskan, intet\nuppblåst som spanskan, intet vekligt som italienskan, intet obändigt som polskan, intet vilt som ryskan,\nintet bräkande som danskan”. I sin hållning till samtidens seder och bruk var Dalin orygglig moralist\noch ständig kritiker av det mondäna livet. Han ställer alltsomoftast vad han ser som den moderna tidens\nestetiska och moraliska förfall mot gamla tiders enkelhet, ärlighet och rättframhet. Som ett exempel\nhärpå kan nämnas satiren ”April-wärk om wår härliga tid” (1737) där samtida uppkomlingars ytliga tillvaro\nkritiseras. Dalins främsta och mest kända verk torde vara allegorin Sagan om hästen (1740) där hästen\nGrålle och hans ryttare - Svea rikes konungar från Gustav Vasa till Karl XII - sinnebildar den svenska\nhistorien. Bland hans mer omfattande arbeten märks även Svenska Friheten (1742), ett slags lärodikt\nom frihetens ställning i Sverige, där den vid diktens tillkomst nyligen avlidna Ulrika Eleonora samtalar\nmed Frihetens gudinna och moder Svea om vikten av nationell sammanhållning och trohet mot monarken.\nMot slutet av sitt liv arbetade Dalin med den i upplysningens anda författade Svea rikes\nhistoria (3 band, 1747-1762), ett verk som förblev ofullbordat. Grannlagenhet, korrekthet och\nrationalitet var där, som i övrigt, hans rättesnören. Det litterära sällskapet Utile Dulci, stiftat 1766,\nhelgades åt hans minne. \n\n\n\n |
90 | AurellT | link Littbank | Q959534 | Q959534 | \n \n TAGE AURELL (1895–1976). ”I en av sina sena texter, ’På Patmos’ (tryckt i boken Vägar och möten, 1960), citerar Tage Aurell med tydligt gillande de skäl som St. Christodoulos strax före år 1100 hade angett för att bygga ett kloster på ön ifråga: ’Sterila och torra Patmos, i all dess nakenhet, är platsen för de oeftergivliga regler jag vill ha åtlydda.’ \n\tÖn var karg och i princip obeboelig. Aposteln Johannes hade på sin tid förvisats dit som ett strängt straff (och ständigt längtat tillbaka till Efesos). Men, inflikar Aurell: \n\t’… att den gode klosterbyggarn inte såg att vackert är här också!’ \n\tDet kan bli långsökt i överkant att likna Mangskog i västra Värmland vid Patmos, Uppenbarelsebokens tillkomstplats. Men att den avsides skogssocknen i Jösse härad var på sitt sätt kongenial med de ’oeftergivliga regler’ som Aurell tidigt inrättade sitt författarskap efter – det blev en tankefigur som hans litterära samtid efterhand tog fatt i, och gjorde en legend av. \n\t’Anakoreten i Mangskog’, hände det att han kallades.” – Så inleds Lars Anderssons presentation av Tage Aurell. Läs hela texten här.\n \n |
91 | HanssonGD | link Littbank | NaN | NaN | \n I vår tid, då häftade och oskurna böcker nästan försvunnit från den svenska bokmarknaden envisas en poet med att hålla fast vid utförandet: GUNNAR D HANSSON (f. 1945). Denna hyllning till hantverket är lätt att se som en uppmaning till läsaren att närma sig de ofta omfångsrika samlingarna försedd med inte bara en bra sprättkniv utan också med gott om tid och lust att tränga in i böckernas världar. \nHansson debuterade 1979 med Övergångar, uppskov. Under första hälften av 1980-talet publicerade han ytterligare tre diktsamlingar, som sedda i retrospektiv innehåller många förebud om den mycket personliga motivsfär som Hansson utvecklade från och med genombrottet med den lekfulla ”makrillboken” Olunn (1989). \nI de tidiga samlingarna antyds hans djupa kunskaper i litteratur- och regionhistoriska ämnen exempelvis genom namn som Thomas Thorild och Henric Schartau, vilka förekommer i De dödas traditioner (1980). Att båda författarna är förknippade med västkusten är viktigt för den Smögenfödde Hansson. Men ännu rör han sig huvudsakligen på de allmänna begreppens nivå: ”Med hänsyn / till fenomenens komplexitet / beträffande den grupp livsprocesser / som kallas beteende:” inleds dikten ”Utan ansträngning, opolitiskt”. Fortsättningen visar å andra sidan vart han skulle komma att söka sig: ”rösterna ändrar sig efter vindriktningen, växer ibland på så sätt oförklarligt i styrka, / men avtar oftast normalt med avstånden. Med vilken lätthet / flyger inte de fröätande fåglarna / över de utsvultna ormarna.” \nHär anas det outsläckliga intresset för den omgivande verkligheten, inklusive dess förflutna och möjliga framtid, här syns fascinationen inför allt möjligt naturvetenskapligt stoff och den märkliga förmågan att få detta att peka utöver sig självt utan att pressa det på symboliska innebörder och utan att höja författarrösten. \nHanssons avhandling om Lars Ahlin, Nådens oordning, utkom i luckan mellan det poetiska författarskapets två faser. Från makrillen, det första föremålet för Hanssons bohuslänska studier, vände han sig till lunnefågeln och därefter till idegranen, detta i Lunnebok (1991) respektive Idegransöarna (1994). En rad ur boken om fågeln som obehindrat rör sig över, på och under vattnet går att läsa som ett författarens memento: ”det går inte att veta tillräckligt”. Underförstått: men det är värt att försöka. \nUtforskningen har fortsatt och blivit allt mer omfattande. Gunnar D Hanssons diktsamlingar är inte längre så utpräglat monografiska utan verkar vilja rymma hela tillvaron; ingen infallsvinkel är för kuriös, inget namn ur historien ska glömmas bort, ingen aspekt av tillvaron saknar intresse. \nDet externa material (faktauppgifter, citat och parafraser) som utgör byggstenar läggs ofta in i dikterna utan annan källangivelse än en lista i slutet av boken. Avsikten är alltså inte att visa upp lärdom, utan att göra texten polyfon. Hansson arbetar också som mer ordinär essäist och artikelförfattare, främst i den monumentala Ärans hospital (1999) som har undertiteln ”valfrändskaper, tolkningar, essäer, småstycken, anmälningar”. Från ungerska har Hansson med sin hustru Ildikó Márky översatt en rad romaner av Péter Esterházy, från isländska den anonyma Solsången (1983) och från fornengelska de krigiska och elegiska dikterna i Slaget vid Maldon (1991). \nI sällsynt hög grad blir allt Gunnar D Hansson tar sig för eller ombeds göra en del av det stora bygge hans författarskap utgör: prången är många, planlösningen vindlande men huset stabilt. Och nya rum och våningsplan tillkommer ständigt – 2018 års diktsamling Tapeshavet uppfattas av många som höjdpunkten (hittills) i hans lyriska verk. \n |
92 | SernerG | link Littbank | NaN | NaN | \n FRANK HELLER är en pseudonym för GUNNAR SERNER (1886–1947). Läs mer om honom\ni Dag Hedmans presentation om den tidiga svenska kriminalberättelsen. \n |
93 | SjöstrandÖ | link Littbank | NaN | NaN | \n Stilmässigt anslöt ÖSTEN SJÖSTRAND (1926–2006) med sina två första diktsamlingar unio (1949) och Invigelse (1950) till den bildtäta, visionära svenska fyrtiotalismen. Men Sjöstrand införde en tidigare osedd religiös dimension, tydligt angiven i böckernas titlar och genom motton från Thomas av Aquino och Mäster Eckhart. Hans poesi, tillkommen i en efterkrigssituation, var också individualistisk på ett sätt som skiljer den från exempelvis Erik Lindegrens och Karl Vennbergs kollektiva tilltal. \n\tSjöstrand var tidigt internationellt inriktad, och förebådade härigenom femtiotalets poesi. Hans inspirationskällor för de tidiga samlingarna var de samtida franska katolska poeterna Pierre Jean Jouve och Pierre Emmanuel, vilka han också behandlade i essäsamlingen Ande och verklighet (1954). Sjöstrand konverterade 1953 till katolicismen men utträdde femton år senare, obekväm med att etiketteras katolsk författare men också besviken på kyrkans bristande sociala och politiska ansvar. En kristen grundton fortsatte tydligt att ljuda i hans poesi. \n\tI essän ”Poesi och mystik”, som inledde boken från 1954, ställde Sjöstrand den religiöse mystikerns dragning till tystnaden och diktarens strävan efter att finna sin röst mot varandra. Tvekan mellan poesins tal och mystikens tystnad hade medfört en paus på några år i författarskapet. Återvändo (1953) inledde en mer utåtriktad fas i hans poesi. Göteborgska gator, västgötska landskap och medelhavsmiljöer blev synliga, och konkreta ord som ”makrill” och ”tv-skärmar” gav en ny verklighetsförankring åt Sjöstrands fortfarande i hög grad abstrakta och metafysiska dikt. \n\tDe nyheter som tv, tidningar och radio förmedlade om världsläget gav utslag i Sjöstrands böcker, som från tidigt 1960-tal fick en samtidspolitisk dimension. Hit hör diktsamlingar som De gåtfulla hindren (1961) och En vinter i Norden (1963), liksom essäsamlingen Världen skapas varje dag (1960). Det kalla kriget och kärnvapenupprustningen skickade in hotfulla ord som ”cesium” och ”förintelsemoln” i dikterna, men Sjöstrand ville för den skull inte försvära sig åt en rapport- och kommentarpoesi utan var angelägen om att behålla sitt vida allmänmänskliga perspektiv. Artiklar i samlingen Fantasins nödvändighet (1971) med undertiteln ”synvinklar och ståndpunkter” klargör hans skilda ställningstaganden. \n\tI den viktiga boken I Vattumannens tecken (1967) gav poeten Sjöstrand uttryck åt en grundläggande optimism vad gäller människosläktet och dess framtid som på ett tydligt sätt markerade hans position i det svenska poesi- och debattklimatet. En avgörande del av denna sjöstrandska humanism hänför sig till hans positiva men inte idealiserande bild av antiken och medelhavskulturen. Dikten ”Inte ett epitafium” ur denna samling beskriver en tillfällig uppgivenhet och oemottaglighet inför den grekiska konsten, som dock på nytt ”med förtvivlans skönhet” förmår överrumpla iakttagaren. ”Jag hade inte sagt nej: / jag skulle återvinna hälsan”, skriver Sjöstrand och låter första persons pronomen stå för allmän giltighet. \n\tÖsten Sjöstrand, från 1949 till 1974 gift med författaren Ella Hillbäck, var också verksam som kritiker och översättare, framför allt av fransk och italiensk poesi, bland andra Salvatore Quasimodo och Yves Bonnefoy. Han samarbetade med tonsättaren Sven-Erik Bäck och skrev libretto till dennes kammaropera Gästabudet (1958, tryckt 1962). Musikens roll för hans poesi framgår också av att den får en hel egen avdelning i Fantasins nödvändighet. Sjöstrand invaldes 1975 i Svenska Akademien, där han efterträdde Pär Lagerkvist. \n\n\n |
94 | ForssH | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n HARALD FORSS (1911–1996) – som, likt bernt erikson, alltid skrev sitt namn med gemener –\ninledde sin diktarbana på eget förlag med samlingarna trött pupill och mossa (båda utgivna 1939).\nEfter dessa följde en lång rad egenutgivna verk, bland vilka kan nämnas handen drömmer (1940),\nvioletta skuggor (1940), jag är nyansernas älskare (1943) och bortöver havets långa smärta (1945).\nforss kombinerade en modernistisk, koncentrerad form med ett skönhetsberusat, romantiskt,\nställvis naivistiskt innehåll, vilket gjorde honom till en särling i det svenska litterära\n40-talet. I diktsamlingen rannsakan (1946) gick han också till storms mot tidens ”pessimistiska”\nstämningar, vilket renderade honom hård kritik av Erik Lindegren. forss författarskap var en\ngång för alla grundfästat i romantiken och tillsammans med Bo Setterlind grundade han Romantiska\nförbundet i Uppsala 1957. I sin hemstad Örebro betraktades forss som ett original och han\ngisslade även, i sin lyrik, småstadens vanebundna tänkesätt och fantasilösa konformism. Sin\nuppväxt kom han att skildra i prosavolymen Skomakarstan (1965). Han skrev sedermera flera\nkulturhistoriska skildringar av Örebro, med glimten i ögat, och även av klarabohemernas\nliv i Parnassen i S:ta Clara (1968). \n\n\n\n |
95 | LivijnC | link Littbank | NaN | NaN | \n CLAS LIVIJN (1781–1844) har kallats den svenska romantikens särling.\nHans litterära kvarlåtenskap består till stor del av fragment, skisser och utkast.\nTvå romaner – Johan David Lifbergs lefverne (1810) och Axel Sigfridsson (1817) –\nutkom i ofullbordat skick. Den senare föregrep, i sin diskussion av kärlek på lika\nvillkor, Almqvists Det går an. Romanen Riddar Sankt Jöran var under tryckning då\nLivijn plötsligt avbröt processen och förstörde upplagan. Ett exemplar bevarades.\nLivijn bidrog också med kortare texter i Polyfem och Opoetisk Calender för Poetiskt\nFolk. Hans enda större avslutade verk – hans paradstycke, om man så vill – är\nbrevromanen Spader Dame. En berättelse i bref funne på Danviken (1824). Här möter\nett brustet och av känslostormar slitet berättarjag, vars sinne inte endast eldas\nav olycklig kärlek utan även av häftigt vredesmod gentemot samtida samhälleliga och\nlitterära företeelser; då främst det svenska rättsväsendet och de gustavianska\nsmakidealen. Som jurist och sedermera fångvårdschef var Livijn väl bekant med\nrättsväsendet, vilket han även i ämbetet kom att kritisera och medelbart reformera.\nMed en livssyn präglad av upplevelser på slagfälten i Tyskland ägde Livijn en\nkänslig blick för det mänskliga livets mörkare sidor. \n\n\n\n |
96 | MattsonO | link Littbank | Q3377149 | Q3377149 | \n OLLE MATTSON (1922-2012): ”Hans litterära verksamhet sträcker sig från tidigt 1950-tal till slutet av 1980-talet och resulterade i 25 böcker i olika genrer, men också i ett stort antal pjäser för radioteatern, manus till film och teveserier med mera. Större delen av hans litterära produktion riktar sig till en yngre publik, det var också inom barn- och ungdomslitteraturen han hade sina största framgångar.” \n \nCitatet är hämtat ur Magnus Öhrns presentation, läs vidare i den här. \n \n |
97 | BondestamA | link Littbank | NaN | NaN | \n Läs mer om Anna Bondestam i Biografiskt lexikon för Finland. Läs mer om Bondestam som översättare i Svenskt översättarlexikon .\n |
98 | EnckellR | link Littbank | NaN | NaN | \n I sin tredje diktsamling, Vårens cistern (1931), publicerade den finlandssvenske författaren och konstnären RABBE ENCKELL (1903–1974) en liten dikt utan titel, som trots sitt lätta anslag inte saknar betydelse i hans produktion. Den lyder: \n\n\nAkropolis\n\n Den enkla, omålade nordiska träbyggnaden kan alltså ge samma intryck av tyngdlöshet som det grekiska marmormästerverket. Men det är inte en självhävdande provinsialism Enckell syftar till. Det landskap som var hans djupast egna, Savolax i sydöstra Finland, vill han inte göra till något förmer än Hellas. Snarare vill han sammanföra de två miljöerna, flytta över den grekiska livsuppfattningen och skönhetskänslan till det förment karga Norden. \nDet är en ambition som också Vilhelm Ekelund hade, och liksom andra i den första finlandssvenska modernistgenerationen tog Rabbe Enckell intryck av Ekelunds fria vers, hans naturkänsla och inte minst hans stridbara diktarfilosofi, som ville ersätta den passiva beundran inför det antika stoffet med ett aktivt återupplivande av det. \nEnckell debuterade 1923. Hans tidiga diktsamlingar och böcker med essäistisk prosa rymmer friska naturintryck; en anteckning om dessa tidiga år lyder: ”Hur min lyrik blev till: / Jag kände vårens nyfikenhet –” (tryckt i Strån över backen 1957). Den första samling där han på allvar tar upp antika ämnen är Tonbrädet från 1935, och i Valvet två år senare dominerar de. En not till en av dikterna i den senare boken säger mycket om Enckells estetik och förhållande till den motivkrets som kom att förbli dominerande i hans omfångsrika författarskap: ”Man frågar sig kanske varför jag använt mig av så långsökta antikiserande bilder, vilka måste förbli dunkla eller ofattbara för en modern läsare. Svaret är: min kärlek till myternas djupa mänsklighet och en önskan att förmäla personlig erfarenhet med deras objektiva form och djupa sanning.” \nPåföljande år gav Enckell ut sitt första versdrama, Orfeus och Eurydike (1938) och tillägnade sig därigenom också den grekiska formen framför andra. Han fortsatte att växla mellan diktsamlingar, versdramer och tankeprosa fram till sin död 1974. Att hans avsikt alltid var att lyfta in samtida erfarenheter i den klassiska formen, att tydliggöra moderna psykologiska skeenden med mytens hjälp, syns tydligt i den pjästriad som består av Agamemnon (1949), Hekuba (1952) och Mordet på Kiron (1954), där andra världskrigets och kalla krigets politiska dramatik färgar texterna. \nRabbe Enckells sena böcker tillkom i vad han själv uppfattade som en isolerad och utsatt position: Björling och Diktonius var borta, och han fick ensam försvara den klassiska modernismen mot den frispråkigt radikala 1960-talsgenerationen. Prosaböcker som Essay om livets framfart (1961), Och sanning? (1966) och Resonören med fågelfoten (1971) blir någon gång kverulantiska men hör till Enckells intressantaste estetiska och livsfilosofiska skrifter. \n\n |
99 | FerlinN | link Littbank | Q1647728 | Q1647728 | \n\n\t \n\nNILS FERLIN (1898–1961). ”Berättelsen går lätt att omvandla till bild. Till ett svartvitt fotografi, eller en repig journalfilm från Svensk Filmindustri. Det är januari 1940 och på Tysta Klint, högsta punkten på huvudön i Fjärdlångs skärgård utanför Stockholm, sitter Nils Ferlin. Han har en lånad päls på sig, och en plunta i fickan. Ett stycke från honom sitter en hare i vit vinterpäls och klipper med sina svarta öron. Så hörs jaktlaget och hundarna närma sig, och haren studsar bort. Förebrående vänder sig poeten mot sina vänner, bland dem målaren Roland Svensson och tonsättaren Lille Bror Söderlundh, och säger: ’Här går ni stora starka karlar omkring med skjutjärn för att ta livet av ett så vackert litet djur’.” – Läs mer om Nils Ferlin i Jonas Ellerströms essä här.\n\n\n\n \n |
100 | LutherM | link Littbank | NaN | NaN | \n\t MARTIN LUTHER (1483–1546), tysk teolog och reformator. Efter studier i juridik trädde Luther in i augustinerorden, prästvigdes 1507, blev professor i bibeltolkning i Wittenberg 1512 och också församlingspräst därstädes 1514. I sina föreläsningar och skrifter ifrågasatte Luther det aristoteliska inflytandet på teologin och kyrkans syn på Guds nåd. Enligt traditionen inbjöd han till en disputation genom att den 31 oktober 1517 spika upp 95 teser om avlatens innebörd på slottskyrkans port i Wittenberg. Luthers kritik utvecklade sig snart till ett angrepp på avlatshandeln och påvens ställning, vilket i sin tur markerade början av reformationen: strävan efter en inomkyrklig omdaning resulterade i stället i en brytning med den romersk-katolska kyrkan och uppkomsten av nya kyrkobildningar. – Reformationen fick omvälvande konsekvenser för det svenska samhället, och avgörande betydelse för utvecklingen av skriftspråket och litteraturen. Luthers översättning av Bibeln till folkspråk inspirerade till den första fullständiga Bibelöversättningen på svenska – Gustav Vasas Bibel. Luthers Stora katekes, skriven för prästerskapet, samt hans predikningar och postillor, blev bestämmande för hur svenska präster tolkade det kristna budskapet för sina församlingsbor. Än större roll för läs- och skrivkunnigheten och inskolningen i en gemensam tankevärld spelade Luthers Lilla katekes, som i flera hundra år var en av de mest spridda skrifterna bland allmogen. Fortfarande ingår den i Svenska psalmboken.\n \n |
101 | SandelM | link Littbank | Q4976841 | Q4976841 | \n MARIA SANDEL (1870–1927) levde hela sitt liv under fattiga omständigheter.\nSom ung arbetade hon några år som hembiträde i Amerika och debuterade då som\nskribent med smärre skaldestycken i den svensk-amerikanska tidskriften Nordstjernan.\nEfter att hon återvänt till Sverige fick hon, liksom sin mor, sin utkomst som\ntrikåstickerska; ett lågavlönat arbete som stod fattiga kvinnor till buds. Sandel\noch hennes mor drev även under en tid en mjölkbod på Kungsholmen i Stockholm.\nI tjugofemårsåldern miste hon hörseln och drabbades några år därefter av en\nsynnedsättning vilken endast lämnade henne ledsyn. Trots svårigheterna i sin\nlivssituation fortsatte Sandel att skriva och att engagera sig socialt och\npolitiskt, framför allt för de ensamstående mödrarna vilka ofta, till följd av\nde låga kvinnolönerna, hade att kämpa i största misär. Sandel själv bodde, först\ntillsammans med sin mor därefter ensam i ett rum med kakelugn, i Skogshyddan – ett\nområde med nödbostäder för fattiga familjer på Mariebergsgatan – och visste av egen\nerfarenhet vad det ville säga att knappt ha mat för dagen. Hon debuterade i bokform\nmed novellsamlingen Vid svältgränsen och andra berättelser (1908), där den sociala\nmisären i arbetarkvarteren skildras med starkt socialt patos. Så sker även i hennes första\nroman – Familjen Vinge. En roman om verkstadsgossar och fabriksflickor – där ett flertal\narbetarfamiljer och deras öden möter läsaren i kollektivromanens form. Boken utkom 1909 på förlaget Fackföreningarnas\ntryckeriaktiebolag. Sandel lämnade även manuset till Bonniers som 1913 ånyo gav ut romanen, dock\nförst efter att hon tvingats till omfattande strykningar och ändringar. I hennes andra\nroman – Virveln (1909),\näven den en kollektivroman – är storstrejken fond för framställningen.\nI sitt senare författarskap utvecklade Sandel sin berättarkonst i mer pessimistisk-\nnaturalistisk riktning och lät det enskilda livsödet oftast stå i fokus. Romanen\nDroppar i folkhavet (1924) – om en hyresvärdinna som tar sig an en ensamstående\nmor – har av kritiken setts som hennes främsta. Genomgående i Sandels författarskap\när individens okränkbarhet och stolthet, och betydelsen av bildning och självkontroll\nför den enskilda människans värdighet och självaktning. Hon levde som hon lärde och\nskapade sig, trots fattigdom och sjukdom, en obestridlig plats som pionjär inom den\nsvenska arbetarlitteraturen. \n\n\n\n |
102 | SjöbergB | link Littbank | NaN | NaN | \n BIRGER SJÖBERG (1885–1929) blev med vissamlingen Fridas bok (1922) omedelbart\nälskad av publiken, som diktare och trubadur, och upphöjd till den nye Bellman.\nFridas litterära småstadsvärld, inte långt från Sjöbergs eget Vänersborg, är en\nsolbelyst, trygg och tindrande idyll över vilken hörs den ”svenska lärkans drill”.\nNågot mörkt stråk smyger sig tidvis in, som i ”Bleka dödens minut” där det\nobönhörliga livsslutet frammanas, men i övrigt skildras livet i den lilla staden\ni övervägande komiska, stundtals gränsande till satiriserande, ordalag. Klanger\ngenljuder från Snoilsky och Tegnér och, framför allt,\nfrån Bellmans Fredmansdiktning.\nParodi, pastisch, ironi och satir skiktar texten i mångtaliga lager där såväl diktarens\negen som diktjagets röster kan avlyssnas i en sjungande ekokammare. Sjöbergs litterära\nframgångar fortsatte med romanen Kvartetten som sprängdes (1924). Även här är den\nsmåborgerliga småstaden berättelsens nav. Stadens stråkkvartett ger sig in i ekonomiska\nspekulationer och konflikten mellan fri konstnärlighet och säker bärgning löper som en\nröd tråd genom romanen. Idyllen förmörkas av börskrasch och belåning, men grundtonen är\ntrots detta muntrande i tron på förnöjsamhetens och anspråkslöshetens lön. Med\ndiktsamlingen Kriser och kransar (1926) spränger Sjöberg plötsligt idyllen. Här möter\nen omedelbar och säregen modernism, tillkommen i ett febrilt skaparrus och under\ninflytande av modern bildkonst. Sjöbergs bildspråk är suggestivt, expressivt, konkret\noch spänt till bristningsgränsen i skildringen av brustenhet, splittring och själsnöd.\nSom hugget i sten står det kärva, oförställda språket drivet till en hallucinatorisk\nintensitet där falskhet och lögn kläs av och ställs ut i en oblidkelig och tvingande\nbelysning. Kriser och kransar möttes med oförstånd av kritiker och publik då den gavs ut;\nidag ses den som ett av den svenska litteraturens stora banbrytande mästerverk. \n\n\n\n |
103 | AnderssonD | link Littbank | Q438109 | Q438109 | \n DAN ANDERSSON (1888–1920) börjar tolv år gammal sitt arbete i\nskogen som hjälpreda och milpassopp. Faderns önskan om en bättre tillvaro\nför barnen sänder honom, två år senare, som kunskapare till Amerika, men\nutvandringsplanerna går om intet. Dan Andersson återvänder till arbetet som\nkolare och flottare, men med allt starkare författardrömmar. Erfarenheterna\nfrån det hårda dagliga slitet blir grund för hans först utgivna verk,\nKolarhistorier (1914).\nMotivvärlden är densamma i Kolvaktarens visor (1915).\nHär träder Dan Andersson fram som pionjär inom den svenska arbetarlitteraturen.\nOckså i hans övriga verk – noveller, romaner och dikter – är det de utstötta,\nfattiga, av livet hunsade som ställs i brännpunkten för ofta febriga och\nlidelsefulla skildringar. I diktsamlingen Svarta ballader (1917) skimrar de\nmörka dikterna av längtan till ett ogripbart bortom; en längtan som utgör ett\ngenomgående stråk i Dan Anderssons diktning, där själens traktan efter befrielse\nfrån köttet – såväl med kristna som med buddhistiska förtecken – är återkommande.\nEfter att ha tillbringat en natt i ett hotellrum som behandlats mot ohyra och\ndärefter inte vädrats rycks Dan Andersson bort, endast 32 år gammal. \n\n\n\n |
104 | JonssonT | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n THORSTEN JONSSON (1910–1950) var verksam på flera litterära fält under 1940–talet.\nHan var under några år redaktör för Bonniers konversationslexikon och han var verksam\nsom översättare och arbetade därtill för flera tidningar och tidskifter. Han ingick bland\nannat i Horisonts redaktion fram till 1943 då han lämnade Sverige för posten som Dagens\nNyheters korrespondent i New York; ett uppdrag han kom att ha under tre år. Jonsson var\nväl bevandrad i den amerikanska litteraturen och översatte bland andra Ernest Hemingway\noch e e cummings till svenska. Han gav även ut essäsamlingen Sex amerikaner (1942) där\nhan i infallsrika essäer presenterade Hemingway, Faulkner, Steinbeck, Caldwell, Farrell\noch Saroyan. I boken Sidor av Amerika (1946) samlade han sina intryck av och resonemang\nkring amerikanska förhållanden och den amerikanska litteraturen. Även i sitt skönlitterära\nförfattarskap stod Jonsson de amerikanska, så kallat hårdkokta stilriktningarna nära.\nRedan i debuten – diktsamlingen Utflykt (1933) – anas en särpräglad kärvhet och ordknapphet.\nDikterna i Som ett träd (1938) är även de skarpt mejslade, sakliga lyriska betraktelser.\nJonsson lämnade därefter poesin och gav ut novellsamlingen Som det brukar vara (1939).\nMiljön är hans egen uppväxtmiljö – ett kargt och fåmält Norrland – och människoöden tecknas\nhär inkännande på återhållsam och stram prosa. Jonsson hade även skrivit en översikt över\nden norrländska litteraturen – Stor-Norrland i litteraturen (1938) – där han skildrat de\nnorra landskapens främsta författare, som Ludvig Nordström, Martin Koch och, den som kanske\nmer än någon annan var hans egen föregångare, Eyvind Johnson. Sitt stora genombrott fick\nThorsten Jonsson med novellsamlingen Fly till vatten och morgon (1941); en samling berättelser\nbyggda på autentiska kriminalfall. Jonssons ordknapphet, underdrifter och precision i uttrycket\nfirar här sina största triumfer i skildringar av jagade, av ångest och desperation drivna\nbrottslingar. En exakthet i beskrivningen av yttre detaljer tecknar konturerna av människans\nbelägenhet i en undanhållande, registrerande stil som Jonsson driver till fulländning, samtidigt\nsom hans medkänsla med brottslingen hela tiden görs tydlig. Novellernas distinkta stil och ämne\ndelade kritikerna i två läger; störst förståelse för den utpräglade formen visade Artur Lundkvist,\nsom i sin recension i Bonniers Litterära Magasin talade om en ”novellens förnyelse”. Romanen\nKonvoj (1947) skildrar, med utgångspunkt i Jonssons egna upplevelser, en resa över Atlanten\nmitt under brinnande krig. Posthumt utgavs Dimman från havet (1950); en samling berättelser\nom, som baksidestexten säger, ”Amerikas väsen, amerikanens själ”. Berättaren Henry Taylor ser\nhär på sitt hemland ur fyra synvinklar, fästade vid fyra punkter på den amerikanska kontinenten.\nPosthumt utgavs även Synpunkter (1951), där flera av Jonssons kulturartiklar finns samlade.\nÄven här går hans stora intresse och förståelse för den amerikanska litteraturen i dagen;\ninte minst i studier av Gertrude Stein och T. S. Eliot. \n\n\n\n |
105 | NordströmEB | link Littbank | Q4970156 | Q4970156 | \n ESTER BLENDA NORDSTRÖM (1891–1948): ”Ester Blenda Nordström var författare och undersökande journalist. […] \n\n\nAtt Ester Blenda Nordström hade talang för journalistiken framgick redan när hon på vårkanten 1914 fick en månads tidig semester och under förklädnad tog tjänst som piga på en bondgård, varefter redaktören på tidningen övertalade henne att skriva reportage om de erfarenheterna. Då slog hon igenom på allvar. Reportagen började publiceras i Svenska Dagbladet samtidigt som första världskriget utbröt och boken En piga bland pigor kom ut senare samma år. Boken gjorde Ester Blenda Nordström till kändis. Den kom ut i många upplagor. Hennes arbetsmetod var mycket ovanlig vid den här tiden: hon låtsades vara piga. Hon föregrep den metod som långt senare på 1900-talet kom att kallas ”att wallraffa” efter journalisten Günter Wallraff.”\n\n\n\n\n |
106 | NordströmEB | link Littbank | Q4970156 | Q4970156 | \n ESTER BLENDA NORDSTRÖM (1891–1948): ”Ester Blenda Nordström var författare och undersökande journalist. […] \n\n\nAtt Ester Blenda Nordström hade talang för journalistiken framgick redan när hon på vårkanten 1914 fick en månads tidig semester och under förklädnad tog tjänst som piga på en bondgård, varefter redaktören på tidningen övertalade henne att skriva reportage om de erfarenheterna. Då slog hon igenom på allvar. Reportagen började publiceras i Svenska Dagbladet samtidigt som första världskriget utbröt och boken En piga bland pigor kom ut senare samma år. Boken gjorde Ester Blenda Nordström till kändis. Den kom ut i många upplagor. Hennes arbetsmetod var mycket ovanlig vid den här tiden: hon låtsades vara piga. Hon föregrep den metod som långt senare på 1900-talet kom att kallas ”att wallraffa” efter journalisten Günter Wallraff.”\n\n\n\n\n |
107 | NordströmEB | link Littbank | Q4970156 | Q4970156 | \n ESTER BLENDA NORDSTRÖM (1891–1948): ”Ester Blenda Nordström var författare och undersökande journalist. […] \n\n\nAtt Ester Blenda Nordström hade talang för journalistiken framgick redan när hon på vårkanten 1914 fick en månads tidig semester och under förklädnad tog tjänst som piga på en bondgård, varefter redaktören på tidningen övertalade henne att skriva reportage om de erfarenheterna. Då slog hon igenom på allvar. Reportagen började publiceras i Svenska Dagbladet samtidigt som första världskriget utbröt och boken En piga bland pigor kom ut senare samma år. Boken gjorde Ester Blenda Nordström till kändis. Den kom ut i många upplagor. Hennes arbetsmetod var mycket ovanlig vid den här tiden: hon låtsades vara piga. Hon föregrep den metod som långt senare på 1900-talet kom att kallas ”att wallraffa” efter journalisten Günter Wallraff.”\n\n\n\n\n |
108 | SöderholmK | link Littbank | NaN | NaN | \n\t KERSTIN SÖDERHOLM (1897–1943) föddes i en högborgerlig familj i Helsingfors; hon tillhör modernistgenerationen i Finland. På grund av dålig hälsa blev hennes skolgång något oregelbunden och hon fick ingen akademisk utbildning. Söderholms lyrik präglas av en subtil sensibilitet, hudlöshet fri från sentimentalitet, en ångestfylld känsla av att stå utanför livet eller leva i en drömlik tillvaro. I Söderholms skira naturlyrik är naturen samtidigt en projektionsyta för diktjagets inre. Redan i de tidiga diktsamlingarna Röster ur tingen (1923) och Mot ljuset på bergen (1926) framträdde en överkänslig diktarpersonlighet, träffande beskriven av Karin Allardt Ekelund: ”hon kämpar med att ge de subtilaste, mest svårtolkade själsliga rörelser det konkreta sinnligt gripbara uttrycket”. Efter den experimentella diktsamlingen \nRödgula vägar (1928) utgav Söderholm novellsamlingen Det var icke verklighet (1930), där titeln tycks syfta såväl på de drömmar och drömlika tillstånd hos skildrar, som på en diskrepans mellan inre föreställningar och en yttre verklighet. Diktsamlingarna Ord i natten (1933) och Porten (1937) brukar framhållas som Söderholms mest betydande. I en recension av den förstnämnda samlingen skrev \nAtos Wirtanen: ”Människan, hennes öde och ensamhet, hennes ställning i och till tillvaron, hennes problem, kort sagt, är i centrum hos Söderholms problemprövande ande. Icke mänskan i socialt eller överhuvud yttre avseenden: människan i sig. För henne är detta avgörande, det väsentliga problemet. Hon erbjuder inga lösningar, hon bara uppställer problemet med ett obevekligt, gripande allvar [...].” Nästan hela sitt liv förde Söderholm dagbok, en journal intime, som hon själv betraktade som sitt egentliga livsverk. En del av dagboksmaterialet, redigerat av väninnan, litteraturhistorikern Karin Allardt Ekelund, utgavs postumt under en titel som Söderholm själv formulerat: Endast med mig själv (I–II). Hon skrev talrika artiklar och recensioner i flera tidskrifter, däribland Quosego, Nya Argus, Finsk Tidskrift, Lucifer och Svenska Pressen. – Kerstin Söderholms sista diktsamling Mörkret och människan kom ut 1941 och är märkt av de stämningar och erfarenheter som krigets verklighet förde med sig: \n\n\n ”Falska ord vi lyssnat till i alltför dyra dagar \n\n Mitt i det mörker som Söderholm fångar med stor lyhördhet brinner också hoppets ljus – tron på medmänsklighet: \n\n\n ”Viktigast av allting är ett enda, \n\n DEN TEXTKRITISKA UTGÅVAN av Kerstin Söderholms dagböcker ges ut av Svenska litteratursällskapet i Finland och återfinns här. Där finns också arkivmaterial i form av brev och skönlitterära manuskript samt en mer omfattande författarbiografi. \n\n\n |
109 | AdelborgO | link Littbank | NaN | NaN | \n \nOTTILIA ADELBORG (1855–1936) fick en gedigen konstnärlig utbildning\nbland annat på Konstakademien och började sin bana som illustratör i tidens\nbarntidningar. Snart började hon själv skriva barnböcker och blev en av\ndem som förnyade genren och bidrog till ett mer genomtänkt pedagogiskt perspektiv.\nÄven hennes sätt att skickligt förena bild och text kom att influera andra\nbarnboksförfattare. Adelborg är en av våra tidiga serietecknare; kortare\ntecknade serier finns bland hennes bidrag till förra sekelskiftets barntidningar.\nI bilderboken Pelle Snygg och barnen i Snaskeby (1896) kan man se hur text\noch bild vävs samman. \nAdelborg hade ett starkt intresse för folklig kultur och bosatte sig 1903 tillsammans\nmed två av sina systrar i Gagnef där hon bland annat startade en skola för knyppling.\n \n |
110 | AspenströmW | link Littbank | Q126373 | Q126373 | \n\n\n WERNER ASPENSTRÖM (1918–1997) kom från ett fattigt hem utanför Smedjebacken i Dalarna.\nSin bildningsgång började han 1936 vid Sigtuna folkhögskola; där han också tidvis arbetade\ni Sigtunastiftelsens omfattande klipparkiv. Sedermera flyttade han till Stockholm där han\ntog sin fil. kand.–examen 1945. Då var han redan debuterad författare, med diktsamlingen\nFörberedelse (1943); ett verk i idealistisk anda, vilket han snart skulle känna sig fjärmad\nifrån. Helt annorlunda tonarter ljuder också i den därpå följande novellsamlingen Oändligt\när vårt äventyr (1945), som lånat sin titel från en rad i Karin Boyes dikt ”I rörelse”.\nHär möter ett antal särpräglade människoöden vilka söker olika flyktvägar undan livets\nångestfyllda verklighet. Hos Aspenström ges därvid det oändliga äventyret närmast en ironisk\nfärgning. I titelnovellen tillförs underrubriken ”(Oändlig är vår skam)” och huvudpersonerna\när där två män på ett ålderdomshem som får turas om att bruka den enda rullstol hemmet äger.\nDeras dröm är att ha varsin för att kunna hälsa på hos grannarna samtidigt och för att kunna\nbege sig utomhus tillsammans om sommaren. Flera av novellerna i samlingen gestaltar vanmakt,\nlängtan och ouppfyllda drömmar. I ”Sköna morgonstund” ljuder ett obestämbart, maktlöst skrik\noch detta skrik återkommer än starkare i diktsamlingen Skriket och tystnaden (1946), den bok\nmed vilken Aspenström skrev in sig i det litterära 40–tal där han kom att bli en av\ncentralgestalterna. Han var medlem av tidskriften 40–tals redaktion och flitig skribent\noch debattör i Clarté och i flera dagstidningar. Med diktsamlingen Snölegend (1949) fick\nAspenström sitt genombrott som lyriker. Kylan och domningen är genomgående motiv i dikterna.\nSå är även förkunnelsen om ett uppbrott eller ett inbrytande av en ny tid. Aspenström har här\nfunnit fram till ett egensinnigt, stramt och slagkraftigt uttryck som till dels förebådar hans\nsärlingskap i den svenska lyriken och hans avståndstagande från gruppbildningar och\nsammanslutningar. Med diktsamlingen Litania (1952) stramas uttrycket åt än mer, i\nminiatyrliknande meditationer över ögonblick och årstider. Här går också, än starkare,\nen kritik av 40-talets ideal, och den egna tidigare skrivarten, i dagen. Där avstånd och\nvanmakt förut präglat dikterna söker Aspenström nu närhet och försoning. Sökandet efter nya\nvägar återkommer i diktsamlingen Hundarna (1955), där även minnet och förgängligheten tecknas\nmed tröstens och förhoppningens konturer. I prosavolymen Bäcken (1958) skildras barndomens\nBergslagen, i naturupplevelser och möten med sällsamma människor. Aspenström skrev under\ndessa år även flera dramatiska verk, ofta i kortare format och med inflytande främst från\nPär Lagerkvist. Han skrev även flera längre pjäser, bland vilka kan nämnas Mattan (1964)\noch Huset (1965), i vilka skönjs drag av absurdistisk teater om än med mer uttalat komiska\noch satiriska förtecken. I Dikter under träden (1956) blir naturen och dess kända och okända\ninbyggare huvudgestalter i sagotonade berättelser om det enkla och lilla i tillvaron. Med\nsenare diktsamlingar kom Aspenström att allt mer söka enkelhet och klarhet i betraktelsen\nav den mänskliga existensen. I samlingar som Ordbok (1976) och Sorl (1983) sattes även\nskrivandet självt i fokus. Posthumt utgavs Israpport (1997) där åldrandets erfarenheter och\ntankar bortom livet tecknas i dikter och korta prosastycken. Här återfinns Werner Aspenströms\nrecept för svårbotade, där någonting, någonting annat, suckar, grovkornigt skratt och backtimjan\nformas till kakor att ätas eller enbart begrundas. \n\n\n\n |
111 | SandA | link Littbank | NaN | NaN | \n \n ARNE SAND (1927–1963) inledde sin författarbana på ett spektakulärt vis: genom att som 22-åring vinna den romanpristävling Bonniers hade utlyst till hundraårsjubileet av Strindbergs födelse. Enligt egen utsago handlade det inte så mycket om litterära ambitioner som om önskan att undkomma en typ av konflikt han såg som oundgänglig i vanliga yrken. I ”Vandringar på kartan” (i Varför skriver vi? 14 unga författare, red. L. Bergström, Stockholm 1953) beskriver Sand denna konflikt genom en historia om ”den underjordiska järnvägen i en huvudstad på kontinenten”, där kontentan är att om alla bestämmelser följs kommer systemet inte att fungera. \nDen prisvinnande romanen, Förföljaren (1949), handlar om en spanienfrivillig f.d. kommunist, Richard Wernon, som kommit hem med vad vi idag skulle kalla posttraumatiskt syndrom. Romanen följer honom under ett dygn då han blivit utskriven från nervhemmet och irrar omkring i Stockholm, fast övertygad om att han är förföljd. För läsaren står det klart att det är Wernon själv som är förföljaren. \nTack vare den stora summa pengar priset innebar kunde Sand fortsätta skriva på heltid. 1951 utkom Erövraren som betecknades som andra delen i en tänkt trilogi om ”den moderna européns förhållande till socialismen”. Efter dessa två verk tystnade Sand som romanförfattare under några år och ägnade sig istället bland annat åt litteraturkritik och arbetade som reseamanuens för Konstfrämjandet. Han skrev också många noveller, varav en del postumt har samlats i volymen Världen där ingen behöver simma (1991). \nNär Sand återkommer som romanförfattare med Ljugarstriden (1956) lämnar han en del av den realistiska romanens konventioner bakom sig för att istället fokusera på fabulerande, litterära referenser och en säregen mångplanighet. Hans följande böcker Drömboken (1958) Trollkarlens lärling (1959) Väderkvarnarna (1962) kan alla läsas på flera nivåer. Ljugarstriden är en sorts skröna baserad på bland annat Shakespeares King Lear. I en lång artikel i BLM 1957 redogör Sand för de litterära allusioner som finns invävda i berättelsen, men hävdar samtidigt att det inte är nödvändigt att känna till dem, ”de är inte där för att förklara bokens scener utan för att förstärka dem”. \nSkillnaden mellan Sands första och senare romaner har ofta betonats, inte minst av Sand själv, men redan i hans första verk finns avsnitt som starkt pekar framåt emot författarskapets fortsatta utveckling, exempelvis episoden med pojken som säljer tidningar i Erövraren och ”upptäcker hos sig själv en fabulös begåvning i ljugargenren ” och många teman finns på plats redan från början: värderandet av lögnen, konflikten mellan ”värdighet” och ”löjlighet”, misstron mot språket. \nPåsken 1957 diagnostiserades Sand med den hjärntumör som skulle komma att ta hans liv. Under ett par veckors sjukhusvistelse skrev han en dagbok, lätt maskerad som en efterlämnad dagbok skriven av en annan person, som postumt kom att utges 1965 under titeln Enhörningarna. Titeln syftar på ett av de problem författaren brottas med: \n\nMen av alla hot mot min självidentitet har, tror jag, ändå språket varit det allvarligaste. Det finns ett namn på ett djur: enhörning. Men — det finns inget djur till namnet. Och på samma sätt finns det ju tusen och tusen namn på föremål, förhållanden, kategorier, som inte alls existerar, i alla händelser inte existerar inom de gränser som namnet antyder. Men mot dessa språkets enhörningar har jag fått kämpa hela mitt liv. Ja, hur hopplös är inte situationen! Man föds till att tänka i ord, men de ord man föds till är nästan allesammans enhörningar, eller mutationer av enhörningar — och med dessa skall man tänka, med dessa skall man verka, med dessa skall man uppleva sin egen identitet! \n\nUppplevelsen av att ha en kort, utmätt framtid gestaltas i Trollkarlens lärling, som utspelar sig i ett mytiskt medeltida landskap. Lärlingen, Hans Lick, har fått en trollstav som förverkligar alla hans önskningar, till priset av att hans liv förkortas med en dag per önskning. Drömboken omplanterar Orfeus-myten i en samtida, lantlig uppländsk miljö där en smörsångare på dekis tar som sin uppgift att rädda sin syster ur hennes isolering. Liksom Trollkarlens lärling slutar: ”Han ber om kärlek. Därom beder även jag.” finns också här en längtan efter kärlek och gemenskap som kan föra tankarna till Lars Ahlin. \nFörfattarkapets utveckling bort från det realistiska kulminerar i Väderkvarnarna, som samtidigt är (som titeln antyder) en konversationsroman och en metaroman. Här har större delen av händelseförloppet skalats bort och personerna talar mumlande och bortvänt, samtidigt som de ändå tycks förstå varann. Det kan låta svårt och konstigt, men boken har också en språklig rikedom och en humor som kan få läsarna att ”skratta som fällknivar”. Arne Sand var en enormt beläst författare som hämtade inspiration från många håll. Men samtidigt liknar han ingen annan. \n\n\n\n |
112 | ThamP | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR THAM (1737–1820): ”fornforskare, mäcenat, f. 1737, d. 1820 som tit. öfverintendent och egare till den genom honom bekanta egendomen Dagsnäs i Vestergötland, är i literaturhistorien ryktbar dels genom sina arkäologiska funderingar i Rudbecksanda, hvilka spredo ett visst löje kring hans originella person, dels genom den frikostighet, hvarmed han understödde Hilfeling, Sjöborg, Thorild, Warmholtz m. fl. Som skriftställare försökte han sig med behandling af åtskilliga ämnen, utgaf Tankar om Christiernins föreläsningar om växel-courser (1761, till försvar för sin blifvande svärfader, Nordencrantz), en afhandling Om updämningar (1782), Förklaring öfver Luthers cateches (i kungl. bibl., omkring 1782 inlämnad till Skara domkapitel med anhållan att få den antagen i st. f. Svebilii), Göthiska monumenter; samlade och beskrifne (1794, ett i flere hänseenden förtjenstfullt arbete), Politiska erhindringar, tredje stycket (1795), Anteckningar under och i anledning af en resa ifrån Vestergötland till Stockholm (1797; föranledde polemik), Politiska anteckningar, 1:sta st. (1799) m.m. På sin ålderdom valdes han till medlem i götiska förbundet. Hed. led. af vitt. akad. 1818.” \n |
113 | LarssonC | link Littbank | NaN | NaN | \n \nCarl Larsson (1853–1919) växte upp i Stockholms fattigaste arbetarkvarter. Han har skildrat sina umbäranden i den postumt utgivna självbiografin Jag (1931). Tidigt visade han dock talang för teckning och måleri, och skrevs 1866 in vid Kungl. Akademien för de fria konsterna. Sin utkomst förtjänade han som retuschör och tidningsillustratör, och han illustrerade även ett flertal böcker, bland annat Zacharias Topelius Fältskärns berättelser och August Strindbergs Svenska folket. Under 1870- och 80-talen gjorde Larsson flera utlandsresor och bodde under många år i Frankrike där han, i Grez-sur-Loing sommaren 1882, träffade sin blivande hustru Karin. Med en serie målningar från Grez fick han också sitt genombrott och vann medalj på Parissalongen. Efter att ha återvänt till Sverige 1885 inledde Larsson sin bana som monumentalmålare. Han kom att utföra flera stora utsmyckningsarbeten: Elementarläroverket för flickor i Göteborg, Nationalmuseums trapphall, Kungl. Operans foajé, takmålningar för Dramaten med mera. Med det begynnande 1900-talet inleddes en ny epok i hans måleri, då han och hustrun flyttade till Sundborn i Dalarna. Det nya hemmet och familjen blev motiv för några av Larssons mest älskade akvareller, samlade i böcker som Larssons (1902), Spad-arfvet (1906) och Åt solsidan (1910). Den ljusa, enkla inredningen i allmogestil blev, och har förblivit, en förebild för framför allt svenska och tyska hem. Föga anas här de självtvivel och den ångest som fördunklade Carl Larssons liv; endast ett par självporträtt vittnar därom. Hans sista år i livet blev, liksom hans första, präglade av kriser och mörker. Många nära och kära rycktes bort, tidigare vännen Strindberg tecknade ett nidporträtt av honom i En ny blå bok och monumentalverket ”Midvinterblot”, utfört för Nationalmuseum, utsattes för hård och oresonlig kritik och refuserades. Makarna Larssons hem i Sundborn är idag bevarat som museum. ”Midvinterblot” smyckar sedan 1992 Nationalmuseums trapphall.\n \n\n\n\n |
114 | PaulJ | link Littbank | NaN | NaN | \n Jean Paul, egentligen Johann Paul Friedrich Richter (1763–1825), tysk författare, vars prosa kännetecknas av en blandning av ”tidstypisk känslosamhet, entusiasm och satirisk-humoristisk verklighetssyn”. \n \n |
115 | DahlstiernaG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUNNO DAHLSTIERNA (1661-1709), född Eurelius, var till yrket framstående lantmätare och kartograf,\nverksam i Sveriges baltiska och tyska provinser, framför allt Pommern, där han också slutade sitt liv.\nSin diktarbana inledde han med för tiden typiska tillfällighetsdikter. Egenarten i hans diktning kom\ntill synes i några under 1690–talets första år komponerade skaldestycken, bland dem gravdikten över\nCarl Liedeman (1691). Dahlstierna kom i dessa alster att, på nyfunnet sätt, förena alexandrinens\nversmått och barockens språkprakt med skildringar av svensk landsbygd. Sammansmältningen av det barocka\noch det naivt enkla är också det som blivit hans kännemärke. Han har därav gått till eftervärlden dels\nsom vår förste hembygdsdiktare och dels som vårt lands främste företrädare för marinismen, den efter\nGiambattista Marino namngivna riktning i vilken den ornamentala omskrivningen kännetecknar substantivet;\nexempel hos Dahlstierna är ”träslott” i stället för skepp, ”himlens silvervårta” i stället för månen,\n”fjällfrukt” i stället för malm. Dahlstiernas största diktverk är det efter Karl XI:s död författade\nKunga Skald (i tryck 1698), där konungens begravning och folkets sorg skildras i hög och låg stil,\ngenom en växelsång av skilda karaktärer vilka representerar olika litterära uttryckssätt; de är en herde,\nmusan Thalia, gudinnan Svea, en adelsman, en präst, en borgare, en bonde. I Giöta Kiämpa–visa (1701)\nskildras segern vid Narva klädd i visans enklare språkdräkt, med dialektala inslag från Dahlstiernas\ndalsländska hembygd - hans eget Arkadien - och bilder präglade av frispråkig, burlesk bondkomik.\nBalladen blev också mycket populär och spreds i flera upplagor som skillingtryck ända in på 1800–talet.\nDen mer lyriska och stillsamma Saxa–Kalaas (1707) hyllar Karl XII:s seger över August av Sachsen och\nfördraget vid Altranstädt. Enligt litteratur– och lärdomshistorikern Johan Hinric Lidén skall Dahlstierna\näven ha författat ett sedermera försvunnet epos betitlat ”Hiältequa, uti enfaldig skaldeart, sammansatt\növer Carl XII margfaldige dråpelige segrar, emot sine märkelige fiender, 1706”. \n\n\n\n |
116 | OlssonAnders | link Littbank | Q382714 | Q382714 | \n\n\t ANDERS OLSSON (f. 1949), författare, kritiker, professor i litteraturvetenskap och sedan 2008 ledamot av Svenska Akademien. Olsson hörde till kretsen av litteraturvetare och konstnärer som år 1977 startade tidskriften Kris, vilken bidrog till en förnyelse av den svenska litteraturforskningen och kritiken under 1980-talet. I anslutning till en kontinental tolkningstradition arbetade man i skärningspunkten mellan litteratur, konst och filosofi. Anders Olsson disputerade i litteraturvetenskap vid Stockholms universitet 1983 med avhandlingen Ekelöfs nej; ett drygt decennium senare skrev han en biografi över poeten – Gunnar Ekelöf (1997) – och senast 2015 utgav han tillsammans med Anders Mortensen Ekelöfs Samlade dikter. Betydelsefull är också Olssons insats som Björlingforskare, vilken resulterade dels i avhandlingen Att skriva dagen – Gunnar Björlings poetiska värld (1995), dels i utgivningen av Björlings Skrifter I–V (1995). I Olssons akademiska verk som Den okända texten (1987), Läsningar av Intet (2000), Skillnadens konst. Sex kapitel om moderna fragment (2006) och Ordens asyl. Inledning till den moderna exillitteraturen (2011) kännetecknas metoden av en kombination av teoretisk medvetenhet och stor lydhördhet för den analyserade texten. Anders Olsson har också givit ut flera diktsamlingar, bland annat Dagar, aska (1984), Bellerofontes resa (1988), Solstämma (1991) och Det vita (1993). \n\n\n \n |
117 | RuinH | link Littbank | NaN | NaN | \n I en av sina sena böcker, den självbiografiska Världen i min fickspegel (1969), skriver docenten i estetik Hans Ruin (1891–1980): ”Man får ofta höra att den estetiska livsinställningen i motsats till den religiösa eller etiska saknar allvar. Ingenting skall där binda, ingenting förplikta. Om liv och död skall det aldrig vara fråga.” Protesten gäller vännen från ungdomen, författaren Runar Schildt, men får drag av tal i egen sak. Liksom Schildt, som tog sitt liv när hans konstnärliga förmåga ifrågasattes, menade den solitt produktive vetenskapsmannen och litteräre essäisten Ruin i högsta grad allvar. \nDen mångsidige Hans Ruin disputerade i psykologi 1921 vid Helsingfors universitet på avhandlingen Erlebnis und Wissen (Erfarenhet och vetande), och sammanförde två år senare sina intressen för estetik och psykologi i Nutidskonst i psykologisk belysning. När ytterligare ett krig svept över världen utvidgade och fördjupade Ruin sin syn i boken I konstens brännspegel (1949). Slutpunkten för sina estetiska resonemang menade han sig sätta med Det skönas förvandlingar (1962), liksom det förra ett till namnet och det klara språket men inte till ambitionen populärvetenskapligt verk. \nEftersom Ruin ser skapandet som ett utflöde av den mänskliga psykologin, färgat av tidsströmningarna, riktar han sin uppmärksamhet mot såväl bildkonst som ordkonst. Den finlandssvenska 1910-talsgenerationen hörde i stor utsträckning till hans vänner och om två av dem, Arvid Mörne och Jarl Hemmer, publicerade han 1946 viktiga verk. Liksom dem hade Ruin en borgerlig bakgrund men stod inte främmande för den radikala, modernistiska riktning som med Björling och Diktonius etablerade sig på 1920-talet. Att Ruin livet igenom behöll ett aktivt intresse för sin ungdoms ofta negligerade författare visar dock en svit personporträtt i Världen i min fickspegel. \nRuins viktigaste och mest inflytelserika verk är Poesiens mystik (1935, reviderad utgåva 1960), en omfångsrik bok som undersöker sambanden mellan dikt och religiös mystik. Boken står i vänligt motsatsförhållande till filosofiprofessorn Hans Larssons Poesins logik (1899) – Ruin var sedan 1947 verksam i Lund, vid Larssons gamla universitet. Till skillnad från sina generationskamrater var Ruin en utpräglat internationell person; att uppväxtmiljöerna trots det alltid låg honom närmast visar två fina böcker om familjens sommarhem i Finska vikens skärgård, Rummet med de fyra fönstren (1940) och Hem till sommaren (1960). \nHans Ruin skrev aldrig något fiktionsverk men odlade i sina essäer och resebrev en ren och vacker litterär stil, som låter en levande, engagerad personlighet komma till synes bortom den akademiskt rangerade fasaden. Drömskepp i torrdocka (1951) är ett av flera exempel på hans prosalyriskt eftertänksamma, i sina bästa stunder tidlösa essäistik. \n\n |
118 | SpegelH | link Littbank | NaN | NaN | \n HAQUIN SPEGEL (1645–1714) var sin tids ojämförligt störste psalmdiktare.\nTidigt föräldralös hade han tagits omhand av en fattig komminister i Elmeboda,\nsatts i katedralskola i Lund för att prästvigas 1671, varefter han blev hovpredikant\nhos änkedrottning Hedvig Eleonora. Han blev sedermera överhovpredikant och biktfader\nför Karl XI, vars absoluta förtroende han åtnjöt. Förutom de femtioåtta psalmerna av\nhans hand, i 1695 års psalmbok, är Spegel mest känd för sitt väldiga religiöst-didaktiska\nuniversalepos Guds Werk och Hwila (1685), en diskurs över skapelseberättelsen, omfattande\nelvatusen verser indelade i sju delar, motsvarande skapelsens sju dagar. Verket tar form\nav en encyklopedi ägnad att lära människan se världen, med allt vad den innehåller, som\nen uppenbarelse av Guds allmakt och nåd. Spegel beskriver allt ifrån grässtrån till\nsolsystemet i förundran över naturens rikedom som varande Guds medel för undervisning\noch upplyftande av människan. Som naturbeskrivare blir Spegel här närmast en föregångare\ntill Linné i sina detaljerade skildringar av flora och fauna. Det stora verket fick också\nsin fortsättning i Thet öpna Paradis, Thet tilslutna Paradis och Thet återvundna Paradis,\nskrivna efter förebild av John Milton. Spegel var även en av samtidens främsta talare och\npredikanter; här kan nämnas det vid krigsutbrottet 1675 utgivna talet Ett affbrutitt\nOlive-lööff, eller fåå och eenfaldige betrachtelser om then hugneliga friden, huru han\när förlorad och kan igen upsökias. Han skrev även Then swenska kyrkiohistorien (2 band,\n1707–08) samt, som en följd av sitt stora intresse för språkets renhet, den omfattande\nordboken Glossarium sveogothicum eller Swensk ordabook (1712) vilken var ett framsteg i\nden svenska lexikografien. Tre år före sin död utnämndes Haquin Spegel till ärkebiskop. \n\n\n\n |
119 | SwedbergJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JESPER SWEDBERG (1653–1735) prästvigdes 1683 och blev sedermera teologie\nprofessor i Uppsala och domprost. Från 1696 hade han även uppdraget att som\nstyresman vaka över de svenska församlingarna i Amerika; ett arbete han skildrat\ni verket America Illuminata (1732). Swedberg var en av sin samtids mest framstående\npredikanter. I sina ämbetsbrev behandlade han också ofta tidens händelser ur en\nreligiös synvinkel; så exempelvis i ett brev skrivet med anledning av slaget vid\nPoltava 1709. Hans innerliga gudstro, i vilken han inte var främmande för uppenbarelser\noch andesyner, kom att starkt påverka hans son, Emanuel Swedenborg. Swedberg lade\nstor vikt vid läskunnighet och boklig upplysning hos allmogen. Han var mycket\nintresserad av det svenska språkets historia och utveckling och gav 1716 ut\nstudien Schibboleth. Swenska språkets rycht och richtighet – en kombinerad\nordbok, grammatik och rättskrivningslära. Hans Swensk Ordabok, en av de allra\nförsta systematiska uppställningarna av det svenska ordförrådet, kom dock aldrig\ni tryck under hans levnad. \n\n\n\n |
120 | BexellSP | link Littbank | NaN | NaN | \n SVEN PETER (eller Petter) BEXELL (1775–1864): ”historieskrifvare, f. 1775, blef 1792 student i Lund, 1795 lifdrabant hos Gustaf IV Adolf och 1799 löjtnant, men tog 1800 afsked ur krigstjensten, prästvigdes i Lund 1801, utnämdes s.å. till hofpredikant och blev 1812 kyrkoherde i Göteborgs stift. 1810 utnämdes han till kontraktsprost, 1822 fick han professors titel och 1830 blef han teologie doktor. Korr. led. af vitt. akad. 1829. Död 1864. B. utgaf åtskilliga värdefulla arbeten: Hallands historia och beskrifning (3 del., 1817–19), Bidrag till svenska kyrkans och riksdgaarnes historia, ur presteståndets archiv, ifrån år 1650 till närvarande tid (1835, tills. med A. Ahlqvist och A. Lignell), Göteborgs stifts historia och herdaminne (2 del., s.å., tills. med J.G. Bexell), Riksdagshistoriska anteckningar, eller bidrag till svenska kyrkans och riksdagarnes historia, ur presteståndets archiv, riksdagarna 1755–1778 (1839) m.fl.”\n \n |
121 | FridegårdJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JAN FRIDEGÅRDS (1897–1968) roman om Lars Hård utkom hösten 1960 i en jubileumsupplaga. Det var jämnt 25 år efter den första utgåvan, och baksidestexten gav vad som med dagens termer kan kallas en litteratursociologisk beskrivning av bokens receptionshistoria. Texten är osignerad, men tonfallet låter ana att Fridegård själv skrivit den eller lämnat en förlaga: \n\nNär Lars Hård första gången kom ut trodde dess författare i sin oerfarenhet att han åstadkommit en humoresk och blev därför ytterst förvånad och nedslagen över det föraktfulla mottagandet från en nästan enhällig kritik. Undantagen var desto mer välgörande och kanske räddade de författaren och gav honom mod till att skriva vidare. Eyvind Johnson frågade med sin kyliga kamratlighet ”var får du din humor ifrån?” Den ansedde och fine kritikern Knut Jaensson sökte upp honom i bedrövelsen och sade några underliga ord: \n”Begriper du inte att Lars Hård hör till de böcker som kommer att läsas om hundra år?” \n\nFridegård må ha varit oerfaren som författare – han hade debuterat 1931 med sin enda diktsamling Den svarta lutan och två år därefter utgivit romanen En natt i juli – men han saknade inte livserfarenhet. Han hade växt upp i statarmiljö i Uppland och provat åtskilliga yrken, bland dem stamanställd kavallerist och antikvariatsbokhandlare, och även fått känna på kristidens utbredda arbetslöshet. \nUppväxtskildringen Lars Hård utgavs först som tre separata delar – Jag Lars Hård (1935), Tack för himlastegen och Barmhärtighet (båda 1936; sviten samlades första gången i ett band 1942) – och den starka initiala reaktionen mot romanen var både politiskt och moraliskt betingad. Dess samhällskritiska tendens ansågs vara nihilistiskt förenklad, och huvudpersonens ”lymmelaktighet” väckte anstöt. Också det rättframma språkbruket mötte kritik; i själva verket är Fridegård en stor stilist, som utgår från muntlig berättarkonst men som till skillnad från de samtida Frans G Bengtsson och Fritiof Nilsson Piraten inte ägnar sig åt utsmyckning eller anekdotisering. \nKnut Jaensson verkar få rätt: böckerna om Lars Hård, inklusive de följande Här är min hand (1942) och Lars Hård går vidare (1951), har blivit svenska klassiker och Fridegård är en fortfarande mycket läst författare. Hans omfattande verk rymmer historiska romaner – Trägudars land (1940), som inleder en trilogi med motiv från vikingatiden, är kanske den mest kända av dem – liksom en fin självbiografisk svit och några märkliga romaner med spiritistisk tendens. \nI den tidigaste av dem, Torntuppen (1941) somnar den gamle soldaten och statbonden Johan From in på första sidan och den antimilitaristiska boken berättar därefter om de upplevelser hans själ har efter döden. Gestalten From är baserad på Fridegårds far, men har liksom Lars Hård också drag av honom själv. Liksom så många av de stora svenska arbetar- och proletärförfattarna talar Fridegård i grunden ur ett personligt perspektiv. \n |
122 | HolmströmI | link Littbank | NaN | NaN | \n \nISRAEL HOLMSTRÖM (1661–1708) gjorde sig först känd genom ett sorgetal\növer Ulrika Eleonora (1693). Fyra år senare höll han ännu en parentation,\nvid Karl XI:s död, samt en ”solenn oration” vid Karl XII:s kröning. Som\nförfattare av gravdikter var Holmström en mästare, men han skrev även\nuppsluppna sällskapsdikter, burleskerier och elegisk kärlekspoesi. Snart sagt\ningen av tidens genrer var honom främmande. Han var en av de första att efterbilda\nLa Fontaines fabler på svenska, och han skrev även gåtor, parodier och lustiga\nepigram; mest känt bland de senare torde vara det om Karl XII:s hund Pompe.\nKarl XII uppskattade Holmströms snarfyndighet och välturnerade verskonst.\nFrån år 1700 och framåt följde Holmström kungen på dennes fälttåg som stridande\nsoldat. Sin död mötte han i ett fältläger i Litauen. Inte mycket är känt om hur\nhan levde, men enligt Carl Gustaf Tessin var han ”alltid glad, alltid fattig,\nalltid ovålig”. \n\n\n\n |
123 | LindqvistS | link Littbank | Q1360365 | Q1360365 | \n SVEN LINDQVIST (f. 1932) har varit verksam som flitig författare, reporter\n och debattör sedan mitten av femtiotalet. Mest känd är han kanske\n för sina reportage och romaner från den tredje världen och för\n sin kraftfulla kritik av västerlandets imperialism och rasism. \nUtmärkande för Lindqvists författarskap är genreblandningen\n och den undersökande intrigen. Stoffet är vanligen självbiografiskt\n och framställningen i jag-form. Stilen är utpräglat litterär\n men syftet är alltid att förmedla kunskap och väcka insikt. I\n Myten om Wu Tao-tzu (1967) och Utrota varenda jävel (1992)\n löper litterära och historiska undersökningar av imperialismens\n och rasismens fasor parallellt med jagets resor i Asien och Afrika. \n\n\n\n\n\n |
124 | SchefferusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHANNES SCHEFFERUS (1621–1679) tilldelades 1648, efter ett tiotal års omfattande studier vid flera europeiska universitet, den skytteanska professuren i vältalighet och politik i Uppsala. Hans stora intresse för realfilologi och klassisk arkeologi hade resulterat i en avhandling om antikens fartyg och Schefferus återvände till ämnet i sitt verk De militia navali veterum (1654), dedicerat till drottning Kristina, som bevistat hans professorsinstallation. Vid hennes abdikation kom Schefferus att hålla ett berömt tal, vars ton är sällsynt personlig och präglad av den sympati han kände för drottningen. Omtalad är även hans sista oration, hållen i Gustavianum i december 1678, i vilken han framhåller julnattens herdar som förebilder. Schefferus utgav ett flertal textkritiska utgåvor av romerska författare, bland annat Pacatus minnesteckning av kejsar Theodosius och Phaedrus fabler, samt det i hans egen samtid nyligen upptäckta fragment av Petronius i vilket Trimalchios gästabud skildras. Han var en av de första ledamöterna av Antikvitetskollegiet där han ägnade sig åt utgivning av ”the gamble authores”. Först efter hans död utkom Suecia literata, som i vissa stycken kan sägas vara den första svenska litteraturhistorien. Han var även den förste svensk att skriva ett alltigenom arkeologiskt arbete – De orbibus tribus aureis (1675) – där han berättar om fyndet av tre brakteatrar i Skåne. Hans internationellt mest uppmärksammade arbete blev Lapponia (1673), en beskrivning av Lapplands natur och folk. I sin undervisning gjorde Schefferus, enligt tidens sed, bruk av samlingar av moraliska och politiska exempla; skildringar av dygderikt handlande hämtade ur grekisk och romersk historia. Undervisningen gav honom uppslaget till utgivning av en svensk exempelsamling – Memorabilium Sueticae gentis exemplorum liber singularis (Det svenska folkets minnesvärda exempel i en enda bok) (1671) – där svenska stormäns gärningar framställs som nog så goda lärdomsmönster som antikens förebilder. Sina sista år i livet verkade Schefferus som bibliotekarie vid Uppsala universitetsbibliotek, i vars samlingar ett tjugotal handskrifter ur hans eget bibliotek nu ingår. \n\n\n\n\n\n\n |
125 | SvenskaAkademien | link Littbank | NaN | NaN | Läs om Svenska Akademien här. |
126 | WirénF | link Littbank | NaN | NaN | \n FOLKE WIRÉN (1902–1980): ”var född i det skånska Björnekulla men kom redan 1931 till Blekinge som lärare vid landstingets folkhögskola, där han var rektor 1954–1968. Tidigt engagerades han i ett hängivet folkbildningsarbete och blev uppmärksammad som föreläsare och tidskriftsredaktör. \nEfter pensioneringen utgav Folke Wirén […] fyra samlingar lyrik, där spänningen i dikten kan kännas som ett samtal mellan landskap och livsåskådning.” \n |
127 | AlfonsS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n SVEN ALFONS (1918–1996) var en av de främsta poeterna i den mer traditionellt romantiska\nströmning vilken löpte jämsides med 40–talets modernistiska huvudådra. Han debuterade med\nrimflätad, bunden kärlekslyrik, i samlingen Ensamhets himmelshuva (1942). Den följdes av\nSommaren och döden (1943), där Alfons närmar sig modernismens uttryck, men ändock med blicken\nmer vänd åt svunna tider och diktare. Formen närmar sig här snarast visans och Bellman tycks\nbli vägvisare in i svårmod och längtan. Tillbakablicken blir än mer tydlig i Backspegel mot\ngryningen (1949), vars dikter gömmer mångtaliga citat ur äldre svensk lyrik. Formen är fri och\ntangerar stundtals talspråket. I en större diktsvit får här ”Den siste barden” stå som\növergångsgestalt mellan ett förlorat förflutet och en kommande, löftesrik gryning. Efter\ntolv års tystnad återkom Alfons med Ängelens bild (1961); en avklarnad, vittomspännande\nvision med mörka förtecken där mytiska gestalter, i dikter vilka tillsammans snart sagt bildar\nett mångstämmigt körverk, talar om konsten, skapelsen och den mänskliga existensen. Sven Alfons\nvar även verksam som bildkonstnär och kreativa strömmar synes ha flutit mellan hans poetiska\nmåleri och hans måleriska diktning. Han var därtill konsthistoriker och gav studier av bland\nandra Carl Larsson och Arcimboldo. \n\n\n |
128 | BergboS | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF ROSENHANE (1619–84) står troligtvis bakom pseudonymen Skogekär Bergbo.\nRosenhane var jurist och hovjunkare, stod drottning Kristina nära och innehade\nunder sitt liv ett flertal höga befattningar, bland annat var han vice president\nför Svea hovrätt 1650–58 och ordförande i kommissionen i Hälsingland angående\ntrolldomsväsendet 1672–73, där hans upplysta agerande bidrog till färre avrättningar.\nRosenhane utpekades redan av sin samtid som pennan bakom den gäckande Skogekär Bergbo,\nförfattare till tre verk:\nThet svenska språketz klagemål (1658),\nWenerid (1680) samt\nFyratio små vijsor (1682).\nDet förstnämnda verket är en propagandaskrift för ett rent, svenskt språk;\nnågot som Rosenhane i sin egenskap av jurist verkat för. De två senare verken är\nkänslofull kärlekslyrik, präglad av melankoli och ensamhet. \n\n\n\n |
129 | BergerCCU | link Littbank | NaN | NaN | \n CHRISTINA CHARLOTTA ULRIKA BERGER (1784–1852) började sin litterära bana\nsom en svensk efterföljare till Samuel Richardson. Starkt influerad av dennes enormt\ninflytelserika roman Clarissa skrev hon texter om ung kärlek\nmed förhinder – belevade prosaverk där kärleken är stark och komplikationerna av\npasslig melodramatisk art. Sent i karriären började Berger publicera\nföljetongslitteratur i Aftonbladet, och hennes skrivande började därmed utvecklas i en mer\nrealistisk riktning, helt i enlighet med tidens tendenser. Mest känd är Berger\nkanske för dikten ”Korset på Idas graf” som fortfarande lever kvar i\nantologier och tonsatta iscensättningar. Detsamma kan näppeligen sägas om hennes\nprosaverk, vilka tycks stadigt förankrade i en svunnen förflutenhet. \n\n\n\n |
130 | HellströmG | link Littbank | NaN | NaN | \n \nGUSTAF HELLSTRÖM (1882–1953) studerade under 1900-talets första år i Lund, där han ingick i kretsen kring Bengt Lidforss och tog till synes starka intryck av dennes såväl estetiska som politiska radikalitet. Hellström inledde arbetet med en licentiatavhandling om Clas Livijn, men lämnade den litteraturhistoriska forskningen för eget skönlitterärt skrivande; ett beslut som ledde till brytning med fadern och till bohemliv i fattigdomens tecken. Räddningen kom i form av ett erbjudande att bli Dagens Nyheters korrespondent i London, dit Hellström flyttade i slutet av 1906. Arbetet som utrikesreporter fortsatte åren 1911–17 i Frankrike och 1918–23 i New York. Hellström återvände till London 1927–35, men var därefter bosatt i Stockholm. Parallellt med tidningsskrivandet utgav Gustaf Hellström flera uppmärksammade romaner, ofta med motiv hämtade ur hans eget liv. Han räknas här till en av huvudfigurerna i tiotalismen, med dess hävdande av ansvar, vilja och handling. Bland hans mest framgångsrika verk kan nämnas Kuskar (1910), en skildring av tre londonkuskars hårda liv, Snörmakare Lekholm får en idé (1927), som kallats för den svenska ståndscirkulationens stora idéroman, samt Storm över Tjurö (1935), vilken berättar om ett arvskifte, men också om det världskrig som vid tiden hotade vid horisonten. Hellström utgav också en serie självbiografiska romaner med hans alter ego Stellan Petreus som huvudperson: under 1920-talet utkom En man utan humor: Dagdrömmar (1921), En mycket ung man (1923) samt Sex veckor i Arkadien (1925). Sviten fortsattes med Det var en tjusande idyll (1938), om Stockholm vid seklets början, Kärlek och politik (1942), om åren i London, samt Den gången (1944), om upplevelserna i Frankrike under Första världskriget. Sista delen i detta omfattande självbiografiska verk – I morgon är en skälm (1952), där Petreus slutar sitt liv – blev också Gustaf Hellströms sista roman.\n \n\n\n\n |
131 | HenriksonP | link Littbank | NaN | NaN | \n PAULA HENRIKSON (f. 1975) är professor i litteraturvetenskap vid Uppsala universitet. \n\n\n |
132 | HillarpR | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n RUT HILLARP (1914–2003) skrev kärlekslyrik, i sin tid erotiskt frispråkig, och med\nsensualismen som underström genom dikter om frihet och frigörelse. Hon var inspirerad\nav samtida fransk poesi, tillbringade mycket tid i Paris och tillägnade sig också\nsurrealismens halsbrytande bildspråk. Debuten kom med Solens brunn (1946) som följdes\nav Dina händers ekon (1948) och Båge av väntan (1950). Under 1950–talet publicerade hon\ntre romaner med feministisk tematik – Blodförmörkelse (1951), Sindhia (1954) och\nEn eld är havet (1956). I Kustlinje (1963) skildras en resa längs det dåvarande\nJugoslaviens kust, där en kärlekshistoria, långt från vardagen, en kort tid bryter\nspråkliga och känslomässiga barriärer. Rut Hillarp var även verksam som fotograf och\nfilmare. Efter en längre tids tystnad återkom hon till litteraturen 1982 med\ndiktsamlingen Spegel under jorden. Där, och i de följande Penelopes väv (1985) och\nStrand för Isolde (1991) – där mytiska motiv skildras med erotiska grundtoner – är\näven hennes fotokonst en del av verken. \n\n\n\n |
133 | LangM | link Littbank | NaN | NaN | \n DAGMAR LANGE (1914-1991), mest känd under pseudonymen MARIA LANG, hann under sin fyrtiotvå år långa författarkarriär skriva lika många detektivromaner, en novellsamling, fyra ungdomsböcker och en memoarbok, Vem är du? Dagmar Lange eller Maria Lang. Hennes doktorsavhandling som slutfördes 1946 behandlade Pontus Wikner som vitter författare. \n\nNattmänniskan Lange (hon skrev bäst på nätterna!) som fick epitetet ”den svenska deckardrottningen” satte med sina pusseldeckare den västmanländska staden Nora på den litterära kartan, omdöpt i böckerna till Skoga. Författarinna, lärarinna, rektor, filosofie doktor och operarecensent – allt detta kom att prägla hennes böcker som utspelades i de miljöer där hon själv helst rörde sig: bland andra Humanistiska Biblioteket, Operan, Operakällaren, Drottningholmsteatern, de mörka Bergslagsskogarna och Nora, förstås. \n\nLanges debutbok, Mördaren ljuger inte ensam (1949), gjorde succé både bland recensenter och läsare, trots det för tiden vågade ämnet: lesbisk kärlek. Därefter utkom hon med en deckare per år, alla med den långe, tweedklädde kriminalkommissarien Christer Wijk i jakt på mördaren. \n\nDe ungdomsböcker som finns hos Litteraturbanken är Akta dej, Katja (1971), Hjälp mej, Katja (1972), Jan och Katja jagar jultomten (1975) och Jan och Katja jagar en kista (1977). Liksom i många av hennes vuxendeckare utspelas böckerna i Skoga och trakterna däromkring. Läsaren bjuds på natur- och miljöskildringar, klädmode och annat dagsaktuellt, och genom allt detta duggar mysterierna tätt kring Katja och Jan. \n\nEfter Langes död avstannade i princip återutgivningen av hennes böcker. 2013 fick hon dock en renässans, då man på nytt gav ut hennes sex första deckare, samt filmatiserade dessa. \n\n\n |
134 | Lo-JohanssonI | link Littbank | NaN | NaN | \n IVAR LO-JOHANSSON (1901–1990) föddes i en statarfamilj och började sin\nskribentbana som medarbetare i Västerhaninge folkhögskolas elevtidning.\nHan begav sig ut på skrivande resor runt om i Europa och debutboken blev\nVagabondliv i Frankrike (1927) som följdes av reportageböckerna Kolet i\nvåld (1928), Nederstigen i dödsriket (1929), Zigenare (1929) och Mina\nstäders ansikten (1930). Reseböckerna uppmärksammades för sina slagkraftiga\nbilder av arbetartillvaro och fattigdom och Lo–Johansson fick också möjlighet\natt ge ut några ungdomsnoveller – Ett lag historier (1928). Efter åren som\nvagabond i Europa gav han 1931 ut sin enda diktsamling – Ur klyvnadens tid –\noch debuterade året därpå som romanförfattare med den tragiska kärlekshistorien\nMåna är död. Med sin nästa roman – Godnatt, jord (1933) – påbörjade Ivar\nLo–Johansson sina skildringar av statarna, av den hårda och fattiga miljö\nhan själv växt upp i. Huvudpersonen Mikaels frihetslängtan drar som en strid\nunderström genom romanens inkännande skildringar av statarkollektivet, försöken\ntill frigörelse, hopp och uppgivenhet. Realismen i berättelsen om jordproletariatet\ninmängs med skir symbolik i ett lödigt och lysande bildspråk. I novellsamlingen\nStatarna (2 band, 1936–37) fortsätter Lo–Johansson att skriva godsarbetarklassens\nhistoria. Här sträcks tidsspannet ut till två hundra år och statarnas situation\nanalyseras utifrån politiska och socialpsykologiska ståndpunkter. Med romanen\nKungsgatan (1935) följer Lo–Johansson de ungdomar som från landsbygden beger\nsig till storstaden för att söka ett bättre öde. I Bara en mor (1939), hans\nvid tiden mest hyllade roman, skildrar han statarhustruns, av det slitsamma\nlivet, nedbrutna drömmar. Kollektivromanen Traktorn (1943) är en sorgesång,\ni krigets skugga, över hoppet om framsteg och utveckling. År 1944 avskaffades\nstatarsystemet, mycket tack vare proletärförfattarnas – och främst bland dem\nIvar Lo–Johansson – agiterande via sina skrifter. Med romanen Geniet (1947),\nom skrivandets ensamhet, börjar Lo–Johanssons mer uttalat självbiografiska\nförfattarskap. Med Analfabeten (1951), en bok om författarens far, inleds en\nsvit om åtta böcker (utgivna 1951–60) kallade ”en proletärförfattares\nsjälvbiografi” där vägen från diktardröm till diktarverklighet tecknas.\nVid samma tid var Lo–Johansson starkt engagerad i åldringsvårdsfrågan.\nUnder resor runt i Sverige, till de många ”ensamslotten” – institutioner\ndär åldringar satt borglömda och ensamma – upprördes han över de missförhållanden\nhan såg och inledde en kampanj som fick till resultat att åldringsvården sattes\nunder belysning och reformerades. Hans reportage och föredrag samlades i boken\nÅlderdom (1949), med fotografier av Sven Järlås, och Ålderdoms–Sverige (1952).\nUnder 1960–talet skrev Lo–Johansson en svit novellsamlingar, omfattande sju\ntitlar, vilka han kallade Lasternas epos eller Passionssviten, skildrande just\nmänniskans laster och passioner. Därpå följde ytterligare några novellsamlingar\nmed historiska motiv, bland vilka kan nämnas Ordets makt (1973), om språket som\nbefrielse, men också som förtryckarinstrument och maktmedel. Lo–Johansson inledde\ndärefter, med Pubertet (1978) en svit om fyra memoarer, vilken avslutades\nmed Frihet (1985). \n\n\n\n |
135 | OswaldG | link Littbank | NaN | NaN | \n GÖSTA OSWALD (1926–50) debuterade 1946 med diktsamlingen Den andaktsfulle visslaren.\nRecensenterna stod till dels handfallna inför dikternas sammansatta och gåtfulla innehåll\noch form. Karl Vennberg kunde dock, i sin anmälan i Aftontidningen, lämna insatta besked:\nsamlingen byggde, i ett intrikat utfört mönster, på Arthur Schopenhauers Världen som vilja\noch föreställning. Oswalds alltför korta författarskap kom i mycket att utgöra ett samtal\nmed valfrändskaper från alla filosofins och litteraturens tider och sfärer. Även hans\nstarka intresse för musik avsatte spår i diktningen; i debuten förekommer exempelvis\nanvisningar som ”recitativ för mezzosopran”, ”dubbelkör” och ”solokvartett”. Oswald\nåstundade en diktning komponerad i enlighet med musikens former. Efter att debutsamlingen\nutkommit skrev han romanen Christinalegender, vilken dock inte gavs ut förrän 1963. Bokens\nhuvudpersoner är Petrus de Dacia och Christina av Stommeln, men den är långt ifrån en\ntraditionell historisk roman. Berättelsen om Christina drivs genom en mosaik av citat\nhämtade från, bland många andra, Eckehart, Erik Lindegren och T. S. Eliot och formar\nsig till ett, med ett säreget lyriskt språk bedrivet, tankespel genomströmmat av en stark\nådra av mystik. Oswald gav själv ut romanen Peter Sergius. En privatmans vedermödor (1949).\nHuvudpersonen berättar här historien om ”herr O”, vilken stundtals blir ett med berättaren\ndå ”han” blir ”jag”. En händelsekedja anas där upplevelsen av livets absurditet blir påtagligt\nsmärtsam. I den ofullbordade romanen Rondo (utgiven posthumt 1951) är förebilden Hieronymus\nBoschs triptyk Hövagnen. Romanen, som tycks vilja tala om försoning och, i någon mening,\nbejakande av livets ogripbara kaos, kunde endast ges ut i de fragment vilka förelåg vid\nGösta Oswalds död. Även i sin ofullbordade form är den tveklöst en av det svenska\nnittonhundratalets mer sällsamma och säregna texter. \n\n\n\n |
136 | SGS | link Littbank | NaN | NaN | Strindbergs efterlämnade papper på Kungl. biblioteket i kapslar med signum SgNM, den s.k. Gröna säcken, katalogiserades under 1980-talet, då den textkritiska utgivningen av Samlade Verk inleddes. Avsikten var i första hand att underlätta redaktörernas sökande efter förarbeten, som skulle redovisas i kommentarerna till de olika verken. Till grund för katalogiseringen ligger Margareta Brundins inventering och numrering av materialet. Katalogen över kapslarna med signum SgNM 1–9, sammanställd av Barbro Ståhle Sjönell, trycktes i Kungl. bibliotekets serie Acta Bibliothecæ Regiæ Stockholmiensis 1991. I de kapslarna förvaras främst utkast och manuskript till Strindbergs skönlitterära verk. För information om katalogens användning och uppläggning hänvisas till förordet. En förteckning över fel uppdagade under utgivningen av Samlade Verk (errata) har tillfogats den sökbara katalogen. Kapslarna SgNM 10–67 rymmer främst anteckningar i natur- och språkvetenskap, men där förekommer också material med anknytning till de litterära verken. Katalogen över materialet i kapslarna 10–17 och 39–67 (av Ståhle Sjönell) är inte tryckt – den föreligger enbart i maskinskrift respektive datautskrift. De otryckta katalogerna är granskade, men felaktigheter kan naturligtvis ändå föreligga. Något samlat register har inte upprättas. I stället finns ett register efter varje förteckning över innehållet i varje kapsel. Eftersom SgNM 53:1–2 främst innehåller teckningar och fotografier över Strindbergs vistelseorter sammanförda i ett par kapslar, har de inte förtecknats i föreliggande katalog. Lars Dahlbäck har företagit en inventering av innehållet i kapslarna 18–38, som i efterhand har numrerats på Kungl. biblioteket. För det materialet föreligger här endast ett register. Katalogen, med många arbetsanteckningar, förvaras i Strindbergsutgivningens arkiv (kopia på KB). Resterande material i ”Gröna säcken”, SgNM 68–106, E 1–24 och osign. I–II, som utgörs av manuskript, korrektur, fragment, räkningar, förlagskorrespondens m.m., har katalogiserats av Margareta Brundin. \n \n |
137 | RistellAF | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ADOLF FREDRIK RISTELL (1744–1829) inledde sin vittra bana som lektör hos drottning\nLovisa Ulrika. Han blev sedermera, åren 1777–87, bibliotekare hos Gustaf III. Han gjorde\näven egna skaldeförsök och deltog i sällskapet Utile dulcis\nVitterhets-nöjen med dikten\n”Barndomen”.\nRistells främsta intresseområde var dramatiken och han stod, efter\nCarl von Fersens död 1786, i spetsen för grundandet av den teater som föregick Kungl. Dramatiska\nteatern. Arbetet med att driva teatern, i enlighet med det privilegiebrev som utfärdades,\nvar betungande för Ristell som, enligt vad där angavs, skulle driva teatern ”med egen\nbekostnad, risk och förmån”. När publiken i mars 1788 började strömma till, efter att det\nblivit känt att det var Gustaf III själv som skrivit det då spelade stycket Den nyfikna,\nvar Ristells resurser redan uttömda och han gick i konkurs. Teatern togs över av hovet\noch återinvigdes i maj samma år som Kungl. Dramatiska teatern. Ristell gick i landsflykt.\nSenare skulle det visa sig att han stulit och pantsatt delar av den kungliga myntsamlingen.\nHans vidare öden är till allra största delen okända. \n |
138 | SvedbomJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JONAS SVEDBOM (1778–1864): ”pedagog, biografisk samlare, f. 1778, d. 1864 som f.d. skolrektor i Härnösand, utgaf läroböcker, matriklar m.m.” \n |
139 | LilliebladGP | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF PERINGER LILLIEBLAD (1651–1710): ”orientalist, f. 1651, d. 1710 som hofbibliotekarie, utgaf åtskilliga skrifter, bland hvilka följande äro märkligast: Epistola de karraitis Lithauniae ad J. Ludolphum (1691), Historia rerum aegyptiacarum (?, fragm.) och De templo Herculis gaditano (1695).” \n |
140 | DaneliusD | link Littbank | Q100153899 | Q100153899 | \n DANIEL DANELIUS (1789–1872) var lektor i grekiska och latin vid Skara Trivialskola, vars rektor \nhan sedermera blev. Han hade prästvigts 1816 och lämnade banan som skolman 1836 då han blev \nkyrkoherde i Sorunda pastorat. Danelius stora intresse var språk och förutom latin, grekiska och \nhebreiska var han bevandrad i arabiska och sanskrit, samt de flesta moderna europeiska språken. \nStor flit ägnade han åt att finna alltigenom svenska ersättningsord för inlånade främmande ord. \nSom exempel kan nämnas några latinska grammatiska termer, där Danelius föreslog att ”verbum” skulle \nersättas av ”göre”, ”masculinum” bli ”hannligt” och ”genitivus” i stället bli ”äge”. Under sin tid \nsom kyrkoherde i Sorunda föreslog Danelius att prästerna i Strängnäs stift skulle uppteckna \ndialektala ord i akt och mening att utarbeta en ordbok över Södermanlandsdialekten. Av detta blev \ndock intet. Ett par smärre skaldeförsök av hans hand föreligger i Poetisk kalender 1820. \n\n\n\n\n\n\n |
141 | JohannesMatthaei | link Littbank | NaN | NaN | \nJOHANNES MATTHÆI (d. 1524), biktfader (confessor generalis) i Vadstena. \n |
142 | AdlersparreS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n \nKvinnosakskvinna, tidsskriftsredaktör, Fredrika-Bremer-Förbundets initiativtagare.\n\nLäs mer i Svenskt kvinnobiografiskt lexikon.\n\n \n\n |
143 | CastrénMA | link Littbank | NaN | NaN | \n MATTHIAS ALEXANDER CASTRÉN (1813–1852): ”finsk etnograf och språkforskare, f. 1813, blef 1830 student i Helsingfors, 1844 filos. doktor samt 1851 professor i finska språket och literaturen. Död 1852. Han företog med offentligt understöd flere långvariga resor genom Ryssland och Sibirien samt utgaf om dessa resor lifliga och sakrika berättelser, hvilka i väsentlig mån ökade kännedomen om språket och sederna hos finnar, samojeder, turkar, mongoler, tunguser och andra folk af samma stam. Hans samlade arbeten utgåfvos i tolf band af den ryske akademikern A. Schiefner, under titeln Nordische reisen und forschungen (1853–62). En stor del af detta verk utkom på svenska, Nordiska resor och forskningar (1852–70), med en af G. V. Snellman författad lefnadsteckning. Se skrift af E. O. Edlund.”\n\n \n\n |
144 | WalraffJG | link Littbank | Q116983845 | Q116983845 | \n JOHANN GOTHARD WALRAFF levde på 1600-talet, troligen i Hamburg, och översatte Peter Laurembergs Centuria historiarum\ntill svenska. \n |
145 | SmedbergN | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n NILS SMEDBERG (1735–1797) var kyrkoherde i Torsö och Forshem. I Utile dulcis\nVitterhets-nöjen pulicerade\nhan en naturlyrisk betraktelse över Guds storhet – ”En sommar-morgon”. \n\n\n\n |
146 | DeleenJC | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHANNA CAROLINA DELEEN (gift Teckenberg) föddes 1795 och avled någon gång efter 1861. Hon var dotter till bokhandlaren och boktryckaren Carl Deleen,\noch publicerade ett par dikter i Poetisk kalender. Därutöver är föga känt om henne.\n \n |
147 | SchroderusEB | link Littbank | NaN | NaN | \n ERICUS BENEDICTI SCHRODERUS (1575–1647): ”f. omkr. 1580, d. 1647 som f.d. boktryckare i Stockholm och f.d. skolrektor i Nyköping, författade skrifter i teologiska, filosofiska, pedagogiska och historiska ämnen samt utöfvade ett ej ringa inflytande genom sina många öfversättningar af utmärktare främmande arbeten. Han var yngre broder till den äfven som skriftställare bekante statsmannen J. Skytte.” \n |
148 | AschaneusML | link Littbank | NaN | NaN | \n MARTINUS LAURENTIUS ASCHANEUS (1575–1641): ”fornforskare, d. 1641 som ’antiqvarie’ och kyrkoherde i Upsala stift, efterlämnade en stor samling handskrifter om svenska antiqviteter och mynt, men var ej – såsom det uppgifvits af Hammarsköld – författare till några bibliska dramer.”\n\n \n\n |
149 | AgardhCA | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n CARL ADOLPH AGARDH (1785–1859) är mest känd för sitt arbete inom algologin.\nHans Systema Algarum (1824) innehöll kortfattade beskrivningar av alla dittills\nkända algararter – ett tusental – och var den första systematiska framställningen\nav algformerna. Agardh räknas därför som den vetenskapliga algologins grundläggare.\nHans Lärobok i botanik (2 band, 1829 och 1832) var vid tiden det mest kompletta\nverket på svenska språket vad gäller växternas anatomi och fysiologi. Agardhs andra\nstora intresse var nationalekonomi; en gren av statsförvaltningen som engagerade\nhonom mycket som riksdagsman i Prästeståndet. Han gav även ut ett flertal verk i\nämnet, i vilka han framför allt pläderade för ett bättre tillvaratagande av landets\nnaturtillgångar. Hans dubbla professurer – i botanik och i praktisk ekonomi – avspeglar\nhans huvudintressen. Under en vistelse i Stockholm hade han, tillsammans med Johan\nAskelöf och Lorenzo Hammarsköld, grundat det litterära sällskapet Pro Joco 1809 och\nstartat tidskriften Polyfem. Agardh lämnade dock snart kretsen för att återvända till\nLund där han i stället kom att räkna sig till Tegnérs nära vänner, som medlem i Härbärget,\ndet sällskap vars satirer ofta nog riktade sig mot Agardhs tidigare krets; som exempel\nkan nämnas Tegnérs vassa visa ”Lorenzo Hammarspik”. Efter utnämningen till biskop i\nKarlstads stift 1834 kom Agardh att intressera sig alltmer för teologin. I detta ämne\nutgav han bland annat Om de heliga evangeliernas uppkomst och sanning (1842) samt\nnyöversättningar av Matteusevangeliet och Första Moseboken. \n\n\n\n |
150 | LeijonhufvudAG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n AXEL GABRIEL LEYONHUVUD (1717–1789) deltog som fänrik i det finska fälttåget 1741–42,\nblev därefter stationerad i Bohuslän, i väntan på ett befarat danskt angrepp, varpå han\ntog befattning som kapten vid Västerbottens regemente. Hans intresse för litteratur var\nstort och långvariga vistelser i Stockholm förde honom till huvudstadens vittra kretsar.\nÅr 1753 valdes han in i den nystiftade Tankebyggarorden, där han blev vän med Gustaf\nPhilip Creutz och Gustaf Fredrik Gyllenborg,\ntillsammans med vilka han ingick i Hedvig Charlotta\nNordenflychts inre krets. I ordens Våra försök\ndeltog han med två smärre stycken – ”Fåfäng\nGrannlagenhet” och ”Philosophisk Kallsinninghet”.\nHan var också, liksom Creutz och Gyllenborg,\nkavaljer hos kronprins Gustaf, men någon vänskap dem emellan uppstod aldrig. Leyonhuvud blev\nsedermera invald i det vittra sällskapet Utile dulci, där han fick utlopp för sitt stora\nmusikintresse; han blev också Kungl. Musikaliska Akademiens förste preses (1771). Leyonhuvud\ndeltog i alla frihetstidens riksdagar och blev därefter president i Åbo hovrätt, där han\nstannade i fem år. Sina sista levnadsår tillbringade han med att översätta J F W Jerusalems\nverk Betraktelser öfver religionens förnämsta sanningar (3 band, 1783–1786). \n\n\n\n |
151 | HambraeusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JONAS HAMBRAEUS (1588–1671): ”lärd, f. 1588, blef 1608 student i Upsala, begaf sig 1611 till Greifswald, promoverades der till filos. magister, återvände 1614 till Upsala och blef der s.å. prästvigd, tillbragte sedan åtskilliga år på resor, utnämdes 1626 till svensk legations-predikant i Paris och kallades jämväl till e.o. professor i orientaliska språk vid högskolan derstädes. Efter att genom hjälpsamhet ha förlorat sin förmögenhet, blef han 1658 häktad för skuld och frigafs ej förr än kort före sin död, som lär hafva inträffat 1671 (1665?). H. var medarbetare vid redigeringen af den stora polyglott-bibel, som utgafs af parlaments-advokaten Le Jay (1629–1645). För öfrigt utgaf han en hebräisk grammatika, pentaglossisk vitterlek, andaktsskrifter, en lärobok i dogmatik (på latin, 1622), öfversättningar från latinet till svenskan och från svenskan till franskan m.m. En fullständig förteckning öfver hans skrifter finnes i Westins ’Hof-cler. hist.’, d. 1, s. 505–14. H:s svenska öfversättning af Erasmus’ bok De civilitate morum puerilium (1620) utgafs af G. Djurklou i ny upplaga 1872.”\n\n \n\n |
152 | HerkepæusAG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ANDERS GOTTLIEB HERKEPÆUS (1728–1787) stiftade, tillsammans med Carl Friedrich Eckleff,\nTankebyggarorden 1753 och blev dess sekreterare. Han publicerade ett flertal smärre\ndikter i ordens Våra försök; här kan\nnämnas ”Trädgårds-Drängen och Rosen” samt\n”Öfver talande Fänad”. Herkepæus var därtill, åren 1764–80, borgmästare i Nådendal\noch 1765–79 också riksdagsman. \n\n\n\n |
153 | CollinE | link Littbank | NaN | NaN | \n\n ELSA COLLIN (1887–1941): ”Elsa Collin var skådespelare och teaterrecensent i början av 1900-talet. Elsa Collin föddes 1887 i Helsingborg. Fadern var andre stadsläkare i staden. Modern dog då Elsa Collin var två år. Efter det gifte fadern om sig och Elsa Collin växte upp i en stor syskonskara med halv- och styvsyskon. Hon studerade vid Appelgrenska skolan i Helsingborg och tog studentexamen i Göteborg. År 1907 började hon studera vid Lunds universitet och tog efter två och ett halvt år, hösten 1909, en filosofie kandidatexamen i konsthistoria, litteraturhistoria och statskunskap.”\n\n |
154 | EngzellG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF ENGZELL (1757–1797): ”vitterhets-idkare, f. 1757, d. 1797 som e.o. hofpredikant och kyrkoherde i Lunds stift, författade åtskilliga skaldestycken i Thorilds anda, men utan att ega någon högre poetisk begåfning, och skref äfven orimmade tal, i en stundom kraftfull, men ofta konstlad stil. Han utgaf: skaldestycket Dalkarlarne (1786), Strödda skaldestycken (s.å.), öfversättning af Gerstenbergs Prosaiska sånger (1787), fyra tal i anledning af kriget mellan Sverige och Ryssland (utg. hvar för sig 1788–91), Nyare arbeten (1790) och Skaldebref till odödlighetssökare (1793) m.m.”\n\n \n\n |
155 | ThomasSimonsson | link Littbank | NaN | NaN | THOMAS (ca 1380–1443), ibland biskop Thomas, eller Thomas Simonsson, biskop av Strängnäs.\n \n |
156 | SilverstolpeAG | link Littbank | Q6176220 | Q6176220 | \n AXEL GABRIEL SILVERSTOLPE (1762–1816): ”den förres [Fredrik Silverstolpe] son, skald, politiker, f. 1762, blef 1778 student i Upsala, tog 1779 kansli-examen, blef s.å. andre kanslist vid riddarhuskansliet, 1781 derjämte e.o. kanslist i krigsexpeditionen, 1782 förste riddarhuskanslist och s.å. kopist i nämda expedition. 1789 tog han afsked från krigsexpeditionen och ingick i stället såsom auskultant i svea hofrätt, der han tjenstgjorde nära åtta år. 1795 utsågs han till riddarhussekreterare, hvilken befattning han sedan innehade till sin död. Dessutom tjenstgjorde han vid hofvet, från 1792 som änkedrottningens hofjunkare och handsekreterare, från 1811 som kammarherre hos densamma. 1794 invaldes han i svenska akademien, och genom sitt inträdestal förtörnade han Sveriges dåvarande verklige regent, Reuterholm, i så hög grad, att akademien tills vidare upphäfdes och han själf för någon tid aflägsnades från hofvet. Led. af vet. akad. 1798. Led. af mus. akad. 1793. Död 1816. Som skald var S. framstående genom sin präktiga diktion och sina sunda tankar, men han egde ej någon djupare känsla, någon rikare fantasi eller någon större originalitet. Bland hans skrifter märkas: Äreminne öfver Birger Jarl (1787 bel. med accessit af sv. akad., tr. 1802 i 2:dra d. af akad:s handl.), Äreminne öfver riksföreståndaren Sten Sture den yngre (1791 bel. med sv. akad:s stora pris, tr. 1809 i 4:de d. af akad:s handl.), Skaldebref till dem som söka ett odödligt namn (1792 bel. med sv. akad:s stora pris, tr. ibd. s.å.), Skaldestycken (1:sta d. 1801, 2:dra d. 1810; 3:dje uppl. 1863), Försök till en afhandling om vitterhetens inflytelse på allmänna förståndsodlingen och sederna (1802, i sv. akad:s handl.), Försök till en enkel, grundriktig och derigenom oföränderlig bokstafverings-teori för svenska språket (1811), Försök till utveckling af grunderna för svenska regeringssättet (1812), åtskilliga minnestal, filosofiska uppsatser m.m. Se en af O. von Feilitzen författad biografi (i ’Några ant. om slägten Silfverstolpe’, 1884).” \n |
157 | FriesE | link Littbank | Q15405 | Q15405 | \n ELIAS FRIES (1794–1878): ”botaniker, f. 1794 i Femsjö socken i Småland, blef 1811 student i Lund, 1814 filos. magister och s.å. docent i botanik, erhöll 1819 en för honom särskildt inrättad botanisk adjunktur, fick 1824 professors titel, blef 1828 demonstrator i botanik, utnämdes 1834 till professor i praktisk ekonomi vid Upsala högskola, utbytte 1851 denna befattning mot professuren i botanik och tog 1859 afsked som emeritus. 1821 blef han ledamot af vetenskaps-akademien och 1847 en af de aderton i svenska akademien. Död 1878. F., som näst Linné är Sveriges ryktbaraste botaniker, reformerade och utvidgade betydligt kunskapen om svampar och lafvar, framställde ett nytt naturligt växtsystem och riktade den svenska floran med en mängd nya bidrag. Hans förnämsta arbeten äro: Systema mycologicum (1821–32), som gjorde epok i svampbeskrifningen, Lichenographiae europaea (1831), som hade samma betydelse i fråga om lafvarna, och Flora Scanica (1835–37), hvari han första gången på hela växtriket tillämpade sitt system, hvilket är grundadt på naturalstrens inre frändskap och analogier, ej allenast på yttre likheter. Till dessa verk sluta sig åtskilliga kompletterings- eller special-arbeten: Novitiae florae suecicae (1814–23, 2:dra uppl. 1828), Systema orbis vegetabilis (1825), Flora hallandica (1817–18), Lichenes Sueciae exsiccati (1818–27), jämte dithörande Schedulae criticae), Herbarium normale (1835–65), de tvänne första fasciklarna utg. af H. H. Ringius), Elenchus fungorum (1828), Fundamenta lichenologica (1831), Epicrisis systematis mycologici (1838), Symbolae ad historiam hieraciorum (1848), Novae symbolae mycologicae (1851), Monographia hymenomycetum Sueciae (1863) m. fl. Bland populära skrifter, som F. utgaf, märkas särskildt hans Botaniska utflygter (1843–64) och den förträffliga beskrifningen på Sveriges ätliga och giftiga svampar (1860–66). Se skrifter af J. Arrhenius (i Lefn. öf. sv. vet. akad:s led.), K. R. Nyblom m. fl.”\n\n \n\n |
158 | DjurströmEW | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK WILHELM DJURSTRÖM (1787–1841): ”(förut Strandberg) dramatisk författare, f. 1787, d. 1841 som chef för en resande teatertrupp, öfversatte och bearbetade för scenen dramatiska arbeten af Calderon, Grillparzer, Andersen m. fl.”\n\n\n \n\n |
159 | DaliusS | link Littbank | NaN | NaN | \n SVENO DALIUS (1604–1693): ”rimmare, f. 1604, d. 1693 som f.d. kapten, fick en viss ryktbarhet derigenom att Dalin parodierade hans naiva rimmerier. Dessa, hvilka 1869 omtrycktes af Hanselli, utgåfvos under följande titlar: Gratulatz-memorial (1661), En liten ny cantilen-book (1681), Sven Bryngelsson Dalii valetskänck på sitt 77:de vandringsåhr, eller ett skönt gyldene fröjde-speel och liuflig comoedia om en stor herre, Hecatus benämnd (s.å.) och Finem respice (1684).”\n\n \n\n |
160 | StiernhöökJO | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN OLOFSSON STIERNHÖÖK (1596–1675): ”rättslärd, ’svenska lagfarenhetens fader’, f. 1596, blef 1619 student i Upsala (efter att redan förut ha varit t. f. kollega vid skolan i Arboga) samt utnämdes 1624 till lektor och 1628 till professor vid gymnasiet i Vesterås. Under sin lektorstid var han likväl mest utomlands, för att studera juridik och politik, och 1630 utnämdes han till assessor i Åbo hofrätt, sedan han undanbedt sig utnämningen till referendarie i kungl. kansliet och föredragande af utrikes-ärendena. 1640 blef han tillika professor vid den då upprättade högskolan i Åbo, 1642 kallades han till ledamot af lagberedningen i Stockholm, 1646 erhöll han en häradshöfdingsyssla i Upland och 1647 utnämdes han till regeringens sekreterare och föredragande i justitiemål. 1666 fick han hofråds titel. Död 1675, efter att i åtskilliga år ha varit blind. Det arbete, som gjort S. berömd, är hans stora verk De jure sueonum et gothorum vetusto (1672), i hvilket han med ovanlig lärdom och skarpsinne uppdragit en teckning af rättstillståndet i Sverige ända från äldsta tider. Hans öfriga skrifter utgöras av orationer, disputationer m.m.” \n |
161 | LundbladJF | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN FREDRIK AF LUNDBLAD (1791–1854) blev redan i unga år känd för sin\nosedvanliga flit och arbetsförmåga. Hans första arbete, som han publicerade vid\nsexton års ålder, var en översättning av en handbok i rysk historia, och historieämnet\nkom också att bli det fält inom vilket han huvudsakligen verkade. Hans första större,\negna arbete – Svensk plutark (3 band, 1823–31) – är en samling biografier över den\nsvenska stormaktstidens mest framstående män. Lundblad var vid denna tid anställd som\npostkommissarie och konsul i Stralsund och Greifswald. Till sin natur var han en spelare\noch hasardör och han förhandlade med överpostdirektören Wilhelm Carpelan om att få köpa\növerpostdirektörsämbetet för trettio tusen riksdaler banko, förtjänta vid spelbordet.\nAv detta blev dock intet och, vad värre var, efter att Lundblad hösten 1833 rymt från\nsitt ämbete framkom att han förskingrat medel ur postverkets kassa. De följande åren\ntillbringade han på flykt undan rättvisan, i Paris och Köpenhamn. Under en tid vistades\nhan i hemlighet hos sin bror Knut Lundblad i Helsingborg, och skrev då första delen\nav Carl XII:s historia (1835); verkets andra del utgavs 1839 – båda i broderns namn.\nSina sista år tillbringade Lundblad i Paris, där han bland annat publicerade en fransk\növersättning av Erik Gustaf Geijers Svenska folkets historia. \n\n\n\n |
162 | NordlundA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNA NORDLUND är universitetslektor i didaktik med särskild inriktning svenska på institutionen för pedagogik, didaktik och utbildningsstudier vid Uppsala universitet. Hon disputerade i litteraturvetenskap år 2005 på avhandlingen Selma Lagerlöfs underbara resa genom den svenska litteraturhistorien (utgiven på Brutus Östlings bokförlag Symposion). Därefter har hon bland annat haft forskartjänst finansierad av Riksbankens jubileumsfond för att förbereda utgivning av Selma Lagerlöfs samlade skrifter och arbeta med den digitala resursen Selma Lagerlöf-arkivet, som nu är en del av Litteraturbanken. Hon har gett ut två läromedel som vänder sig till nybörjarstudenter i litteraturvetenskap, Litteraturvetenskaplig analys genom hundra år – åtta sätt att läsa Gösta Berlings saga (2008) på Liber och Varför litteraturvetenskap? (2013) på Studentlitteratur. \nAnna Nordlund har tillsammans med Ann Boglind utarbetat Litteraturbankens skola. \n |
163 | BuddeJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JÖNS ANDERSSON BUDDE (ca 1437 – ca 1491), även kallad Ræk, birgittinermunk i Nådenkloster, översättare. \n |
164 | LillienstedtJP | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN PAULINUS LILLIENSTEDT (1655–1732): ”grefve, skald, f. 1655, d. 1732 som riksråd och president i vismarska tribunalet, författade flere ganska täcka dikter, bland hvilka Klagan öfver Iris’ afresa är ett för sin tid ovanligt vackert stycke. Hans samlade vitterhetsarbeten utgåfvos 1863 af Hanselli. I vår politiska historia spelade L. en framstående roll; det var bl. a. han, som afslöt den sorgligt ryktbara freden i Nystad 1721.” \n |
165 | EckleffCF | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n CARL FRIEDRICH ECKLEFF (1723–1786) instiftade år 1753 Tankebyggarorden, vars mest ryktbara\nmedlemmar blev Hedvig Charlotta Nordenflycht, Gustaf Philip Creutz och Gustaf Fredrik Gyllenborg.\nSkälen till instiftandet av orden var, enligt Gyllenborg, huvudsakligen av fåfäng natur. Denne\nskriver i sina memoarer att Eckleff organiserade Tankebyggarorden ”dels för att ådagalägga sin\nbesynnerliga skicklighet i sådana inrättningar, dels för att därstädes få producera sitt magra\nsnille och tvinga sig till åhörare av dess vanskapliga foster”. Eckleffs mångtaliga skaldeförsök,\nhuvudsakligen epigram och fabler i tidens didaktiska stil, publicerades i Våra försök; här kan\nsom exempel nämnas ”Papegoyan och Korpen”\noch ”Samtal emellan Critiquen och Momus”. Han kom\nsedermera att spela en mindre betydande roll i den orden han själv tagit initiativet till;\nhuvudgestalter blev där i stället Nordenflycht, Creutz och Gyllenborg. Eckleff stiftade i stället\nsällskapet Fackelbröderna, vars syfte var att ägna sig åt litterära, moraliska, filosofiska och\n”nöjsamma” övningar. Det sorgfälligt organiserade sällskapets livslängd blev dock kort, endast\nfyra år, varpå Eckleff raskt grundade sammanslutningen Vitterhetsälskare, vars medlemmar samlades\ni hans hem för att bese av honom själv, till hans omvittnat rika boksamling, förvärvade böcker.\nEckleff var därtill organisator av den Svenska Frimurarorden. Hans kärlek till starka drycker\ndrev honom så småningom i fördärvet. Den beryktade boksamlaren Johan Henrik Lidén skriver, efter\nett besök hos Eckleff 1786: ”Denne herren har ett bland de bästa privata biblioteken i riket och\nartiga kabinetter; men är nu olyckligtvis alldeles förlorad genom supande [...] Efter helt kort\nsamtal geck jag ned åt Riddarhustorget under betraktande av den usla människohamnen jag nyss\nlämnade.” \n\n\n\n |
166 | GezeliusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n\n JOHANNES GEZELIUS den äldre (1615–1690) studerade i Uppsala och Dorpat (nuvarande Tartu),\ndär han blev professor i grekiska och österländska språken samt i teologi, för att\nsluta som biskop och prokansler i Åbo. Han publicerade ett antal läroböcker\noch ägnade sin avhandling i teologi åt ämnet Synden, De peccato. Gezelius var\nstarkt engagerad i skolväsendet och verkade effektivt för att antalet skolor skulle\nutökas. Grunden för hans vilja att öka läskunnigheten synes ha varit att den rätta\ntron därigenom spreds effektivare. Ett led i hans bemödanden var\nEtt rätt Barna-Klenodium,\n(första utgåvan 1666), som också gavs ut i en finskspråkig version. \n\n\n\n |
167 | NilssonS | link Littbank | NaN | NaN | \n SVEN NILSSON (1787–1883): ”zoolog, arkäolog, född d. 8 mars 1787, blef 1806 student i Lund, 1811 filos. doktor, 1812 docent i naturalhistoria och amanuens vid naturalie-kabinettet, 1816 adjunkt i zoologi och 1819 intendent vid universitetets zoologiska museum, fick 1821 professors titel, förordnades 1828 till intendent vid vetenskaps-akademiens zoologiska museum (hvilket han betydligt förbättrade) samt utnämdes 1832 till professor i zoologi vid Lunds högskola. Prästvigd 1838, fick han s.å. ett pastorat såsom personligt prebende och utnämdes 1839 till hedersprost. 1856 erhöll han såsom emeritus afsked från professuren. 1868 promoverades han till medicine hedersdoktor. död 1883. L., som var en af samtidens mest berömde vetenskapsmän, har utgifvit tvänne stora epokgörande verk: Skandinavisk fauna (4 delar, 1820–55; de trenne första delarna i nya upplagor) och Skandinaviska nordens ur-invånare (med planscher af M. Körner, 2 delar, 1838–65; 1:sta delen i ny uppl. 1866, 2:dra delen 1:sta afd. i 3:dje uppl. 1872). Genom det förra, det första fullständiga i sitt slag på svenska, bidrog han i väsentlig mån till den zoologiska vetenskapens utveckling, och genom det senare spred han nytt ljus öfver Skandinaviens förhistoriska tid samt gaf, jämte dansken K. J. Thomsen, upphofvet till ett alldeles nytt arkäologiskt system. Bland denne skarpsinnige forskares öfriga arbeten märkas: Petrificata svecana formationis cretaceae (1827), texten i Illuminerade figurer till Skandinaviens fauna (af M. Körner, 1832–40), Dagboksanteckningar under en resa från södra Sverige till Nordlanden i Norge 1816 (1879) m. fl. En del Samlade smärre skrifter utkom 1875.” \n |
168 | AntoninusFlorentinus | link Littbank | NaN | NaN | \n ANTONINUS FLORENTINUS (1389–1459), helgon i den romersk-katolska kyrkan, dominikan, biskop i Florens. \n |
169 | ScheutzG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n GEORG SCHEUTZ (1785–1873) ingick i kretsen kring Lorenzo Hammarsköld,\nmen lämnade tidigt fosforisterna\noch romantiken. 1816 köpte han Fredrik Cederborghs\ntryckeri och blev medredaktör för dennes tidskrift Anmärkaren, som på liberal grund\nkritiserade den adliga byråkratin och propagerade för utvidgad tryckfrihet och\nminskad ämbetsmannastyrning. Scheutz gjorde sig också känd för sin kriminaljournalistik,\nvars humanitära inriktning var något för genren nytt. Anmärkaren drabbades snart av\nindragning, varpå Scheutz grundade Anmärkarne, sedermera ombildad till Argus, tillsammans\nmed Johan Johansson. Sitt intresse för praktisk vetenskap lät han komma till uttryck i\nJournal för manufakturer och hushållning, vilken han publicerade under några år.\nScheutz gav även åren 1837–38 ut tidningen Spegeln, där han gick till hårda angrepp\nmot kungahuset och fyrståndsriksdagen. 1842 började han som skribent på Aftonbladet,\ndär han fortsatte att bidra med artiklar inom framför allt kultur och vetenskap under\nåterstoden av sitt liv. Han gjorde även ett flertal översättningar av bland andra Xenofon,\nShakespeare och Victor Hugo. Vid sidan av sin kritiska och skönlitterära verksamhet var\nScheutz en idog författare av tekniska handböcker och historieverk, bland vilka särskilt\nskall nämnas Industriens bok (2 band, 1860–61). Han var även en enträgen uppfinnare.\nI början av 1830–talet påbörjade han arbetet med att konstruera en räknemaskin för\nberäkning av tabeller att användas inom matematik, astronomi och statistik. Scheutz\nhade härvid även stöd från Charles Babbage, som själv misslyckats med att uppbåda\nintresse för sin analytiska maskin. Dessvärre mötte inte projektet någon större framgång.\nScheutz lämnade under 1850-talet räknemaskinen därhän och kom i stället att arbeta som föreståndare för\nSparres frimärkstryckeri där han utvecklade de litografiska metoderna och tekniken för\nanbringande av färgstämplar på postala helsaker. \n\n\n\n |
170 | HarlingsonSG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n SAMUEL GUSTAF HARLINGSON (1740–1810) var som präst verksam vid Linköpings konsistorium,\nblev sedermera kyrkoherde i Landeryd och riksdagsman för sitt stift. Han gjorde sig känd\nsom vältalare, såväl i andliga som politiska frågor. Harlingson hade även skönlitterära\nintressen och anses, som lärare vid Linköpings gymnasium, ha fått viss betydelse för den\nnyromantiska riktningen. Ett par av hans egna skaldeförsök – ”Camillas Korg”\noch ”Ode,\nöfver det Olyckliga” – finns publicerade i sällskapet Utile dulcis\nVitterhetsnöjen.\nHarlingson skrev också tillfällighetsvers, bland vilka kan nämnas de för sin kvickhet\ni samtiden mycket uppskattade ”Aesculapii bref till den store Carl von Linné” (1772)\noch ”Bref till Carl Brunkman” (1778). \n\n\n\n |
171 | ThamW | link Littbank | NaN | NaN | CARL WILHELM AUGUST THAM (1812–1873), historiker och geograf. \n |
172 | SethM | link Littbank | NaN | NaN | Martin (Martinus) Seth, kyrkoherde i Habo från 1704. |
173 | WalleniusGA | link Littbank | NaN | NaN | \n \nBibliotekarie vid Åbo akademi från 1675. Son till kyrkoherden i Mora Anders Wallenius.\n \n |
174 | CampaniusJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\t Ibland omnämnd som Johannes Jonae Campanius Holmiensis. \n |
175 | FremlingM | link Littbank | NaN | NaN | \n MATTHAEUS FREMLING (1745–1820): ”filosof, f. 1745, d. 1820 som professor vid Lunds högskola, skref ett Försök till en granskning af kantiska grunderna för själens odödlighet och en gud (1798) m. fl. arbeten. Han hyllade ej något bestämdt filosofiskt system, men slöt sig närmast till encyklopedisterna.”\n\n \n\n |
176 | BorgströmL | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n LUDVIG BORGSTRÖM (1788–1862) var till yrket apotekare, sedermera bokhandlare.\nHan skrev även, mestadels anonymt, skönlitterära stycken – här kan nämnas den i\nPoetisk kalender publicerade ”Madrigal” – samt översatte ett flertal verk av bland\nandra Goethe och Schiller. Han har, av historikern Ernst Nygren, kallats ”en av de\nmärkligaste personer som bott och haft sin verksamhet i Karlstad”. Ludvig Borgström\nvar författaren Erik Beckmans och kryptologen Bengt Beckmans farmors morfar.\nBengt Beckman har samlat ett flertal intressanta dokument – bland annat Borgströms\negenhändigt upptecknade minnen – på sin hemsida:\n\nhttp://www.bengtbeckman.com/Borgstrom%201.html \n\n\n\n |
177 | PaykullG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n GUSTAF VON PAYKULL (före 1818 endast Paykull) (1757–1826) hade, sedan barndomen,\nett omättligt intresse för framför allt insekter, men även övrigt djurliv. På sin\negendom Valloxsäby utanför Uppsala kom han att bygga upp ett stort privatmuseum där\nhan framvisade sina samlingar. Enligt en katalog, upprättad 1819, fanns där 80 däggdjur,\n1362 fågelarter, 8 lådor fiskar samt oräkneliga insekter. Under flera år höll sig\nvon Paykull med en egen, i Afrika stationerad, insamlare. För att krydda sin samling\nmed ’ovanliga’ arter hopfogade han redan kända insekter och även fågelarter; här kan\nnämnas en ’nyupptäckt’ fågel vilken sedermera visade sig ha kropp från en tropisk rovfågel\noch ben från en svensk ormvråk. Som skrivande vetenskapsman tog dock von Paykull\nnaturforskandet på största allvar. Han har bland mycket annat skrivit framstående monografier\növer diverse skalbaggsgrupper, vilka var hans särskilda specialitet. I juni 1820 fraktades\nhans enorma samling, med bärare, båtar och oxforor, till Stockholm där den kom att utgöra\nbas för det nyinstiftade Naturhistoriska riksmuseet. Vid sidan av sin verksamhet som samlare\nvar von Paykull litterärt intresserad. I det vittra sällskapet Utile dulcis Vitterhets-Nöjen\ndeltog han med flera bidrag; här kan nämnas ”Ode öfver Voltaires död” och\n”Råd till unga Poeter”.\nHan skrev även dramatik där det mest kända stycket torde vara\nkomedin Ordensvurmen (1785) vilken belades med uppförandeförbud av Gustaf III sedan frimurarna\nreagerat på pjäsens satiriska innehåll. von Paykull utgav ett urval av sina arbeten i\nSamlade svenska skrifter (1814). \n\n\n\n |
178 | AlanderPG | link Littbank | NaN | NaN | \n PER GUSTAF ALANDER (1807–1874): ”läroboksförfattare, f. 1807, d. 1874 som skolrektor i Skara, utgaf flere historiska läroböcker. Lärokurs i medeltidens historia (1845), Fullständig lärokurs i svenska historien (1:sta afd. 1846, 5:te uppl. 1863; 2:dra afd. 1850–53, 4:de uppl. 1867), Lärobok i allmänna historien (1856, 3:dje uppl. 1868) m. fl. Korr. led. af vitt. akad. 1861.”\n\n \n\n |
179 | SvanbergB | link Littbank | NaN | NaN | \n BIRGITTA SVANBERG (1930–2013): ”Birgitta Svanberg var svensklärare och litteraturforskare. Hon var en av grundarna till det feministiska nätverket Grupp 8. Hon var också en pionjär inom svensk kvinnolitteraturforskning. \nBirgitta Svanberg föddes i Linköping men växte upp i Skövde, där hennes far var officer. Hon studerade vid Stockholms högskola och utbildade sig därefter till lärare. Vid 1960-talets slut sökte hon sig till Uppsala universitet, där hon deltog i Karin Westman Bergs könsrollsseminarium. Tillsammans med några av seminariets andra deltagare bildade hon det feministiska nätverket Grupp 8 i maj 1968.”\n |
180 | LohmanCJ | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL JOHAN LOHMAN (1694–1759): ”vitterhetsidkare, f. 1694, d. 1759 som teologie doktor och kontraktsprost i ärkestiftet, var en lärd man, en god predikant och en ej obegåfvad skald. 1756 fick han af ärkebiskop H. Benzelius uppdrag att omarbeta och förbättra den svenska salmboken, och 1765 utgaf han med anledning deraf en profsalmbok, som innnehåller åtskilliga salmer af honom själf, bland hvilka dock de flesta röja ett bestäldt arbete. Poem af honom förekomma i Sahlstedts samling.” \n |
181 | StrandCJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n CARL JOHAN STRAND (1728–1795) ägnade hela sitt yrkesverksamma liv åt Riksarkivet,\ndär han anställdes som kanslist 1758 och 1773 utnämndes till föreståndare. Han publicerade\nanonymt ett flertal skaldestycken i det vittra sällskapet Utile dulcis\nVitterhets-nöjen;\nhär kan nämnas odet ”Insecternas förvandling” samt den araknologiska betraktelsen\n”Öfver en spindel”. \n\n\n\n |
182 | GestriniusE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERNEST GESTRINIUS (1663–1739): ”vitterhets-idkare, f. 1663, d. 1739 som kyrkoherde i Upsala stift, gjorde sig känd som författare till några andliga qväden (utg. af Hanselli 1870).”\n\n \n\n |
183 | WerfwingJG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n |
184 | BagerH | link Littbank | NaN | NaN | \n HAQUIN BAGER (1711–1782): ”versmakare, f. [1711], d. 1782 som köpman i Malmö, utgaf åtskilliga smärre national-ekonomiska skrifter m. m., som voro uppblandade med de löjligaste plattheter på vers, samt blef genom denna sin ’ekonomiska poesi’ så riksbekant, att hans namn blifvit nästan detsamma som misslyckad rimmare i allmänhet.”\n\n \n\n |
185 | LindschöldE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK LINDSCHÖLD (1634–1690): ”grefve, vitterhetsidkare, f. 1634, d. 1690 som kungligt råd och kansler för Lunds högskola, författade åtskilliga tal och tillfällighetsvers (utg. 1864 af Hanselli). Af större betydelse för vår literatur var han likväl derigenom att han med både råd och dåd understödde andra skalder, t. ex. Lagerlöf och Spegel.”\n \n |
186 | WingårdJD | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN DIDRIK af WINGÅRD (1778–1854), son till Johan Wingård: \n ”militär-skrifställare, memoarförfattare […] blef 1813 öfveradjutant, öfverstelöjtnant och chef för artilleri-staben, 1815 landshöfding i Karlstads län samt 1840 statsråd och chef för finans-departementet. Som departementschef erhöll han afsked 1842, och ur statsrådet utträdde han 1843. Hed. led. af krigsv. akad. 1824. […] V. utgaf följande skrifter: Militäriska paradoxer (1809), Uppsats om artilleriundervisningen (1816, i krigsv. akad:s handl.), Håkan Vestgöthe, läsning för menige man (1828, 2:dra uppl. 1839; 3:dje uppl. under titeln Gammaldags socialistiska åsigter hörande till en ny serie af minnen, händelser och förhållanden under en lång lifstid 1850), Minnen af händelser och förhållanden under en lång lifstid (1846–50) m. fl.” \n |
187 | EkmarckCE | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL ERIC EKMARCK (1784–1846): ”den förres [Anders Ekmarck] brorson, öfversättare, historiker, publicist, f. 1784, d. 1846 som boktryckare i Strängnäs och tit. assessor, öfversatte några bland A. W. v. Schlegels, Achim von Arnims och Öhlenschlägers dikter m.m., författade själf Öfversigt af Svea rikes historia ifrån konung Carl XII:s död till 1772 års revolution (1836, ’såsom bihang’ till Crusenstolpes ’1720, 1772 och 1809’) äfvensom några skrifter till främjande af nykterhet och sedlighet, samt utgaf dessutom de strängt konservativa tidningarna Strengnäs veckoblad (1825–28), Samlaren (1829–45), och Södermanlands och Nerikes nyheter (1845–46). En annan af honom utgifven skrift, kallad de constitutionella tidningarnes strid mot den falska liberalismen år 1835 (1836) innehåller aftryck ur åtskilliga tidningar från 1835.”\n\n \n\n |
188 | FriesTM | link Littbank | NaN | NaN | \n THEODOR MAGNUS FRIES (1832–1913): ”den förstnämdes [Elias Fries] son, botaniker, f. 1832, blef 1851 student i Upsala, 1857 filos. doktor, s.å. docent i botanik samt 1862 adjunkt och 1877 professor i samma ämne. 1865 kallades han till ledamot af vetenskaps-akademien. Bland hans arbeten märkas: Monographia stereocaulorum et pilophororum (1858), exsickatverket Lichenes Scandinaviae rariores et critici (1859–65), Lichenes arctoi Europae Groenlandiaeque (1860), Genera heterolichenum europaea recognita (1861), Om Finmarkens natur och folk (1865, i Svensk literaturtidskrift), Lichenes Spetsbergenses (1867), Bilder ur växtverlden (1868), Svenska polarexpeditionen år 1868 (1869, tills. med K. Nyström), Lichenographia scandinavica (1871–74), Grönland, dess natur och innevånare (1872), Om växternas blomning (1875) och Om växternas spridning (1880). Dessutom har F. redigerat några årgångar af tidskriften Botaniska notiser (1857–58 och 1865–68) samt efter R. Browns engelska original utgifvit tvänne delar af Vetenskap för alla (1878–79: 3:dje delen utg. af P. T. Cleve).”\n\n \n\n |
189 | GrandelL | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n LARS GRANDEL (1750–1836) levde ett ställvis äventyrligt liv. Han var till yrket medaljgravör\noch från 1776 som sådan anställd vid Kungl. myntet. Efter att han 1780 erhållit ett\nresestipendium kom han att vistas under många år i Paris och Rom. I juni 1794 häktades\nhan för förbindelser med jakobinerna och satt fängslad på borgen Castel Sant’ Angelo i ett års\ntid, varpå han förvisades ur Kyrkostaten och, efter kunglig befallning, återvände till Sverige.\nHans mest kända och beundrade medalj är den över Gustaf III:s revolution 1772. En liten fabel,\nav Grandels hand, publicerades i sällskapet Utile Dulcis\nVitterhetsnöjen. \n\n\n\n |
190 | DahlströmSO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n SAMUEL OLOF DAHLSTRÖM (1735–1802), vars vidare öden i stunden är okända, medverkade\ni sällskapet Utile dulcis Vitterhets-nöjen med skaldstyckena ”Lugnet”\noch ”Vänskapen”. \n\n\n\n |
191 | OstermanJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JUSTUS OSTERMAN (1788–1862) var kontraktsprost i Göteborgs stift och hovpredikant.\nSom riksdagsman i prästeståndet verkade han förgäves för statligt stöd till Svenska\nmissionssällskapets verksamhet i Lappmarken. Osterman gjorde även några mindre\nvitterhetsförsök och översättningar; här kan nämnas hans i Poetisk kalender 1814 publicerade\ndikt ”Hafsfrun”\nsamt i samma volym införda översättning av Friedrich von Matthissons ”Visa”. \n\n\n\n |
192 | ArnellL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS ARNELL (1781–1856), officer, landshövding, statssekreterare, översättare, bokhandlare. Läs mer i Svenskt översättarlexikon).\n\n\n \n\n |
193 | WidmarkPH | link Littbank | NaN | NaN | \n PER HENRIK WIDMARK (1800–1861): ”topograf, f. 1800, d. 1861 som landshöfding i Norrbottens län, utgaf Beskrifning öfver provinsen Helsingland (II. 1849, I. afd. 1. 1860) och Underdånig berättelse, innefattande ekonomiska och statistiska upplysningar om Norrbottens län (1860).” \n |
194 | TybeckJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN TYBECK (1752–1831): ”teolog, f. 1752, d. 1831 som f.d. pastors-adjunkt i Strängnäs stift, blef 1819 afsatt från sitt prästerliga ämbete på grund af sina ’villfarande predikningar’ i herrnhutisk och svedenborgiansk anda. Han utgaf åtskilliga skrifter till försvar för sina meningar: Hvad är christlig sanning om gud? (1818), Christlig undersökning öfver Aposteln Pauli lära om lagens gerningar, om tro och rättfärdighet (1819), Em. Svedenborgs skrifter och christendomens tillstånd (1820), Religionens helgedom (s.å., tillägg 1830), Likheten och skillnaden emellan Pauli lära och doct. Luthers system om gerningar, tro och rättfärdighet (s.å.), Okonstladt och alvarligt försvar för christna religionens heliga grundläror (s.å.), Den vigtiga striden emellan sanningens ljus och fördomarnas mörker (1821), Skall christna religionen i svenska kyrkan stå eller falla? (1822), Ett läsvärdt samtal emellan tvenne åldriga theologer Nathanael och Thomas om de vigtigaste punkter i den christna religionsläran (1828, 2:dra uppl. 1861) m. fl.” \n |
195 | MossaedJ | link Littbank | NaN | NaN | Jila Mossaed finns representerad hos Litteraturbanken i avdelningen Ljud & Bild, klicka på länken LJUD ovan. |
196 | EwaldJ | link Littbank | NaN | NaN | \n \n |
197 | AskelöfJC | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN CHRISTOFFER ASKELÖF (1787–1848) blev med sin tidning Polyfem (koncipierad\ntillsammans med vännerna Lorenzo Hammarsköld och Carl Adolph Agardh och utgiven\n1809–1812) centralgestalt bland nyromantikens litterära oppositionsmän i Stockholm.\nTill kretsen räknades också Clas Livijn och, som återkommande medarbetare,\nP.D.A. Atterbom. Askelöfs egna bidrag till tidningen var huvudsakligen satiriska\nangrepp på de gustavianska, nyklassicistiska idealen samt inlägg med krav på en\nfördjupad religiositet. Efter krigsåren 1813–14, då Askelöf tjänstgjorde under\nfälttåget i Tyskland, återkom han, tillsammans med Livijn och Fredrik Bogislaus\nvon Schwerin, som tidningsutgivare, nu med de kortlivade publikationerna Lifvet\noch döden (ett veckoblad utgivet under några månader 1815–16) samt tidsskriften\nLäsning till utbredande af medborgerliga kunskaper (utgiven 1816). Sin stora framgång\nsom tidningsman nådde Askelöf med Svenska Minerva (utgiven 1830–48), vilken blev ett\nsamlande organ för den konservativa opinionen och, som sådan, föranledde Lars Johan\nHierta att påbörja utgivningen av Aftonbladet (i december 1830). Askelöf pläderade\nför en stärkt kungamakt och hyste misstro mot demokratins samfällda val till\nrepresentationen. I Svenska Minerva publicerades också Tegnérs tal vid C. A. Agardhs\ninträde i Svenska Akademien, vilket ådrog Askelöf och Tegnér ett satiriskt påhopp\nfrån Henrik Bernhard Palmær i Aftonbladet. Askelöf var utöver sitt publicistiska\nvärv känd som en sällskapsmänniska av rang. Hans brevsamling, nu i Kungl. Biblioteket,\nger en rik skildring av personer och händelser i hans samtid. \n\n\n\n |
198 | SchwerinFB | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIK BOGISLAUS VON SCHWERIN (1764–1834) blev redan som tioåring inskriven\nsom kvartermästare vid sin morbrors regemente Västgöta Kavalleri. En till synes lysande\nmilitär karriär låg framför honom då han drabbades av en ögonsjukdom vilken tvingade\nhonom bort från armén till teologiska studier. Schwerin prästvigdes och fick titeln\nhovpredikant 1786. Året därpå utnämndes han till kyrkoherde och kontraktsprost i Sala,\nett ämbete han skulle komma att behålla livet ut, om än endast i formell mening. Under\nsin tid i Sala utmärkte sig Schwerin genom sina insatser för jordbruket och sitt stora\nintresse för en reformering av skolsystemet. Intellektuellt kände han sig isolerad på\nlandsbygden och sökte omkring 1810 kontakt med det nybildade Auroraförbundet i Uppsala.\nSchwerin blev genast en i kretsen, prästgården i Sala blev tidvis en samlingsplats för\nfosforisterna, och Schwerin kom även att lämna skönlitterära bidrag till Phosphoros och\nPoetisk kalender och även monetära sådana till förbundets gemensamma och Atterboms egen\nkassa. 1812 inträdde Schwerin i riksdagen och arbetet där, samt i Riksbanken, kom att,\ntill församlingens förfång, uppta större delen av hans tid. Sina sista år i livet bodde\nSchwerin i Stockholm och hade då, mer eller mindre, övergivit sitt prästkall för arbete\nmed myntrealisationen. Denna verkställdes kort efter hans död. \n\n\n\n |
199 | WallénS | link Littbank | NaN | NaN | Sigurd Wallén finns representerad hos Litteraturbanken i avdelningen Ljud & Bild, klicka på länken LJUD ovan. |
200 | RugmanJ | link Littbank | NaN | NaN | \n Isländsk filolog, huvudsakligen verksam i Sverige. \n |
201 | RambachJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n\n JOHANN JACOB RAMBACH (1693–1735) var teolog och professor\ni Halle och Giessen. Han är författaren till ett stort antal\npsalmer och uppbyggelseskrifter: många av dem översattes till\nsvenska, liksom hans ABC-bok vilken också fick utgöra stommen i\nErik Ekholms\nEn ny A-B-C-bok\nsom trycktes år 1758. \n\n\n\n |
202 | IsakssonF | link Littbank | NaN | NaN | \n ”Ett halvdussin år in i sitt omfattande författarskap \ntecknade FOLKE ISAKSSON (1927–2013) en bild av dess \nbegynnelse som kan ses som en poetisk urscen: |
203 | TengströmJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JACOB TENGSTRÖM (1755–1832), farbror till Fredrika Charlotta Runeberg, var teolog\noch präst; åren 1803–17 biskop i Åbo, därefter ärebiskop i storfurstendömet Finland.\nUnder en vistelse i Stockholm 1779–81, blev han vän med Johan Henric Kellgren och\nkom att medverka i Utile dulcis\nVitterhets-nöjen\nmed ”Ode öfver mörkret” samt\n”Skogsqväde”.\nEfter att han återvänt till Åbo publicerade han sig huvudsakligen i\nÅbo Tidningar där han bland annat införde sin ”Minnessång öfver J. H. Kellgren”.\nTengström skrev även barnböcker, bland vilka kan nämnas Läseöfning för mina barn (1795)\noch Tidsfördrif för mina barn (1799). Han var nära vän med Henrik Gabriel Porthan och liksom denne\nmycket intresserad av Finlands hävder, då framför allt den finska kyrkans historia,\ni vilket ämne han utgav Handlingar till upplysning af Finlands kyrkohistoria (1821–32).\nEfter kriget 1808–09 stod Tengström högt i gunst hos Alexander I och blev kallad till\nden kommitté vars uppdrag var att upprätta förslag till ett styrelseverk för Finland.\nTengströms inflytande på Finlands politiska utveckling kom att bli stort genom de kontakter\nhan underhöll med landets främsta ämbetsmän. Ett urval av hans skrifter – Vitterhetsarbeten –\nutgavs 1899 av Svenska litteratursällskapet i Finland. \n\n\n\n |
204 | SjögrenL | link Littbank | Q6178588 | Q6178588 | \n \n LENNART SJÖGREN (f. 1930) :”Det var med Dikter ur landet (1969) som Lennart Sjögrens poetiska särart blev uppenbar och obestridlig. Då hade han redan en handfull böcker bakom sig, sedan debuten drygt tio år tidigare. Men det var med den poesi han skrev under sjuttiotalet som han gjorde något i svensk diktning dittills osett, skrev fram en erfarenhet av det animala livet, inklusive människans, som biologi och mekanik, en poesi om muskler, fett, senor, kroppsvätskor … med ett poetiskt språk synbarligen oförmöget att poetisera. Att kalla hans insats en litterär förnyelse blir lite missvisande, eftersom hans poetik knappast har lett till nya skrivsätt för andra diktare – det är en solitär poetik för honom själv och hans kunskap: långa bildrika dikter, gobelänglika, där formen är underordnad en lustfylld och äcklad vånda som är dikternas energi och utsaga. Platserna där den här poesin utspelar sig är näst intill demonstrativt opoetiska: saluhallar, sopstationer, slakthus, nödtorftens och frosseriets omvandlingsstationer.” – Läs vidare om Lennart Sjögren i Staffan Söderbloms essä här.\n \n \n |
205 | AlvingB | link Littbank | Q4568363 | Q4568363 | \n \n ”BARBRO ALVING (1909–1987). Orädd krigsreporter, strävsam tidningsmurvel, språk- och stilbegåvad kåsör. Men också kristen pacifist och humanist med civilkurage, samt queer pionjär. Käringen mot strömmen, den signatur Alving fick på Vecko-Journalen 1942, kan förefalla synnerligen passande.” \n\n Citatet ovan är hämtat ur Åsa Arpings essä om Barbro Alving, läs vidare här. \n\n |
206 | BoyeK | link Littbank | Q237413 | Q237413 | \n KARIN BOYE (1900–1941) drevs i sitt liv och sin dikt av en oavlåtlig vilja till\nuppror och uppbrott, till rörelse och frihet. Tidigt i livet läste hon Schopenhauer\noch Nietzsche och brottades med frågor kring individens rätt till självbestämning,\nGuds rådighet över människan och existensens krav och tvång och normernas färdiga\nhandlingsmönster. Boye debuterade med diktsamlingen\nMoln (1922). Hennes starkaste\ninfluenser kom från Gustaf Frödings graaldiktning, Vilhelm Ekelunds stränga allvar\noch Edith Södergrans kosmiska visioner. Skönhetsdyrkan, kampvilja och dynamisk\nrörelse var hos Boye, alltifrån första stund, starkt koncentrerade och stöpta i en\nsäregen, stringent och egensinnig rytmisk form. I de därpå följande diktsamlingarna\nGömda land (1924) och\nHärdarna (1927) manade dikterna, med grund i kristna motiv,\ntill tapperhet, till seger, strid och offer. Boye var vid denna tid också medlem av\nClartés redaktion och en av tidskriftens starkaste röster, såväl i debatt som i\nskönlitterära bidrag. Hon var också en av grundarna av tidskriften Spektrum (1931–33),\ni vilken hennes och Erik Mestertons översättning av T. S. Eliots The Waste Land\n(Det öde landet) publicerades 1932. Boye skrev även ett antal novellsamlingar –\nUppgörelser (1934),\nUr funktion (1940),\nBebådelse (utgiven posthumt 1941) – och\nflera romaner. I hennes första roman –\nAstarte (1931) – är huvudgestalten en skyltdocka,\nkring vilken ett antal människor rör sig i kritik av det moderna konsumtionssamhället.\nMerit vaknar (1933) berättar om kärlekens makt till försoning. I\nFör lite (1936)\ngestaltas konstnärens dilemma mellan skapande frihet och pekuniärt ansvar. I romanen\nKris (1934) möter läsaren den unga seminaristen Malin Forst, vars själsliga omvälvningar\nframställs i strama dialoger mellan stiliserade karaktärer, iakttagare och makter.\nForsts av rädsla präglade livsmönster bryts först när hon möter skönheten och\nomedelbarheten hos kamraten Siv. Boyes mest lästa roman\nKallocain (1940) är en\nframtidsskildring med drag av Aldous Huxleys sköna nya värld, där individens rätt\ntill frihet och självständighet ställs mot kollektivets och Statens organisations-\noch kontrollbehov. Bland Boyes diktsamlingar skall också nämnas\nFör trädets skull (1935)\ndär hon gör mästerligt bruk av den trädsymbolik vilken återkommer genom hela hennes\nförfattarskap. Samlingen kritiserades i sin samtid för att vara modernistiskt dunkel,\nmen har av sentida läsare kommit att ses som Boyes starkaste. Här återfinns hennes\nkanske mest kända dikt –\n”Ja visst gör det ont när knoppar brister” – där tilliten\ntill världen och till livets kraft ger trädet mod att slå ut. Posthumt utgavs den\nofullbordade diktsamlingen De sju dödssynderna (1941), vars kärna är en diktcykel\ndär konflikten mellan rotfasthet och rörelse, ställe och väg, ligger till grund för\nett metafysiskt drama med religiösa förtecken. Den dialog som här förs inför Guds\ntron, i körer, solostämmor och koraler, ger i sitt oböjliga sökande efter svar en\nstark bild av den vilja till strid och frihetskamp som genomströmmar Boyes diktning. \n\n\n\n |
207 | SaljeSE | link Littbank | NaN | NaN | \n SVEN EDVIN SALJE (1914–1998): ”Salje föddes 1914, fadern var snickare och dog tidigt så Sven Edvin fick börja som butiksbiträde i en lanthandel, i stället för att följa hantverkarspåret. Han hade som 15-åring engagerat sig i Godtemplarorden, främst på grund av deras bibliotek. Han läste så fort han kom åt och skrev under många år på en roman som han till sist fick antagen av Bonniers: Dimmorna lyfter kom 1940 och sålde i 800 exemplar. Men arvodet räckte till en folkhögskolekurs och en skrivmaskin. ” |
208 | DagermanS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n STIG DAGERMAN (1923–1954) skrev, under loppet av endast några få, intensiva år, samman ett\nav det svenska 40–talets mest tongivande och mångfacetterade författarskap. Debuten kom med\nromanen Ormen (1945); ett omedelbart och uppmärksammat genombrott. Bokens två delar utspelar\nsig båda under beredskapstiden och knyts därtill samman av den intensiva gestaltning och\ndiskussion av skuld, ångest och fruktan, som är berättelsernas grundstenar. Utmaningen, för\nden frihetssökande människan, är, tycks författaren vilja säga, att våga möta sina rädslor och\nsin skuld, att inte skyla över dessa med förströelser, mystik eller andra distraktioner som\nvänder blicken bort från livets mörker och vånda. Friheten finns i insikten och bör eftersträvas,\noavsett personlig, själslig kostnad. I romanen De dömdas ö (1946) är den rena skräcken historiens\nbrännpunkt. Några människor driver efter ett skeppsbrott i land på en obebodd ö, där de tvingas\nmöta varandra och sig själva i all sin blottade skuld och fasa. Liksom i Ormen blir här\nmedvetenhet vägen till frihet; modet att, som det heter, ”göra ett meningslöst motstånd mot\nmeningslösheten”. Novellsamlingen Nattens lekar (1947) visar på Dagermans breda, litterära\nregister. Här samsas djupt symboliska berättelser med vardagligaste realism. Med inspiration\nfrån såväl Kafka som Camus och Pär Lagerkvist skildras en ställvis grym värld där trösten är\nen bristvara. Samma år utgav Dagerman reportageboken Tysk höst, en samling texter skrivna under\nen resa, gjord för Expressens räkning, genom det av kriget härjade Tyskland. Dagerman skriver\nhär om det tyska folkets lidande med en för tiden ovanlig medkänsla och vidsyn. I möten med ett\nantal människoöden problematiseras även författarens roll och möjligheten eller omöjligheten av\natt i konstnärlig form gestalta det närmast ofattbara armodet. Romanen Bränt barn (1948) är en\nstudie i skuld. Den unge Bengt sörjer sin döda mor och sorgen vänds i hat mot fadern som skaffat\nälskarinna. Dock hamnar Bengt själv i säng med denna älskarinna och finner att han själv inte kan\nleva upp till sina egna krav på renhet. Dagerman dramatiserade även berättelsen i pjäsen Ingen\ngår fri (1949). Han skrev flera större, mycket framgångsrika dramatiska verk för scen och radio;\nhär kan nämnas Den dödsdömde (1947), Skuggan av Mart (1948) och Den yttersta dagen (1952).\nDagermans sista färdigställda roman blev Bröllopsbesvär (1949). En realistisk landsbygdsskildring,\nmed ett bröllop som samlande medelpunkt för gestalterna, blir en på samma gång tragisk, komisk\noch grotesk berättelse om nederlag, uppgivelse och försoning. Med osedvanlig skärpa skildrar\nDagerman här de åldrande, de ensamma och de utanför samhället stående. Med inflytande från\nLars Ahlin lyfts gemenskapen, viljan till förståelse och förmågan till tröst här fram som\nmänniskans försonande egenskaper. Dagerman var också, under alla år, verksam som kulturskribent,\ndebattör och recensent. Han var också, under några år, kulturredaktör på tidningen Arbetaren.\nDär skrev han dessutom dagsvers – Dagermans dagsedlar – i aktuella ämnen; antalet kom att uppgå\ntill omkring 1350 stycken. Han skrev även lyrik, vilken under hans livstid publicerades i flera\ntidningar och tidskrifter. Posthumt utgavs romanfragmentet Tusen år hos Gud (1954), otvivelaktigt\nDagermans märkligaste och mest mångbottnade text. Fragmentet är början till en roman om Carl\nJonas Love Almqvist. De sidor Dagerman hann skriva talar, starkt och lysande, om avståndet mellan\nGud och människan, om Guds sorg inför detta avstånd och om människans oförmåga att handskas med\ndet mirakulösa. \n\n\n\n |
209 | Anonym | link Littbank | NaN | NaN | \n\n Under ”Anonym” döljer sig de författare och utgivare kring vilka vi i dagsläget\nsaknar information. Någon författarpresentation är således inte aktuell. I takt\nmed att forskningen gör framsteg kan naturligtvis vissa texter så småningom\nattribueras till specifika författare, och då kommer Litteraturbanken självklart\natt återspegla dessa rön. \n\n |
210 | StrindbergA | link Littbank | NaN | NaN | \n \n\n\tAUGUST STRINDBERG (1849–1912) var och förblir en av Sveriges starkast lysande författare.\n\tVerksam i snart sagt alla litterära genrer, och inte minst som bildkonstnär, blev han också\n\ten banbrytare längs alla de konstnärliga vägar han slog in på. Sitt genombrott fick han\n\tmed romanen Röda rummet (1879)\n\tdär den unge Arvid Falk prövas på sin väg genom det\n\tsamtida Stockholms bohemiska konstnärskretsar och mer borgerliga salonger. Med det\n\tflerskiktade porträttet av Falk och hans stundtals brant stupande bildningsgång, tecknat\n\tmed ett nytt, modernt språk, utan retorik och idealism, förnyade Strindberg i ett slag\n\tden svenska romankonsten. I Det nya riket (1882) – med undertiteln ”skildringar från\n\tattentatens och jubelfesternas tidevarv” – berättar han i reportagets form ånyo om mötet\n\tmellan gammalt och nytt, i vassa betraktelser av det oskarianska Sveriges akademier,\n\triddarhus, universitet med mera. Strindberg drog sig inte för personangrepp på flera,\n\tav honom avskydda ”samhällspelare” och boken gjorde stor skandal. Själv lämnade han landet,\n\treste till Paris och kom att tillbringa de följande åren utomlands. Efter novellsamlingen\n\tGiftas I (1884),\n\tdär han i ett antal situationer genomlyser och kritiserar kärnfamiljen\n\tsom social institution, tvingades han tillfälligt hem till bokens försvar. Verket hade\n\tblivit rättssak då Strindberg, i novellen ”Dygdens lön”, kallat Jesus för folkuppviglare\n\toch nattvarden för ett oförskämt bedrägeri. Strindberg frikändes dock efter att ha hållit\n\tett tal inför rätten där han förklarade sig vara deist. Med\n\tTjänstekvinnans son (1–3, 1886–87)\n\tvänder sig Strindberg inåt i ett mer psykologiskt orienterat skrivande, i det att han\n\tbeskriver en själs – sin egen – utvecklingshistoria. Undersökningen av de egna känslorna\n\tfortsätter i En dåres försvarstal\n\t(först utgiven på franska 1895, i svensk översättning 1915)\n\tdär kampen mellan mannen och hustrun skildras i uppslitande ordalag, och i\n\tInferno (1897)\n\tdär Strindberg skildrar sin själsliga kris. Sin världsberömmelse har Strindberg nått framför\n\tallt som dramatiker. Under slutet av 1880–talet skrev han bland annat dramerna\n\tFadren (1887),\n\tFröken Julie (1888) och\n\tFordringsägare (1888), i vilka ett genomgående tema är den till\n\tundergång ledande kampen mellan styrka och svaghet. Bland hans dramatik skall också nämnas\n\tTill Damaskus I\n\t(1898), ett omvändelsedrama om relationen mellan Gud och människan,\n\tDödsdansen I (1901), om äktenskapets obönhörliga strid, och det inom såväl scenkonst\n\tsom scenteknik banbrytande Ett drömspel (1902),\n\ttablåer om människans lidande. Strindberg\n\tskrev också ett flertal historiska dramer bland vilka kan nämnas\n\tMäster Olof (1872),\n\tGustaf Vasa (1899) och\n\tGustaf III\n\t(1902). Under den period i hans liv som kallats\n\tInfernokrisen dokumenterade Strindberg sina upplevelser av tillvarons makter och mystiska\n\tsamband i den stora\n\tOckulta dagboken (påbörjad i februari 1896, avslutad i juli 1908).\n\tUpphittade papperslappar, molnformationer, tidningsnotiser med mera bär alla syn för\n\tsägen om magiska innebörder, knappt tolkningsbara. Strindbergs namn var också, ända till\n\tslutet av hans liv, förknippat med strider och\n\tfejder.\n\tI nidskriften Svarta fanor (1907)\n\tgick han till storms mot sina fiender, bland dem Gustaf af Geijerstam och Ellen Key. Bland\n\thans sista större verk återfinns också den mosaikartade En blå bok (1–4, 1907–1912, sista\n\tdelen posthumt) där Strindberg blandar noveller, minnen, vetenskapliga betraktelser och\n\tanteckningar i ett försök att samtidigt belysa och gestalta sina tankar kring vetenskap,\n\treligion och kring livet självt. \n\n\n\n |
211 | LagerlöfS | link Littbank | Q44519 | Q44519 | \n\n\n \nSELMA LAGERLÖF-ARKIVET innehåller forskning och ytterligare material om Selma Lagerlöfs författarskap.\n |
212 | LagerlöfS | link Littbank | Q44519 | Q44519 | \n\n\n \nSELMA LAGERLÖF-ARKIVET innehåller forskning och ytterligare material om Selma Lagerlöfs författarskap.\n |
213 | LagerlöfS | link Littbank | Q44519 | Q44519 | \n\n\n \nSELMA LAGERLÖF-ARKIVET innehåller forskning och ytterligare material om Selma Lagerlöfs författarskap.\n |
214 | SFS | link Littbank | NaN | NaN | \n”Svenska fornskriftsällskapet, grundat 1843, har till syfte att ge ut inhemska skrifter på svenska och latin från medeltiden (och 1500-talet) samt vetenskapliga arbeten som behandlar sådana skrifter.” \n |
215 | EkelundV | link Littbank | NaN | NaN | \n VILHELM EKELUND (1880–1949) var det tidiga svenska 1900-talets store\nlitteräre forskningsresande. Från det skånska landskapet till de europeiska\nmetropolerna, från den svenska samtiden genom filosofins och litteraturens\nhistoria rörde han sig i ständigt samtal med meningsfränder och i oupphörligt\nregistrerande av stämningar och dagrar. Ekelund debuterade som poet med samlingen\nVårbris (1900). \nSex år och sju diktsamlingar senare lämnade han lyriken med\nDithyramber i aftonglans \n(1906). Ekelund hade då drivit den i samtiden omdebatterade\nfria versen till en ny, förtätad, närmast skulptural rytm. Han läste tidigt den\nsamtida modernistiska litteraturen och skrev redan 1901 i Malmö-Tidningen\nintroducerande artiklar om bland andra Hugo von Hofmannsthal och Stéphane Mallarmé.\nHan reste också själv ut i Europa och rapporterade hem om det brusande, rusande\nmoderna storstadslivet. Ekelund kom sedermera att bosätta sig i Berlin och Köpenhamn.\nEfter att ha lämnat poesin fann han nya uttryck i prosa, essäistik och aforistik.\nMed Antikt ideal (1909), Böcker och vandringar (1910) och Båge och lyra (1912)\ninleddes den långa rad av prosaböcker Ekelund kom att ge ut. I essäer och\naforismer skriver han fram en tankens diktning där valfrändskaperna Nietzsche,\nHölderlin och Goethe återkommer med uppfordrande röster. I Nordiskt och klassiskt (1914)\noch Väst-östligt (1925) gör han upptäcktsfärder bland gångna tiders vederlikar.\nÅterkommande hos Ekelund är kritiken mot marknadens påverkan på det litterära\nlivet och mot den författare som säljer ut sina ideal för att få filistrarnas\nbeundran och stigande försäljningssiffror. Det gällde i stället att söka sig\nbort från marknaden, bort från applåder och bifallsrop och mot det kryptiska,\nmot den hemliga formeln, mot chiffret. Ekelund kom därvid att pröva fragmentets\nform i ett alltmer koncentrerat uttryck; det han själv kallade ’förkortningar’.\nMotståndet från förläggare, kritiker och läsare var starkt. Sina sena böcker\nfick han ge ut på eget förlag och, sedermera, med hjälp av Ekelund-samfundet.\nI detta motstånd fann Ekelund bekräftelse, giltighet och kraft. ”Att ha uttalat\nnågot som ej väcker ett motstånd är att icke ha uttalat något” heter det i\nLefnadsstämning (1925). \n\n\n\n |
216 | RunebergJL | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN LUDVIG RUNEBERG (1804–77) – Finlands nationalskald – kan sägas ha\nett i känsla och kärnfullhet särpräglat och skarpt utmejslat författarskap.\nGenomgående i hans tre större samlingar Dikter (1830, 1833 och 1843) är en\npå samma gång kärv, vemodig och inkännande enkelhet i ämnesval och uttryck.\nTill grund för många av dikterna ligger dels de intryck Runeberg tog då han\nsom informator, vid mitten av 1820-talet, vistades i Saarijärvi där han mötte\ninlandets skogsbönder, dels influenser från hans läsning av serbisk folkpoesi\nmed dess idealiserande hjälteporträtt. Med säregen ordknapphet och saklighet\ningjuter Runeberg en ny stämning i den romantiska poesin. I centrallyriska\ndikter, epigram och miniatyrer fångas förtätade ögonblick och oförgätliga\ngestalter på intensiva och innerligt ciselerade rader. Samma samlande, poetiska\nblick ger Runeberg uttryck för i Elgskyttarne (1832) där allmogemotiv och\nhembygdsmålningar tecknas med närmast etnografisk omsorg. Folklagrens skilda\nvillkor beskrivs, dock som ingående i en harmonisk, organisk gemenskap.\nRunebergs mest kända och lästa verk torde vara Fänrik Ståls sägner (2 band,\n1848 och 1860), där kriget mellan Sverige och Ryssland 1808–09 skildras med\nen särpräglad förening av övergripande idealism och detaljskarp realism.\nRuneberg hade en obruten tilltro till den poetiska kraften. I en reflexion\nskriver han: ”Poesin ser och återger det verkliga, den sanna verkligheten,\nrotad i Gud och genomblommande världen. Poesin upphjälper icke naturen, gör\nden icke härligare än den är, men den hjälper mänskligheten att se sin egen\noch världens härlighet, att genomskåda ytans förvirring. Mänskligheten sitter\nvid lifvets strand och gråter öfver den mörka vågens skum och oro. Då kommer\npoesin, en solblick mellan molnen, och låter henne se hur djup, klar och ren\nden sjö är, som så svallar.” \n\n\n\n |
217 | TegnérE | link Littbank | Q366765 | Q366765 | \n ESAIAS TEGNÉR (1782–1846), prästson, blev tidigt faderslös. För släkt och\nvänner stod hans begåvning klar från början, och han fick förmånen av språk-\noch litteraturstudier i privat regi. 1799 skrevs han in vid Lunds universitet\ndär han gjorde en kometartad karriär; en docentur i estetik uppnåddes redan 1803.\nMen hågen stod inte endast till vetenskapen. Parallellt med studierna hade Tegnér redan\ntidigt ägnat sig åt diktning, och från 1801 skickade han kontinuerligt in dikter till\nSvenska Akademiens pristävlingar. Några hedersomnämnanden bestods han med, men mer\nframgång rönte dikterna i Göteborgs Vetenskaps och vitterhetssamhälle där flera av\npoemen prisbelönades. Tegnérs utveckling var på flera sätt typisk för samtiden. Efterhand\nkunde ett starkt tyskt inflytande skönjas i hans skrivande: Kant, Schelling och Fichte\nvar viktiga märkesnamn. I dikten ”Det eviga” (1810) lät Tegnér förena det filosofiskt\ninfärgade materialet med det politiska. Och nu kom framgångarna i rask följd. Samma år\nblev han professor i estetik (1812 dessutom i grekiska); med dikten ”Svea” vann han – äntligen –\nSvenska Akademiens stora pris 1811 (dikten publicerades först 1817 men nådde stor spridning\ngenom uppläsningar redan tidigare); 1812 valdes han in i Götiska förbundet under namnet\nBodwar Bjarke; och samma år prästvigdes han. I en komplex balansakt höll sig Tegnér länge\nutanför den infekterade striden mellan den ”gamla skolan” och ”den nya”, men situationen blev\ntill sist ohållbar. Alltid på sin vakt mot extremer gick Tegnér då till\nanfall mot bägge ytterligheterna. Även om han skrivit i Iduna, göticisternas\ntidskrift, och länge setts som en av dem, kunde han ändå inte helt ge sig åt det\nromantiska bildspråket och dess konsekvenser. Tegnér fick nu klä skott för angrepp\nfrån bägge lägren. I Svenska Akademien, där Tegnér tog sitt inträde 1819, var framgångarna\nmer ogrumlat hyllande. Med ”Epilog vid magisterpromotionen i Lund 1820” och de första sångerna\nav Frithiofs saga (1820–25) befästes sedan Tegnérs position på den litterära parnassen. Omstridd förblev\nhan, ofta kritiskt dissekerad av samtida vedersakare som exempelvis Lorenzo Hammarsköld, men\nde exempellösa publika framgångar han nådde med framför allt Frithiofs saga (tryckt i\ncirka 60 upplagor fram till sekelslutet) stod som motvikt till kritiken. 1824 utnämndes Tegnér till\nbiskop i Växjö, och han kom att ägna stor möda och mycket tid åt ämbetet samt det medföljande\nriksdagsarbetet. Diktningen fick framgent stå tillbaka för arbetet, och för de elaborerade tal han höll i\nofficiella sammanhang: som talare väckte Tegnér stor beundran, och det var måhända främst i talen och i breven\nsom hans stilkänsla och språkkraft gjorde sig gällande under dessa sena år. Sjukdomsperioder och hårt arbete tog\ndock till slut ut sin rätt, och 1840 drabbades Tegnér av en sinnessjukdom från vilken han aldrig helt återhämtade\nsig. Vid hemkomsten från hospitalet var han, i praktiken, en bruten man och när han dog 1846 var det tveklöst\nsom nationens store skald – men den stora diktningen låg då redan sedan många år i det avlägset förflutna.\n \n\n\n\n |
218 | MellinGH | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF HENRIK MELLIN (1803–1876) föddes i Uleåborg i Österbotten, men familjen tvingades lämna \nhemmet hösten 1808 då ryssarna intog trakten och fadern fruktade repressalier för sin patriotiska \nhållning. Man fann så småningom ett nytt hem i Tun utanför Lidköping. Efter föräldrarnas tidiga \nbortgång omhändertogs Mellin av moderns släkting Frans Michael Franzén, i vars församling (Klara) \nhan också kom att verka som adjunkt och komminister i mer än tjugo år. Mellin gjorde sig också \ntidigt bemärkt som författare. Hans skaldestycke ”Erik XIV och hans son”, publicerat 1828, \nprisbelönades av Svenska Akademien. Stor framgång nådde han också med den historiska långnovellen \nBlomman på Kinnekulle (1829), om svensk adel under 1500– och 1600–talet. Mellin skrev också två \nfortsättningar på berättelsen – Anna Reibnitz (1831) och Gustaf Brahe (1832) – samt flera noveller \nmed samma motivkrets. Han var även mångårig redaktör för den litterära kalendern Vinterblommor och \naktiv i den krets som samlades kring halvveckotidningen Freja, i vilken den liberalt sinnade Mellin \npublicerade en rad berättelser vars udd var riktad mot kung och regering. Sitt politiska \nskriftställeri gav han utpräglad form i pamfletten Sweriges sista strid (1840) i vilken Sverige, \ni en ryskfientlig framtidsskildring, är ockuperat av Ryssland och befrias av en motståndsrörelse \nledd av Mellins vän August Blanche. Erfarenheterna från finska kriget hade också legat till grund \nför novellen ”Pavo Nissinen” (i Vinterblommor, 1838), vilken inspirerade Johan Ludvig Runeberg vid skrivandet \nav Fänrik Ståls sägner. \nSammantaget kom Mellin, vid sidan av sitt prästämbete, att skriva hundratalet \nhistoriska noveller, samt även flera historiska och biografiska verk, bland vilka kan nämnas \nKrigen och statshvälfningarna i våra dagar (1848–1849) och Skildringar af den skandinaviska nordens \nfolklif och natur (4 band, 1855–76). Ett flertal av hans predikningar återfinns i Den christlige \npredikaren (3 band, 1838–41). \n\n\n |
219 | RoosAM | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNA MARIA ROOS (1862–1938) ”var författare, diktare och sångtextförfattare. Hennes läseböcker för småskolan, Sörgården och I Önnemo, präglade en hel generation svenskar.”\n |
220 | WahlenbergA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNA WAHLENBERG (1858–1933) debuterade 1882, under signaturen ”Rien” (sv. ”Ingenting”), med \nnovellsamlingen Teckningar i sanden. Hon blev snabbt en mycket läst och omtyckt författare. \nRedan sju år efter hennes debut kan signaturen J. N–g (Johan Nordling) i Idun skriva: \n”Nu torde väl icke många svenska hem finnas, der öfver hufvud literära intressen funnit någon \nplats, dit ej ett eller annat af Anna Wahlenbergs arbeten hittat fram.” Wahlenberg skrev i tidens \nrealistiska anda, ofta om kvinnans situation och ofrihet i relation till mannen. Bland hennes \nromaner kan nämnas Små själar (1886), En stor man (1894) och Bindande band (1898), samt \nstockholmsskildringen En spion (1919). Hon var även en av sin tids mest spelade dramatiker. \nMed sagosamlingen Bengts sagor om kungar och tomtar och troll och prinsessor (1895) vann hon \nframgång också som barnboksförfattare. Hon var därtill först att översätta Tusen och en natt (1899) \ntill svenska. \n |
221 | WägnerE | link Littbank | Q270468 | Q270468 | \n ELIN WÄGNER (1882–1949) är en av den svenska feminismens klassiska berättare.\nHennes ämne är framför allt kvinnans rättighet till röst, frihet och arbete.\nGenombrottsromanen Norrtullsligan (1908) skildrar ogifta, kontorsarbetande kvinnor\nsom kollektivt delar bostad, pengar, glädje och sorger. I hennes mest kända roman\nPennskaftet (1910) är det förkämparna för kvinnlig rösträtt som står i fokus.\nWägner skrev också flera romaner med landsbygdsmotiv där hon känsligt skildrar\nden nya tidens inbrytande i en gammal värld. Hennes sista roman Vinden vände\nbladen (1947) följer två småländska bondesläkter från de karolinska krigen fram\ntill nittonhundratalets industrialisering. Wägner var även verksam som journalist\noch var, bland annat, åren 1907–17 redaktionssekreterare i Idun. Under såväl första\nsom andra världskriget kom hon att se freden som en av kvinnorörelsens främsta\nmissioner. Wägners syn på kvinnans uppgift som värnare och vårdare av livet är\ntill dels präglad av en kristen mystik där den enskilda individen har ansvar för\natt Guds byggnad ej skall falla samman. \n\n\n\n |
222 | WägnerE | link Littbank | Q270468 | Q270468 | \n ELIN WÄGNER (1882–1949) är en av den svenska feminismens klassiska berättare.\nHennes ämne är framför allt kvinnans rättighet till röst, frihet och arbete.\nGenombrottsromanen Norrtullsligan (1908) skildrar ogifta, kontorsarbetande kvinnor\nsom kollektivt delar bostad, pengar, glädje och sorger. I hennes mest kända roman\nPennskaftet (1910) är det förkämparna för kvinnlig rösträtt som står i fokus.\nWägner skrev också flera romaner med landsbygdsmotiv där hon känsligt skildrar\nden nya tidens inbrytande i en gammal värld. Hennes sista roman Vinden vände\nbladen (1947) följer två småländska bondesläkter från de karolinska krigen fram\ntill nittonhundratalets industrialisering. Wägner var även verksam som journalist\noch var, bland annat, åren 1907–17 redaktionssekreterare i Idun. Under såväl första\nsom andra världskriget kom hon att se freden som en av kvinnorörelsens främsta\nmissioner. Wägners syn på kvinnans uppgift som värnare och vårdare av livet är\ntill dels präglad av en kristen mystik där den enskilda individen har ansvar för\natt Guds byggnad ej skall falla samman. \n\n\n\n |
223 | WägnerE | link Littbank | Q270468 | Q270468 | \n ELIN WÄGNER (1882–1949) är en av den svenska feminismens klassiska berättare.\nHennes ämne är framför allt kvinnans rättighet till röst, frihet och arbete.\nGenombrottsromanen Norrtullsligan (1908) skildrar ogifta, kontorsarbetande kvinnor\nsom kollektivt delar bostad, pengar, glädje och sorger. I hennes mest kända roman\nPennskaftet (1910) är det förkämparna för kvinnlig rösträtt som står i fokus.\nWägner skrev också flera romaner med landsbygdsmotiv där hon känsligt skildrar\nden nya tidens inbrytande i en gammal värld. Hennes sista roman Vinden vände\nbladen (1947) följer två småländska bondesläkter från de karolinska krigen fram\ntill nittonhundratalets industrialisering. Wägner var även verksam som journalist\noch var, bland annat, åren 1907–17 redaktionssekreterare i Idun. Under såväl första\nsom andra världskriget kom hon att se freden som en av kvinnorörelsens främsta\nmissioner. Wägners syn på kvinnans uppgift som värnare och vårdare av livet är\ntill dels präglad av en kristen mystik där den enskilda individen har ansvar för\natt Guds byggnad ej skall falla samman. \n\n\n\n |
224 | BenedictssonV | link Littbank | Q273950 | Q273950 | \n\t VICTORIA BENEDICTSSON (1850–1888), som skrev under pseudonymen Ernst Ahlgren,\n\ttillhörde den grupp författare som har kallats ”åttiotalets kärna”; hit kan också räknas\n\tbland andra Oscar Levertin, Ola Hansson,\n\tAnne Charlotte Leffler och Alfhild Agrell.\n\tNyckelord för denna författargeneration var verklighetsskildring, författarindividualitet,\n\tproblemdebatt. En förebild fann man i den danske kritikern och litteraturhistorikern\n\tGeorg Brandes som myntade termen ”det moderna genombrottet” för den litteratur som skrevs\n\ti Norden åren före och kring sekelskiftet 1900. Genom sin nära vän Axel Lundegård lärde\n\tBenedictsson känna Brandes och de två inledde ett till synes kvalfyllt förhållande.\n\tI sin dagbok – Stora boken (utgiven först 1978–1985 i tre volymer) – skildrar Benedictsson\n\tderas relation i ett säreget rollspel där Victoria, Ernst Ahlgren och Brandes talar i ett\n\tpå samma gång högst personligt och djupt tidspräglat drama. Kvinnorollen och författarrollen\n\tväxlar och genomlyses i oskrymtade, pregnanta iakttagelser. Just kvinnans kringskurna\n\ttillvaro stod ofta i fokus för Benedictssons skrivande. I debutromanen Pengar (1885)\n\tskildras äktenskapet som präglat av våld och förtryck. I Fru Marianne (1887) finner\n\thuvudpersonen en fruktbar livshållning i vardagens alldaglighet och stillsamma gemenskap.\n\tBokens drag av försoningsskrift provocerade Benedictssons samtida författarkollegor som\n\ttalade för mer radikala hållningar. Victoria Benedictsson skrev också folklivsberättelser,\n\tsamlade i Från Skåne (1884)\n\toch Folklif och småberättelser (1887), samt dramatik där\n\tenaktaren I telefon (1887) särskilt kan nämnas; en berättelse om kärlek som går i blomning\n\ttack vare tidens nya kommunikationsmedel. Hon lämnade hela sin litterära kvarlåtenskap till\n\tvännen Axel Lundegård, som posthumt fullbordade hennes roman Modern (1888) och dramat\n\tDen bergtagna (1890). Han utgav även Victoria Benedictsson (Ernst Ahlgren). En sjelfbiografi\n\tur bref och anteckningar (1890) samt skrev romanen Elsa Finne (1902) baserad på hennes\n\tdagböcker, vilken renderade honom hård kritik från Georg Brandes. \n\n\n\n |
225 | BenedictssonV | link Littbank | Q273950 | Q273950 | \n\t VICTORIA BENEDICTSSON (1850–1888), som skrev under pseudonymen Ernst Ahlgren,\n\ttillhörde den grupp författare som har kallats ”åttiotalets kärna”; hit kan också räknas\n\tbland andra Oscar Levertin, Ola Hansson,\n\tAnne Charlotte Leffler och Alfhild Agrell.\n\tNyckelord för denna författargeneration var verklighetsskildring, författarindividualitet,\n\tproblemdebatt. En förebild fann man i den danske kritikern och litteraturhistorikern\n\tGeorg Brandes som myntade termen ”det moderna genombrottet” för den litteratur som skrevs\n\ti Norden åren före och kring sekelskiftet 1900. Genom sin nära vän Axel Lundegård lärde\n\tBenedictsson känna Brandes och de två inledde ett till synes kvalfyllt förhållande.\n\tI sin dagbok – Stora boken (utgiven först 1978–1985 i tre volymer) – skildrar Benedictsson\n\tderas relation i ett säreget rollspel där Victoria, Ernst Ahlgren och Brandes talar i ett\n\tpå samma gång högst personligt och djupt tidspräglat drama. Kvinnorollen och författarrollen\n\tväxlar och genomlyses i oskrymtade, pregnanta iakttagelser. Just kvinnans kringskurna\n\ttillvaro stod ofta i fokus för Benedictssons skrivande. I debutromanen Pengar (1885)\n\tskildras äktenskapet som präglat av våld och förtryck. I Fru Marianne (1887) finner\n\thuvudpersonen en fruktbar livshållning i vardagens alldaglighet och stillsamma gemenskap.\n\tBokens drag av försoningsskrift provocerade Benedictssons samtida författarkollegor som\n\ttalade för mer radikala hållningar. Victoria Benedictsson skrev också folklivsberättelser,\n\tsamlade i Från Skåne (1884)\n\toch Folklif och småberättelser (1887), samt dramatik där\n\tenaktaren I telefon (1887) särskilt kan nämnas; en berättelse om kärlek som går i blomning\n\ttack vare tidens nya kommunikationsmedel. Hon lämnade hela sin litterära kvarlåtenskap till\n\tvännen Axel Lundegård, som posthumt fullbordade hennes roman Modern (1888) och dramat\n\tDen bergtagna (1890). Han utgav även Victoria Benedictsson (Ernst Ahlgren). En sjelfbiografi\n\tur bref och anteckningar (1890) samt skrev romanen Elsa Finne (1902) baserad på hennes\n\tdagböcker, vilken renderade honom hård kritik från Georg Brandes. \n\n\n\n |
226 | WetterberghCA | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL ANTON WETTERBERGH (1804–1889): ”roman- och novell-författare, f. 1804, blef 1822 student i Lund, 1834 medicine licentiat, 1835 kirurgie magister, 1837 regementsläkare vid Jämtlands fältjägarekår, 1847 medicine doktor och s.å. regementsläkare vid första lifgrenadier-regementet samt förordnades 1867 till öfverfältläkare i andra militärdistriktet. 1848–50 tjenstgjorde han som t.f. fältläkare vid den i anledning af dansk-tyska kriget sammandragna arméfördelningen. 1874 tog han afsked från sin verksamhet i statens tjenst. Som skriftställare debuterade V. i början af 1830-talet med några smärre berättelser i tidningen Stockholmsposten (sign. V. och C–gh). Men först efter 1840, då en svår sorg träffade honom, började han på allvar skrifva, först åtskilliga smärre genre-målningar och pennteckningar, och sedermera, när dessa humoristiska skildringar skaffade honom en stor popularitet, en serie mera omfångsrika berättelser. Nämnas må: En generalmönstring (1841), Genremålningar (1842), De fyra signaturerna (1843, ny uppl. 1857), Guvernanten (s.å.), Får gå! (1844), Ett namn (1845), Paralleler (1846), Penningar och arbete (1847), Altartaflan (1848), Tännforsen (s.å.), Hat och kärlek (1849), Pastorsadjunkten (s.å., 1845 som följetong), Olga (1850), Träskeden (1852), Herr Simon Sellners rikedomar (1853), Valdemarsborgs fideikomiss (1854), Skyddslingen (1855), Samhällets kärna (1857), Efemerider (1858–60) samt Gustaf Nords gesällvandringar och äfventyr (1862). V. har ock försökt sig som dramatisk författare, med ett par smärre stycken, bl.a. den lilla komedien Pröfningen, hvarmed nuv. dramatiska teatern invigdes 1842. Äfven som lyriker har han gjort sig känd, genom en samling dikter med titel Blad ur Catharina Månsdotters minnesbok (1860). Från 1862 till 1871 utgaf V. den bekanta barntidningen Linnéa. Hans Samlade skrifter utgåfvos i tio band 1869–74.” \n |
227 | Kiellman-GöransonJA | link Littbank | Q5908406 | Q5908406 | \n JULIUS AXEL KIELLMAN-GÖRANSON (1811–1869): ”(pseud. Nepomuk och Norna Gäst), vitter författare, f. 1811, blef 1830 student i Upsala, prästvigdes 1837 och fick tjenstgöring i Stockholm, utnämdes 1843 till komminister inom ärkestiftet, erhöll 1858 en komministratur i hufvudstaden och blef 1862 kyrkoherde på landet, i samma församling der han förut tjenstgjort som komminister. Död 1869. K. Författade en mängd arbeten, som delvis blefvo mycket populära, men ej tåla en strängare granskning. Sitt namn som författare vann han dels genom åtskilliga dikter: Smärre dikter (1839), Snöklockor för toiletten (1842), Kung Carl Johans drapa (1844), Valter och Amarant (1855), Sånger i Gethsemane (1866) m. fl., samt dels och ännu mer genom sina berättelser: Kärlekens seger (1846), Abednego (1846–47), Den blifvande konungen (1847), Trollets son (1848), Vesterlånggatans engel (1850), Kryddkramhandlarne (1851), Svenska lynnen och små äfventyr (1853–63), Svart på hvitt (1862) m. fl. Dessutom skref han topografier, andaktsböcker, uppsatser i tidningar och kalendrar m.m. Under titeln Noveller utgifvas dessa berättelser i en ny upplaga (från 1883).”\n\n\n \n\n |
228 | ThorildT | link Littbank | NaN | NaN | \n THOMAS THORILD (1759–1808) bestämde sig tidigt för att bli geni. Han eftersträvade\nen alltigenom förändrad syn på litteraturen och författarrollen och kom härvid att\nkalla sig, inte för skald utan för ”Autor” – ”en präst i Naturens heliga sanning”.\nLitteraturen var en alltför allvarig sak för att lämnas åt rimsmeder och konversatörer.\nEndast geniet – den stridande, kraftfulla sanningssökaren på det litterära fältet – kunde\nfullt ut vara dess tjänare och hade då även rätt att fritt söka sitt uttryck och sitt\nformspråk. Den fattige, föräldralöse Thorild, som helt på egen hand skaffat sig utbildning\noch plats på den kulturella arenan, adlade sitt utanförskap till storhet med en ny poesi\ni sak som i sin opolerade styrka, virila kraft och mäktiga ordmusik fullständigt bröt\nmed tidens rådande konventioner. Thorild blev här, tillsammans med vännen Bengt Lidner,\nen romantikens pionjär i Sverige. Han skisserade också sin helt egna kanon i lärodikten\nPassionerna (1785)\ndär de stora andarna har namn som Ossian, Klopstock, Newton, Rousseau.\nHär förmedlas känslan av ett väldigt, odelbart Vara, vars kraft genomströmmar ting,\nvarelser och ord. Dikten föranledde en strid med Kellgren vilken kallade Thorilds\negensinniga hexameter för ett ”versslag, stridande mot den i vitterheten allmänt godkända\nsmaken”. Kellgren såg dock poetiska löften i Thorilds diktning, om än han ej fullt kunde\nomfatta dess villkorslösa krav på tvångslöshet och frihet. I dialogdikten Harmen (1787) är\nThorilds uttryck lika otämjeligt och starkt. Där möter diktaren guden Thor, som ger honom\ndel av sin ljungeld och gör honom till en trotsets förespråkare. Egensinnig och okuvlig\när också En Critik öfver critiker (1791) där Thorild lägger fram grundlagarna för\ngranskning av litterära arbeten: att veta vad man skall döma, att döma allt efter dess\nart och grad, att veta att ingenting görs för sina fels skull utan för sitt värdes skull.\nSkriften är även ett angrepp på den tidigare trätobrodern Kellgren, vars kritiska gärning\nThorild såg som kitslig och missriktad, och med vilken han nu kom att utkämpa ännu en\nstrid. Även inom politiken var Thorild starkt engagerad för det han såg som förnuft,\nsanning och rätt. Han blev en av den franska revolutionens mest övertygade anhängare\ni Sverige och menade att riksdagen borde ersättas av en ”tribunal för upplysning och\nförbättring”. Efter kungamordet 1792 ledde Thorilds publikationer i frihetsfrågan till\nhäktning och förhör. Han dömdes till fyra års landsförvisning, under vilken han skrev\ndet filosofiska verket Maximum seu Archimetria (1799), en kritik av Kant och den\nidealistiska filosofin. Thorilds mest kända devis – ”Tänka fritt, är stort; men tänka\nrätt, är större” – står idag i guldskrift över ingången till Uppsala universitets aula.\nI en tillbakablick över sitt liv sammanfattar Thorild sin traktan och ambition: ”Jag\nhade blott en stor och oföränderlig tanke i Livet: ’Att Förklara hela Naturen, och\nReformera hela Världen’”. \n\n\n\n |
229 | KellgrenJH | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJOHAN HENRIC KELLGREN (1751–95) lämnade vid nyåret 1777 Åbo akademi där han\nstuderat och arbetat sedan 1768. Han tillträdde en tjänst som informator i Stockholm\noch blev, inom loppet av ett par år, den ledande gestalten i stadens litterära liv. Sitt publika\ngenombrott fick han 1778 då hans dikter ”Sinnenas förening” och ”Mina löjen”\npublicerades i Gjörwells tidskrift Samlaren respektive göteborgstidskriften\nHwad Nytt? Hwad Nytt?. Tillsammans med vännen Carl Peter Lenngren startade Kellgren\nsamma år tidningen Stockholms-Posten och var från första stund dess ledande kritiker.\nHan var också, från 1780, vitter direktör för sällskapet Utile Dulci och redigerade\nden fjärde volymen av dess antologi Vitterhets-Nöjen. Han etablerade därtill ett nära\nsamarbete med Gustaf III – det mest berömda av deras gemensamma alster är dramat\nGustaf Wasa – och kunde därigenom lämna sin tjänst som informator för att helt ägna\nsig åt litteratur. När Svenska Akademien stiftades 1786 var Kellgren en av de tretton\nledamöter som kungen själv utsåg. Kellgrens stora förebilder var Pope och Voltaire;\nliksom dem framhöll han den klara tanken och det klara uttrycket. Han kom att bli\nden svenska upplysningens centralgestalt, med en aldrig sviktande vilja till bildning\nav den inskränkta menigheten: ”denna talrika, olärda eller halvlärda, ovittra eller\nhalvvittra läsande hopen [...] vars smak är falsk eller vacklande [...] vars hjärtan,\nsluteligen, ofta äro uppfyllde av hat, ilska och avund mot alla belönade talanger”.\nTillsammans med vännen Nils von Rosenstein bildade han 1787 det fiktiva sällskapet Pro sensu\ncommuni, vars polemik riktades mot Kellgrens särskilde fiende Thorild (som slog tillbaks\nmed sin En critik öfver critiker 1791), mot Swedenborgianismen och andra, som man ansåg,\ndunkla företeelser. Sällskapets litterära tävling vanns av Kellgren med dikten ”Man äger\nej snille för det man är galen” där förnuftstro paras med krav på personligt engagemang.\nDen franska revolutionen hälsades av honom med hänförelse, som en seger för friheten.\nI dikten ”Ljusets fiender” (1792) skildrar han denna samtidens mest omstörtande händelse,\ndå också mot bakgrund av att Gustaf III stärkt sin makt gentemot riksdagen och därmed\nblivit Kellgrens politiske motståndare. Bland Kellgrens mer kända verk märks också\n”Den nya Skapelsen eller Inbildningens Verld” (1790) där kärleksupplevelsen väcker\nfantasin, och därmed världen, till liv. \n\n\n\n |
230 | BergmanHj | link Littbank | NaN | NaN | \n HJALMAR BERGMAN (1883–1931) kom att i sitt rika författarskap\nkastas mellan viljan till experiment och nödtvånget att finna en uppskattande\npublik. Hans många skildringar från den fiktiva staden Wadköping, som i den\nverkliga geografin säkerligen ligger i närheten av hans hemstad Örebro, har\nrenderat honom epitetet provinsialist. Han skrev även flera verk som utspelar\nsig i italienska miljöer, bland dem romanen Savonarola (1909)\noch novellsamlingen Amourer (1910).\nBergman hade tidigt i livet besökt Italien och var bosatt i Rom\nåren 1909–1911. I hans författarskap ljuder till dels en deterministisk livssyn\ndär marionetten är ett återkommande motiv. Draget förstärks av berättartekniken\ndär människans inre ofta beskrivs genom hennes yttre; i mimik, rörelser, gester.\nBergmans berättande var sceniskt, dramatiskt i en för tiden modern romanform som\nläsare och kritiker stod främmande inför. Den sedermera så populära romanen\nHans nåds testamente (1910)\nmötte föga förståelse då den kom ut. Samtidens store kritiker Fredrik Böök\nanklagade Bergman för att, genom ”omvägar, avvägar och bisarrerier”, krångla till\ndet som kunde uttryckas enkelt. Samma öde mötte Vi Bookar, Krokar och Rothar (1912),\nsom har kallats Sveriges första kollektivroman. Publik och kritiker fann sig stå\nutan vägledning av en allvetande berättare och boken led nederlag. Bergman svarade\npå läsarnas bortvändhet med den mörka En döds memoarer (1918);\nen roman om, med hans egna ord, ”människans ställning till sina handlingar”.\nFramgång mötte han först med Markurells i Wadköping (1919)\nsom lästes som ett komiskt mästerverk. Han hade då också blivit känd hos en större\npublik genom Victor Sjöströms filmatisering av Hans nåds testamente. Bergman kom\näven att skriva direkt för filmen. Hans Karl XII (1925) är ett monumentalverk i\ntvå delar med vännen Gösta Ekman d.ä. i rollen som krigarkonungen. Bergmans\nsista roman, Clownen Jac (1930), porträtterar en konstnär i upplösning. En\nbiografisk läsning ger vid handen att han här skildrade det maskspel han själv\nställvis tvingats ägna sig åt. Hjalmar Bergman uppvisade ett brett register\näven inom dramatiken, där han skrev såväl mer avancerade, expressionistiska\nstycken – bland dem Dödens arlekin, Spelhuset och En skugga … som mer\ntraditionella, publikvänliga komedier som Swedenhielms (1923) och Patrasket (1928). \n\n\n |
231 | BergW | link Littbank | NaN | NaN | \n WILHELM BERG (1839–1915): ”fornforskare, f. 1839, kamrer i Göteborg, har påbörjat utgifvningen af ett större historiskt verk, Samlingar till Göteborgs historia (1883–), samt dessutom författat åtskilliga smärre skrifter, om Visingsö, Elfsborg m. m. Korr. led. af vitt. akad. 1882.”\n\n \n\n |
232 | NyblomH | link Littbank | NaN | NaN | \n HELENA NYBLOM (1843–1926) föddes i Danmark men flyttade till\nSverige 1864 efter giftermål med Carl Rupert Nyblom. Hennes författarskap\nomfattar mångtaliga noveller, först pulicerade i Ny illustrerad tidning,\nsamt flera diktsamlingar. I lyriken kom hennes stora musikaliska begåvning\ntill uttryck i ett sorgfälligt arbete med rytm och melodi. Hennes dikter\nkom också att inspirera flera samtida tonsättare, bland dem Wilhelm\nPeterson-Berger och Emil Sjögren. Hon skrev även romaner, ungdomsböcker\noch dramer av vilka det mest kända torde vara Det ringer! (1910); en, som\nhon själv sade, drift med det meningslösa telefonsamhället. Nyblom var\ndärtill verksam som kulturskribent och kritiker i Ord och Bild, Idun,\nmed flera tidskrifter. Sina största framgångar nådde hon som författare\nav konstsagor. Där kom hennes, av det impressionistiska måleriet inspirerade,\nförfattarskap att fullt nyttja en rik palett av naturkänsla, fantasi och\nfrihetslängtan. Bland hennes sagosamlingar kan nämnas Det var en gång (1897–98),\nEn sagokrans (1903) och Ja och nej (1908), vilka alla nådde stora läsekretsar,\nsåväl inom som utom Sverige \n\n\n\n |
233 | DahlgrenCF | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FREDRIC DAHLGREN (1791–1844) anslöt sig 1812 till den fosforistiska\nkretsen i vars hägn han skrev mångtaliga dikter i naturromantisk\nanda, publicerade såväl i Phosphoros\nsom i Poetisk kalender. Efter sin prästvigning 1815 fick han anställning\ni Hedvig Eleonora församling i Stockholm, där han särskilt vinnlade sig om vården av\nfattiga och sjuka. Han var därtill en av stiftarna av Manhemsförbundet:\nett sällskap för patriotisk-moralisk uppfostran i götisk kristlig anda.\nTill ärkebiskopen Johan Olof Wallin tycks Dahlgren ha haft ett\nkomplicerat förhållande. Under 1820-talet anklagade han i hårda\nordalag Wallin för att fästa alltför stor vikt vid det världsliga.\nEn annan värdering av Wallins gärning återfinns dock i dikten\nErke-biskopen\nm. m. Johan Olof Wallins afskeds-helsning till S:t Nicolai Församling från sin\nGraf den 19 juli 1839 samt Församlingens återsvar. Poëm (1839).\nDahlgren var även en centralfigur i det till flera stockholmska\nordenssällskap knutna umgängeslivet där han ofta framträdde som\nfesttalare och tillfällighetspoet. Ett starkt inflytande från Bellmans\ndiktning blir här tydligt, särskilt i Mollbergs epistlar (1819–20);\nett verk som i sin brokiga stilblandning kan sägas vara ett exempel\npå övergången från romantik till realism. Ofta tvingades Dahlgren\nockså skriva för brödfödan, inte bara sin egen utan även sina släktingars.\nRomanen Aurora (1815) lär ha skrivits under loppet av två och ett halvt\ndygn för att få pengar till hjälp åt en av hans fattiga bröder. Dahlgren\nutgav även, tillsammans med bland andra vännerna Clas Livijn,\nLorenzo Hammarsköld med flera, de kortlivade\noch delvis polemiskt inriktade tidskrifterna Opoetisk calender för poetiskt folk (1821–22)\noch Kometen (1825–27). \n\n\n\n |
234 | ShakespeareW | link Littbank | NaN | NaN | \n WILLIAM SHAKESPEARE (1564–1616). Carl August Hagbergs namn bör stå främst i en kort\nartikel om Shakespeare i Sverige. Under åren 1847–1851 utkommer \nHagbergs kompletta översättning av Shakespeares dramer. Pjäserna var naturligtvis väl kända sedan tidigare i Sverige – Hagbergs översättningar \nbygger delvis på översättningar som Johan Henrik Thomander färdigställt redan 1825 \n(enskilda pjäser hade dessutom översatts av andra; så ger exempelvis Erik Gustaf Geijer ut en översättning av Macbeth redan 1813 och Olof Bjurbäck \npublicerar Betänkande om Shakspeare jemte åter en öfversättning af Hamlet 1820). Men Hagbergs monumentala översättarinsats får genomgripande \nkonsekvenser för Shakespearereceptionen, och det är knappast en överdrift att påstå att översättningarna utgör ett av det svenska 1800-talets stora, litterära\nverk. Hagberg skapar Shakespeare på svenska: det språk som uppstår, och den poesi han skapar, blir till en central del av det litterära arvet.\nDet är genom ”Hagberg” som generationer av svenska läsare, och svenska teaterensembler, möter och bearbetar Shakespeares dramatik.\n\n\n\n \n\n\n\n\n\n\n |
235 | TavaststjernaK | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL AUGUST TAVASTSTJERNA (1860–1898) kom, som arkitekturstuderande, till\nParis 1883. I hemstaden Helsingfors hade han umgåtts i litterära kretsar och tidigt\nbörjat skriva vers. I Paris mötte nya impulser och diktarlivet lockade. Tavaststjerna\nsamlade ett antal ungdomsdikter och gav ut dem under titeln För morgonbris (1883).\nMed klangfärg av Heine, Snoilsky och Drachmann var dikterna rotfästade i samtida\nlyriska sfärer, men bjöd också något helt nytt i ett realistiskt färgat talspråk och\ni detaljer hämtade från tidens dagsliv och debatt. Två år senare gav han ut Nya\nvers (1885), i vilken han prövade den romantiska versnovellen, samt sattes hans,\ntill kvinnans frigörelse kritiska, skådespel Frun emanciperar sig upp av Svenska\nteatern i Helsingfors. I romanen Barndomsvänner (1886) skildrar han sin egen uppväxt\noch boken blev omtalad som den första realistiska berättelsen om livet i den finska\nhuvudstaden. Omtalad blev också romanen Hårda tider (1891), om hungersnöden 1867–68,\ndär Tavaststjerna går till hårt angrepp mot den finska överheten. Åren närmast därefter\ntillbringade han på resande fot genom Europa. Han hade kontakt med Strindberg, Ola\nHansson, Edvard Munch med flera, och den vid tiden starka ockulta och symbolistiska\nströmningen kommer också till uttryck hos Tavaststjerna, bland annat i novellsamlingen\nUnga år (1892)\noch romanen I förbund med döden (1893). Under pseudonymen Paul Dubois\nutgav han 1895 den Jules Verne-inspirerade romanen Finska vikens hemlighet, där en\nsjöolycka skildras i dramatisk och suggestiv stämning. Samma år återvände han till\nFinland och en mörknande livsväg. En tilltagande dövhet gjorde honom alltmer ensam\noch isolerad. Hans samling Dikter (1896) innehåller hans starkaste poesi, där vemodet\noch tungsintheten har dikterat en sorgesam, men samtidigt trilsk och trotsig vers.\nI sitt sista arbete, diktcyklen Laureatus (1887), tecknar Tavaststjerna ett olyckligt\nskaldeöde där diktarens lott är att, om än lagerkrönt, ständigt vara missförstådd.\nEfterlämnade dikter och berättelser samlades posthumt i Efter kvällsbrisen (1899). \n\n\n\n |
236 | JolinJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN JOLIN (1818–1884): ”dramatisk författare, novellist […] blef 1840 student i Upsala, debuterade 1845 med stor framgång som skådespelare på kungl. teatern, erhöll 1846 anställning som premier-aktör och uppträdde sedan i en mängd roller, företrädesvis komiska, tills han 1868 tog afsked från scenen. 1849–56 var han tillika teaterns literatör och 1857–68 föreståndare för elevskolan. […] Som dramaturg var J. särdeles produktiv. […] Hans teaterstycken, företrädesvis de äldre, utmärka sig för en intressant uppränning, spännande situationer, en lyckad karaktärsteckning och en mindre vanlig qvickhet, men äro i allmänhet för mycket uttänjda. J. författade äfven en större mängd romaner, noveller och skisser, de flesta först synliga i den periodiska prässen […] Äfven som lyriker uppträdde han, och 1845 erhöll han svenska akademiens pris för skaldestycket Fjellbruden (3:dje uppl. 1865). Af hans samlade Skrifter utkom första serien, berättelser och smärre uppsatser, i 6 band 1872–81; andra serien, romaner, började utgifvas 1882.” \n |
237 | AfzeliusAA | link Littbank | NaN | NaN | \n ARVID AUGUST AFZELIUS (1785–1871) valdes 1811, som förste medlem,\nin i det samma år stiftade Götiska förbundet, där han blev en av de mest\naktiva ledamöterna. I förbundets tidskrift Iduna deltog han med för samtiden\nviktiga översättningar av Völuspá och Sólar liód. Tillsammans med den danske\nspråkforskaren Rasmus Rask företog Afzelius sedermera även en översättning\nav den poetiska Eddan (1818), som kom att bli en ojämförlig källa till kunskap\nom den nordiska forndikten. Afzelius hade tidigt i livet börjat uppteckna\nsvenska folkvisor; ett intresse som låg i linje med romantikens och göticismens\ntillbakablickande. Tillsammans med Geijer utgav han samlingen Svenska folk-wisor\nfrån forntiden (1814–17), vilken bidrog till att göra folkvisorna, om än till\ndels 'förskönade' av Afzelius, populära även inom de bildade klasserna. Afzelius\ndiktade själv i gammal folkvisetradition; bland hans mest kända verk av denna\nskrivart kan nämnas ”Necken” och ”Alundavisan”. Han bidrog även med till magnituden\nmindre dikter i Poetisk kalender. Afzelius var till yrket präst och skrev två\npsalmer, varav en – nr 22 – kvarstår i 1986 års psalmbok. Han vann därtill\nuppskattning för diktcykeln ”Lidandets väkter”, om Kristi pinas historia. Afzelius\nmest omfattande arbete är Svenska folkets sagohäfder, eller fäderneslandets historia,\nsådan hon lefvat och till en del ännu lefver i sägner, folksånger och minnesmärken\n(11 band, 1839–70), ett verk flödande av, ej alla gånger tyglad, fantasi. \n\n |
238 | KullbergKA | link Littbank | NaN | NaN | KARL ANDERS AF KULLBERG (1813–1857): \n”vitter författare, f. 1813, blef 1828 student i Upsala, utnämdes 1835 till kammarjunkare, tjenstgjorde sedermera några år som extraordinarie i hofrätten, men lämnade snart statens tjenst och sysselsatte sig uteslutande med författarskap. […] På vers författade K. skaldestycket Leopold (1830 belönt med svenska akademiens mindre pris), skaldestycket Den sista menniskan (1843) och åtskilliga Stycken på vers (1847). På prosa skref han flere arbeten, hvilka företrädesvis utmärka sig genom en lätt och ledig, stundom elegant stil: berättelserna Carl Gustaf Vrangel (1833), Maximilian eller en sammansvärjning under Erik XIV:s regering (1834), En ung mans memoirer (1835–36), Gustaf den tredje och hans hof (1838–39), Domaren (1842), Genremålningar af en plankstrykare (1842–43), Syskonbarnen (1846), En sommar i Småland (1847) m. fl. Som dramatiker uppträdde han med skådespelet Svenskarne i Neapel (1836) och lustspelet Det otroliga eller svartsjuka botad genom inqvartering (1845, 2:dra uppl. 1857). Dessutom skref han flitigt i tidnignar och redigerade själf tidningen Freja (1836–44). Hans Samlade smärre berättelser och skizzer utkommo 1847–48. En vald samling smärre skrifter utgafs 1879 af A. Ahnfelt under titeln Ur Karl af Kullbergs portfölj.”\n\n \n |
239 | ElkanS | link Littbank | NaN | NaN | \n SOPHIE ELKAN (1853–1921) drevs, genom svåra sorger och prövningar, av en\nstark och orubblig vilja att övervinna alla ledsamheter och all smärta. Efter att\nvid jultiden 1879 ha förlorat sin make och sin dotter skapade hon sig ett nytt liv\ndär litteraturen kom att spela en huvudroll. Hon debuterade med novellsamlingen\nDur och moll (1889) som raskt följdes av ytterligare noveller och ett par romaner;\nalla under signaturen Rust Roest (ett flamländskt ordspråk med betydelsen ”Dådlös\nvila rostar”). Hennes mest betydande verk är de, under eget namn utgivna, historiska\nromanerna John Hall. En historia från det gamla Götheborg (1899), Konungen. En\nsannsaga (2 band, 1904) och Anckarström. En historia från idyllens och revolutionernas\ntidehvarf (2 band, 1910). Där möter en säregen inlevelse med de av själsliga slitningar\nprövade männen. John Hall d. y. ärvde en av Sveriges största förmögenheter, men dog\nutblottad efter konkurs och personliga utsvävningar. Kungamördaren Anckarström omges\näven han, hos Elkan, av ett stolt och tragiskt vemod. Vad gäller romanen Konungen\nkom Elkan där att föregripa omvärderingen av Gustav IV. Möjligen ledde hennes egna\nerfarenheter av själsnöd och saknad till en större förståelse för det sargade människoödet.\nVid hennes jordfästning talade Selma Lagerlöf om Sophie Elkans starka livsmod: ”Alltid har\ndu älskat. Alltid har livet prövat dig, men ur varje prov har du utgått ännu större, ännu\nmera livsduglig, ännu mera livsdyrkande än förr.” \n\n |
240 | NordensvanG | link Littbank | NaN | NaN | \n GEORG NORDENSVAN (1855–1932): ”den förres [Karl Otto Nordensvan] broder, vitter författare, kritiker, f. 1855, blef 1874 student och 1875 elev vid krigsskolan, men tvangs af en bröstsjukdom att öfverge det militära ståndet, var 1877–82 elev vid konstakademien och har sedan 1883 tillhört redaktionen af Ny illustrerad tidning. Han har i bokform utgifvit: Framtidsmän (1877), I kasernen, Sven Svenssons minnen från krigarlifvet (1878), romanen Skattsökarne (1880), Guido, ur Bobs efterlemnade papper (s.å.), en beskrifning på Gripsholm (s.å.), romanen I harnesk (1882), Penseldrag, skizzer och studier (1883), Skuggspel, tidsbilder (1884), novellen Figge (1885) m.m. Dessutom har han i tidningar och tidskrifter författat en massa uppsatser i konst och literatur.” \n |
241 | Sturzen-BeckerOP | link Littbank | NaN | NaN | \n OSCAR PATRIC STURZEN-BECKER (1811–1869) (ursprungligen Sturtzenbecher)\nflyttade efter studier i Uppsala tillbaka till sin födelsestad Stockholm\noch gav sig in på den publicistiska banan. Han utgav först en egen litterär\ntidskrift och fick senare anställning på Aftonbladet, där han under pseudonymen\nOrvar Odd bidrog med kåserier och litteraturkritik. Han belönades med\nSvenska Akademiens andra pris för dikten ”Veidi Alf” 1832, men diktsamlingen\nMin fattiga sångmö (1844) möttes av hård kritik, något som blev en\nbidragande orsak till att han lämnade Stockholm och under återstoden av sitt liv\nkom att bo omväxlande i Helsingborg och Köpenhamn. Här hamnade skandinavismen i\nfokus för hans fortsatta publicistiska bana; hans produktion var dock mycket\nvittomfattande och han utgav såväl följetonger, noveller och lyrik som politiska\noch litteraturhistoriska texter.\nHans samlade arbeten utkom i sex volymer 1861–1868.\n\n \n\n \n\n |
242 | BöttigerCW | link Littbank | Q4992736 | Q4992736 | \n CARL WILHELM BÖTTIGER (1807–1878) tycks, i mångt och mycket, ha varit en dubbelnatur; på samma\ngång omtalad som en ensam, tillbakadragen människa, men också en uppskattad umgängesvän i\nMalla Silfverstolpes salong. Som författare framträdde han först med tillfällesdikt till fest\noch högtid, mest känd bland dessa hans verk torde vara studentsången ”O, hur härligt majsol ler”.\nSom lyriker gjorde han sig känd för dikter präglade av sentimentalitet och kyrkogårdsstämning.\nEtt mer personligt anslag skönjs i den lyrik han skrev under sina sista år, som exempel härpå kan\nnämnas ”Mina fångar” och ”Soldyrkaren”, vilka båda kan sägas vara ett slags bekännelsedikter.\nBöttiger var också en skarpögd skildrare av litteraturhistoriens stora skalder. Sitt främsta\nintresse ägnade han Dante. Vid 600-årsminnet av dennes födelse skrev Böttiger, för Svenska Akademiens\nräkning, studien Om Dantes lif och skrifter (1865). Böttiger hade invalts i Akademien 1847 som\nefterträdare till sin svärfar Esaias Tegnér och utgav även dennes Samlade skrifter (1847–51).\nUtgåvan inleddes med en levnadsteckning som gått till hävderna som ett av de mer insiktsfulla\narbetena om Tegnér. Böttigers inom Akademien författade minnesteckningar präglas av hans noggrannhet,\ndjupa människokännedom och säkra stilistik. Han kom med åren att skriva om Johan Henric Kellgren,\nSamuel Ödmann, Erik Johan Stagnelius och Nils von Rosenstein. Hans egna ”Sjelfbiografiska anteckningar”\nförblev ett fragment, men ger, liksom hans brev, detaljerade och livfulla bilder av samtidens\nframträdande personligheter. \n\n\n\n\n\n |
243 | LevertinO | link Littbank | NaN | NaN | \n OSCAR LEVERTIN (1862–1906) var, vid sekelskiftet 1900,\nSveriges mest tongivande litteraturkritiker. Han medverkade\nregelbundet i Aftonbladet, därefter i den nygrundade tidskriften\nOrd och Bild, men det stora genombrottet som kritiker kom först\ndå han 1897 fick anställning som litteraturbevakare i Svenska Dagbladet.\nHans gärning där blev, tack vare hans oförlikneliga inlevelse i de\nverk han läste, banbrytande och kom att bibringa kritikeryrket ny\nrespekt och auktoritet. Levertin sade själv att han ville förvandla\ndagskritiken till ”den tionde musan”; något han under en tid också\nlyckades med. \nVid sidan av sin kritikergärning hade Levertin ett eget skönlitterärt\nförfattarskap. I detta märks en motsättning mellan förnuft och känsla,\ndär det lidelsefulla ständigt vill slå över i misströstan och uppgivenhet.\nTexterna tycks få liv i en oavlåtlig spänning mellan det utåt- och\ndet inåtvända. Han var även en framstående litteraturforskare, professor\nvid Stockholms högskola, och skrev en rad studier i främst 1700-talets\nsvenska litteraturhistoria. \nVänskapen med Verner von Heidenstam kom att få ett avgörande inflytande\npå Levertins såväl skönlitterära som kritiska gärning. Tillsammans\nförfattade de pamfletten Pepitas bröllop (1890), en ironisk och skarpt\nkritisk anmälan av en fiktiv roman, vars citat var ordagrant hämtade\nur böcker skrivna av åttiotalets unga författare. Här drogs den gräns\nmellan åttiotal och nittiotal, vilken sedermera kommit att fastslås\nav litteraturhistorien. \n\n\n\n |
244 | NicanderKA | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL AUGUST NICANDER (1799–1839) debuterade som författare i \nKalender för damer (1820; tryckt 1819). I samma volym debuterade också\nNicanders livslånga vän, Erik Sjöberg (mer känd under sin \npseudonym Vitalis). De två hade träffats under gymnasisttiden i\nSträngnäs och vänskapen kom till dels att prägla bägges \nförfattarskap. Nicander betraktades tidigt som ett stort litterärt\nlöfte av tidens stora: Atterbom, Geijer och Tegnér spådde den unge\nskalden en stor framtid. Med sitt första större arbete, versdramat\nRunesvärdet och den siste riddaren (1820), tycktes Nicander infria\nförväntningarna. Dramat nådde aldrig scenen, men i den dramatiska skildringen av\nkristnandet av Sverige fanns både kraft och poetisk sensibilitet.\n1822 valdes Nicander in i Götiska förbundet, under namnet Norna\nGest, och hans diktning prisades vid ett flertal tillfällen av\nSvenska Akademien. En längre resa till Italien, 1827–1829, kunde\ngenomföras efter ekonomiskt stöd från just Akademien samt andra \nvälvilligt inställda mecenater. Detta var Nicanders ljusaste tid.\nResan skildrades i bokform, och diktsamlingen Hesperider\n(1835) – som förutom dikter också innehöll prosanoveller – gav uttryck\nför den Italienkult som Nicander kom att utveckla. Men framgångarna kom\nnu med allt längre mellanrum. Nicanders litterära krafter tycktes\nsina, och han tvingades av ekonomiska skäl att skriva mer för\nbrödfödan än för att stilla sin inre, poetiska övertygelse. \nNär Nicander dog 1839 – i grunden oförlöst som författare – begravdes han i \nsamma grav som Stagnelius.\n\n\n \n\n\n\n |
245 | StagneliusEJ | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK JOHAN STAGNELIUS (1793–1823) är en av den svenska litteraturens stora språkmagiker.\nI sin samtid stod han utanför den litterära debatten och dess kotterier, den gamla och nya\nskolan. Av eftervärlden kom han däremot att uppfattas som en utpräglat romantisk författare.\nHans dikt kännetecknas av ett intensivt uttryck och formell briljans, och han är också den\nav det tidiga 1800-talets svenska författare som kanske bäst har förmått locka en sentida\npublik. Stagnelius författarskap spänner över många genrer: från epos som hexameterdikten\nWladimir den store,\növer dramer som Albert och Julia\noch Bacchanterna, till filosofiska\nprosautkast och lyrik, som dikterna\n”Endymion”,\n”Näcken”,\n”Till Förruttnelsen”,\n”Vän! i\nförödelsens stund” och ”Suckarnes mystèr”.\nIdag är Stagnelius mest uppskattad för sina\nlyriska dikter, vars gnostiska spekulation och kärleksmystik har fångat intresset hos\ngenerationer av läsare. Särskilt kan man framhålla den gnostiskt präglade samlingen\nLiljor\ni Saron, som också inkluderar dramat\nMartyrerna. \nStagnelius föddes i Gärdslösa på Öland. Han växte upp i Kalmar, där fadern blev biskop, och\nstuderade i Lund och Uppsala. Hans liv blev kort; blott 29 år gammal avled han i Stockholm.\nUnder sin livstid publicerade Stagnelius bara ett fåtal arbeten, och hans genombrott kom i\nstället postumt med den utgåva av hans samlade verk som gavs ut av Lorenzo Hammarsköld 1824–1826.\nMerparten av de efterlämnade handskrifterna donerades sedan till Stiftsbiblioteket i Kalmar. En\nvetenskaplig utgåva av Stagnelius skrifter utgavs av Fredrik Böök 1911–1919. \n\n\n\n |
246 | WickströmVH | link Littbank | NaN | NaN | \n\n VICTOR HUGO WICKSTRÖM (1856–1907) blev 1886, efter att ha arbetat en tid som lärare, redaktör för Jämtlandsposten. Ett par år därefter köpte han tidningen och dess tryckeri. Wickström företog många och vidsträckta utlandsresor vilka han skildrade i flertalet böcker: här kan nämnas Som turist genom Europa (1897), Italien (1899) och Som tidningsman jorden rundt (1901). Under pseudonymen Christer Swahn ägnade han sig åt ett mer filosofiskt anlagt författarskap. Stor uppmärksamhet väckte En själfmördares anteckningar (1882) som också bestods en parodi av Henrik Schück betitlad Aforismer af en f.d. själfmördare. En annan av Wickströms pseudonymer – Dag Svenske – stod som författare till den av ansträngda lustifikationer något tyngda Sanningar om Stockholm (1907) vilken kom att bli Wickströms sista bok. I december 1907 tog han sitt liv. \n\n\n\n\n\n\n |
247 | BeskowBvon | link Littbank | NaN | NaN | \n BERNHARD VON BESKOW (1796–1868) inskrevs vid Uppsala universitet vid tio års ålder och avlade \nkansliexamen 1814. Genom familjens förmögenhet var han oberoende livet igenom, men valde att ge \nsig in på ämbetsmannabanan vilken ledde honom till handels– och finansexpeditionen och sedermera \ntill hovet. Jonas Magnus Stjernstolpe hade varit hans informator och hos honom grundlagt ett stort \nintresse för all vitterhet. Beskow utgav sin första diktsamling, betitlad Witterhets-försök, \når 1818 och vann 1824 Svenska Akademiens stora pris för sin dikt ”Sveriges anor”. Med detta \nlagerkrönta skaldstycke sinade dock hans poetiska ådra och därefter kom han endast att skriva en \noch annan tillfällesdikt. I striden mellan Gamla och Nya skolan sökte han se något gott hos båda \nsidor och omfamnades därför av ingen av dem. Under åren 1819–21 gjorde han en längre resa genom \nEuropa och besökte bland andra E.T.A. Hoffmann, Goethe och Friedrich von Schlegel; resebreven \nfinns samlade i Wandrings–minnen (1833–34). Som dramatiker debuterade han 1827 med två dramer \nom Erik XIV: Erik konung samt Eriks försoning. Några år därefter tillträdde han som direktör för \nKungliga teatern, där han endast stannade ett år, men ändå hann lämna avtryck genom introduktionen \nav främst Schillers historiska dramer. Sin största insats för vitterheten gjorde Beskow som \nledamot av och ständig sekreterare i Svenska Akademien. Beskow såg till att arbetet med Svenska \nAkademiens ordbok återupptogs. På hans initiativ reste Akademien minnesstenar på Stockholms \nkyrkogårdars skaldgravar. Han skrev därtill mångtaliga minnesteckningar för Akademiens räkning. \nStort inflytande hade han även i Konstakademien, där han valdes in 1837. Sin stora konstintresse \ngav han uttryck för framför allt i skriften Carl August Ehrensvärd, ett litterär–historiskt bidrag \nför vilken han 1834 tilldelades Vitterhetsakademiens högsta pris. Beskow var även en flitig \nskribent i den konservativa tidningen Svenska biet (utkom 1839–44). Bland hans mest lyckade \nbidrag där märks ”Florilegium Aftonbladium” (21.1.1840) i vilken han sammanställer kränkande \nuttalanden ur Aftonbladets artiklar. Bland Beskows övriga skrifter kan nämnas hans \nOm själens hälsa (1858) där han framställer sitt av epikurism präglade livsideal. \n\n\n\n\n\n\n |
248 | BondesonA | link Littbank | NaN | NaN | \n AUGUST BONDESON (1854–1906) var en framstående läkare med stort\nintresse för svenskt folkliv. Under somrarna reste han, på uppdrag av bland\nannat den ”store rikssamlaren” – Nordiska museets Artur Hazelius - runt i\nflera av Sveriges landskap och studerade kultur, språk och sedvänjor.\nBondesons arbete ledde till att han gav ut såväl samlingar med autentiska\nvisor och berättelser – exempelvis August Bondesons visbok (2 band, 1903)\noch Historiegubbar på Dal (1886) – som mer fritt återgivna berättelser i\nfolkviseton – här kan nämnas Allmogeberättelser (2 band, 1884) och Nya\nallmogeberättelser (1888). Bondeson återvände i sitt skrivande då och då\ntill samma karaktärer; mest känd bland dessa är tvivelsutan John\nChronschough, den högfärdige klassresenären som vänder sitt ursprung ryggen.\nDenne dyker första gången upp i Hallings Anna (1883), men får sedermera\nsitt eget verk i Skollärare John Chronschoughs memoarer (2 delar, 1897 och 1904),\ndär Bondesons naturalistiska experiment med sin dagboksskrivande huvudfigur underbyggs av dokumentära inslag. \n\n\n\n |
249 | EngströmA | link Littbank | Q2642427 | Q2642427 | \n ALBERT ENGSTRÖM (1869–1940) började tidigt teckna porträtt av de människor han mötte i sin \nuppväxtmiljö i Småland. Främst var det de så kallade ”originalen” som fångade hans intresse. \n”Originalen”, skrev han, ”äro de enda människorna, och studiet av dem är värt livet.” Som informator \nhos prosten Carlsson i Mörlunda och som beväring på Hultsfreds mötesplats kom han i tillfälle att \nstudera två andra för hans konstnärskap karakteristiska motivkretsar: den klerikala och den militära. \nUnder klassiska studier i Uppsala träffade han Bruno Liljefors och fick av honom rådet att överge \nlatinet och grekiskan för måleriet. Engström reste till Göteborg med endast ett par kronor på fickan, \nantogs som elev på konstskolan Valand och fick där som lärare Carl Larsson vilken kom att utöva \nstort inflytande på sin unge elev. Framför allt var det Carl Larssons mästerliga linjeföring som \nblev ett ideal för Engström. ”Njutningen av en linje”, skriver han, ”är något så kolossalt att man \ntycker att man har skapat en glugg att se in i himlen genom.” Då skämttidningen Söndags–Nisse sökte \nny illustratör rekommenderades Albert Engström av Carl Larsson och började 1894 ett medarbetarskap \nsom skulle vara i tre år. Genom tecknandet i Söndags-Nisse blev han med ens välkänd och omtyckt av \nen stor publik. Våren 1897 grundade han sin egen tidning – Strix – som, under mottot ”Tål intet ont \ni världen, men var glad åt allt godt”, utan mannamån drev gyckel med allt och alla vilka gjort sig \nförtjänta därav. En återkommande gestalt i Strix var den belevat sarkastiske och bohemiskt noble \nKolingen, som i sin vagabonderande tillvaro kastade kritiska ögon på samtidens folk och företeelser. \nSom författare stod Engström nära Heidenstam, \nFröding och Karlfeldt; framför allt i skildringar av \nbarndomens skogslandskap och dess närmast mystiska och mytiska natur. Engström gjorde även ett \nflertal resor i bland annat Ryssland och Afrika, på jakt efter en enkelhet och ursprunglighet som \nockså satte avtryck i hans bildkonst och texter. Han var även nära vän med \nAxel Wallengren – mer känd som Falstaff, fakir – och \nillustrerade flera av dennes skrifter. Engström blev också sedermera vän med sin stora \nförebild August Strindberg; enligt Engström själv beroende på \natt Strindberg önskade ”lära känna en okomplicerad människa”. I boken \nAugust Strindberg och jag (1923) beskriver han deras vänskap. \nAlbert Engström valdes 1922 in i Svenska Akademien, där han sällan uteblev från sammankomsterna \noch ofta ägnade dessa åt att teckna porträtt av övriga ledamöter. \n\n\n\n\n\n |
250 | KarlfeldtEA | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK AXEL KARLFELDT (1864–1931) har kallats Sveriges siste nationalskald.\nHan tog på sig att spela den diktarroll som gav röst åt nationen i kantater och orationer.\nMen det var framför allt sitt älskade Dalarna han ständigt besjöng i sin diktning.\nHela Karlfeldts författarskap är fast grundat i hembygdens landskap och folkliv.\nSin debut gjorde han 1895 med diktsamlingen Vildmarks- och kärleksvisor vilken\ngenomströmmas av en stark och sensuell naturkänsla. I Fridolins visor och andra\ndikter (1898) och Fridolins lustgård och Dalmålningar på rim (1901) skapar Karlfeldt\nen ljusomstrålad värld fylld av uppsluppenhet och mästerlig rimlek, men också med\nett mörkare stråk av skymning och skuld. Dalmålningarna är skarpsinniga ekfraser där\nKarlfeldt i ord gestaltar Dalarnas säregna allmogekonst med bibliska motiv. Samlingen\nFlora och Pomona (1906) utmärker sig genom sina mångtaliga nybildade ord; som\ngullmånenatt, särlafläckar, vårögd. I Flora och Bellona (1918) ljuder en ur tidens\noro sprungen disharmonisk ton. Världskrigets fasor skildras här i arkaiserande,\nhårt slående ordalag. Starka bibliska bilder – Karlfeldt är sin samtids store\nreligiöse diktare – brukas för att skilda den sargade samtiden: ”folkens väldiga\nGetsemane”. I Hösthorn (1927), av många ansedd som Karlfeldts starkaste verk,\nbehandlas religiösa motiv med en innerlighet som är enkel utan att vara naiv.\nDiktaren har återvänt till hembygden och summerar sitt liv med den för författarskapet\nsärpräglade årtidssymboliken. Erik Axel Karlfeldt tilldelades Nobelpriset posthumt 1931. \n\n\n\n |
251 | LénströmCJ | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL JULIUS LÉNSTRÖM (1811–1893) inledde sin författarbana på 1830–talet\nmed poetiska arbeten, vilka idag ligger höljda i glömska. Han skrev också\nett antal verk inom litteraturhistoria, konsthistoria och estetik; här kan\nnämnas Svenska poesiens historia (2 band, 1839–40) och Handbok i sköna\nkonsternas historia (1848). Under åren 1839–40 utgav Lénström tidskriften Eos,\nvilken kom att i stor utsträckning styras av hans vän C.J.L. Almqvists, vars\nomstridda\nDet går an\nbeståtts med en av Lénström författad uppskattande recension. För detta blev Lénström\nomstöpt till ”kolskrivaren Flabbe” i V. F. Palmblads vassa\nsatir över Almqvist – Törnrosens Bok. Nemligen Den Äkta och Veritabla.\nI den i Eos publicerade artikelserien ”Om Qvinnans Emancipation” bytte Lénström\ndärefter delvis sida, möjligen som ett resultat av att han inlett sin yrkesbana som\npräst varför han såg sig tvungen att anamma mer konservativa värden. Dock var skifningen\ni ståndpunkt inte alltför allvarlig och han fortsatte att framhålla Almqvists storhet\nsom författare, och ändrade också vissa formuleringar i artiklarna efter brev från vännen.\nLénströms sena författarskap kom huvudsakligen att bestå av teologiska arbeten; bland dem\nEvangeliernas bok (1857). \n\n\n\n |
252 | BäckmannI | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n IDA BÄCKMANN (1867–1950): ”Ida Bäckmann debuterade 1898 med romanen Tantali kval, men det var hennes resereportage, som publicerades i Dagens Nyheter och Stockholms Dagblad och som så småningom utkom i bokform, som gjorde henne känd och populär för sin samtid. Vid flera tillfällen reste hon omkring i det politiskt oroliga Ryssland och rapporterade om blodiga gatuupplopp i Moskva och Odessa. Hon reste till Sydafrika, där boerkrigen ägde rum, och till Argentina för att skildra kolonialismen. År 1905 färdades hon ända till Baku för att rapportera om Nobelföretagens oljeutvinningar. Hon intervjuade många kända personer, som exempelvis Leo Tolstoj. \n\nDet är emellertid den bok som Ida Bäckmann skrev om Gustaf Fröding och gav ut 1913, som kommit att bli avgörande för den postuma bilden av henne.”\n |
253 | KerfveA | link Littbank | NaN | NaN | \n Axel Kerfve (1863–1938): journalist, privatlärare, arkivarie, skribent, Stockholmskännare, \nungdomsförfattare, kokboksredaktör, Amerikaskildrare, kriminalförfattare. Kerfves yrkesverksamma \nliv var den professionelle skribentens liv. En febril produktion, innehållande allt från den sällsamt \nnamngivna debuten Röntgenstrålar genom varietékroppar (1896), Baronessan Pantzarcrona. \nEn bil- och kärlekshistoria (1912) och Big Bobs triumf (1920) – för att endast nämna \nnågra titlar valda på måfå – sträcker sig över indianböcker, vildmarksberättelser, ”newyorkäventyr” \noch andra lika färgstarka genrer. Kerfves pseudonymer var också de talrika: Svenskt \nförfattarlexikon räknar upp Adil Ehrenclou, Alva Krondal, Birger Trolle, Erik Axelsson, \nGunnar Grane, Gustaf Wide, Hervor Krone, Kurt Lange, Sven i Skratthult, Tor Hallström samt \nTor Svenske. Om listan är fullständig är svårt att säga. Det är i vilket fall i första hand som \nkriminalförfattare som Kerfve, i någon mån, överlevt till våra dagar. I svallvågorna av Arthur \nConan Doyles exempellösa framgångar kring sekelskiftet 1900, och dessutom inspirerad av \ninhemska föregångare som till exempel Fredrik Lindholm (pseud. Prins Pierre, \nStockholms-detektiven. En brottmålsroman (1893)), \nskapar Kerfve detektiven Gunnar Holm, som i ett antal kriminalromaner \nutforskar Stockholms undre värld. Kerfve nådde stora framgångar under sin livstid, \nmen eftervärlden har varit mindre mottaglig. En alls icke oviktig del av den svenska\n kriminalberättelsens, ungdomsromanens och äventyrsromanens historia förblir han likväl. \n\n\n\n |
254 | GustafIII | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n GUSTAF III (1746–1792) var sin tids ojämförligt största kulturpersonlighet. Intresset för \n litteratur, konst och teater hade han gemensamt med sin mor Lovisa Ulrika som 1753 grundade \n Vitterhetsakademien. Som barn åtnjöt Gustaf III undervisning i vitterhetens alla ämnen; som \n exempel kan nämnas att hans konstlärare var Carl Gustaf Tessin och att han som lärare i historia \n hade Olof von Dalin. Vid hovet hölls de intellektuella och konstnärliga nöjena högt i form av \n högläsning och ett rikt teaterliv där Gustaf III deltog som regissör och skådespelare. Han kom \n sedermera att grunda Kungl. operan (1773) och Kungl. dramatiska teatern (1788). Gustaf III skrev \n även ett flertal pjäser, till dels i samarbete med Johan Henric Kellgren, bland vilka kan nämnas \n Gustaf Adolphs ädelmod (1783) och Gustaf Wasa (1786). Kungen var även en av sin tids stora \n mecenater och spelade, som uppdragsgivare, stor roll för bildkonst och arkitektur. Hans privata \n samling kom att bilda grunden för Nationalmuseum (etablerat 1792). Som en del av sin önskan att \n befordra den svenska kulturen och det svenska språket instiftade Gustaf III Svenska Akademien 1786 \n och utsåg själv dess första tretton ledamöter. Han grundade även Kungl. musikaliska akademien (1771) \n och ombildade Ritarakademien, ursprungligen grundad av Tessin 1735, till Målar– och \n bildhuggarakademien 1773 (idag Kungl. Akademien för de fria konsterna, vanligen kallad Konstakademien). \n Som regent var Gustaf III omstridd, älskad och avskydd. I sin strävan efter att hävda Sverige som \n krigförande stormakt och, inte minst, stärka kungamakten kom han att skaffa sig starka fiender \n bland officerare och adel. En sammansvärjning mot kungens liv kom till stånd och den 16 mars 1792 \n skottskadades han, vid en operamaskerad, av gardeskaptenen Jacob Johan Anckarström. Gustaf III avled \n i sviterna av skottet knappt två veckor senare. \n\n\n\n |
255 | KnösT | link Littbank | NaN | NaN | \n THEKLA KNÖS (1815–1880): ”Thekla Knös var författare och översättare, verksam i Uppsala under 1800-talet. […] \nThekla Knös diktning har sina rötter i den svenska romantik som hade ett centrum i hennes ungdoms Uppsala. Flera av hennes dikter är barnkammarrim, exempelvis ’Baka, baka liten kaka’. De tonsattes och cirkulerade först i avskrifter, innan Per Daniel Amadeus Atterbom övertalade henne att ge ut dem. I den volym han lät publicera år 1852 hyllar han hennes dikter för deras enkelhet. De utgör belägg för att ’det sena 1700-talets borgerligt realistiska lyrik aldrig helt hade tystats av romantikens nardusspråk eller tegnerismens trumpetfanfarer’. Uppmanad av Atterbom tävlade Thekla Knös i en tävling utlyst av Svenska Akademien med diktcykeln Ragnar Lodbrok samt en samling smärre dikter, och belönades med både första och andra priset. Ragnar Lodbrok är en hjältedikt i tidens götiska smak.”\n |
256 | LjunggrenG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF LJUNGGREN (1823–1905) inledde sin litterära forskarbana med en avhandling om Euripides \nMedea (Euripides Medea karakteriserad och jemförd med Shakspeares Othello, 1847), efter vars \nförsvarande han blev docent i estetik vid universitetet i Lund. Det slags analys som präglar \navhandlingen – estetisk spekulation i tysk efterromantisk anda – kom Ljunggren sedermera att lämna \nför den empiriskt kritiska metoden; så exempelvis i hans första större arbete – Svenska dramat \nintill slutet af sjuttonde århundradet (1864) – där Ljunggren också ger sin litteraturvetenskapliga \nprogramförklaring: ”sammanhanget uti och utvecklingen av det hela är mer än det enskilta \nlitteraturverket denna vetenskaps föremål”. Med sin jämförande metod och synen på den litterära \nutvecklingen som ett organiskt förlopp blev Ljunggren en föregångare för den hållning som \nsedermera, med framför allt Henrik Schück, kom att bli dominerande i svensk litteraturhistorisk \nforskning. Studien av det svenska dramat följdes av Bellman och Fredmans epistlar (1867) där \nLjunggren tecknar ett detaljerat porträtt av Bellman och \nskärskådar epistlarna \nmot bakgrund av tidsandan och folkpoesins särskilda skämtlynne. Att i detalj analysera enskilda texter var ett för \ntiden nytt grepp; ett slags närläsning som först långt senare kom att bli ett av \nlitteraturvetenskapens gångbara verktyg. År 1873 påbörjade Ljunggren arbetet med Svenska \nvitterhetens häfder efter Gustaf III:s död; ett verk som kom att sysselsätta honom i över två \ndecennier och som av Schück kallades ”det yppersta arbete vi inom litteraturhistorien äga”. \nVerkets fem delar lämnar stort utrymme åt striden mellan den gamla och nya skolan - där Ljunggrens \nkritiska inställning till romantikerna skymtar, trots strävan efter objektivitet - men lämnar också \nplats för detaljstudier av mindre kända skalder. Ljunggren skrev även ett flertal kortare \nlitteraturstudier; ofta återkom han där till sin egen favoritskald Esaias Tegnér \nvars Frithiofs saga han såg som den svenska litteraturens höjdpunkt. Ljunggren invaldes i Svenska Akademien 1865 och blev \nen av dess mest engagerade ledamöter, inte minst i arbetet med det omfattande verket Svenska \nAkademiens historia (2 band, 1886). \n\n\n\n |
257 | SchückH | link Littbank | Q1926407 | Q1926407 | \n HENRIK SCHÜCK (1855–1947) är en av den svenska litteraturhistoriens mest inflytelserika gestalter; \ninte minst genom hans aldrig sinande forskarnit som avsatt ett livsverk av sällsynt rikedom. \nSchück började sin bana med studier i engelsk renässanslitteratur, vilket även blev ämnet för hans \ndoktorsavhandling 1882. Redan däri lägger Schück den grundsten han anser bör tjäna som fäste för \nlitteraturforskningen: att genom sorgfälliga empiriska källstudier söka förstå diktaren utifrån den \ntid och de förutsättningar under vilka denne verkade. Schücks litteraturhistoriska skrifter antar \nockså drag av idéhistoria och litteratursociologi, inom vilken han får sägas vara en svensk pionjär. \nDen spekulativa estetiken såg han som ofruktbar för litterära studier, då den, med hans egna ord, \nendast var ett gungfly. Bland Schücks personhistoriska studier kan nämnas hans monografi över \nWilliam Shakespeare – William Shakspere: hans lif och värksamhet (1883) – även den med \nlitteratursociologisk prägel; en biografi över Lars Wivallius\n– Lars Wivallius. En tidsbild från sextonhundratalet (1893) – samt en kritisk studie \nav Gustaf III – Gustaf III. En karaktärsstudie (1904) – vilken \nkom att för Schücks räkning stänga dörren till Svenska Akademien under närmare ett decennium. \nÄven då Schück fick en majoritet av akademiledamöternas röster lyckades den obeveklige Carl \nDavid af Wirsén hålla honom borta genom att övertyga Oscar II om att Schück inte borde godkännas \nsom ledamot. Först efter Wirséns bortgång fick Schück sin plats i Akademien och blev en av dess \nmest värdefulla och arbetsamma ledamöter. Vid sidan av administrativa uppgifter bidrog han till \nAkademiens handlingar med mångtaliga texter och minnesteckningar samt skrev han det \nomfattande verket Anteckningar till Svenska Akademiens historia (7 band, 1883–1912). Bland många \ngärningar i Schücks långa och obrutet verksamma liv skall också nämnas stiftandet av Svenska \nLitteratursällskapet (1880) till vars tidskrift Samlaren han var en flitig bidragsgivare samt \nbildandet av Bellmanssällskapet (1919). Bland hans många verk märks Illustrerad svensk \nlitteraturhistoria (2 band, 1896–97, utgiven tillsammans med Karl Warburg, sedermera i flera \nomarbetade upplagor), Svenska memoarer och bref (10 band, 1900–1906, utgivna tillsammans med \nOscar Levertin) samt Allmän litteraturhistoria (7 band, 1919–26). \n\n\n\n\n\n |
258 | ÖdmannJM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n JENNY MARIA ÖDMANN, född Braun (1847–1917) var gift\nmed publicisten och politikern Samuel Martin Ödmann. Under namn som J-y Brn,\nJenny Braun och J. Brun publicerade hon noveller och, framför allt, romaner i\nföljetong i Fäderneslandet, där hennes make var redaktör. Romanerna\nutgavs i många fall senare i bokform och såldes i stora upplagor.\nEbba Brahes ring\noch dess fortsättning, Dolda brott (i bokform 1902)\nhör, som undertiteln ur Stockholms mysterier anger, till den tradition av\nstorstadsmysterier som började med Eugène Sues omåttligt populära Les mystères de\nParis (1842–43) (på svenska redan 1844 som Parisiska mysterier). Denna typ\nav melodramatiska berättelser, fulla av förvecklingar, nattsvarta skurkar och änglalik\ngodhet slog omedelbart an i Sverige; ett av de tidiga svenska bidragen var Carl Fredrik\nRidderstads Samvetet, eller Stockholms mysterier (1851). \n\nMånga av Ödmanns romaner såldes i kolportage; kringvandrande agenter, kolportörer,\nsålde prenumerationer där man köpte böckerna häftesvis. Denna utgivningsform gynnade\ngivetvis rafflande berättelser med många spänningsskapande grepp. Ett viktigt inslag\nvar också illustrationerna, som ytterligare kryddade dessa ’beroendeframkallande’ verk. \n\n\n\n |
259 | BrennerSE | link Littbank | NaN | NaN | \n SOPHIA ELISABETH BRENNER (1659–1730), av Urban Hjärne kallad\nvår ”svenska Sappho”, var en av sin tids ledande tillfällesdiktare och\nkänd som vitter kvinna långt utanför Sveriges gränser. Familjens hem i\nStockholm var mötesplats för konstnärer och diktare, bland dem\nJohan Runius, och Brenner blev en samlande och mycket avhållen\nhuvudperson i sin samtids litterära stockholmsliv. Första volymen\nav hennes verk Poetiske Dikter (först utgiven 1709) innehåller, förutom\nhennes egna skaldestycken, även ett flertal hyllningsdikter till henne.\nBrenner var pionjär i det att skönlitterärt framställa kvinnliga\nerfarenheter och därvid diskutera kvinnans rättigheter. Hon var också\nen av de första poeterna som följde Stiernhielms program och övergick\ntill att dikta på svenska. Hennes meter är stram och återhållen – endast\njamber och trokéer. Hennes språk är behärskat och konkret, innehållet\nsakligt och hon låter ofta sin egen röst och sina egna erfarenheter\nkomma till tals i dikterna, i ett intimt, personligt tilltal. Detta\ninnerliga tilltal kommer även till uttryck i hennes största verk – Wårs\nherres och frälsares Jesu Christi alldraheligaste pijnos historia,\nrijmvijs betrachtad (1726) – där Frälsaren, ”min Jesu”, skildras med\nsjälfull ömsinthet och medkänsla. \n |
260 | PalmbladVF | link Littbank | NaN | NaN | \n VILHELM FREDRIK PALMBLAD (1788–1852) blev under sina studier i Uppsala nära vän\nmed P.D.A. Atterbom. Han valdes in i Musis amici 1808 och när sällskapet ombildades\ntill Auroraförbundet var Palmblad den drivande kraften. Tillsammans med vännen\nAxel Stenhammar köpte han Akademiska Boktryckeriet i Uppsala för att därmed underlätta tryckning och\nspridning av förbundsmedlemmarnas alster. Han medarbetade i Polyfem och blev sedermera\nutgivare av den svenska romantikens huvudblad Phosphoros.\nPalmblad bidrog också själv som skribent till Phosphoros med såväl recensioner och översättningar som lyrik.\nBland hans litteraturteoretiska texter kan nämnas Öfver romanen. Dialog.\nI Svensk Literatur-tidning var han, tillsammans med Lorenzo Hammarsköld,\nden ledande kritikern. Palmblad skrev även egna skönlitterära texter, vilka trycktes i Poetisk kalender;\nbland dessa kan nämnas ”Vådelden”,\ndet första av hans i kalendern publicerade alster. Hans eget författarskap\nfick dock mestadels stå tillbaka för sysslorna som utgivare och kritiker. Under en tid\nvar Palmblads förlagsverksamhet den största i Sverige, ägnad att finansiera fosforisternas\nutgivning. Bland mycket annat sammanställde han och gav ut ett flertal geografiska och\nhistoriska arbeten för läroboksmarknaden. Han drev även bokhandel och inledde 1821\naffärsförbindelser med det stora förlaget Brockhaus i Leipzig; därigenom kom många\nav de tyska romantikernas verk till utgivning i Sverige. Under 1830–talet var han också\nen av de ansvariga för utgivningen av Svenska litteraturföreningens tidskrift, där han\nsjälv var en flitig bevakare av utländsk litteratur. Efter att han utnämnts till professor\ni grekiska 1835 avvecklade han sin affärsverksamhet, och därigenom fick också hans eget\nskrivande ny fart. Palmblad var, under 1840-talet, en av Sveriges mest produktiva\nromanförfattare; här kan nämnas Aurora Königsmarck och hennes slägt (4 band, 1846–49),\ndär Palmblads egen forskning ligger till grund för en omfattande släktkrönika. Palmblad\ndeltog även i Det går an-debatten\nmed ett inlägg där han gick till häftig kritik mot\nC.J.L. Almqvist och den radikala pressen, främst Aftonbladet. På sin professorstol utarbetade\nhan bland annat det stora verket Grekisk fornkunskap (2 band, 1843 och 1845). Och han\nvar livet ut sysselsatt med Biographiskt lexicon öfver namnkunnige svenske män. Döden\navbröt arbetet vid den tjugonde volymen. \n\n\n\n |
261 | SveLitt | link Littbank | NaN | NaN | Läs om Svenska Litteratursällskapet här.\n |
262 | AndersonH | link Littbank | NaN | NaN | \n \nHEDDA ANDERSON (1832–1912), född Freudenthal, pedagogisk författarinna. Skrev för skolungdomen, bl. a. berättelser ur Bibeln. Hennes arbeten användes i många av landets flickskolor.\n \n |
263 | BergerH | link Littbank | NaN | NaN | \n HENNING BERGER (1872–1924) – ”drömmaren från Norrlandsgatan” kallad –\nreste som ung till Amerika och tog anställning som kontorist på White Star Lines\nkontor i Chicago. Efter att han 1899 återvänt till Sverige skrev han noveller\noch romaner med motiv från den kosmopolitiska metropolen, så exempelvis i\nBendel & C:o (1910).\nMed en säregen asfalthård och neonblänkande expressionism skildrar Berger det moderna,\nintensiva storstadslivet. Han lämnade sedermera åter Sverige för Paris och Köpenhamn.\nSenare i karriären kom han att skriva mer renodlad spännings- och äventyrsfiktion,\ndå i Conan Doyles och Poes efterföljd. Berger skrev även dramatik och filmmanus;\ndet senare en skrivart som delvis kan läsas in i hans novellsamling Films (1914). \n\n\n\n |
264 | BrantingA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNA BRANTING (1855–1950): ”Anna Branting hade en särpräglad, rapp och lite ironisk stil, som gjorde henne till en uppmärksammad och nydanande litteratur- och teaterkritiker. Hon var frimodig i sina omdömen och blev både uppskattad och hatad. Hennes ambition var dock att skriva skönlitterär och 1893 debuterade hon med romanen Lena. En bok om fruntimmer, som fick ett gott mottagande. Den är en på många sätt tidstypisk roman om kvinnans motsägelsefulla situation i det nya moderna samhälle som håller på att växa fram. Otillfredsställd i sitt äktenskap och med en stark önskan om ett annat liv är Lena ändå oförmögen att frigöra sig. Brist på utbildning lägger ekonomiska hinder i vägen, men framför allt är det hennes stora känslighet, förfinade och bekväma vanor och en ömtålig konstitution som får henne att hellre söka döden än att bryta upp. I den året därpå utgivna novellsamlingen Sju martyrer. Berättelser från den husliga härden återkom Anna Branting till sin kritik av kvinnans position i det samtida familjelivet.”\n |
265 | CygnæusF | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIK CYGNÆUS (1807–1881): ”finsk skald och ästetiker […] professor emeritus i ästetik och modern literatur vid Helsingfors högskola, utgaf många skrifter, som utmärka sig genom ett djärft och glänsande, men stundom öfverlastadt bildspråk: diktsamlingen Ljus och Skugga (1845–46), skådespelen Claës Flemings tider (1851) och Hertig Johans Ungdomsdrömmar (1854), de biografiska skildringarna Johan Jakob Nervander (1848) samt Joachim Zachris Duncker och hans omgifning (1858) äfvensom Teckningar ur Frans Mikael Franzéns lefnad (1872), de ästhetiska afhandlingarna Erik XIV som dramatisk karakter (1853), Om Fänrik Ståls sägner (1861) och Om Johan Ludvig Runeberg (1873), två häften Afhandlingar i populära ämnen (1852–53), Små häften rörande literatur och konst (1867–68) m.m. Hans Skaldestycken utgåfvos samlade 1851–70, i sex delar. C. hade äfven rykte som talare och utöfvade stort inflytande på den akademiska ungdomen i Helsingfors.” \n \n |
266 | EhrenborgPosseB | link Littbank | NaN | NaN | \n\t\n\t BETTY EHRENBORG-POSSE (1818–1880), född Katarina Elisabet Ehrenborg, år 1856 gift Posse, var författare och översättare. I ungdomen umgicks hon i de romantiska salongerna i Uppsala, bland annat med Thekla Knös. Senare kom hennes verksamhet att inriktas mot det religiösa och pedagogiska området. Särskilt betydelsefulla har hennes översättningar av engelska barnsånger varit; flera av de andliga sångsamlingar som hon utgav spreds i stora upplagor. Dubbelnamnet Ehrenborg-Posse är en sentida konstruktion. Som författare blev hon känd under signaturen B. E–g; efter giftermålet skrev hon sig ”B. Posse”.\n\t \n\n\n |
267 | LundinC | link Littbank | NaN | NaN | \n CLAËS LUNDIN (1825–1908): ”berättare, publicist, f. 1825, blef 1844 student i Upsala, tog 1847 kameralexamen, tjenstgjorde derefter några år i riksbanken och räkenskapsverken i Stockholm, egnade sig 1854 åt handeln, hade plats på kontor först i Hamburg och sedan i Göteborg samt öfvergick 1858 till den publicistiska banan. Efter att under ett års tid ha vistats i Kjöbenhavn och sju år i Paris som korrespondent till åtskilliga tidningar, ingick han 1866 i redaktionen af Stockholms dagblad, som han tillhörde till 1884 och som han försett med en massa kåserier, teater-kritiker, reseskildringar m.m. L. har en särdeles originel stil, som i hans bättre arbeten utmärker sig genom friskhet och godmodig humor. I bokform har han utgifvit följande skrifter: Stockholm och Stockholmarne (två uppl. 1869, anon.), Paris i våra dagar, skiss i 16 bref (s.å., pseud. Thora B.), I Hamburg, en gammal bokhållares minnen (1871), Ströftåg här och der i Sverige (1875), Valda berättelser (1876), I Tyskland, minnen från en resa 1876–1877 (1877), Oxygen och Aromasia, bilder från år 2378 (1878), Gamla kort, bilder ur verkligheten (1870), Från Stockholms synkrets (1880), Gamla Stockholm m. m. (1880–82, i förening med Aug. Strindberg) och Bortom Alperna (1883).” \n |
268 | NonnenE | link Littbank | NaN | NaN | \n EMILY NONNEN (1812–1905): ”Emily Nonnen var konstnär, författare och översättare. \n\n[…] \nEmily Nonnen började också göra översättningar från svenska till engelska, bland annat verk av Tegnér och Runeberg, Fredrika Bremer och Viktor Rydberg. Från engelskan översatte hon Florence Nightingales bok om sjukvård och besökte henne även i London. Hon introducerade Lewis Carrolls Alice i Underlandet på svenska 1870. Hon gav också ut åtta ungdomsböcker mellan 1858 och 1879 med romantiska titlar som De tvenne Guldhjertan eller Guds Öga vakar, Familjen på Örnaholm eller Lifvets skiften, Lorenzo och Rosilda eller Marmorgruppen, Rubinringen eller Sanningen Segrar och Granatkorset eller Ros och lilja, alla med moralpedagogiskt budskap. År 1866 gav hon även ut tidskriften Talltrasten för barn.”\n |
269 | TessinCG | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL GUSTAF TESSIN (1695–1770) var en av sin tids mest framstående statsmän; en av de ledande inom hattpartiet och drivande i att frigöra Sverige från Ryssland. Krönet på hans politiska bana inföll 1747 då han utnämndes till kanslipresident. Dock inträffade en brytning med hovet 1751 och Tessin lämnade sin post. Han var även en stor främjare av konst och kultur och har gjort betydande insatser för svenskt konstliv. Han översåg uppförandet av Stockholms slott och lade därvid grunden till Akademien för de fria konsterna (då Ritarakademien). Hans stora konstsamling utgör stommen i Nationalmuseums äldre samlingar och hans naturaliekabinett ägnades en beskrivning av Linné: ”Museum Tessinianum”. Han lär även ha stått förebild för den världsman Goethe skildrar i ”En skön själs bekännelse” i Wilhelm Meister. Tessin författade en mängd fabler och kortare historier och var också känd som en av den gustavianska tidens främste vältalare. Mest bekant bland hans skrifter torde vara Utkast af en gammal mans dageliga bref under dess sjukdom till en späd printz (1751) där Lovisa Ulrika samlat hans undervisande brev till den unge prins Gustaf. Tessin lät själv trycka en fortsättning: En äldre mans bref till en stadigare prins (1753). Han skrev även en omfattande dagbok (29 band, 2 portföljer, 20 294 foliosidor) vari samlas skönlitterära försök, vetenskapliga anteckningar i mångahanda ämnen samt allsköns prov på Tessins vidsträckta kunnande och fantasi. \n\n\n\n\n\n\n |
270 | WallinJO | link Littbank | Q1355965 | Q1355965 | \n\n\n JOHAN OLOF WALLIN (1779–1839) fick under 1800-talets första år\nflera pris av Svenska Akademien för sina översättningar av Horatius och\nVergilius, och även för sin egen skaldekonst. Omtalad, och mycket kritiserad\nför kvinnosynen, blev hans ”Uppfostraren” som prisbelönades 1805. Wallin\nskrev även gravsånger, sällskapsvisor och tillfällesdikter, bland de senare\nkan nämnas ”Dithyramb öfver den 24de Januari 1808” i vilken Wallin i ord\ntolkar Sergels staty av Gustaf III till vars avtäckande dikten skrevs.\nWallin prästvigdes 1806 och blev sedermera ärkebiskop 1837. Hans känsla\nför församlingarnas behov och för det religiösa språket gjorde honom till\nen mästerlig psalmdiktare. Han var ledamot av 1811 års psalmkommitté, men\ntog avstånd från det förslag kommittén kom att framlägga. Wallin arbetade\ni stället fram ett eget förslag till ny psalmbok, och detta antogs och\nstadfästes 1819. Psalmboken kan i stort sägas vara hans eget verk då han\nsjälv skrev 128 av psalmerna samt till svenska översatte andra och omarbetade\nflera av de äldre. Ett genomgående tema i Wallins psalmdiktning är längtan\nbort från det jordiska livet till det himmelskas förening med Gud i frid\noch vila. Även i sina profana dikter återkommer han till denna längtan,\nså i ”Hemsjukan” (1821) där diktjaget ”vill över havet till okända land”,\nså i ”Dödens engel” (1834) där livströsten är den odödlighet som väntar\ni Guds kärlek. I sin samtid gjorde Wallin det allra största intrycket som\ntalare, i predikningar och högtidstal, i vilka hans språkkänsla och\ninnerlighet förenades till storartad talekonst. \n\n\n\n |
271 | WallinJO | link Littbank | Q1355965 | Q1355965 | \n\n\n JOHAN OLOF WALLIN (1779–1839) fick under 1800-talets första år\nflera pris av Svenska Akademien för sina översättningar av Horatius och\nVergilius, och även för sin egen skaldekonst. Omtalad, och mycket kritiserad\nför kvinnosynen, blev hans ”Uppfostraren” som prisbelönades 1805. Wallin\nskrev även gravsånger, sällskapsvisor och tillfällesdikter, bland de senare\nkan nämnas ”Dithyramb öfver den 24de Januari 1808” i vilken Wallin i ord\ntolkar Sergels staty av Gustaf III till vars avtäckande dikten skrevs.\nWallin prästvigdes 1806 och blev sedermera ärkebiskop 1837. Hans känsla\nför församlingarnas behov och för det religiösa språket gjorde honom till\nen mästerlig psalmdiktare. Han var ledamot av 1811 års psalmkommitté, men\ntog avstånd från det förslag kommittén kom att framlägga. Wallin arbetade\ni stället fram ett eget förslag till ny psalmbok, och detta antogs och\nstadfästes 1819. Psalmboken kan i stort sägas vara hans eget verk då han\nsjälv skrev 128 av psalmerna samt till svenska översatte andra och omarbetade\nflera av de äldre. Ett genomgående tema i Wallins psalmdiktning är längtan\nbort från det jordiska livet till det himmelskas förening med Gud i frid\noch vila. Även i sina profana dikter återkommer han till denna längtan,\nså i ”Hemsjukan” (1821) där diktjaget ”vill över havet till okända land”,\nså i ”Dödens engel” (1834) där livströsten är den odödlighet som väntar\ni Guds kärlek. I sin samtid gjorde Wallin det allra största intrycket som\ntalare, i predikningar och högtidstal, i vilka hans språkkänsla och\ninnerlighet förenades till storartad talekonst. \n\n\n\n |
272 | BergPG | link Littbank | NaN | NaN | \n PER GUSTAF BERG (1805–1889) var bokhandlare och boktryckare i Stockholm,\noch gav under sitt liv ut ett stort antal böcker – andras och egna. Det\nverk som bäst överlevt till eftervärldens fromma är Svensk mystik, vars\nframgångar säkert beror mer på det esoteriska, spektakulära innehållet än på\nutgivarens personliga särprägel. \n\n\n\n |
273 | BerndtsonF | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIK BERNDTSON (1820–1881): ”vitterhets-idkare, publicist, f. 1820 som svensk undersåte, blev 1839 student i Upsala, men flyttade kort derefter till Helsingfors samt blev der 1847 docent i ästetik och sedermera expeditionschef i generalguvernörens kansli. 1853–65 var han hufvudredaktör för den officiella Finlands allmänna tidning, i hvilken han bl. a. skref teater-kritiker. Död 1881. B. utgaf: Den gamles minnen, bilder från finska skogsbygden (1843), Smärre dikter (1846), kalendrarna Necken (4 årg., 1844–48) och Fjäriln 1851), skådespelet Ur lifvets strid (1851, flere uppl.), Dramatiska studier och kritiker (1879) m. m.”\n\n\n \n\n |
274 | BäckströmE | link Littbank | NaN | NaN | \n EDVARD BÄCKSTRÖM (1841–1886): ”skald […] blef 1860 student i Upsala, tog 1863 kansli-examen samt ingick s.å. som e.o. amanuens i riksarkivet och kungl. biblioteket. Han öfvergaf likväl snart tjenstemannabanan och egnade sig i stället åt literaturen, var 1876 redaktör för Teater och musik och 1877 för tidskriften Nu samt har från och med 1878 stått i spetsen för Post-tidningen och från 1882 redigerat Svensk kalender. Som student var han en bland de mest förhoppningsgifvande medlemmarna af det vittra ”Namnlösa sällskapet” och sedan har han allt mera eftersträfvat, och allt mera lyckats höja sig till, den språkbehandlingens virtuositet, som utgör de med honom jämnårige skaldernas största förtjenst och största fel. B. har utgifvit ett par diktsamlingar under titlarna Skaldeförsök (1860) och Lyriska dikter (1870), vidare en samling Sånger och berättelser (1876) samt dessutom åtskilliga teaterstycken: En krona, Evas systrar, Första maj och Fången på Källö (1870, under den gemensamma titeln Dramatiska studier), Carinas ljus (1871), De förtryckta (1872), Mellan bröderna (1873), En julgran (1875) och Dagvard Frey (2 uppl. 1877). Det sistnämda, ett sorgespel, som ej allenast till storleken intager det främsta rummet, rönte mycket stor framgång. Ej minst har B. gagnat vår litteratur genom sina öfversättningar: Det besegrade lejonet (1875, af Ponsard), Hedern och penningen (s.å., af dens.), Rolands dotter (1876, af H. de Bornier), Hernani (1877, af Hugo) och Fru Inger till Östråt (s.å., af Ibsen).” \n |
275 | Bååth-HolmbergC | link Littbank | Q4941515 | Q4941515 | \n CECILIA BÅÅTH-HOLMBERG (1857–1920) började sin litterära bana som översättare,\nbland annat är det hon som skapat den svenska texten till psalmen ”Härlig är jorden”.\nBland hennes självständiga verk märks flera historiska och biografiska verk såsom\nBjörnstierne Björnson som författare, politiker och personlighet (1885) och\nKarl XV som enskild man, konung och konstnär (1890).\nHon skrev även novellsamlingar som Pepita och andra berättelser (1899)\noch utgav flera sångsamlingar. Flera av hennes verk vänder sig till unga och har ett\ndidaktiskt anslag, så till exempel I häfdernas hall. Verklighetssagor för de unga (1900)\nsom tar läsaren med till sagornas Island, Goethes Weimar och andra klassiska litterära miljöer.\n \n\nBååth-Holmberg var verksam som folkhögskolelärare, från 1881 föreståndare för\nden kvinnliga folkhögskolan i Tärna.\nLiksom sin make Teodor Holmberg, rektor vid Tärna folkhögskola, hade hon nära band\nmed de nordiska grannländerna. Båda var medlemmar av den skandinavistiska föreningen\nBrödrafolkens väl, men utträdde ur denna omedelbart efter Norges upplösande av unionen\n1905, för att istället grunda tidskriften Sveriges väl, som uppmanade till\nsamling kring svenska nationella värden. \n\nCecilia Bååth-Holmberg grundade 1909 Svenska riksförbundet för sedlig kultur, vars\nuttalade syfte var att bekämpa tidens sedliga urartning inom litteraturen, pressen, konsten\noch folkbildningen. Organisationen vände sig starkt mot de tankar om fri kärlek som\nframfördes av debattörer som Elin Wägner och\nEllen Key. Bååth-Holmberg var sekreterare i förbundet intill\nsin död och det var på hennes initiativ som Mors dag för första gången firades i Sverige, 1919. \n\n\n\n Cecilia Bååth-Holmbergs bror, poeten Albert Ulrik Bååth, finns också\nrepresenterad i Litteraturbanken.\n\n \n\n\n |
276 | IngelmanGG | link Littbank | NaN | NaN | \n GEORG GABRIEL INGELMAN (1788–1844): ”skald, f. 1788, blef 1809 student i Lund, tog 1816 juridisk examen, ingick 1818 i konungens kansli och förordnades 1824 till kopist i riksarkivet. I december 1844 drunknade han i Norrström, utan at hafva vunnit högre befordran. 1829 fick I. af svenska akademien det lundbladska priset, och 1836 erhöll han samtidigt det zibetska priset för en Sång öfver Gustaf II Adolf och det mindre priset för skaldestycket Årets tider. Bättre än dessa episka stycken äro hans smärre lyriska dikter – samlingen Griftekrans (1834) m. fl. – hvilka utmärka sig genom sin fulländade form och sin varmt religiösa känsla. I. utgaf äfven en öfversättning af Öhlenschlägers Helge (1830), några noveller, kalendern Kärlekens seger eller Pietro och Gabriella (1839) m.m. Valda skaldeförsök utgåfvos 1843.”\n\n \n\n |
277 | SagerS | link Littbank | NaN | NaN | \n SOPHIE SAGER (1825–1902): ”Sophie Sager var författare och feminist. Redan vid mitten av 1800-talet framförde hon krav på kvinnans myndighet och rätt till utbildning och arbete. Hon skrev ett antal emancipatoriska pamfletter och berättelser och har kallats för kvinnoemancipationens enfant terrible. \n[…] \nSophie Sager mötte i sin samtid stort motstånd och ansågs vara grotesk och löjeväckande. Detta skedde i en tid då myndighetsfrågan debatterades och 1858, två år efter Fredrika Bremers idéroman Hertha, fick ogift kvinna rätt att bli myndig från 25 års ålder. Sophie Sager hade åldern inne och skrev direkt till sin kusin som var hennes förmyndare och begärde att få tillgång till sina egna tillgodohavanden. Myndighetsreformen utnyttjade hon för att kunna emigrera. \nSophie Sager var äntligen en fri kvinna och lämnade Sverige för USA 1859. Där träffade hon musikprofessorn E.A. Wiener, en amerikan med tyskt ursprung. Efter att ha varit husfru hos honom en tid blev hon 1861 hans hustru. I USA engagerade hon sig i kvinnorörelsen, gjorde föredragsturnéer och utgav 1861 A Woman’s Desire and a Man’s Duty, samt 1880 A Lecture on Modern Society and the Marriage Relation.”\n |
278 | AdlersparreCA | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL AUGUST ADLERSPARRE (1810–1862): \n’grefve, skald, historiker […] kammarherre, utgaf Ungdomsdikter (1839), Hugo, en romantisk dikt (1840), Smärre samlade dikter (I, 1841), Skizzer och reseminnen (1844), 1809 års revolution och dess män (1849), 1809 och 1810 (1850, utgifna med nytt omslag under titeln Historiska tidstaflor ur Sveriges nyare historia, 5 delar), samt Anteckningar om bortgångne samtida (1859–62, innehållande uppsatser om Tegnér, Geijer, Agardh, A. Ehrengranat, Wickenberg, Wahlbom, Hjortsberg, Oskar I, E. von Vegesack, K. af Forsell, S. Nordling, Braun, B. von Platen, J.A. Sandels, T. Petré och E. Roberg). 1839–40 utgaf han Läsning i blandade ämnen (ny serie). Som poet utmärkte sig A. mera genom ett klingande språk än genom verklig poetisk begåfvning, ehuru han vid fem tillfällen prisbelönades af svenska akademien. Som prosatör, isynnerhet som minnestecknare, var han deremot ganska framstående. Jfr A. Blanches ”minnesbilder”.’\n\n \n\n |
279 | FitinghoffL | link Littbank | Q4948162 | Q4948162 | \n LAURA FITINGHOFF (1848–1908). Laura Fitinghoffs barnböcker är ofta starkt\nsamhällstillvända. I förordet till den ännu idag lästa och ställvis älskade\nBarnen ifrån Frostmofjället (1907) skriver hon: ”Må nöjesläsningen bestå af\nböcker, där barnen från alla klasser känna igen hvarandra, och känna igen sig\nsjälfva, i deras egen omgifning. Det blir det bästa och verksammaste medlet att\nen dag få folk af skild bildningsgrad att förstå och rätt bedöma hvarandra.”\nFitinghoffs berättelser gränsar därmed ofta till det tendentiösa: bakom det till\nsynes enkla döljer sig en samhällsförbättrande ambition, starkt präglad av tidens\ntankegångar kring barn och barnuppfostran. Här blir Ellen Key en självklar förebild.\nAtt Barnen ifrån Frostmofjället överlevt tidens gång och ändrade\nsmakkonjunkturer får sägas bekräfta bilden av boken som Fitinghoffs odiskutabla\nmästerstycke. Här är det pedagogiska syftet mindre uttalat, och berättelsen\nstarkare och mer gripande. En planerad fortsättning kom aldrig till stånd –\nmen Frostmobarnen har levt vidare både som film och i moderniserade bokversioner. \n\n\n\n |
280 | IngeliusAG | link Littbank | NaN | NaN | \n AXEL GABRIEL INGELIUS (1822–1868) var född i Säkylä socken i Finland. Han studerade i \nHelsingfors och bosatte sig sedermera i Åbo där han verkade som fri litteratör och tonsättare. \nHan lär ha komponerat Finlands första symfoni (1847). Han var även landets förste seriöse \nmusikkritiker (under sign. agis). Ingelius litterära förebild var C.J.L. Almqvist, vars grepp \nhan söker efterlikna i verk som Granriskojan (1849), Det gråa slottet (1851) och Brokiga blad (1853). \nI mars 1868 återfanns han utanför Nystad, ihjälfrusen i snön, troligtvis efter att ha gått vilse \nunder natten. \n\n\n\n\n\n\n |
281 | KlemmingGE | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF EDVARD KLEMMING (1823–1893) levde sitt liv i bokens tjänst. Hans framgångsrika bana som bibliotekarie (han slutade sina yrkesverksamma år 1890 som överbibliotekarie för Kungliga biblioteket och hade då varit drivande i moderniseringen av bibliotekets verksamhet under flera decennier) var den fond mot vilken hans gärning som textmänniska utspelade sig. Klemming var en framstående fornskriftsforskare, och kom att ge ut ett stort antal volymer i Svenska fornskriftssällskapets serie. (Här kan särskilt nämnas de än idag användbara utgåvorna av medeltida rimkrönikor (1865–1868)). Klemming gav också ut den sällsynta fjärde delen av Olof Rudbecks Atland eller Manheim (urspr. 1702); Klemmings faksimilutgåva, med kommentarer, bilagor och register, trycktes 1863. – För svensk vitterhet i allmänhet, men för August Strindberg i synnerhet, var Klemming en intellektets centralfigur under det slutande 1800-talet. Klemming förekommer bland annat i Strindbergs En blå bok och i Ockulta Dagboken: ”»Såg G.E. Klemming i ett moln! – Drömde om natten att Klemming tog ett rödkritsporträtt, som jag gjort af honom, och lade gillande i en samling under det han kasserade ett annat». \n \n |
282 | LindebergA | link Littbank | Q5954735 | Q5954735 | \n ANDERS LINDEBERG (1789–1849): ”vitter författare, publicist, f. 1789, blef 1806 student i Upsala och 1808 fänrik, hvarefter han deltog i Sveriges krig med Ryssland och Frankrike, samt utnämdes 1817 till löjtnant i armén och fick 1821 afsked med kaptens titel. 1815 framträdde han för första gången som skriftställare, nämligen med tvänne politiska flygskrifter, af hvilka dock den ena indrogs såsom förnärmande af kronprinsen, som tillika skänkte författaren en pension. 1816 blef L. medarbetare i Wallmarks tidning Allmänna journalen, 1821 öfvertog han redaktionen af Stockholmsposten, som under hans ledning fortgick till 1833, och derefter tillhörde han som medarbetare först Aftonbladet (till 1842), och sedan Dagligt allehanda. Sin pension förlorade han 1832, då han trots hotelser fortfor att offentliggöra en uppseende-väckande serie tidningsartiklar, hvilka s.å. utgåfvos i bokform under titeln Sverige år 1809 och år 1832 (3:dje uppl. 1833; en fortsättning utgafs 1833 under titeln Sverige i framtiden). År 1834 offentliggjorde L., för att påvisa det grundlagsvidriga i kungl. teaterns monopol på offentligt skådespel, en konstitutions-, stats-, och ekonomiutskotten tillegnad skrift kallad Några upplysningar rörande kungl. theatern, och denna skrift ansågs så förgriplig, att författaren anklagades för högmålsbrott och dömdes till döden. Konungen förändrade straffet till tre års fängelse på Vaxholm, och då majestätsförbrytaren nekade mottaga denna nåd, utfärdades en allmän amnesti för dem, som efter 1810 blifvit dömda för politiska förbrytelser. […]” \n\nLäs hela artikeln här: Svenskt literatur-lexikon, s. 269 \n |
283 | NyblomCR | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL RUPERT NYBLOM (1832–1907): ”ästetiker, vitter författare, publicist, f. 1832, blef 1850 student i Upsala, 1856 filos. kandidat, 1857 filos. doktor, 1860 docent i ästetik samt 1867 professor i ästetik, literatur- och konsthistoria. 1879 invaldes han i svenska akademien, som redan 1853 tilldelat honom ett pris för skaldestycket Arion (1854). N. har författat åtskilliga arbeten af rent ästetiskt eller konstkritiskt innehåll: Konststudier i Paris (1863), Om den antika konsten och dess pånyttfödelse (1864), Om innehåll och form i konsten (1866), m. fl. samlade under titeln Estetiska studier (1873). Hans vitterhetsarbeten utgöras av Dikter (1860), på prosa författade Bilder från Italien (1864, af Carolino, ny uppl. 1883 under titeln Ett år i Södern), Nya dikter (1865), Vers och prosa, gammalt och nytt (1870, af Carlino), Valda dikter (1876) samt öfversättningar av Th. Moores Irländska melodier (1858), Skakspeares sonetter (1871), Amerikanska humorister (1874) m.m. För öfrigt har N. författat åtskilliga ’literära porträtt’ af A. F. Lindblad, J. T. Sergel, J. L. Runeberg, J. O. Wallin, F. V. Scholander, E. Fries m. fl., skrifvit texten till planschverket Italiens konstskatter (1875), redigerat upplagor af Leopolds och Runebergs samlade dikter samt utgifvit den poetiska kalendern Qvartetten (1855, tills. med F. Sander, K. G. Strandberg och R. von Kraemer) äfvensom Svensk literaturtidskrift (1865–68) m.m. En del af hans literära karaktäristiker hafva utgifvits under titeln Estetiska studier, ny samling (1884). Som publicist begagnar han sign. C. R. N.” \n |
284 | SehlstedtE | link Littbank | NaN | NaN | \n Tullinspektören Elias Sehlstedt (1808–1874) har gått till eftervärlden som författare\ntill texten till visan ”Litet bo jag sätta vill”. Sällan har väl den svenska\nidyllen skildrats lika fullödigt: \n\n”Litet bo jag sätta vill: \ngård med trädgårdstäppa till, \nliten åker till att grafva \nvill jag uppå landet hafva; \nhuset utan vank och brist: \nfyra rum och förstukvist; \n \nladugården lagom stor: \nåtta får och fyra kor; \ngris i stian, häst i stallet, \nliten kvarn vid vattenfallet, \noch vid bryggan nervid strand \nliten båt att ro ibland; \n \ngröna ängar, gödda fält, \nallting så ordentligt ställdt, \nharfvad åker, raka diken, \nvacker utsikt utåt viken \noch, så långt man skönja kan, \nberg och holmar om hvarann.” \n \n Men idyllen, vars väsen Sehlstedt så skickligt frammanade (bland annat i de av lätt ironi färgade\nsamlingarna Telegrafen och Utkiken), kunde framstå som mycket\navlägsen i den hårda vardagen som tullinspektör i Sandhamn. I skildringen av denna\nverklighet kom Sehlstedt närmare uppgivenhetens utmarker, och formen antog också nya, orimmade\nskepnader: \n\n”Detta är det dystra, \nMat- och glädjefattiga Sandhamn, \nAf dof Liffländsk grundton. \nDetta de torskätande folkens, \nDe eviga sydvesternas land; \nDet öckenödsliga, \nDet i evigt träde liggande \nSandhedarnes hem, \nFlundrornas och måsarnas, \nGetternas, \nDe korsande vindarnas; \nDet kroniskt arma, \nInsaltade och tysta, \nDet i denna stund vinterlurfviga, \nFrusna, ramsugande Sandhamn.” \n \n I ett brev till Albert Bonnier i juni 1867 beskriver Sehlstedt sin situation rättframt och frustrerat: \n\n ”Broder Bonnier! \nJag har alldrig på 15 år varit så öfverlupen af Skeppare och göromål som nu denna vår.\nOrsaken är att alla fartyg som skola opp åt Norrland för att lasta, ha ej kunnat komma\nfram för is. Derföre gå de in hit i Sandhamn och gör mig ett sjudjefla besvär. Jag kan\nderföre ej tänka på någonting annat än Skeppssattyg; och Gud vet när jag får någon ro\npå det här stället.” \n\n Lyrisk idyll och prosaisk verklighet: Sehlstedt omfamnar dem bägge och gör dikt av helheten. \n\n\n |
285 | WirsénCDaf | link Littbank | Q47088 | Q47088 | \n CARL DAVID AF WIRSÉN (1842–1912) var en av huvudfigurerna i sin samtids litterära liv.\nHan utgav ett flertal diktsamlingar vars poetiska grund är kristen, idealistisk, fosterländsk\noch stundtals idyllisk; här kan nämnas Vintergrönt (1890), Under furor och cypresser (1896) samt\ndet illustrerade verket Vid juletid (1887). Han framträdde även som retoriskt storstilad\ntillfällighetsdiktare; bland hans mest kända skaldstycken i denna genre finns ”Sång öfver Esaias\nTegnér” (1882) och ”Sång vid Svenska Akademiens hundraårsfest” (1886). Wirsén invaldes i Svenska\nAkademien 1879 och blev fem år därefter dess ständige sekreterare; ett ämbete han kom att bedriva\nmed fast hand. Han var samtidigt verksam som hårdför litteraturkritiker i Post- och Inrikes\nTidningar samt i Vårt Land. Hans på idealistisk grund satta, oavlåtliga fördömande av den nya\ntidens naturalistiska ideal och dess problemdebatterande litteratur ledde till att diktare\nsom Heidenstam och Lagerlöf fick se dörren till Akademien orubbligt stängas.\nI takt med att de nya litterära idealen växte sig starkare kom Wirsén dock alltmer\natt ses som en kvarleva från en snart förgången värld och, som ingen annan kritiker\nföre honom, utsattes han för smädelser och glåpord och blev också en av karikatyrtecknarnas\nfavoriter. I Svenska Akademien kom han att efterträdas av sin ärkefiende Heidenstam, vilken\ni sitt inträdestal över företrädaren gav uttryck för storsint och vidhjärtad förståelse\nför Wirséns skaldskap och litterära gärning. \n\n\n\n\n\n\n |
286 | BygdénL | link Littbank | NaN | NaN | \n LEONARD BYGDÉN (1844–1929): ”filosof, bibliolog, f. 1844, docent i filosofi och vice bibliotekarie vid Upsala högskola, har utgifvit Benjamin Höijer, en kort framställning af hans lefnad och filosofiska ståndpunkt (1872), en öfversättning af Boströms på latin författade afhandling Om religionens, vishetens och dygdens begrepp m. m. (1874), Upsala universitets fyrahundra års jubelfest (1879), Upsala universitets matrikel för 1882 (1883) m.m.”\n\n \n\n |
287 | BååthAU | link Littbank | NaN | NaN | \n ALBERT ULRIK BÅÅTH (1853-1912) debuterade med samlingen Dikter (1879).\nRedan från första versen fann han den plats som städse kom att bli hans i\nden svenska litteraturhistorien. Bååths motiv var företrädesvis den skånska\nlandsbygden - det landskap han själv växt upp i - och dess inbyggare i arbete\noch vila. Skildringarna var realistiskt tecknade på ett för samtida poesi nytt,\nhandgripligt och konkret sätt. Ny var också den med motiven samstämmiga\nspråkbehandlingen och versformen, där den säregna stilen röjer inflytande från\nden isländska diktens och sagans korthuggna och kärva uttryckssätt. Bååth hade\n1885 disputerat på en avhandling om kompositionen i några isländska ättsagor,\noch han kom sedermera som föreläsare och uttolkare att verka för den fornnordiska\nlitteraturens popularisering. Han gav ut flera av de isländska sagorna i enklare\nhäften, tänkta för en större publik, samt översatte även Wagners dramatiska verk,\nutgivna som Wagners sagor (6 band, 1903–1912). Som poet i egen rätt fortsatte Bååth\ni senare samlingar, bland vilka kan nämnas Nya dikter (1881) och Svenska toner (1893),\nsina realistiska skildringar av samhällets minsta; då med allt starkare socialt pathos. \n\n\n |
288 | DybeckR | link Littbank | NaN | NaN | \n RICHARD DYBECK (1811–1877): ”fornforskare, f. 1811, d. 1877 som vice häradshöfding, egnade nästan hela sitt lif åt arkeologiska forskningar och utgaf följande för forskningen vigtiga arbeten: tidskriften Runa (1842–50 och 1865–76), Svenska vallvisor och hornlåtar (1846), Svenska minnesmärken (1851), Svenska fornsaker (1853–55), Svenska folkmelodier (1853–56), Svenska runurkunder (1855-59), Sverikes runurkunder (1860–76) och Mälarens öar (1861).”\n\n\n \n\n |
289 | FersenAvon | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n AXEL VON FERSEN (1719–1794) föddes in i en av Sveriges främsta och rikaste högaristokratiska \n släkter. Hans bana inom militären var tidigt utstakad och kom inledningsvis att föra honom till \n Frankrike där han 1740 blev kapten vid Royal Alsace. Året därpå hemkallades han då krig utbröt \n mellan Sverige och Ryssland, men återvände 1743 till Frankrike, där han deltog i flera fälttåg \n och slutligen utnämndes till generalmajor. I juni 1749 återvände Fersen till Sverige för att \n tillträda sitt arv efter moderns död. Han kom därvid att bli en av rikets mest framträdande \n politiker. Redan från sitt inträde i riksdagen framstod han som en av hattarnas kraftfullaste \n företrädare. Han valdes till lantmarskalk 1755, blev omtalad för sin förmåga att med fast hand \n leda riddarhusets ofta hetsiga debatter och kom att under flera decennier spela en framträdande \n roll i Sveriges riksangelägenheter. Hans särskilda ställning i maktens kretsar torde ha varit \n avgörande för Gustaf III:s beslut att kalla honom som en av ledamöterna vid Svenska Akademiens \n instiftande 1786. Fersens sista framträdande som politiker präglades dock av konfrontation med \n kungen. Vid de dramatiska överläggningarna i rikssalen 17 februari 1789 riktade Gustaf III, i \n sin kritik av adeln, särskilt hårda ord mot Fersen, som också var bland de män som arresterades \n och fängslades tre dagar senare. Dock hade han inget att skaffa med konspirationen mot kungen \n och uppvaktade Gustaf III på dennes dödsbädd för att betyga honom sin lojalitet. Under de två \n månader Fersen satt fängslad skrev han brev till sina båda söner där han lade vikt vid den \n enskildes ansvar och förbjöd dem att av harm lämna fosterlandets tjänst. Brevet kom, genom \n sonen Axel von Fersen d. y. till drottning Marie Antoinettes kännedom, och väckte hos henne \n en sådan genklang att hon personligen skrev av Fersens ord om vikten av obruten lojalitet \n mot fosterlandet. \n\n\n\n |
290 | HolmgrenAM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n ANN MARGRET HOLMGREN f. TERSMEDEN (1850–1940), rösträttskvinna: ”[…] författare och kulturpersonlighet. Hon var aktiv i arbetet för kvinnors rösträtt och i detta syfte bildade hon bland annat flera lokalföreningar.”\n\n |
291 | KjellbergI | link Littbank | NaN | NaN | \n ISIDOR KJELLBERG (1841–1895): ”vitterhets-idkare, publicist, redaktör för tidningen Östgöten, har utgifvit bl. a.: Poetiska kullerbyttor (1866), Dikter (1878) och Skandinavien, republikansk tidskrift för nordens enhet (sedan 1881).”\n\n \n\n |
292 | OlssonAugust | link Littbank | NaN | NaN | \n AUGUST OLSSON (1844–1917) intar en självklar plats på pekoralets parnass, men det har blivit allt svårare att få syn på honom där, trångt som det har blivit. Nuförtiden är det lätt att kväka ur sig några dumheter på sociala medier, men att August Olsson över huvud taget kunde åstadkomma några böcker, även om de är tunna, är imponerande. Han levde ett undanskuffat liv som före detta folkskollärare, hade ett minimalt underhåll och bodde på fattigstugan. Och så dum var han inte heller. I sitt första häfte, Helsa (1884), går han till ett rasande angrepp mot svensk byggnadskultur. Det finns ingen luft i husen, bara kolos, tobaksrök och kroppsliga utdunstningar, skriver han. Om det sover upp emot tio personer i ett trångt rum så tar syret helt enkelt slut fram på natten. Han skriver att allt syret har övergått i kväve, vilket möjligen inte är helt korrekt, och han anser att köld och väta är ett lågt pris att betala för kunna andas. Han vill ersätta fönstren med säckväv, som är lagom genomsläppligt. Den som tycker att det är lustigt kanske skulle bo några år i fattigstugan i Hova först. \n\n\n\n |
293 | OxenstiernaJG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN GABRIEL OXENSTIERNA (1750–1818) växte upp på familjens herrgård Skenäs i Vingåker.\nHans barn– och ungdom kom att starkt prägla hans diktning; såväl vad gäller landskapsskildringar,\ninspirerade av barndomshemmets vackra parker, som hans kärlekslyrik, där ett ungdomssvärmeri\nmed en tjänsteflicka, besjungen som Themir, återkommer. Oxenstiernas morbror, G F Gyllenborg,\nhade uppsikt över hans bildning och hans informator var poeten Olof Bergklint; båda männen\nspelade stor roll för den unge mannens skaldskap. Nitton år gammal valdes Oxenstierna, då\ntjänsteman i kanslikollegiet, in i sällskapet Utile Dulci, och han kom att publicera ett\nflertal dikter i dess Vitterhetsnöjen. Bland Oxenstiernas mest kända dikter\nkan nämnas landskapsdikten ”Natten” och tankedikten ”Oskuldens religion”, av Tegnér kallad ”poesiens bergspredikan”. Hans två största diktverk\när ”Skördarne” och ”Dagens stunder”; den förra en skildring av herrgårdslivet med starka drag av\nskaldens egna upplevelser som ung; den senare en stämningsfull naturbeskrivning, på skickligt\nflätad jambisk vers, med genremässiga rötter i Vergilius ”Georgica” och med drag av förromantisk\nmystik och fantasi. Oxenstierna var, vittnar hans samtida, en enkel, blygsam och anspråkslös man.\nHan tyngdes av de plikter, bland dem riksmarskalkämbetet, som Gustaf III sedermera kom att lägga\npå honom. Bäst trivdes han i glada och vittra vänners lag, och de dagböcker han skrev ger en\nlevande bild av tidens herrgårds– och stadsliv. \n\n\n\n |
294 | RunebergFC | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIKA CHARLOTTA RUNEBERG (född Tengström) (1807-1879) började i unga år\nskriva poesi och prosa, men hennes eget skrivande fick sättas på undantag i\noch med äktenskapet med Johan Ludvig Runeberg (1831) och vårdandet av hemmet\noch parets sju barn. Fredrika Runeberg prövades hårt av sin mans amorösa\neskapader och av bristen på tid och kraft att ägna det egna skapandet. Hon var,\nenligt henne själv, en ”flyttfågelsnatur”, men detta personlighetsdrag var hon\ntvungen att ständigt undertrycka. I sina berättelser sökte hon sig dock gärna\ntill fjärran tider och trakter. Samtidens brännande frågor gestaltade hon ofta\nklädda i fantastik och exotism, så exempelvis i ”Den opp- och nedvända världen”\n– i Teckningar och drömmar (1861) - där männen, i ett på en söderhavsö beläget\nmatriarkaliskt samhälle, kräver samma rättigheter som kvinnorna. Kvinnans\nfrihetsbehov skildras också i de historiska romanerna Fru Catharina Boije\noch hennes döttrar (1858) och Sigrid Liljeholm (1862). Själv i någon mening\nfjättrad vid Johan Ludvig Runebergs sida kom Fredrika Charlotta Runeberg att\nbli en av feminismens förgrundsgestalter. \n\n\n\n |
295 | SchröderheimE | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ELIS SCHRÖDERHEIM (1747–1795) var en av Gustaf III:s närmaste män. De hade träffats redan \n som barn, då Schröderheims far var den blivande kungens kristendomslärare. Schröderheim kom \n sedermera att få mångtaliga uppdrag av kungen och sågs av dennes motståndare som en av de främsta \n representanterna för en korrumperad statsförvaltning präglad av kungens maktfullkomlighet. \n Schröderheim utnämndes bland annat till rikshärold (1780), till statssekreterare (1782) och \n till sekreterare i sekreta utskottet vid riksdagarna 1789 och 1792, där han gick kungens ärenden. \n Gustaf III planerade även att utnämna honom till ärkebiskop, men av hänsyn till prästetståndets \n opposition hölls utnämningen inne. Då Svenska Akademien instiftades 1786 var också Schröderheim \n en av de ledamöter som kungen själv utsåg, och han formulerade akademiens stadgar efter kungens \n anvisningar. Schröderheim var också en av stiftarna av ordensällskapet Utile Dulci (1766). \n Efter Gustaf III:s död visade Schröderheim sig lojal med hertig Karl och utnämndes till \n landshövding i Uppsala, där han blev mycket omtyckt, inte minst av studenterna, vars upptåg han \n såg med blida ögon. I samband med processen mot Armfelt avsattes Schröderheim och tillbringade \n återstoden av sitt liv i misär på bostället Järva, vilket han fått livslång dispositionsrätt \n till av Gustaf III. Han kom att vila i en omärkt grav på Hedvig Eleonora kyrkogård; graven \n lokaliserades 1980 och är idag utmärkt med en sten. \n\n\n\n |
296 | AdlerbethGJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n GUDMUND JÖRAN ADLERBETH (1751–1818) blev, som ung student i Uppsala, medlem av det av\nbland andra Olof Bergklint stiftade sällskapet Apollini sacra, vilket stod i nära förbindelse\nmed Utile dulci. Adlerbeth kom därvid att göra sig bemärkt som skald först genom fyra i\nVitterhetsnöjen\npublicerade oden i tidstypisk didaktisk stil: ”Den Förnögde”, ”Det onda Samvetet”,\n”Motgångs Nytta”\nsamt ”Ode öfver Förgängligheten”. Vid sidan av sitt eget diktande översatte han\nvid samma tid Racines Iphigenie enligt tidens stilistiska ideal och blev därmed, genom\nGustaf Fredrik Gyllenborgs försorg, uppmärksammad av\nGustaf III som inbjöd honom till sina litterära cirklar.\nDärigenom kom Adlerbeths diktning att mer gå i rojalistiska tonarter. Han blev år 1774 utnämnd\ntill riksantikvarie och åtföljde, som expeditionssekreterare, Gustaf III på dennes italienska\nresa 1783–84, under vilken Adlerbeth förde journal över sevärdheter, konst och antikviteter.\nEn del av anteckningarna utgavs av Henrik Schück i verket Gustaf III:s resa i Italien (1902).\nSom översättare var Adlerbeth mest intresserad av fornisländsk och romersk litteratur. Hans\nförsök till översättning av ”Ejvindr Skaldaspillers liksång öfver konung Håkan i Norrige”,\npublicerad i Stockholmsposten 1790, ses som en viktig milstolpe i den nordiska renässansen.\nAdlerbeth gjorde även stora insatser som översättare av latinsk poesi, här skall främst nämnas\nhans tolkning av Vergilius Georgica vars stil och ämne låg nära hans egna poetiska ideal. \n\n\n\n |
297 | ArfwedsonCD | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL DAVID ARFWEDSON (1806–1881): ”berättare f. 1806, d. 1881 som f.d. köpman, utgaf åtskilliga reseskildringar och romaner: Spionen i den förnäma verlden i Stockholm, eller en och annan upptäckt om höga narrar, främmande äfventyrerskor och inhemska skojare (två uppl. 1831), Femton månader af en ung schweizares lefnad, eller resor i Skotland, England o. s. v. (1832), Förenta staterna och Canada (1835), Scener i Nord-Amerika (1836), Konung Karl XI och hans gunstlingar (1845), Vadstena kloster (1848), Tvänne år, 1848 och 1868 (1871) m. fl.” \n\n |
298 | BergmanCJ | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL JOHAN BERGMAN (1817–1895): ”historiker, geograf, vitter författare, f. 1817, blef 1842 filos. doktor i Upsala, 1843 kollega i Visby samt 1859 lektor derstädes i latin och filosofisk propedeutik. 1840 och 1842 utgaf han, i förening med B. E. Malmström, kalendern \nLinnaea borealis, och 1849–58 redigerade han Gotlands läns tidning. Märkligare af honom författade arbeten äro följande: Upsala och dess nejder |
299 | BörjessonJ | link Littbank | Q2308805 | Q2308805 | \n JOHAN BÖRJESSON (1790–1866) kom 1808 till Uppsala för att studera till präst.\nAuroraförbundet hade just bildats och även Börjesson kom så småningom in i kretsen\nav unga romantiker; detta trots att han aldrig till fullo omfattade deras ideal.\nHan lämnade sitt första bidrag till Poetisk kalender 1815 och publicerade därefter\nett flertal skaldestycken i kommande årgångar, bland dem ”Återseendet”. Barndomen och hemmets idyll är de\nmotivsfärer till vilka Börjesson ständigt återkommer. Efter sin prästvigning 1816\ngjorde han sig ett namn framför allt som andlig vältalare. År 1820 utgav han sin\nstora diktcykel Skapelsen, inspirerad av Milton och med reminiscenser av Atterbom.\nMen den möttes av hård kritik, även i vänkretsen, och Börjesson slog därefter diktandet\nur hågen och lade sin skaparkraft på sina predikningar, för vilka han vann allt större\nberömmelse. Dock drabbades han av tungsinthet och missmod. Efter en olyckshändelse\nförlorade han en tid talförmågan och började då skriva dramatik. Under denna tid\nförfattade han tragedin Erik den XIV som fick sitt uruppförande på Kungliga teatern\n1846. Pjäsen har kallats det första moderna historiedramat i Sverige och rönte\nstor uppskattning, bland annat av Erik Gustaf Geijer. Börjessons vidare diktning\nmötte varierande framgång. Mest populär blev den lilla boken Blommor och tårar\npå en dotters graf (1854) som han skrev efter dottern Amandas bortgång. De sista\nmånaderna av sitt liv vistades han ånyo bland vännerna i Uppsala, men var då märkt\nav sorger och motgångar. Den sista dikten blev ”Afsked till publiken och kritiken”\ndär han kallar sig själv ”den gråa strimma blott, som grydde – och på den nya\nmorgonrodnad tydde”. \n\n\n\n |
300 | HolmbergAE | link Littbank | NaN | NaN | \n AXEL EMANUEL HOLMBERG (1817–1861): ”fornforskare, f. 1817, blef student i Lund, tog präst-examen derstädes och tjenstgjorde sedan i sexton års tid som pastors-adjunkt i Bohuslän, hvarefter han bosatte sig i Stockholm och sysselsatte sig uteslutande med literära arbeten. Död 1861. H. utgaf trenne stora arbeten, som intaga en framstående plats i vår litteratur. Det första, Bohusläns historia och beskrifning (1842–45, 2:dra uppl. 1867), gjorde både genom innehållets rikhaltighet och stilens lättlästhet epok i den svenska landskapsbeskrifningen. Det andra, Skandinaviens hällristningar (1848–49), är ännu ett bland de förnämsta arbeten inom den svenska arkäologiska literaturen, om också författarens deri uttalade åsigter numera, till följd af arkäologiens hastiga utveckling, ej äro fullt hållbara. Det tredje stora verket, Nordbon under hednatiden (1852–54, 2:dra uppl. 1871), nu i vissa hänseenden föråldradt, har bidragit mycket till att väcka det stora intresset för vår äldsta kultur. Bland H:s smärre arbeten må nämnas Hasslidalen och en liten färd i Schweitz (1851) samt Dragsmarks kloster och sagan om Axel och Valborg (1856).”\n\n \n\n |
301 | Kristina | link Littbank | NaN | NaN | \n DROTTNING KRISTINA (1626–1689): ”regerande drottning f. 1626, blef vid sex års ålder Gustaf II Adolfs efterträderska på Sveriges tron, afsade sig regeringen 1654 och dog 1689. Hon var en varm beskyddarinna af konsten och vetenskapen, införde till Sverige det franska hofdramat, upprättade på slottet en teater samt lät der uppföra s. k. balletter, ett slags allegoriska rimmade skådespel med sång och dans. Hennes lif har poetiskt behandlats af T. G. Rudbeck, i komedien ’Drottning Kristina vid sexton år’ (1839, bearb. efter franskan), K. D. af Skogman, i den historiska fantasien ’Drottning Kristinas sista regeringsår’ (1848), J. Ch. Stjernström, i skådespelet ’Drottning Kristina’ (otr.), Vilh. Stålberg, i romanen ’Kristina’ (1861), K. Snoilsky, i diktcykeln ’Kristina’ (1881) m. fl.” \n\n |
302 | LindholmF | link Littbank | NaN | NaN | \n FREDRIK LINDHOLM (1861–1938) var journalist och författare. På\nbokmarknaden visade han en påfallande bredd: man finner bland annat\nden tidstypiskt naturalistiska indignations- och sensationsromanen\nStackars Vanadis! Verklighetsbilder ur de prostituerades lif\n(1884), den självbiografiskt färgade romanen Tidningsmannen\n(1887) och Anarkismen. Efter svenska och utländska källor\n(även publicerad på spanska 1906 som El anarquismo según las\nfuentas suecas y extranjeras). Lindholm publicerade under\npseudonymen Prins Pierre brottmålsromanen Stockholms-detektiven.\n(1893), där den i titeln omnämnde hjälten heter\nFridolf Hammar, konstapel vid detektiva polisen. \n\n\n\n |
303 | MeyerE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERNST MEYER (1854–1914): ”den förstnämdes [Filip Joel Meyer] son, ästetiker, f. 1854, filos. doktor, har författat Studier i den ronsardska skolans poesi (1882), Om drottning Kristinas literära verksamhet i Italien (1885, i Samlaren) samt anonymt åtskilliga humoristiska småstycken.” \n |
304 | SchwerinM | link Littbank | NaN | NaN | \n MARTINA VON SCHWERIN (d. y.) (1809–1839) växte upp i ett kulturellt hem. Hennes mor,\nden mer namnkunniga Martina von Schwerin d. ä., som kallats ”den svenska madame de Staël”, var\nbland annat genom sin nära vänskap med Esaias Tegnér centralt placerad i den svenska parnassen.\nDotterns uppväxt och bildning kom att präglas av hennes mors litterära intressen. Martina von Schwerin d. y. hann\nunder sin korta levnad inte avsätta något större författarskap. Småsaker af en nybegynnare,\nsom publicerades i fyra volymer, varav de sista postumt av modern, utgör hennes samlade\nverk. Där framträder bilden av en talangfull författare i tidens populära borgerliga stil. \n\n\n\n |
305 | UngeOS | link Littbank | NaN | NaN | \n OTTO SEBASTIAN VON UNGE (1797–1849): ”reseskildrare, vitter författare, f. 1797, d. 1849 som f.d. kapten, utgaf några snillrika, resonerande reseskildringar: Vandring genom Dalarne (1829, 2:dra uppl. 1831), Promenader inom fäderneslandet (1831–32), Författarens sednare Dalresa (1835), Minnen af lifvet vid hemmet och under resor (s.å.) äfvensom en samling Dikter i bunden och obunden stil (1838).” \n |
306 | WarburgK | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL WARBURG (1852–1918): ”den förres [Karl Simon Warburg] kusin, literatur- och konsthistoriker, publicist, f. 1852, blef 1870 student i Upsala, 1873 filos. kandidat, 1876 filos. licentiat, s.å. docent i literaturhistoria, 1877 filos. doktor, s.å. medarbetare i Göteborgs handels- och sjöfartstidning och 1878 bibliotekarie vid Göteborgs museum. Sedan hösten 1881 har han, på uppdrag af undervisningsfondens styrelse, hållit offentliga föreläsningar i Göteborg. 1882 fick han svenska akademiens stora pris för en omfattande afhandling om skalden O. v. Dalin. V. har utgifvit följande skrifter: Det svenska lustspelet under frihetstiden (1876), Om förebilderna till Gustaf III:s lustspel (i Sv. tidskr., s.å.), Historiska anteckningar om Göteborgs i Upsala studerande nation (1877), Om författarskapet till ’Tillfället gör tjufven’ (1878), Sångarfärden till Paris (två uppl. 1878, tills. med K. O. Montan), Svensk litteraturhistoria i sammandrag för skolor och själfstudium (1880, 2:dra uppl. 1883), Svensk litteraturhistoria bearbetad för folkhögskolan (1881, tills. med H. Odhner, 2:dra uppl. 1884), Från vår konstverld, biografier öfver svenske och finske konstnärer (s.å.), Olof Dalin, hans lif och diktning (1884, utgörande 59:de delen af sv. akad:s handl.), Molière, en lefnadsteckning (s.å.), Holberg i Sverige (s.å.) m. fl. Dessutom har V. redigerat en poetisk antologi med titeln Ur svenska sången (1883), upptäckt och offentliggjort Wollimhaus’ ’Didos tragaedia’ (i Samlaren 1881), i tryck meddelat en samling bref Från Vilhelm von Brauns ungdomsdagar (1881), samt författat lefnadsteckningar eller karaktäristiker af V. Rydberg (i Svea för 1877), Onkel Adam (ibd. för 1881), Gunnar Wennerberg (ibd. för 1883), A. M. Lenngren (1884, i den af C. Larsson illustrerade upplagan af hennes skrifter) m.m.” \n |
307 | WidströmUC | link Littbank | NaN | NaN | ULRICA CAROLINA WIDSTRÖM, f. Forssberg (1764–1841), poet och översättare. Född som dotter till ett par hovtjänare, kom Widström att tidigt umgås med bl.a. Gjörwell, Thorild, Lidner och Leopold; de två sistnämnda ägnade henne varsin dikt. Efter att under en tid ha publicerat sig i periodiska tidskrifter utkom 1799 hennes kanske mest omtalade diktsamling,\n\t Erotiska Sånger af U. C. W., som bestod av arton sånger, varav fem var översättningar eller imitationer. Därefter verkade hon huvudsakligen som översättare; hon översatte bl.a. Victor eller Skogs-barnet av Ducray-Duminil (1803) och, tillsammans med H. A. Kullberg, Munken av Matthew G. Lewis. Widströms författarskap återupptäcktes av Atterbom, som i flera artiklar i Phosphoros hyllade hennes blida känsla och det erotiska svärmeriet, eller, med Atterboms ord, ”denna naïva vällustighet, som är menlöshetens och naturens, och som ännu ingen annan Svensk skald förmått uttrycka med denna oefterhärmliga ton” (Phosphoros 1811, s. 173). I likhet med flera andra bedömare uppskattade Atterbom särskilt dikten ”Vid min Sons död”. Uppmuntrad av dessa hyllningar utkom Widström 1811 med ett nytt dikthäfte, Höst-Aftnarne. Fruntimmerna tillegnade, som dock knappast kunde leva upp till Atterboms höga ord. De sista decennierna av sitt liv levde Widström i Västergötland, där hon försörjde sig på barnundervisning. Lénström utgav hennes Samlade Witterhetsförsök 1840, med en levnadsteckning av Franzén, varpå hon förärades Svenska Akademiens jetong i guld samma år. \n\t \n\n |
308 | FahlcrantzCE | link Littbank | Q2064881 | Q2064881 | \n CHRISTIAN ERIC FAHLCRANTZ (1790–1866): ”den förres [Axel Magnus Fahlcrantz] broder, skald, teolog, f. 1790, blef 1804 student i Upsala, 1815 filos. magister, 1821 docent i arabiska, 1828 teol. kandidat, 1829 professor i kyrkohistoria, 1830 teol. doktor och 1849 biskop i Vesterås stift. 1842 utsågs han till en af de aderton i svenska akademien. Död 1866. F. var en af sin samtids qvickaste författare. Hans första större vitterhetsarbete, Noachs ark (utg. anonymt 1825–26, ofullb.), anses fortfarande som vår förnämsta satiriska dikt på vers. […] Men till följd af de många hänsyftningarna på nu glömda personer och förhållanden samt de många lärda utflygterna har detta skaldestycke längesedan blifvit föråldradt och har endast ett literaturhistoriskt intresse. Främsta rummet bland F:s allvarligare skaldestycken intages af den episka dikten Ansgarius, bilder ur nordapostelns lif (1835–46), ett stort verk i fjorton sånger, hvilket dock […] i det hela är misslyckadt, till följd af bristfälligheter i kompositionen och ett alltför strängt iakttagande af den historiska troheten. Hans öfriga dikter utgöras af festsånger, hymner (Låt dina portar upp m. fl.), kristligt elegiska minnesrunor och tillfällighetsdikter. På prosa utgaf F. bl. a. följande arbeten: den mot Almqvist riktade bekanta stridsskriften C. J. L. Almqvist såsom författare i allmänhet och såsom theolog i synnerhet skärskådad (1845–46), Minne över biskopen doktor Jesper Svedberg (1853, aftr. ur sv. akad:s handl.), det mot katolicismen riktade arbetet Rom förr och nu (1858–61), som utmärker sig för en ovanlig polemisk skärpa, en samling Reseminnen (1865, utgörande fjerde delen af hans samlade skrifter) samt åtskilliga tal och smärre afhandlingar i vittra, kyrkliga och vetenskapliga ämnen. Hans Samlade skrifter utgåfvos 1863–66. Se skrifter af Nyblom och Wennerberg.”\n\n \n\n |
309 | FahlcrantzCE | link Littbank | Q2064881 | Q2064881 | \n CHRISTIAN ERIC FAHLCRANTZ (1790–1866): ”den förres [Axel Magnus Fahlcrantz] broder, skald, teolog, f. 1790, blef 1804 student i Upsala, 1815 filos. magister, 1821 docent i arabiska, 1828 teol. kandidat, 1829 professor i kyrkohistoria, 1830 teol. doktor och 1849 biskop i Vesterås stift. 1842 utsågs han till en af de aderton i svenska akademien. Död 1866. F. var en af sin samtids qvickaste författare. Hans första större vitterhetsarbete, Noachs ark (utg. anonymt 1825–26, ofullb.), anses fortfarande som vår förnämsta satiriska dikt på vers. […] Men till följd af de många hänsyftningarna på nu glömda personer och förhållanden samt de många lärda utflygterna har detta skaldestycke längesedan blifvit föråldradt och har endast ett literaturhistoriskt intresse. Främsta rummet bland F:s allvarligare skaldestycken intages af den episka dikten Ansgarius, bilder ur nordapostelns lif (1835–46), ett stort verk i fjorton sånger, hvilket dock […] i det hela är misslyckadt, till följd af bristfälligheter i kompositionen och ett alltför strängt iakttagande af den historiska troheten. Hans öfriga dikter utgöras af festsånger, hymner (Låt dina portar upp m. fl.), kristligt elegiska minnesrunor och tillfällighetsdikter. På prosa utgaf F. bl. a. följande arbeten: den mot Almqvist riktade bekanta stridsskriften C. J. L. Almqvist såsom författare i allmänhet och såsom theolog i synnerhet skärskådad (1845–46), Minne över biskopen doktor Jesper Svedberg (1853, aftr. ur sv. akad:s handl.), det mot katolicismen riktade arbetet Rom förr och nu (1858–61), som utmärker sig för en ovanlig polemisk skärpa, en samling Reseminnen (1865, utgörande fjerde delen af hans samlade skrifter) samt åtskilliga tal och smärre afhandlingar i vittra, kyrkliga och vetenskapliga ämnen. Hans Samlade skrifter utgåfvos 1863–66. Se skrifter af Nyblom och Wennerberg.”\n\n \n\n |
310 | FlygareE | link Littbank | NaN | NaN | \n \nEDVARD FLYGARE (1829–1852) var son till Emilie Flygare-Carlén. Han studerade i Uppsala och lade 1851, för P.D.A. Atterbom, fram avhandlingen ”Om tendens-romanen”. Flygare publicerade sig även som skönlitterär författare. Hans samling Fria fantasier, hvilka samlade i en bok, gåfvo baron Julianus anledning att kalla denna bok Bolmörtens bok utgavs 1848 i två delar. Några kortare skisser av hans penna publicerades i Novell Kalender för år 1851 och hans roman En blaserad man stadd på upptäcktsfärd efter den lantliga oskulden utgavs i serien Nytt original-bibliothek i den sköna litteraturen samma år. Hösten 1851 reste Flygare till Frankrike och Italien varifrån han återvände sommaren därpå, drabbad av lungsot. Han gick ur tiden julnatten 1852. Hans intryck från resan i södra Europa finns samlade i Borta och Hemma, som 1860 utgavs av hans mor.\n \n\n |
311 | MüllerD | link Littbank | NaN | NaN | \n DANIEL MÜLLER (1812–1857): ”pomolog, vitterhets-idkare, f. 1812, d. 1857 som örtagårdsmästare vid Upsala högskola, utgaf åtskilliga mycket förtjenstfulla arbeten om trädgårdsskötsel. Han gjorde sig känd äfven som vitterhetsidkare, utgaf en samling tyska Gedichte (1844, tills. med sin hustru), Fyrväpplingen (1855, tills. med Fredrika Bremer, Tekla Knös och sin hustru), Konvaljerna (s.å. tills. med sin hustru och Tekla Knös) m.m.” \n |
312 | PrytzAJ | link Littbank | NaN | NaN | \n \nANDREAS JOHANNIS PRYTZ (1590–1655) tillbringade, efter studier i Uppsala, större delen av 1610-talet i Wittenberg och Greifswald. Efter hemkomsten till Sverige 1619 författade han skådespelen Olof Skottkonung (1620) och Gustaf then första (1621), religionshistoriska dramer, vars satiriska sedemålningar och folkscener tyder på inflytande från Johannes Messenius. I det senare dramat återfinns även, i de på dalmål avfattade folkscenerna, det i svensk litteratur äldsta sammanhängande stycket skrivet på dialekt. Prytz blev hovpredikant 1628, kyrkoherde i Göteborg 1631 och biskop i Linköping 1647. Hans predikningar vann stora lovord och flera av dessa, samt andra av hans tal och disputationer, har utgivits. \n \n |
313 | RosénJM | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN MAGNUS ROSÉN (1806–1885) närde redan som ung drömmar om att verka inom den musikaliska\nsfären, men gav sig efter familjens påtryckningar in på ämbetsmannabanan och avlade\nhovrättsexamen 1829. Dock avbröts hans redan från början motvilliga karriär då han 1839\navskedades för försummelse från Krigskollegium, där han var kammarskrivare. För Roséns del\ninnebar detta att han helhjärtat kunde ägna sig åt sina artistiska intressen och han medverkade\ni Aftonbladet och ett flertal andra tidningar som kulturskribent. Han utgav även själv ett antal\nkortlivade tidskrifter och översatte bland andra Eugène Sue och William Thackeray till svenska. Som författare\noch tonsättare var han mycket populär i sin samtid. Bland hans litterära verk märks Den fria\nkärleken (1840), En piffig karls missöden (1842) och Komministerns dotter (1849, i följetongsform).\nSkildringarna ägnas främst den stockholmska borgerligheten eller livet kring landsortens prästgårdar.\nBland hans musikstycken kan nämnas ”Pompejis sista dag”, vilken var tänkt att framföras under\nfyrverkerier i akt och mening att levandegöra Vesuvius utbrott. Hans memoarer – Några\nminnesblad (1877) – ger en rik rundbild av hans samtids musik– och kulturliv. \n\n\n\n\n\n\n |
314 | RydqvistJE | link Littbank | Q6085718 | Q6085718 | \n\n\n JOHAN ERIK RYDQVIST (1800–1877) förbjöds av sin far att studera och placerades,\n14 år gammal, som kontorist på A. M. Prytz rederikontor i Göteborg. Där blev han\nkänd som ”vittert bildad framför de fleste” och, genom framstötar av arbetskamraterna\növertalades hans far till att låta honom läsa latin och grekiska samt därefter\nfortsätta studierna vid Uppsala universitet. I Uppsala umgicks han i romantikernas\nkrets, blev nära vän med P.D.A. Atterbom och C. E. Fahlcrantz och publicerade några\nsmå skaldestycken i Poetisk kalender. Efter avslutade studier fick han 1827 anställning\nsom amanuens vid Kungl. biblioteket, där han på skilda poster kom att arbeta fram\ntill 1860. Hans posthumt utgivna uppsats Bidrag till Kongl. bibliothekets historia (1926)\nskildrar arbetet och arbetskamraterna under hans många år i bibliotekets tjänst.\nÅr 1828 grundade han konst- och litteraturtidskriften Heimdall, som, under de fyra\når den utkom, blev mycket läst i Stockholms kulturella kretsar. Tjänstgöringen i\nKungl. bibliotekets oeldade och dragiga lokaler fick dock ödesdigra följder för\nRydqvists hälsa. Han drabbades 1840 av reumatisk värk och frossa och blev sängliggande\nunder många år. Sommaren 1844 kunde han ta ett par steg utan stöd, varefter han mycket\nlångsamt återfick sin hälsa. Han har själv skildrat sjukdomstiden i sin Självbiografi\n(författad på 1870-talet och posthumt utgiven 1936). Under tiden som sängbunden inledde\nRydqvist arbetet med den studie av svenska språket som kom att bli hans stora livsverk\n– Svenska språkets lagar (6 band, 1850–74). Han studerade där hur språket formats inom\nbland annat morfologi, ordbildning och ljudförhållanden i akt och mening att skriva\nspråkets historia från fornsvenskan fram till samtida skrift, tal och, inte minst,\ndialekter. Rydqvists ledstjärna var, alltigenom hans verksamhet som språkforskare,\nvården om den, som han skriver, svenska klangen, den ”gamla ordmalmen”. \n\n\n\n |
315 | WallengrenA | link Littbank | NaN | NaN | \n AXEL WALLENGREN (1865–1896) föddes som Axel Svensson, men antog senare moderns\nefternamn. Wallengren var journalist, författare och poet, men är idag främst känd som\nhumoristen Falstaff, fakir. Wallengren var själv aktiv i studentlivet i Lund, och hans\nhumor har starkt studentikosa drag. Flera av Wallengrens uttryck har blivit begrepp i\ndet svenska språkliga medvetandet. Han skrev bland annat novellen ”Ett svårskött pastorat”\noch ”Sagan om Pomperipossa med den långa näsan”, och är upphovsmannen till odödliga verser\nsåsom följande exempel ur avsnittet ”Folkbildning” i En hvar sin egen professor. \n\n A. Ammor kallas unga mammor,\n som på landet varit flammor.\n B. Buffeln är ett hornigt djur,\n ömsom ko och ömsom tjur.\n C. Cypern är min sann en ö,\n för den ligger i en sjö.\n D. Dromedaren med sin puckel\n går i öknen ut på ruckel.\n E. Eremiten ensam går,\n trifs ej, om han sällskap får.\n\n\n\n |
316 | WecksellJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOSEF JULIUS WECKSELL (1838–1907) började redan som barn skriva dikter,\nskådespel och sagor. I början av 1850-talet uppfördes hans pjäs Tre friare i\nhemstaden Åbo. Debuten i bokform kom 1860 med Valda ungdomsdikter, där\nWecksells läsningar av Schiller, Goethe, Byron, Heine med flera avsatt\nbetydande spår i dikterna. Samlingen hyllades och Wecksell fortsatte, trots\nsviktande hälsa, att idogt arbeta med det skådespel han redan många år tidigare\ndragit upp riktlinjerna till. Då denna pjäs, Daniel Hjorth, om Åbo slotts\nbelägring och intagande 1597, hade premiär på Svenska teatern i Helsingfors 1862\nhade Wecksell redan tystnat och fjättrats i den själsliga skuggdal ur vilken han\naldrig, under sin livstid, skulle hitta ut. Han var närvarande på teatern, men\ngjorde ingen min av att ta till sig det bifall pjäsen väckte eller den hyllning\nhan bestods av publiken. Samtidigt med arbetet med Daniel Hjorth skrev Wecksell\ndiktfragmentet ”Almqvist”; en monolog vars formmässiga släktskap närmast är Hamlet\noch vars problematik ligger nära Ormus och Ariman. Karl Vennberg har kallat den\n”en av den svenska litteraturens modernaste dikter”. Även senare under sin\nsjukdomstid skrev Wecksell strödda dikter, mest känd bland dem är den svindlande,\nkosmiskt omspännande ”På moln stod du!”, skriven under en vistelse på nervklinik\ni Tyskland. Wecksells Samlade dikter utgavs 1868. \n\n\n\n |
317 | WærnérN | link Littbank | NaN | NaN | \n NINIAN WÆRNÉR (1856–1905) utvandrade till Amerika 1884, efter att ha avslutat sina studier i \nUppsala. I Amerika kom han att verka som redaktör för ett flertal svensk–amerikanska tidningar, \nbland dem Svenska kuriren, Friskytten och Svenska amerikanska posten. Han återvände till Sverige \n1895 där han fortsatte sin bana som tidningsman. Åter i hemlandet gav han även ut flera böcker \nmed motiv hämtade från en svensk–amerikans tillvaro; mest känd bland dessa torde vara Mina hundår \ni Amerika (1900). \n\n\n\n\n\n\n |
318 | ArmfeltGM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n GUSTAF MAURITZ ARMFELT (1757–1814) levde ett minst sagt skiftesrikt liv. Han avlade\n officersexamen 1773 och hans militära bana kom att präglas av ständig driftighet, stridslystnad\n och initiativkraft. En duell tvingade honom 1779 att gå i utländsk krigstjänst och han kom\n därigenom att under en tid uppehålla sig i Paris, där han förgäves sökte tillåtelse att delta\n i frihetskampen i Amerika. År 1781 tillträdde han befattningen som kavaljer hos kronprinsen och\n blev genast en av fixstjärnorna i hovets nöjesliv, därtill Gustaf III:s gunstling, medföljande\n honom på resan till Italien och Frankrike 1783–84. Armfelt utnämndes till chef för kungliga\n teatrarna 1786 och valdes samma år in som en av de första ledamöterna i den nyinstiftade Svenska Akademien.\n Under krigsåren 1788–90 utmärkte sig Armfelt för mod och dådkraft och blev sedermera,\n som kungens särskilde rådgivare, en av rikets mäktigaste män. På sin dödsbädd utnämnde\n Gustaf III honom till överståthållare, men denna utnämning förlorade sin kraft i och med kungens\n död. Armfelt lämnade Stockholm och tilldelades posten som svensk minister i Italien, varifrån han,\n förbittrad över förlusten av makt och inflytande, verkade för ett omstörtande av den nya\n regeringen. Han anklagades för högmålsbrott och tvingades fly till Ryssland under det att en\n process mot honom inleddes i Stockholm. I juli 1794 dömdes han i sin frånvaro till förlust av\n liv, ära och gods och till fredlöshet. Straffet skärptes därtill med tillägget att hans namn\n skulle uppspikas på skampålen. Samtidigt uteslöts han ur Svenska Akademien. Armfelt levde de\n följande åren som landsflyktig med pension från ryska regeringen. Han kom så småningom att\n benådas och blev i oktober 1799 återställd till namn och ära. Med detta inträdde han åter i\n svensk statstjänst och kom att, genom hatet mot Napoleon, åtnjuta förnyad gunst hos\n Gustav IV Adolf. Han återkallades även till Svenska Akademien 1805. Efter statsvälvningen 1809\n slöt sig Armfelt till gustavianerna vilket ledde till att han landsförvisades 1811 efter\n misstankar om att han intrigerat till den gustavianska familjens fördel. Han avlade då trohetsed\n till tsar Alexander I och lämnade Sverige, för att aldrig återvända, och uteslöts samtidigt\n ånyo ur Svenska Akademien. Under de sista åren av sitt liv blev han en av Alexanders närmaste\n förtrogna och fick stort inflytande på dennes handhavande av Finlands angelägenheter samt,\n inte minst, på det ryska motståndet mot Napoleon. \n\n\n\n |
319 | BergmanJM | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN MAGNUS BERGMAN (1792–1867): ”reseberättare, satiriker, historiker, f. 1792, d. 1867 som f.d. stadsläkare i Falun, utgaf bl. a. Beskrifning öfver Stora Kopparbergs län (I, 1822), Resa i Rhentrakterna, Schweiz och södra Frankrike (1845) samt Svenska bonden och hans hemman (1856, 3:dje uppl. 1877). År 1876 utkom en samling Valda smärre skrifter.”\n\n \n\n |
320 | CelsiusO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n OLOF CELSIUS (1716–1794) var på flera sätt en pionjär vad gällde att bruka det svenska språket\n även för högre ändamål och att föra fram den svenska historien som värdig att ägnas studier.\n Som skönlitterär författare nådde han inga framgångar; nämnas kan hans sorgespel Ingeborg (1737),\n vilket torde vara det första försöket att på svensk scen uppföra ett drama av fransk-klassisk art.\n Celsius prövade sin penna även som publicist; under 1738 utgav han, tillsammans med Andreas\n Hesselius, tidskriften Thet swenska nitet, vilken innehöll de första ansatserna till svensk\n litteraturkritik; under 1742 utgav han den likaledes kortlivade månadsskriften Tidningar om de\n lärdas arbeten. Sin försörjning fick Celsius som bibliotekarie och sedermera som professor i\n historia, där han kom att verka som banbrytare vad gällde att i ämnet införa studier av svensk, nyare\n historia. Som historisk författare gjorde sig Celsius känd för sin livfulla och målande stil,\n där inte minst det fingerade talet spelade stor roll för läsvänligheten; det främsta exemplet\n härpå är förmodligen det tal Celsius lägger i Gustav Vasas mun i Konung Gustaf den förstes\n historia (2 band, 1746 och 1753). Celsius var själv en firad vältalare, och gjorde sig känd\n för att bruka det svenska modersmålet även i de allra mest högtstående talarstolar. Celsius\n prästvigdes 1751 och bland hans historiska arbeten skall också nämnas Svea rikes\n kyrkohistoria (1767, utvidgad och omarbetad upplaga 1785). Han blev sedermera biskop i Lund,\n där han också, som prokansler, kom att få stort inflytande på universitetsarbetet. Celsius\n verkade där för ett återställande av de klassiska studierna; ett arbete som upptogs och\n fullföljdes av de honom närstående Johan Lundblad och Matthias Norberg. Celsius förhållande\n till Gustaf III präglades av en viss kylslagenhet. Han var känd som orygglig sanningssägare,\n utpekade Voltaire som giftspridare och var bland annat stark motståndare till det av Gustaf III\n understödda förslaget om religionsfrihet. Sin uppskattning för Celsius visade dock kungen genom\n att 1786 kalla honom som ledamot till den nyinstiftade Svenska Akademien. \n\n\n\n |
321 | DahlgrenFA | link Littbank | Q4992658 | Q4992658 | \n FREDRIK AUGUST DAHLGREN (1816–1895) växte upp på Ransäters bruk i Värmland och började, i all \nlekfullhet, tidigt sin skriftställarbana då han samman med barndomsvännerna uppförde enklare \nteaterstycken. I dessa ungdomens sceniska upptåg kan man med stor sannolikhet spåra rötterna till \nhans mest kända verk – folklustspelet Wermlänningarne (uruppfört 1846) – och även Viser på varmlanske \ntongmåle (1875) i vilket den mest kända visan torde vara ”Jänta å ja”. \nSom student kom Dahlgren till Uppsala och disputerade 1837, under PDA Atterboms ledning, med en \navhandling om Jacob Balde. Vid universitetet stod dock få försörjningsmöjligheter till buds och \nDahlgren sökte sig därför till ämbetsverken i Stockholm, där han kom att arbeta vid Riksarkivet \noch senare vid Ecklesiastikdepartementet. Dahlgren var Svenska fornskriftsällskapets (stiftat 1843) \nförste sekreterare. Han var också, från 1856, verksam som litteratör vid Kungliga teatern \n(nuvarande Dramaten) där han översatte bland annat Calderons Lifvet är en dröm och Shakespeares \nRomeo och Julia. Han utgav även det för svensk teaterhistoria viktiga verket Anteckningar om \nStockholms theatrar (1866). Som ledamot av Svenska Akademien, där han valdes in 1871, arbetade \nDahlgren idogt med såväl Akademiens ordbok som dess ordlista. Ett storartat sidoresultat av detta \narbete är hans posthumt utgivna Glossarium öfver föråldrade ord (1914–16). \n\n |
322 | DodgsonCL | link Littbank | NaN | NaN | \n\t CHARLES LUTWIDGE DODGSON (1832–1898), mer känd under sin pseudonym LEWIS CARROLL, var en brittisk barnboksförfattare och matematiker. Mest kända är hans böcker om Alice i Underlandet: Alice’s äfventyr i sagolandet (eng. orig. 1865) och Bakom spegeln och hvad Alice fann där (eng. org. 1871). \n |
323 | HöijerB | link Littbank | Q2896104 | Q2896104 | \n \nBENJAMIN HÖIJER (1767–1812) var tongivande i sin samtids radikala studentrörelse\noch ledande inom den så kallade Juntan, till vars krets räknades bland andra\nHans Järta och Gustaf Abraham Silfverstolpe. Som filosof sysselsatte han sig med\nmänniskans frihet. En av huvudsatserna i hans tänkande – ”Läran om friheten är\nnyckeln till all filosofi.” – gjorde honom därvid, i sin av den franska revolutionen\nomskakade samtid, till en misstänkt, farlig, rent av omöjlig gestalt, och hans\nyrkesverksamma år kom att präglas av armod och vedermödor. Trots detta arbetade\nHöijer envetet och publicerade ett flertal filosofiska essäer och avhandlingar,\nbland vilka kan nämnas Om anledningen, Hufvudinnehållet och de sednare Framstegen\noch Förbättringarna af den Critiska Philosophien (1795–97) och Afhandling om den\nPhilosophiska Constructionen (1799); den senare översattes till tyska och\nrecenserades i uppskattande ordalag av Schelling. Höijers filosofi hade till grund\nden ”filosofiska förtvivlan”, vilken var följden av Humes skepticism. Vägen ut ur\ndenna låg hos Höijer nära Kants tankar om individens självbestämning och frigörelse.\nHöijer sökte visa att den moraliska frihetens princip, på samma sätt som kunskapen\noch verkligheten, hade sin upprinnelse i det ovillkorliga, det absoluta, vilket han\nbeskrev som en oändlig enhet av något och intet, en energilös energi eller ett fält\nav föränderlighet ur vilket jaget och dess värld stiger fram då medvetandet artikuleras\ni ren handling. Världsförloppets gång och människans bestämmelse – ”idéens realiserande” –\nuppfattas, menade Höijer, av en ”förståndig varelse” med ett annat slags medvetande än vårt.\nGenom Höijer introducerades de stora tyska filosofernas läror i den nyromantiska kretsen.\nBland dem som bevistade hans föreläsningar märks Livijn, Geijer, Palmblad och Atterbom.\nTalet om individens frihet sågs dock som en samhällsfara. Studenternas diskussionklubbar\nförbjöds i Gustav IV Adolfs järngrepp. Höijer reste en tid utomlands och umgicks där\nmed samtida stora andar som Fichte och Schelling. Efter statsvälvningen 1809 utnämndes\nhan genast till professor i filosofi i Uppsala, men hade då endast tre år kvar att leva. \n\n\n\n |
324 | HöpkenAJvon | link Littbank | Q491083 | Q491083 | \n\n\n ANDERS JOHAN VON HÖPKEN (1712–1789) antogs vid sexton års ålder som kanslist i \n utrikesexpeditionen. Åren därpå var han ständigt på resande fot i Europa, i akt och mening att \n skaffa sig för diplomatyrket värdefulla erfarenheter. Han återvände till Stockholm 1734, och kom \n under några år huvudsakligen att ägna sig åt sin familjs affärer. Vid denna tid gav sig också \n hans vittra intressen först till känna i den politiska agitationens tjänst; Höpken ledde den \n amatörteater som uppförde Carl Gyllenborgs komedi Den svenska sprätthöken, vars udd var riktad \n mot den gamla adeln. Höpkens tid kom sedermera att delas mellan politik och vitterhet. \n Våren 1739 stod han som en av grundarna av Kungl. Vetenskapsakademien och blev också dess \n första sekreterare. Två år senare intog han en för honom särskilt inrättad post vid \n utrikesexpeditionen där han kom att utöva stort inflytande på förhållandena mellan Sverige, \n Frankrike och Preussen. Höpkens önskan var alltigenom ett starkt, oberoende Sverige och en \n varaktig fred, och han tvekade inte att söka genomdriva sin vilja även på dolda och hemliga \n vägar. Höpken var också en av de män vars råd Gustaf III ständigt sökte. Förhållandet de två \n emellan synes tidvis ha varit spänt, men kungen, i vars litterära cirkel Höpken även ingick, \n visade sin uppskattning genom att kalla denne som ledamot till den nyinstiftade Svenska \n Akademien 1786. Höpkens häftiga lynne och snarstuckenhet, som han själv var den förste att \n erkänna, kom att prägla många av hans relationer. Men han var också känd och beundrad för sitt \n osedvanligt skarpa snille, inte minst uppskattat av Lovisa Ulrika som kallade honom \n ”Sveriges bästa huvud”. \n\n\n\n |
325 | HöpkenAJvon | link Littbank | Q491083 | Q491083 | \n\n\n ANDERS JOHAN VON HÖPKEN (1712–1789) antogs vid sexton års ålder som kanslist i \n utrikesexpeditionen. Åren därpå var han ständigt på resande fot i Europa, i akt och mening att \n skaffa sig för diplomatyrket värdefulla erfarenheter. Han återvände till Stockholm 1734, och kom \n under några år huvudsakligen att ägna sig åt sin familjs affärer. Vid denna tid gav sig också \n hans vittra intressen först till känna i den politiska agitationens tjänst; Höpken ledde den \n amatörteater som uppförde Carl Gyllenborgs komedi Den svenska sprätthöken, vars udd var riktad \n mot den gamla adeln. Höpkens tid kom sedermera att delas mellan politik och vitterhet. \n Våren 1739 stod han som en av grundarna av Kungl. Vetenskapsakademien och blev också dess \n första sekreterare. Två år senare intog han en för honom särskilt inrättad post vid \n utrikesexpeditionen där han kom att utöva stort inflytande på förhållandena mellan Sverige, \n Frankrike och Preussen. Höpkens önskan var alltigenom ett starkt, oberoende Sverige och en \n varaktig fred, och han tvekade inte att söka genomdriva sin vilja även på dolda och hemliga \n vägar. Höpken var också en av de män vars råd Gustaf III ständigt sökte. Förhållandet de två \n emellan synes tidvis ha varit spänt, men kungen, i vars litterära cirkel Höpken även ingick, \n visade sin uppskattning genom att kalla denne som ledamot till den nyinstiftade Svenska \n Akademien 1786. Höpkens häftiga lynne och snarstuckenhet, som han själv var den förste att \n erkänna, kom att prägla många av hans relationer. Men han var också känd och beundrad för sitt \n osedvanligt skarpa snille, inte minst uppskattat av Lovisa Ulrika som kallade honom \n ”Sveriges bästa huvud”. \n\n\n\n |
326 | HöpkenAJvon | link Littbank | Q491083 | Q491083 | \n\n\n ANDERS JOHAN VON HÖPKEN (1712–1789) antogs vid sexton års ålder som kanslist i \n utrikesexpeditionen. Åren därpå var han ständigt på resande fot i Europa, i akt och mening att \n skaffa sig för diplomatyrket värdefulla erfarenheter. Han återvände till Stockholm 1734, och kom \n under några år huvudsakligen att ägna sig åt sin familjs affärer. Vid denna tid gav sig också \n hans vittra intressen först till känna i den politiska agitationens tjänst; Höpken ledde den \n amatörteater som uppförde Carl Gyllenborgs komedi Den svenska sprätthöken, vars udd var riktad \n mot den gamla adeln. Höpkens tid kom sedermera att delas mellan politik och vitterhet. \n Våren 1739 stod han som en av grundarna av Kungl. Vetenskapsakademien och blev också dess \n första sekreterare. Två år senare intog han en för honom särskilt inrättad post vid \n utrikesexpeditionen där han kom att utöva stort inflytande på förhållandena mellan Sverige, \n Frankrike och Preussen. Höpkens önskan var alltigenom ett starkt, oberoende Sverige och en \n varaktig fred, och han tvekade inte att söka genomdriva sin vilja även på dolda och hemliga \n vägar. Höpken var också en av de män vars råd Gustaf III ständigt sökte. Förhållandet de två \n emellan synes tidvis ha varit spänt, men kungen, i vars litterära cirkel Höpken även ingick, \n visade sin uppskattning genom att kalla denne som ledamot till den nyinstiftade Svenska \n Akademien 1786. Höpkens häftiga lynne och snarstuckenhet, som han själv var den förste att \n erkänna, kom att prägla många av hans relationer. Men han var också känd och beundrad för sitt \n osedvanligt skarpa snille, inte minst uppskattat av Lovisa Ulrika som kallade honom \n ”Sveriges bästa huvud”. \n\n\n\n |
327 | HöpkenAJvon | link Littbank | Q491083 | Q491083 | \n\n\n ANDERS JOHAN VON HÖPKEN (1712–1789) antogs vid sexton års ålder som kanslist i \n utrikesexpeditionen. Åren därpå var han ständigt på resande fot i Europa, i akt och mening att \n skaffa sig för diplomatyrket värdefulla erfarenheter. Han återvände till Stockholm 1734, och kom \n under några år huvudsakligen att ägna sig åt sin familjs affärer. Vid denna tid gav sig också \n hans vittra intressen först till känna i den politiska agitationens tjänst; Höpken ledde den \n amatörteater som uppförde Carl Gyllenborgs komedi Den svenska sprätthöken, vars udd var riktad \n mot den gamla adeln. Höpkens tid kom sedermera att delas mellan politik och vitterhet. \n Våren 1739 stod han som en av grundarna av Kungl. Vetenskapsakademien och blev också dess \n första sekreterare. Två år senare intog han en för honom särskilt inrättad post vid \n utrikesexpeditionen där han kom att utöva stort inflytande på förhållandena mellan Sverige, \n Frankrike och Preussen. Höpkens önskan var alltigenom ett starkt, oberoende Sverige och en \n varaktig fred, och han tvekade inte att söka genomdriva sin vilja även på dolda och hemliga \n vägar. Höpken var också en av de män vars råd Gustaf III ständigt sökte. Förhållandet de två \n emellan synes tidvis ha varit spänt, men kungen, i vars litterära cirkel Höpken även ingick, \n visade sin uppskattning genom att kalla denne som ledamot till den nyinstiftade Svenska \n Akademien 1786. Höpkens häftiga lynne och snarstuckenhet, som han själv var den förste att \n erkänna, kom att prägla många av hans relationer. Men han var också känd och beundrad för sitt \n osedvanligt skarpa snille, inte minst uppskattat av Lovisa Ulrika som kallade honom \n ”Sveriges bästa huvud”. \n\n\n\n |
328 | JosephsonE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERNST JOSEPHSON (1851–1906) utbildade sig vid Kungliga Konsthögskolan\n(dåvarande Konstakademien) i Stockholm. Under en fotvandring i Norge 1872 möter\nhan ett forslandskap som gör starkt intryck på honom. Han skriver en dikt om\nNäcken och denne mytiske figur skall också återkomma i Josephsons måleri i flera\nverk; det mest kända torde vara ”Strömkarlen”. Josephson reste under\nmånga år runt bland Europas stora konststäder, bland andra Florens, Rom, Asterdam,\nBerlin och Paris, där han också bosatte sig. Ekonomiska svårigheter ledde honom\ntill diktandet och hans debutsamling Svarta rosor utkom 1888. Då hade han redan\ndrabbats av svår själsnöd och en begynnande sinnessjukdom under vars inflytande\nhan såg sig som en inkarnation av Kristus eller, stundtals, av någon av historiens\nstora konstnärer. Genom vänners försorg kom han åter till Sverige och kunde, efter\nen tid på Uppsala hospital, återuppta måleriet där han rönte stora framgångar.\nI sin bildkonst var Josephson närmast impressionist eller förexpressionist i sitt\nintensiva utforskande av framför allt den mänskliga gestalten. Hans poesi präglas\ni stället av enkelhet och en innerlig naturkänsla med naivistiska förtecken.\nYtterligare en diktsamling – Gula rosor – utgavs 1896. \n\n\n\n |
329 | KlemanE | link Littbank | NaN | NaN | \n ”Ellen Kleman var publicist, kvinnosakskvinna och redaktör för Fredrika-Bremer-Förbundets tidskrifter Dagny och Hertha under 25 år.” \n |
330 | KrokJP | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN PETER KROK (1791–1868): ”satiriker, f. 1791, d. 1868 som en i Sveriges vestra landskap mycket betrodd sakförare, utgaf en mängd satiriska skrifter, bl. a. Maxel (1830, en parodi på tegnérska dikten ’Axel’, med ett företal om literärt beröm och tadel i allmänhet), vidare Poetisk mosaik (s.å.), Komiskt lexikon (2 d. 1830–34) m.m.” \n\n |
331 | MolinP | link Littbank | NaN | NaN | \n PETRUS (PELLE) MOLIN (1864–1896) var en alltför utsvävande natur för att finna sig till rätta som student. Efter att förgäves ha försökt avlägga examen vid Härnösands läroverk tog han lektioner i måleri och antogs så småningom vid Akademien för de fria konsterna i Stockholm. Men inte heller där fann han någon ro. Han lämnade Stockholm för Näsåker i Ångermanland där han på egen hand arbetade på att förverkliga sina konstnärsdrömmar genom att öva sig i naturmåleri och även ägna sig åt skrivande av artiklar och noveller. Molins liv tog en oväntat lycklig vändning då han i september 1894 slog följe med den unge medicinaren Fredrik Lindskog som var på fotvandring genom Norrland. Molin kom därvid till Norge där han kände sig hemma, fann såväl vänner som kärlek och en, om än liten utkomst. Han skrev reportage och vildmarksberättelser och medverkade i bland annat Jämtlandsposten och Östersunds-posten. Många äventyrliga planer smiddes därtill. Molin drömde om att segla till Frankrike. Han ville även följa med S.A. Andrée på dennes nordpolsexpedition, men fick avslag. Våren 1896 planerade han en egen resa till Spetsbergen för att där måla och skriva. Dock insjuknade han hastigt i en leversjukdom och gick ur tiden utan att ha fått se de platser han drömde om. Efter hans död utgav Gustaf af Geijerstam ett urval av Molins berättelser i volymen Ådalens poesi (1897). Med grund i denna samling, vilken även försågs med ett av Geijerstam författat, mycket romantiserat biografiskt porträtt, blev Molin en med ens läst och älskad författare.\n\n \n\n\n\n |
332 | NordenskiöldAE | link Littbank | Q156749 | Q156749 | \n\n\n ADOLF ERIK NORDENSKIÖLD (1832–1901) var en av sin tids främsta forskningsresande och\nledde ett flertal expeditioner till bland annat Spetsbergen och Grönland. Sin största\ntriumf nådde han med ångfartyget Vega, med vilket han lämnade Tromsö den 21 juni 1878\noch seglade genom nordostpassagen och till Yokohama där han ankrade den 2 september 1879.\nVega och dess besättning hade då övervintrat, fastfrusna i isen vid Pitlekaj. Nordenskiöld\nåterkom till Stockholm den 24 april – Vegadagen – 1880 och mottogs med storslagna, snart\nsagt oöverträffade hyllningar. Nordenskiöld var född i Helsingfors, men lämnade Finland\noch flyttade till Sverige 1857 efter det att han, som inte dolde sina liberala åsikter,\nhamnat i konflikt med de ryska makthavarna och avvisats från universitetet. Sitt svenska\nmedborgarskap fick han 1860. Nordenskiölds huvudämne var mineralogin – hans avhandling\nbeskrev grafitens och kondroditens kristallformer – och hans största arbete från åren i\nFinland torde vara Beskrifning över de i Finland funna mineralier (1855). År 1858\nutnämndes han till intendent för mineralogiska avdelningen vid Naturhistoriska riksmuseet;\nen tjänst han innehade resten av sitt liv. Nordenskiölds idoga samlande av mineraler,\nväxtfossil och meteoriter gjorde museets samlingar till världsunika i sin omväxlande\nrikedom. Under expeditionen med Vega runt Asien insamlades också värdefullt etnologiskt\nmaterial samt förvärvade Nordenskiöld i Japan en stor samling japansk litteratur – ettusen\nverk i 5500 band. Samlingen var sin tids största i Europa och donerades sedermera till\nKungl. biblioteket. Nordenskiöld skrev en omfattande, populärt hållen berättelse om\nVega-expeditionen: Vegas färd kring Asien (2 band, 1880–81). Böckerna översattes till\ntio språk och lade grunden till hans välförtjänta världsrykte som forskningsresande och\nvetenskapsman. Utöver mineralogin intresserade han sig främt för meteorologi, paleobotanik\nsamt teorier kring jordklotets uppkomst. Under senare delen av sitt liv kom han också att\nintressera sig mycket för kartografi; ett intresse som ledde till att han blev en av Europas\nivrigaste boksamlare i ämnet. Nordenskiölds stora vetenskapliga boksamling, i vilken bland\nannat återfinns 123 inkunabler, omfattar mer än åttatusen verk och finns idag vid Helsingfors\nuniversitet. Han var själv en mycket flitig skribent och de mindre och större skrifterna\nav hans hand, i varierande vetenskapliga ämnen, är närmast oräkneliga. \n\n\n\n |
333 | Rimbert | link Littbank | NaN | NaN | Rimbert, helgon, ärkebiskop av Hamburg-Bremen, död 888\n |
334 | RondeletiusJP | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJACOBUS PETRI RONDELETIUS (1580–1662) blev, efter studier utomlands och prästvigning, skolmästare vid Södertälje skola där han, enligt tidens sed, även övade skolgossarna i sceniskt uppträdande. År 1614 lät han uppföra skådespelet Judas redivivus, vilket till sin grund inte i förstone har Bibelns berättelse om Judas, utan bygger på en medeltida legend vars motiv är hämtade från myten om Oidipus, Gamla testamentets berättelse om Moses samt till dels Nya testamentets berättelse om Judas förräderi. Rondeletius utgav även några av sina predikningar samt en förklaring av människans fall och hennes upprättelse. \n\n |
335 | RosensteinN | link Littbank | Q6080164 | Q6080164 | \n\n NILS VON ROSENSTEIN (1752-1824) skrevs redan som ettåring in vid Uppsala universitet.\n Förväntningarna på honom var minst sagt höga, och han kom också att infria dem. Hans väg längs\n ämbetsmannabanan gick stadigt stigande och han vann tidigt uppmärksamhet för sina vittra talanger.\n Lovisa Ulrika utsåg honom 1782 till sekreterare i Vitterhetsakademien. Samma år tillträdde han\n posten som ambassadsekreterare i Paris, varifrån han sände personliga rapporter till Gustaf III,\n som misstrodde ambassadören Erik Magnus Staël von Holstein. Rosenstein kallades efter några år\n åter till Sverige för att bli kronprins Gustav Adolfs informator. Vid denna tid skrev han bland\n annat, för kronprinsens moraliska fostran, ”Samtal emellan döde personer”, där lag och rätt,\n människors lika värde med mera diskuteras av hädangångna storheter, inte minst Gustav II Adolf.\n Under sin tid vid hovet utsågs Rosenstein även till kanslersekreterare vid Uppsala universitet\n samt kallades han av kungen, vars förtrogne han var, som en av de första ledamöterna i Svenska\n Akademien och blev också dess ständige sekreterare. I Anmärkningar om vitterhet och smak (1787)\n ämnade Rosenstein lägga grunden till en estetik, baserad på en uttolkning av Akademiens valspråk\n ”snille och smak”, där han såg snillet som konsten att behaga och smaken som gåvan att döma därom.\n Avhandlingen blev dock aldrig fullbordad. Rosenstein var, tillsammans med Johan Henric Kellgren,\n upplysningens stora förespråkare i Sverige och hans största arbete blev Försök till en afhandling\n om uplysningen (1793), skriven i Lockes anda. Den sunda uppfattningen av naturen och samhället\n ställs där fram som ett värn mot charlataneri, svärmeri och andra dunkelheter, samtidigt som\n upplysningens samhällsnytta leds i bevis av de civiliserade samhällenas försteg framför de\n primitiva, inte minst vad gäller individens frihet. Efter statsvälvningen 1809 utsågs Rosenstein\n till tf statssekreterare i Ecklesiastikexpeditionen; en befattning han behöll fram till ett\n par år före sin död. \n\n\n\n |
336 | RudbeckOyngste | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF RUDBECK den yngste (1751–1777) ska inte förväxlas med någon av sina båda \nmer kända släktingar med samma namn. Han var sonsonson till Olof Rudbeck den äldre (1630–1702) \noch brorson till Olof Rudbeck den yngre (1660–1740).\nOlof Rudbeck den yngste arbetade under sitt korta liv som kopist och kanslist vid Riksarkivet och var \nledamot av det litterära sällskapet Utile Dulci. Hans mest kända, eller snarare, minst okända \nverk är det komiska eposet Boråsiaden som han författade redan \nsom 17–åring men omarbetade inför publiceringen 1776 – enligt vissa av \npolitiska skäl, enligt Rudbecks eget förord därför att det visat sig att \n”ryktet, hvarpå den blifvit bygd, fants sedan til flesta delar \nvara ogrundadt”. Boråsiaden sätter samtida oroligheter bland bönder i Boråstrakten \ni komisk kontrast till grekiska gudar och hjältar. \n \n\n\n |
337 | SchröderJH | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN HENRIK SCHRÖDER (1791–1857) fick redan under sina studieår i Uppsala uppdraget att \nbiträda vid förtecknandet av Carl Nordins stora handskriftssamling. Han engagerades \näven i arbetet med utgåvorna av äldre svenska urkunder – Scriptores rerum Suecicarum medii \naevi (tre delar, 1818, 1828, 1871–76). Schröder intresserade sig för alla slags fornsaker och \nföretog flera resor genom landet för att uppteckna arkiv och samlingar samt beskriva fornlämningar \noch monument. Särskilt intresse kom han att ägna numismatiken och blev 1820 prefekt för Uppsala \nuniversitets myntkabinett. Sedermera blev han chef för det som skulle komma att bli universitetets \nMuseum för nordiska fornsaker. Han ägnade även universitetets konstsamling sin omsorg; samlingen \nkom att utökas betydligt av Schröders egen testamentariska donation. Hans stora kunskaper inom \nbokväsendet ledde även till att han anlitades vid katalogiserandet och utökandet av flera \nprivatbibliotek. Här kan nämnas att hans brevväxling med Claes Fleming angående dennes \nboksamling finns utgiven i Svenska memoarer och brev. Schröder blev ordinarie \nuniversitetsbibliotekarie i Uppsala 1830 och översåg därmed flytten till Carolina Rediviva. \nHans många förvärvsresor i Europa och kontakter med privata boksamlare bidrog till att \nUppsala universitetsbiblioteks samlingar utökades med mångtaliga rariteter. \n\n\n\n\n\n\n |
338 | WallmarkPA | link Littbank | Q6231432 | Q6231432 | \n\n\n PETER (PER) ADAM WALLMARK (1777–1858) var centralt placerad i sin tids svenska\nvitterhet. Han var bibliotekarie vid Kungl. biblioteket, undervisade kronprins Karl\nJohan i svenska språket, skrev lärodikter och skaldestycken – bland vilka kan nämnas\nden mycket omtyckta och av Svenska Akademien prisade Sång till finska arméns ära (1809) –\nsamt redigerade Journal för Litteraturen och Theatern, där han bland annat gick till\nstorms mot den nyromantiska skolan. Wallmarks egna ideal var de klassicistiskt-akademiska,\nfästade i 1700-talets franska upplysningslitteratur. Hans vapenbröder i den litterära\nstrid som blossade upp var Carl Gustaf af Leopold\noch Johan Olof Wallin, och de tre blev också huvudpersoner i\nAtterboms satiriska pjäs ”Rimmarbandet”, publicerad i Polyfem i juni 1810; där går Wallmark\nunder vedernamnet Markall och framställs, med hopmonterade citat ur egna dikter, som\nmer än lovligt högtravande och uppblåst. Striden mellan Gamla skolan (akademikerna) och\nNya skolan (romantikerna) kom att bli långvarig och utkämpades framför allt i de båda\nlägrens tidskrifter. Cederborgh kritiserade romantikerna i Anmärkaren (utgiven 1816–19)\noch i Argus (under 1820-talet). Wallmark hade sin Journal för Litteraturen och Theatern.\nRomantikerna kom till tals i Polyfem, Phosphoros och, åren 1813 till 1823, i Svensk\nLiteratur-Tidning. Så småningom ebbade dock svallvågorna ut. Romantikernas sista angrepp\nblev kollektivdikten Markalls sömnlösa nätter (2 delar, 1820–21), där Wallmark åter hamnar\ni skottgluggen tillsammans med bland andra Leopold (kallad Polyhistro) och Tegnér\n(kallad Esaias den Digre). Wallmark svarade med skriften Försök att upplysa publiken\nom föremålet och beskaffenheten af den elfvaåriga Tvisten inom vår Litteratur (1821),\ndär han gick till hårt motangrepp. Efter denna sista drabbning började skolbildningarna\nalltmer upplösas och de hårda orden kom sedermera att övergå i vänskap. På äldre dagar\nblev Wallmark och Atterbom de bästa av vänner. \n\n\n\n |
339 | WallmarkPA | link Littbank | Q6231432 | Q6231432 | \n\n\n PETER (PER) ADAM WALLMARK (1777–1858) var centralt placerad i sin tids svenska\nvitterhet. Han var bibliotekarie vid Kungl. biblioteket, undervisade kronprins Karl\nJohan i svenska språket, skrev lärodikter och skaldestycken – bland vilka kan nämnas\nden mycket omtyckta och av Svenska Akademien prisade Sång till finska arméns ära (1809) –\nsamt redigerade Journal för Litteraturen och Theatern, där han bland annat gick till\nstorms mot den nyromantiska skolan. Wallmarks egna ideal var de klassicistiskt-akademiska,\nfästade i 1700-talets franska upplysningslitteratur. Hans vapenbröder i den litterära\nstrid som blossade upp var Carl Gustaf af Leopold\noch Johan Olof Wallin, och de tre blev också huvudpersoner i\nAtterboms satiriska pjäs ”Rimmarbandet”, publicerad i Polyfem i juni 1810; där går Wallmark\nunder vedernamnet Markall och framställs, med hopmonterade citat ur egna dikter, som\nmer än lovligt högtravande och uppblåst. Striden mellan Gamla skolan (akademikerna) och\nNya skolan (romantikerna) kom att bli långvarig och utkämpades framför allt i de båda\nlägrens tidskrifter. Cederborgh kritiserade romantikerna i Anmärkaren (utgiven 1816–19)\noch i Argus (under 1820-talet). Wallmark hade sin Journal för Litteraturen och Theatern.\nRomantikerna kom till tals i Polyfem, Phosphoros och, åren 1813 till 1823, i Svensk\nLiteratur-Tidning. Så småningom ebbade dock svallvågorna ut. Romantikernas sista angrepp\nblev kollektivdikten Markalls sömnlösa nätter (2 delar, 1820–21), där Wallmark åter hamnar\ni skottgluggen tillsammans med bland andra Leopold (kallad Polyhistro) och Tegnér\n(kallad Esaias den Digre). Wallmark svarade med skriften Försök att upplysa publiken\nom föremålet och beskaffenheten af den elfvaåriga Tvisten inom vår Litteratur (1821),\ndär han gick till hårt motangrepp. Efter denna sista drabbning började skolbildningarna\nalltmer upplösas och de hårda orden kom sedermera att övergå i vänskap. På äldre dagar\nblev Wallmark och Atterbom de bästa av vänner. \n\n\n\n |
340 | ÖstergrenCL | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL LUDVIG ÖSTERGREN (1841–1886): ”(pseud. Fjalar), skald, f. 1842, d. 1881 som lektor i Gefle, var en bland de mera framstående representanterna för den svenska vitterheten under 1860- och 1870-talen. Han utgaf Dikter (1871, 2:dra uppl. 1879) och Nya dikter (1879).” \n |
341 | AnderssonHilma | link Littbank | NaN | NaN | \n HILMA ANDERSSON (1839–1909), eller Hilda Johanna Kristina Bäckström, dotter till amiralitetskammarrådet Per Olof Bäckström, gift 1866 med Anders Andersson (1822–1892), poet och professor i obstetrik och gynekologi vid Karolinska universitetet, från 1875 ledamot i Svenska Akademien. Läs Hilma Anderssons Anteckningar. \n \n |
342 | BoströmCJ | link Littbank | Q821990 | Q821990 | \n CHRISTOPHER JACOB BOSTRÖM (1797–1866) var, åren 1842–63, professor i praktisk filosofi i Uppsala\noch Sveriges ojämförligt mest inflytelserike filosof under 1800–talet. Källorna till hans tänkande\nstår att finna i den tyska transcendentalfilosofin; mot denna kom Boström dock att rikta allt\nskarpare kritik då han fäste stor vikt vid den enskilda människans individualitet. Idévärlden blir\nhos Boström ett rike skapat av personligheter. Varje enskild människa är, menar han, en andlig,\nevig och fullkomlig idé hos Gud vars tanke därigenom finns i varje människa. Gud leder därvid\nmänniskan, genom allt högre livsformer, till hennes rätta fulländning och rättfärdigt vunna salighet.\nI samband härmed kom Boström – i verket Anmärkningar om helfvetesläran (1864) – att hårt kritisera\nläran om helvetesstraff och evig fördömelse. Människan erbjuds ständigt nya möjligheter till\nutvecklande av vad som i henne av Gud är nedlagt som möjlighet, däri ligger hennes drivkraft och\nbestämmelse och, inte minst, hennes moraliska plikt och skyldighet. Vägen till himmelriket blir\nsåledes hos Boström aldrig stängd. Skrifterna av hans hand är få och hans lära kom till uttryck\nfrämst inom universitetets seminarier. Till hans stora skara av lärjungar kan räknas bland andra\nViktor Rydberg och Pontus Wikner. \n\n\n\n\n\n\n |
343 | BrelinS | link Littbank | NaN | NaN | \n SALOMON BRELIN (1775–1830) inledde sin karriär i flottan redan som fjortonåring då han blev \nkadett på skeppet Konung Gustaf III under hertig Karls sjöexpedition. Den blivande konungen hyste \nstor uppskattning för Brelin och lät, år 1811, för dennes räkning inrätta en särskild \nslottsadjutantstjänst. Brelin har i sina ”Egenhändiga anteckningar 1809–1818” (utgivna av \nHenrik Schück och Oscar Levertin i Svenska memoarer och bref, 1900) givit en gripande skildring \nav den åldrade Karl XIII vid dennes resa till Strömstad 1814, där Brelin medföljde som kungens \nassistent. Bland anteckningarna finns också en av medkänsla präglad skildring av den 1809 avsatte \nGustav IV:s fångenskap på Gripsholm, där Brelin biträdde vid bevakningen. Efter Karl XIII:s död \nhamnade Brelin i ekonomiskt trångmål. Han tillbringade de sista åren av sitt liv som pensionär, \nsysselsatt med sina anteckningar. Formellt erhöll han 1826 avsked med överstes titel från \nflottans generalstab. \n\n\n\n\n\n |
344 | CajanderZ | link Littbank | NaN | NaN | \n ZACHARIAS CAJANDER (1818–1895) var till börden finländare, men under större delen av sitt liv \nbosatt i Sverige där han var verksam som agronom. Han skrev ett flertal läroböcker i konsten att \nbedriva jordbruk med speciellt intresse för mejeri, då han också uppfunnit en moderniserad smörkärna. \nCajander umgicks i kretsen kring Jönköpingsbladet och var en av C.J.L. Almqvists beundrare. \nTill den häftiga debatt som \nföljde på Almqvists publicering av Det går an bidrog Cajander med \ntvå skrifter: C.J.L. Almqvists ”Det går an”: uppfattad såsom en christlig idé af en finsk flicka: \njemte postscriptum eller några finska runor (1847) samt Några ord om qvinnans emancipation (1847). \nCajanders förespråkande för kvinnans rätt till frihet ansågs så radikalt att han åtalades och \nfälldes för tryckfrihetsbrott. \n\n\n\n\n\n |
345 | ChydeniusK | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL CHYDENIUS (1833–1864): ”den förres [Anders Chydenius] brorsons sonson, finsk fysiker, f. 1833, d. 1864 som filos. kandidat, utgaf en karaktäristik af J. F. Nervander (1860, i ’Joukahainen’), en afhandling Om utförbarheten af en gradmätning på Spetsbergen (1862, i Öfvers. af vet. akad:s förhandl.), Svenska expeditionen till Spetsbergen år 1861 (1865) m.m.”\n\n \n\n |
346 | CronhamnAF | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS FREDRIK CRONHAMN (1813–1886): ”den förres [Johan Peter Cronhamn] slägting, vitterhets-idkare, f. 1813, kyrkoherde i Lunds stift, har utgifvit en samling Lyriska dikter (2 h. 1834–41) m.m.”\n\n \n\n |
347 | EkelundJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JACOB EKELUND (1790–1840) revolutionerade historieboksgenren i Sverige.\n Under åren 1830 till 1870 var det i stort sett uteslutande hans mångtaliga\n verk som brukades i historieundervisningen. Ekelund sökte i framställningen\n av svunna tider och seder att gripa och fängsla läsaren genom livliga och\n fantasieggande skildringar som också blev mycket populära. Hans läroböcker\n kom dock så småningom att utsättas för kritik, framför allt för bristande\n noggrannhet och alltför vidlyftiga slutsatser. Ekelund skrev också, under\n olika signaturer, ett stort antal biografier, utgivna i samlingshäftena Svenskt\n pantheon (1832–36). Han var även verksam som skönlitterär författare – i\n Poetisk kalender (1819) återfinns exempelvis hans lilla skaldestycke ”Längtan” –\n samt översatte flera verk av bland andra Sir Walter Scott och även Friedrich\n von Schlegels Philosophie des Lebens (Lifvets philosophi, 1834). Under de sista\n åren av sitt liv, drabbad av ett själens mörker, vistades han på Danvikens hospital.\n August Blanche har skrivit om Ekelunds ”långa, krokiga och ständigt som ett rör\n sviktande gestalt”. Oavlåtligt av träskallar hånad för sitt osköna yttre hade han,\n skriver Blanche, ett ”hjärta av renaste guld”, ett ”snille av de ädlaste pärlor”. \n \n \n\n |
348 | EkmarckLA | link Littbank | NaN | NaN | \n\n LARS AUGUST EKMARCK (1785–1869) var ämbetsman med litterära drömmar\noch en mycket omtyckt gäst i sin samtids salonger; Malla Silfverstolpe skildrar\nhonom som en livande sällskapsmänniska. Ekmarck klev kors och tvärs över tidens\nlitterära rågångar och räknade såväl Geijer och Tegnér som Atterbom och Bremer\nbland sina vänner. Han skrev själv poesi, utan större framgång, och samlade sitt\nskönlitterära livsverk i volymen Dikter (1857). Sin största insats gjorde Ekmarck\ninom ramen för ”Sällskapet för nyttiga kunskapers spridande”, vilket bildades 1833\nefter engelskt mönster med syftet att, som ett uttryck för tidens sociala bildningsideal,\n”verka för arbetarklassens höjande i intellektuellt avseende”. Ekmarck var en av sällskapets\nstiftare och kom under mer än trettio år att vara dess sekreterare. Han var även redaktör\nför sällskapets publikation Läsning för folket, vars bidrag skulle vara ”lärorika för\nförståndet och uppbyggliga för hjärtat”. Spännvidden i tidskriften blev stor och sträckte\nsig från religiöst och moraliskt uppbyggliga texter över praktiska handledningar till ren\nunderhållning. Ekmarcks vidsträckta litteraturintresse och stora umgänge gjorde honom även\ntill en efterfrågad brevvän. Under åren 1840–60 höll därtill han och hans hustru en\nvälbesökt salong vilken, enligt vittnesmål, var sällsamt fri från tidens litterära strider;\ndetta möjligen som ett resultat av Ekmarcks synbarliga förmåga att se något värdefullt i\nallt och hos alla något värt att beakta. \n\n\n\n |
349 | ElmbladS | link Littbank | NaN | NaN | \n \nSIGRID ELMBLAD (1860–1926) ’var en produktiv författare och översättare. Hon tillhörde kretsen kring det av Ellen Key grundade Sällskapet Nya Idun.’\n |
350 | FredenheimCF | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FREDRIK FREDENHEIM (före adlandet Mennander) (1748–1803) ärvde av sin far, Carl Fredrik Mennander, ett stort intresse \nför romerska antikviteter. Sin ämbetsmannabana inledde han i Åbo hovrätt där han inskrevs 1765. \nSedermera flyttade han till Stockholm och kom att tjänstgöra i kanslirätten och utrikesexpeditionen. \nHans främsta intresseområde var dock konst och antikviteter och han blev rådgivande åt Gustaf III i \ndennes inköp av antika skulpturer och italiensk konst; samlingar vilka Fredenhiem också fick i \nuppdrag att ordna. Han kom också att i stor utsträckning intressera sig för de av Vatikanarkivets \nurkunder vilka rörde Sveriges historia. Genom sin vän och korrespondent Francesco Piranesi, son \ntill Giovanni Batista, kom han i förbindelse med Pius VI, som beviljade honom avskrifter av dessa \nurkunder. Samlingen gick om intet vid en brand vid akademibiblioteket i Åbo 1827, men finns ännu \nbevarad som kopior i Vitterhetsakademiens samling i Riksarkivet. Hösten 1788 fick Fredenheim tillstånd \natt genomföra utgrävningar på Forum Romanum och dessa kom att bli avgörande vid slutgiltig bestämning \nav platsens utsträckning. Finansiering skedde dessvärre genom försäljning av diverse påträffade \nfragment. Samma lättsinniga inställning till historiskt material uppvisade han för övrigt under \ntjänstgöring i Riksarkivet där han självsvåldigt berikade sin egen samling av sigill. Fredenheim \nutsågs till chef för det nya statliga konstmuseet 1792 (nuvarande Nationalmuseum) och gjorde på \ndenna post en stor insats vad gällde att på diverse slott och herresäten lokalisera och till museet \nsamla statens konstsamlingar. \n\n\n\n\n\n |
351 | GrubbeS | link Littbank | NaN | NaN | \n SAMUEL GRUBBE (1786–1853) var under större delen av sin levnad verksam som filosof vid \nUppsala universitet. Under åren 1813–26 innehade han professuren i logik och metafysik; därefter, \nåren 1827–40, professuren i etik och politik. Han gjorde sig känd för sina föreläsningsserier, \ntill dels postumt utgivna, i vilka han kom att behandla snart sagt hela filosofins forskningsfält. \nGrubbe ägnade sig framför allt åt den religiösa erfarenheten och dess roll som sammanbindande \nkraft i den mänskliga kulturen. I sitt av sorgfällig systematik präglade tänkande sammanbinder han \nde inom förnuftet framträdande idéerna om det absolut sanna, goda och sköna, behandlade inom den \nteoretiska, praktiska och estetiska filosofin, med kulturformerna vetenskap, moral och konst. \nDet mänskliga förnuftet blir därvid för Grubbe relativt visavi ett absolut förnuft, en spegling av \nett absolut urväsende, en oändlig moralisk intelligens, om vilken människan, i sin religiösa \nerfarenhet, äger kännedom. På så sätt sammanställer Grubbe platonsk idélära, kristen gudstro och \ntranscendentalfilosofi. Han invaldes som ledamot av Svenska Akademien 1830 och publicerade, i dess \nhandlingar, en av sina få i livstiden utgivna studier – ”En blick på utvecklingen af de filosofiska \nundersökningarne om det sköna och konsten under det senast förflutna halfva århundradet”. \n\n\n\n\n\n |
352 | HedbornS | link Littbank | NaN | NaN | \n \nSAMUEL HEDBORN (1783–1849) skrev redan som tioåring sin första psalm.\nFemton år gammal skrevs han in i Linköpings lärdomsskola för att börja\nstudierna till präst. En dag då han vandrar omkring på kyrkogården därstädes\nfår han syn på en yngling i färd med att klä en dödskalle med blommor; det\när P.D.A. Atterbom och de båda knyter där en vänskap som skall vara livet ut.\nUnder sina gemensamma studier i Uppsala kom de att bilda föreningen Musis Amici,\nsom sedermera blev det litteraturhistoriskt viktiga Auroraförbundet. Efter att\nunder ett år ha arbetat som präst drabbades Hedborn av en djup depression, under\nvars mörka stjärna han i många månader kom att föra en rotlös och vilsen tillvaro.\nUnder konvalescensen från sjukdomen år 1811, det han kallade sin ”kristliga korsskola”,\nskrev han de flesta av sina psalmer. Sitt genombrott som psalmdiktare fick han med\nhäftet Psalmer (1812). Ett tiotal av Hedborns psalmer intogs även i 1819 års psalmbok,\ndär han var en viktig medarbetare till Johan Olof Wallin. Hedborn publicerade under\nåren 1812–20 också ett flertal dikter i Poetisk kalender. Han bidrog även till tidskriften\nPhosphoros med såväl\n Sonnetter som\npsalmer.\nÅr 1835 gav han ut samlingsvolymen Minne och poesi, vilken omfattar såväl verk ur hans psalmdiktning\nsom mer profana alster. Boken inleds med en poetisk självbiografi där Hedborn\nskildrar sin fattiga uppväxt och de prövningar som slutligt ledde fram till det\nliv i Herrens tjänst som han, redan från barndomen, eftersträvat. \n\n\n\n |
353 | HermanssonMvon | link Littbank | Q5802535 | Q5802535 | \n\n\n MATTHIAS VON HERMANSSON (1716–1789) fick 1738 anställning som sekreterare vid svenska \n beskickningen i Sankt Petersburg. Redan då hade han siktet inställt på maktens innersta kretsar, \n där han också kom att befinna sig under hela sitt verksamma liv. Han tog säte på riddarhuset 1746 \n och blev vid 1751–52 års riksdag utsedd till ledamot av sekreta utskottet. Hermansson blev en av \n hattpartiets främsta krafter, och en av Axel von Fersens närmaste män. Han gjorde sig bland annat \n bemärkt under striden om kungens rätt att tillsätta guvernörer för de kungliga barnens uppfostran. \n Hermansson riktade i sammanhanget hård kritik mot Olof von Dalin, kronprinsens informator, vilken \n han såg som en fara för rikets säkerhet då denne uppvisade bristande vördnad för Gud och \n fosterlandet, och Dalin fick också lämna hovet. Hermansson utsågs 1759 till statssekreterare \n för utrikesärendena och blev drivande bakom fredsslutet med Fredrik II av Preussen. 1767 blev \n han president i kammarkollegiet, där han snart kom i konflikt med mössregeringen och blev en av \n de ledande hattar vilka låg bakom mössornas utrensning ur regeringen 1769. Dock avsattes han 1772 \n av de ånyo i maktposition rådande mössorna. Vid Gustaf III:s statsvälvning samma år kom han åter \n till regeringen, som kungens troman. Gustaf III satte stort värde på Hermanssons driftighet och \n erfarenheter inom rikets styrning och kallade honom även till ledamot av Svenska Akademien vid \n dennas instiftande 1786. Sedermera kom Hermansson att rikta skarp kritik mot Gustaf III, inte \n minst i skriften Reflexioner öfver Sveriges svåra belägenhet vid 1789 års början, som fick stor \n spridning och även översattes till danska. \n\n\n\n |
354 | HumbleJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JULIUS HUMBLE (1835–1918): ”pedagog, f. 1835, rektor vid lärarinne-seminariet i Stockholm, har författat skrifter om Vår tids ungdomsläsning, Om kongl. seminarium för bildande af lärarinnor (1874), Rättstafningsreformen och svenska akademien, tre uppsatser (1876) m.m. samt redigerat en samling Sagoböcker för barn (från 1883).”\n\n \n\n |
355 | KullbergC | link Littbank | NaN | NaN | CARL ANDERS KULLBERG (1815–1897), översättare. \n |
356 | LinderN | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n NILS (eg Nicolaus) LINDER (1835–1904) hade en framträdande roll i sin samtids kulturliv \n och –debatt. Som språkman gick han i ett par artiklar, publicerade vid 1860–talets slut, \n till angrepp mot Svenska Akademien som, menade han, hade försummat sitt viktigaste uppdrag – att \n ge ut en ordbok över svenska språket. Linder ansåg att Akademien borde upplösas och ersättas \n med en ordboksredaktion. Han var vid tiden känd som en reformernas man, stod nära Viktor Rydberg, \n verkade i liberal anda och tog bland annat parti för Strindberg under Giftas-processen. Under \n slutet av 1800-talet kom han dock att närma sig en mer konservativ hållning, och kom också att \n stå Svenska Akademien närmare genom sin frändskap med Carl David af Wirsén och Gustaf Retzius. \n Linder hade i broschyren Svenska språket i modern diktkonst (1902) riktat hård kritik mot främst \n Verner von Heidenstam, men \n också Ellen Key och Oscar Levertin. Avsikten var att hindra den nya \n generationen skriftställare – vars ledare Heidenstam var – att ta plats i Svenska Akademien, \n där Wirsén orubbligt höll dörren stängd. I synen på språket stod också Linder långt ifrån \n nittiotalisternas litteratur. Han höll fram ett äldre, lagbundet skriftspråk, en högsvenska, \n som det ideal den bildade skribenten borde eftersträva; de strikta reglerna för detta språk \n hade han slagit fast i Regler och råd angående svenska språkets behandling i tal och skrift (1882). \n På Heidenstams sida i striden slöt bland andra den blott nittonårige Fredrik Böök upp med \n motbroschyren Skald och skolmästare (1902). Sin största insats gjorde Nils Linder som \n initiativtagare till den första svenska uppslagsboken – Nordisk familjebok – som han under \n åren 1875 till 1881 redigerade. Möjligen bidrog också hans kritik till att Svenska Akademiens \n ordboksarbete tog fart genom inrättande av en särskild ordboksredaktion. Efter Linders bortgång \n inköpte också Svenska Akademien hans egen samling av språkprov. \n\n\n\n |
357 | MennanderCF | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FREDRIK MENNANDER (1712–1786) fick som ung man privatundervisning av Carl von Linné och\nblev sedermera dennes vän och lärjunge även vid Uppsala universitet. Han utnämndes till professor\ni fysik och prästvigdes samma år – 1746 – och kom alltigenom sitt yrkesverksamma liv att med samma\nidoghet ägna sig åt såväl naturvetenskaperna som sitt prästämbete. I upplysningstidens anda kom han\ndärvid att förena en naturvetenskaplig och en teologisk världsåskådning. Större delen av sitt liv\ntillbringade han i Åbo, där han också var biskop. Han ledde där den kommitté vilken 1758 färdigställde\nen ny upplaga av finska bibeln. Vid utnämnandet till ärkebiskop 1775 flyttade han till Uppsala och\nvar då även verksam som ordförande i bibelkommissionen. Som vetenskapsman intresserade sig Mennander\nmycket för nyttjandet av de svenska naturtillgångarna. I sin verksamhet som biskop var det framför\nallt fattigvård och sjukvård samt nykterhetsfrågor som låg honom närmast hjärtat. Som riksdagsman\ni prästeståndet gjorde han sin mest uppmärksammande insats vid 1760/62 års riksdag då han höll ett\nbrandtal för fred vilket ledde till riksdagens beslut att söka nå fredsslut i pommerska kriget. \n\n\n\n\n\n |
358 | MurbergJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN MURBERG (1734–1805) var en av det svenska skolväsendets första stora reformatorer. \n Hans år 1774 framlagda förslag till omdaning av undervisningsväsendet, i vilket han bland annat \n menade att svenskan skulle ges lika ställning med latinet, ansågs i förstone alltför genomgripande, \n men kom sedermera att ligga till grund för reformeringen och moderniseringen av den svenska skolan. \n Murberg var också en framträdande språkforskare. Som ung hade han tjänstgjort som amanuens hos \n Johan Ihre och biträtt vid dennes ordboksarbeten. Murberg, som genom några tillfällighetsdikter \n vunnit Gustaf III:s intresse, fick av kungen uppdraget att översätta Racines Athalie (som \n uruppfördes på svenska i mars 1776), och valdes 1787 in som en av de första ledamöterna i \n Svenska Akademien, där han för övrigt höll sitt inträdestal över ämnet ”svenska \n språkets kynne”. I Akademiens arbete med en ordbok över det svenska språket kom också Murberg \n att bli en av de flitigaste skribenterna. Även i Kungl. Vitterhets, Historie och Antikvitets Akademien, \n instiftad 1753 av Lovisa Ulrika, blev han en driftig ledamot och publicerade i dess hägn ett \n flertal kulturhistoriska uppsatser, bland vilka kan nämnas Historiska anmärkningar om sv myntet \n och myntningen under konung Gustaf I:s regering (1795) och Anmärkningar, om krutets ålder och \n bruk i allmänhet, och i synnerhet i Sverige (1795). \n\n\n\n |
359 | NordinC | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n CARL GUSTAF NORDIN (1749–1812) blev i sin tid en av prästeståndets mest omtalade representanter. \n Han stod Gustaf III nära, verkade bland annat för dennes reglering av de prästerliga \n befordringsärendena 1786 och ställde sig som en av prästeståndets ledargestalter på kungens \n sida mot adeln vid riksdagen 1789. Han valdes också in som en av de första ledamöterna \n i Svenska Akademien 1786. Många kom att kritisera Nordin för hans, möjligen av egen \n vinningslystnad präglade, oryggliga lojalitet mot kungen. Av Johan Wingård kallades han en \n ”liten smidig trapplöpare”. Johan Henric Kellgren såg honom som en ”mörksens ande”. Än hårdare \n ord brukade Axel von Fersen som menade att Nordin lagt ”första grunden till allt det onda” som \n kom att drabba adeln. Nordins levnadsbana ändrades också drastiskt i och med Gustaf III:s död. \n Han förvisades från Stockholm till Härnösand och beordrades ägna sig åt sitt därvarande pastorat. \n Trots missmod gjorde Nordin också stora insatser för befolkningen i sitt stift. Han gjorde flera \n resor i sin omsorg om allmogens förhållanden, anlade ett tryckeri i Härnösand och lät översätta \n Bibeln till samiska. Nordin var även en stor handskrifts- och boksamlare. Hans bibliotek lär ha \n varit landets vid tiden största i privat ägo. \n\n\n\n |
360 | NordinJG | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN GABRIEL NORDIN (1835–1886): ”typograf, f. 1835, boktryckerifaktor i Stockholm, har utgifvit Svensk ordbok med angifvande af ordens härledning (1870, anon.), Handbok i boktryckarekonsten (1881) och Svensk boktryckerihistoria 1483–1883 (1883–84), tills. med G. E. Klemming).” \n |
361 | PersonneJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN (JOHN) WILHELM PERSONNE (1849–1926) var teolog och präst samt ledamot\nav 1773 års Bibelkommission; en kommission tillsatt av Gustaf III och vars arbete inte\nkom att avslutas förrän 1917. Personne gav ut flera teologiska verk; här kan nämnas\nViktor Rydbergs ”Bibelns lära om Kristus” granskad av J. P.(1880) samt Nya Testamentet\nmed förklaringar (3 band, 1915–16). Störst ryktbarhet har han vunnit genom sitt angrepp\npå August Strindberg. Som lektor vid Högre latinläroverket å Norrmalm i Stockholm och\nsom föreståndare för Wallinska flickskolan tyckte sig Personne se tecken till en utbredd\nosedlighet hos samtidens ungdom. Detta kom han att till dels lägga åttiotalisterna och\ndå särskilt Strindberg och dennes litteratur till last. I akt och mening att stävja det\nhan såg som immoraliska tendenser gav Personne ut skriften\nStrindbergs-litteraturen och\nosedligheten bland skolungdomen (1887), rubricerad som ett upprop till föräldrar, fostrare\noch styrande. Personne var även en flitig skribent i Nordisk familjebok där över\nfemhundra artiklar, signerade J. P., har flutit ur hans penna. \n\n\n\n |
362 | ProcopéH | link Littbank | NaN | NaN | \n HJALMAR PROCOPÉ (1868–1927), född i Helsingfors, debuterade 1900 med samlingen Dikter. Sin författargärning kom han att ägna lyriken och dramatiken i ett tiotal diktsamlingar och flera skådespel. Sina starkaste litterära influenser fann han hos Fröding, Heine och Tavaststjerna. Som lyriker kom han mest till sin rätt i den kosmiska visionens diktning, i samlingar som Mot öknen (1905), Röda skyar (1907) och Under stjärnorna (1913). Procopé skrev även patriotiska dikter i skuggan av det ryska förtrycket. Som dramatiker var folklustspelen hans mest framgångsrika genre; här kan nämnas Galgfåglar (1914) och Tvillingarna från Borgå (1916). En insats som skådespelare gjorde Procopé i den av Karl Emil Ståhlberg regisserade stumfilmen Margaretaa ajetaan takaa (1912) där han iklädde sig rollen J. W. Goethe. \n\n\n\n\n\n\n |
363 | RydbergCA | link Littbank | Q18245534 | Q18245534 | \n \nCARL AUGUST RYDBERG (1824–1872) föddes i Jönköping och sattes som tioåring\ni bagarlära sedan föräldrahemmet upplösts efter moderns död. Kom 1846 som\ngesäll till Växjö, var aktiv i ortens bildningscirkel, publicerade dikter –\nspråkligt rättade av hans mer studerade lillebror\nViktor –\ni lokalpressen och uppmärksammades av Jönköpingsbladets radikale redaktör\nJohan Sandwall. Flyttade 1848 till Jönköping, startade bageri och fick hos\nSandwall tryckt ett häfte Politiska och lyriska qväden af en arbetare.\nDe lyriska kvädena besjöng kärleken, våren och hembygden, medan de politiska\ngav uttryck åt en revolutionär kristen liberalism; stilmässigt var de påverkade\nav Geijer och Tegnér. Den anonyma ”arbetaridentiteten” var speciell för boken;\ni tidningarna hade han använt signaturen C. A. Rbg. Sedan försöket att\ndriva egen rörelse misslyckats omskolade han sig till folkskollärare, gjorde\nmed hjälp av Torsten Rudenschöld och S. A. Hedlund en god karriär och slutade\nsom folkskoleinspektör för Göteborgs och Bohus län. Nekrologen i GHT nämner\nhans liberala ideal och pedagogiska engagemang men inget om hans poetiska försök. \n\n\n\n |
364 | ScheeleF | link Littbank | NaN | NaN | \n FRANS VON SCHÉELE (1853–1931): ”den förres [Knut Henning Gezelius von Schéele] kusins son, kritiker, f. 1853, docent vid Upsala högskola, har utgifvit några smärre kritiska arbeten.” \n |
365 | SprengtportenJM | link Littbank | NaN | NaN | \n JAKOB MAGNUS SPRENGTPORTEN (1727–1786) var, redan från unga år, en av rikets mest namnkunniga \nmilitärer. Under Pommerska kriget (1757–62) fick han rykte om sig att vara en av arméns skickligaste \nofficerare. Han bildade och ledde den så kallade Sprengtportenska frikåren som segrade vid \nNeuensund 1761 samt erövrade Malchin. Efter fredsslutet ingick han i fästningskommissionen för \nFinland och räknades som en av hattarnas ledande män. Våren 1772 bildade han riksdagsklubben \n”Svenska botten” vilken samlade adelsmän som ville störta ståndsväldet. Sprengtporten organiserade \nsamma år den finska militärrevolt som utgjorde första steget i Gustaf III:s statskupp. Han utnämndes \ntill generallöjtnant och till överste för Livgardet samt blev sedermera ansvarig för fästningsarbetena \ni Finland. Med tiden kom Sprengtporten dock att känna en allt större missbelåtenhet med de verkningar \nrevolutionen givit till resultat. Han ansåg sig heller inte ha fått det erkännande han menade sig \nvara värd för sin roll i densamma. Andra förvecklingar inom militären, där Sprengtporten ansåg \nsig motarbetad, ledde till hans avskedsansökan 1774 och hans växande avsky för kungen, vilken \nhan ansåg levde ett alltför utsvävande och flärdfullt liv. Sprengtporten slutade sina dagar \ni enslighet, sysselsatt med sin oavslutade självbiografi, delar av vilken finns utgivna av \nHenrik Schück och Oscar Levertin i Svenska memoarer och bref (1904). \n\n\n\n\n\n |
366 | StrandbergCG | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL GUSTAF STRANDBERG (1825–1874): ”den förres [Karl Vilhelm August Strandberg] kusin, vitterhetsidkare, f. 1825, d. 1874 som justitieråd, författade Efterbildningar från Horatius (bel. af sv. akad. 1849), Efterbildningar från Anakreon (tr. 1862), poetiska minnesrunor (öfver Esaias Tegnér m. fl.) och åtskilliga smärre dikter. Hans Samlade vitterhetsarbeten utgåfvos 1874 af F. Sander. Led. af sv. akad. 1869. Som jurist utgaf S. en upplaga af våra grundlagar (1866).” \n |
367 | ThomanderJH | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN HENRIK THOMANDER (1798–1865) var biskop, professor, översättare, författare\noch tillika ledamot av Svenska Akademien (1855–65), som också tilldelade honom sitt\nstora pris för vältalighet för hans predikosamling Predikningar öfwer alla årets\nsön- och högtidsdagars evangelier (1849).\n\nBland hans översättningar märks flera av Shakespeares dramer liksom Byrons Manfred,\nAristofanes Molnen och Voltaires Brutus. Han skrev också flera teologiska\nverk och utgav tillsammans med ärkebiskop Henrik Reuterdal den tongivande Theologisk\nquartalskrift (1828–42).\n\nThomander beskrevs av sina samtida som mångbegåvad, stridbar och energisk.\n\nHans brevväxling med Carl Fredrik Dahlgren\nutgavs av Arvid Ahnfelt i tre delar 1878–79. Thomanders efterträdare i Svenska\nAkademien, Gustaf Ljunggren, framhöll i sin minnesteckning det gåtfulla i hans\npersonlighet, den underliga blandningen av skämt och allvar.\n\n \n\n\n\n |
368 | TroilUvon | link Littbank | NaN | NaN | \n UNO VON TROIL (1746–1803) prästvigdes 1773 och hans prästerliga bana blev osedvanligt rask och \nstadigt uppåtstigande. Redan 1786 utnämndes han till ärkebiskop. En del av bakgrunden till den snabba \nbefordringsgången torde sökas i det faktum att Gustaf III gärna gav företräde åt adliga präster, \nsamt att von Troil även visat stort intresse för upplysningens idéer vilka låg kungen varmt om hjärtat. \nUnder åren efter examen i Uppsala hade von Troil företagit en längre resa i Europa och då bland annat \nsatt sig i förbindelse med Rousseau, Diderot och d’Alembert. Von Troil besökte även Island, vilket \nhan sedermera skildrade i det till flera språk översatta verket Bref rörande en resa till Island (1777). \nHan kom att stå Gustaf III nära under hela dennes liv, fanns vid konungens dödsbädd och höll också \nlikpredikan över honom. Som ärkebiskop intresserade sig von Troil främst för fattigvård och \nundervisningsväsende. Han arbetade också ihärdigt med allmänkyrkliga frågor, framför allt med ny \npsalmbok och ny kyrkohandbok. 1793 utkom såväl hans Förslag till kyrkosånger för Svenska församlingen \nsom Förslag till en ny kyrkohandbok, båda präglade av hans önskan att modernisera det kyrkliga \nspråkbruket. För den hävdvunna liturgin hade han dock den största vördnad och tack vare honom fick \ndenna förbli förhållandevis orörd i Svenska kyrkan även under upplysningens tidevarv. Han var även \nen sorgfällig forskare inom kyrkohistorien och utgav det gedigna verket Skrifter och handlingar till \nuplysning i svenska kyrko– och reformations–historien (5 band, 1790–91). Hans ”Själfbiografi och \nreseanteckningar” finns publicerade i den av Henrik Schück och Oscar Levertin\nutgivna Svenska memoarer och bref. \n\n\n\n\n\n |
369 | WahlströmP | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR WAHLSTRÖM (1776–1854) var under många år i diplomatisk tjänst som attaché vid svenska \nbeskickningen i Paris, vid konsulat i Italien och som chef för rikståthållarens kansli i Norge. \nHans Bref till en vän under en Resa i Landsorterna (1800), utgiven anonymt, är en nyckelroman där \nberättaren företar en resa från Stockholm till Dalsland, där Wahlström själv var född. Romanens \ntendens är att framhålla det enkla livet på landet som överlägset det konstlade livet i huvudstaden. \nNågot annat större skönlitterärt verk kom inte ur Wahlströms penna. Däremot översatte han flera \nverk av August Lafontaine. \n\n\n\n\n |
370 | WingårdJ | link Littbank | Q6244269 | Q6244269 | \n\n\n JOHAN WINGÅRD (1738–1818), prästvigd 1766, blev 1769 hovpredikant hos kronprins Gustaf \n och 1773 överhovpredikant och biktfader hos änkedrottning Lovisa Ulrika. Han var en av sin \n tids mest uppburna predikanter och ojämförligt omtyckt såväl av änkedrottningen som av \n Gustaf III; deras försoning vid änkedrottningens dödsbädd lär ha varit Wingårds förtjänst. \n Av Gustaf III gavs han 1780 biskopssätet i Göteborg, där han blev känd för sitt goda hjärta, \n om än tidvis kritiserad för att söka alltför mycket makt i form av flera pastorat. Han utsågs \n också av kungen till en av de första ledamöterna då Svenska Akademien instiftades 1786. \n\n\n\n |
371 | EdfeltJ | link Littbank | NaN | NaN | \n När jag som ung kulturjournalist på Helsingborgs Dagblad år 1993 sökte upp JOHANNES EDFELT (1904–1997) på hans och hustrun Britas sommarviste, Gamlegården i Ramlösa, inledde jag med fråga hur det kändes att fira 70-årsjubileum som författare. Edfelt slog omedelbart ifrån sig: ”Ja, den där debutsamlingen! Den skulle jag aldrig ha gett ut. Jag var alldeles för ung och oerfaren.” \nDet var inte den mest lyckade inledningen på vad som ändå blev en bra intervju, men så imponerad jag blev av den gamle Edfelts samvetsgrannhet. Det rörde sig inte om koketteri, Gryningsröster som utkom på det socialdemokratiska Framtidens förlag år 1923 är verkligen en svag och opersonlig bok. Edfelt började hitta fram till ett mer eget uttryck med samlingar som Unga dagar (1925) och Ansikten (1929), men det var egentligen först när tidshändelserna gav konkretion åt hans existentiella oro som Edfelts traditionellt metriska och rimmade dikt fick en högre grad av angelägenhet. \nEdfelt var tyskorienterad i sin läsning och hade en omfattande klassisk bildning, vilket bidrog till att han tidigare och starkare än många reagerade mot den nationalsocialistiska brutaliseringen av tysk politik och kultur, särskilt efter maktövertagandet 1933. Den stort anlagda diktsamlingen Högmässa (1934) gav röst inte bara åt författarens ångest över utvecklingen utan också åt en tro trots allt på förnuft, medmänsklighet och kärleken som räddande kraft. Kantaten Järnålder, vilken uppfördes som körverk 1937 till musik av Hilding Rosenberg, bärs av ett omisskännligt allvar men återfaller till viss del i allmänt hållen retorik. Edfelt var nu Bonnierförfattare med såväl status som genomslagskraft, och hans roll som tidsvittne och inflytelserik antinazist under 1930- och 1940-talen är viktig. \nJohannes Edfelt, pessimist till sin natur men aldrig misantrop, lät sig inte förledas av efterkrigsårens förhoppningar om en ny värld i tecknet av den snabba ekonomiska tillväxt vilken hade krigsindustrin som fundament. Bråddjupt eko (1948) speglar fortsatt sin tid, men här vågar Edfelt också bli mer självbiografisk och låta det egna jaget träda i tydligare relation till sin omvärld. Det hade hans dikt gott av, och när han från början av 1950-talet också förnyade sin form genom att anamma prosadikten i Baudelaires och Aloysius Bertrands efterföljd blev han en mycket framstående poet. \nParallellt med det egna författarskapet bedrev Edfelt en omfattande kritisk verksamhet och var inte minst en flitig diktöversättare, den formsäkraste vi haft vid sidan av Erik Blomberg. Bland de poeter han översatt finns Georg Trakl, Nelly Sachs, Gottfried Benn, Ingeborg Bachmann, Ezra Pound och T.S. Eliot. Edfelts egen bundna vers är mer diskret än virtuos, han håller sig huvudsakligen till jambisk vers i fyrradiga, korsvis rimmade strofer. Den formella enkelheten kan ge en remarkabel pregnans åt hans dikt: ”en ängslans virtuos om någon” har Lasse Söderberg kallat Edfelt och syftar då lika mycket på dikternas innehåll som form. Med prosadiktens större rikedom på detaljer, varierade rytmer och drag av berättande vidgades ramen för Edfelts poesi på ett mycket fruktbart sätt. \nJohannes Edfelt var verksam in i det sista. På Gamlegården fick jag lyssna till en nyskriven prosadikt (den fick plats i hans finalsamling Brännpunkter från 1996) om att som gammal man klippa sina tånaglar. Farbror Johannes skrockade belåtet åt sitt ämnesfynd; dikten är naturligtvis inte någon humoresk. Så långt han hade kommit från den yngling som inte hade annat än sin egen ambition att tillgå och skrev välmenade men konturlösa dikter med titlar som ”Sång till livet” respektive ”Ångesten”. Det lönade sig att vara författare i mer än sju decennier. \n |
372 | ÖstmanK | link Littbank | NaN | NaN | \n\n KARL ÖSTMAN (1876–1953) föddes 1876 i Ångermanland men flyttade ganska snart till Medelpad och Sundsvallstrakten som var en riktig ”guldkust” vid den här tiden tack vare den expansiva träindustrin. Östman arbetade från unga år och hans arbete innebar en del kringflackande och till och med en kort sejour till Murmansk-kusten. \nSåsom arbetartraditionen bjöd vid sågverken, var man beroende av de olika årstiderna då de inbjöd till olika arbeten. Under den isfria tiden var det brädgårdar, sågverk och kapverk som var arbetsgivaren. Men när isen lade sig var man dömd till arbetslöshet eller att ge sig ut i skogarna för att hugga träd. \nUnder dessa förhållanden inledde Karl Östman sin bana som författare. Östman berättar själv om sitt författarskap: ”- Hur jag kunnat bli författare är mig också en gåta. Det litterära arbetet var lika svårt som att hugga sig fram i berg med primitiva verktyg redan från början, och så är det väl ännu. Men på sågverken såg och kände jag mycket av den orättfärdighet och det förtryck över folket, som manar starkt till protester, och någon lust att ’spela upp’ hade jag i blodet kanske.” Karl Östman levde ett ”dubbelliv” skulle man kunna säga: ont slitande sågverksarbetare på dagarna, ont slitande författare på nätterna. \nÅr 1936 skadade sig Karl Östman svårt. Han föll ner från en stabbe – upplag av virke, cirka sex meter hög - och kunde på grund av sviterna från skadan inte fortsätta att arbeta vid sågverket. Vid denna tid hade han publicerat böckerna Pilgrimer (1909), En fiol och en kvinna (1912), Hunger (1916) och Den breda vägen (1923). Karl Östman var även flitig skribent i dagspressen, samt att han publicerade noveller enbart för tidningarna. Han dog 1953. \n \n \n |
373 | KochM | link Littbank | NaN | NaN | \n MARTIN KOCH (1882–1940) fick i stora stycken en småborgerlig uppfostran, men studietiden (som avslutades utan examen)\nkom att utgöra ett slags brytpunkt. Kring sekelskiftet 1900 arbetade han som målarlärling, och 1904 började han studera\nvid Konstakademien: han ville bli ”konstnär-artist-skald eller musiker”. Efter några år gav\nhan upp konstnärsbanan; genom sitt engagemang i den socialdemokratiska ungdomsrörelsen – och\ngenom nykterhetsrörelsen, där han också var aktiv – kom han alltmer i kontakt med de människor och de motivkretsar\nsom snart skulle komma att prägla hans författarskap. Koch debuterade som författare i bokform 1911,\noch redan med romanen Arbetare (1912) hade han etablerat den tematik och den litterära stil som kom att\nbli hans. Jämsides Gustav Hedenvind-Eriksson blev Koch en av de första betydande arbetarförfattarna i Sverige.\nFöregångare fanns (som Alfred Kämpe), men efterföljarna blev desto fler: här kan nämnas Maria Sandel, Harry Martinson, Moa\nMartinson, Ivar Lo-Johansson. Kochs mer betydande verk skapades alla under 1910-talet, och till dessa kan, förutom Arbetare,\n också Timmerdalen (1913) och Guds vackra värld (1916) räknas. Under större delen av 20-talet bodde Koch i Paris och\nförsörjde sig där delvis som skribent för Social-Demokraten. Men de litterära framgångarna hörde nu till det förflutna. 1928\nflyttade han åter till Sverige, till Hedemora, där han vid sidan av sitt författarskap drev ett pensionat tillsammans med sin hustru.\nNär Thorsten Jonsson gav ut Kochs valda verk i sju band efter författarens död 1940 var det en bekräftelse på författarskapets stora betydelse\nför arbetarlitteraturens framväxt: den yngre generationen återupprättade hans rykte.\n \n\n\n |
374 | BauerJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHN BAUER (1882-1918) är trollskogens uttolkare. Med linjemässig precision och\ndovt mättade färger frammanar han - som ingen annan - de mörka skogarnas melankoliska\noch groteska nätter. Likt den samtide Ivar Arosenius\nkom Bauer att teckna fram en värld vid sidan av den verkliga, men där Arosenius närmade sig sin värld genom det\nenkla och synbart oförställda uttrycket, skapade Bauer ett skuggornas rike där sagoväsen\noch troll avtecknade sig mot de mörka fälten och de böljande formerna genom en exakt men\nalltid sensuell lek med ljus och skugga. Som illustratör till Bland tomtar och troll\n(1907 och framåt) nådde Bauer en stor och tacksam publik, och än idag är det genom hans\nsuggestiva bilder som den svenska trollskogen betraktas. \n\n\n\n |
375 | BotvidiJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\t JOHANNES BOTVIDI (1575–1635): ”predikant, salmist, f. 1575, d. 1635 som biskop i Linköping, utgaf Jubelpredikningar i Stockholms slottskyrka (1621), Likpredikan öfver Konung Gustaf Adolf (1634, 2:dra uppl. 1832) och andra predikningar, som väckte stort uppseende. Han skref äfven salmer.”\n\n\n\n \n\n |
376 | KræmerV | link Littbank | NaN | NaN | \n\n VERA VON KRÆMER (1878–1940): ”Vera von Kræmer var en mångsidig publicist och författare i början av 1900-talet. Vera von Kræmer föddes 1878 i Visby. Under den tidiga barndomen bodde hon i Visby och Småland. När hon var i skolåldern flyttade hon med brodern och modern Anna Jäderin (senare gift Anna Branting) till Stockholm. Där tog hennes mor ut skilsmässa från dåvarande maken och de båda barnens far, löjtnanten Gustaf von Kræmer. Modern gifte om sig med Hjalmar Branting, ledande inom svensk socialdemokrati. Vera von Kræmers uppväxtmiljö från och med skolåldern kan därmed beskrivas som en familj mitt i stadens intellektuella och politiska elit. Hon har själv berättat om familjens liv, i bland annat Brantings på Norrtullsgatan, 1939. Vera von Kræmers första äktenskap med Boo Hjärne varade bara några år och slutade olyckligt på grund av ekonomiska problem. Efter skilsmässan från Hjärne flyttade hon 1905 samman med Hugo Lindblad, en man hon träffat i journalistsammanhang. De gifte sig först 1924 sedan de tagit ett fosterbarn, Greta-Lisa, som paret också adopterade.”\n\n |
377 | MörkJH | link Littbank | NaN | NaN | \n JACOB HENRIK MÖRK (1714–1763): ”romanförfattare, poet, f. 1714, blef 1734 student i Upsala, lefde derefter på informationer och kallades 1743 att tillträda ett patronelt pastorat i ärkestiftet. Död 1763. M. är märklig såsom Sverges förste romanförfattare. Hans bägge romaner, Adalriks och Göthildas äfventyr (1742–45, 2:dra uppl. 1780) och Thecla, eller den bepröfvade trones dygd (1749–58), ega åtskilliga vackra skildringar samt utmärka sig genom en god och klangfull prosa, ehuru de för oss äro nästan onjutbara genom sin bredd och sin moraliserande tendens. M. författade äfven en fortsättning på den ofullbordade romanen Asiatiska Banise (öfvers. från tyskan af A. Rosvall). Hans öfriga vitterhetsarbeten, alla mindre betydande, äro Målningar på menniskliga sinnen (1754), En hjeltes beskrifning (1755), ’tankespelet’ Eugenia eller den förvillade välmeningen (1757), poemet Enigheten (s. å.) och åtskilliga tillfällighetsstycken. Några af honom skrifna åminnelsetal blefvo likaledes tryckta. Led. af vet. akad. 1749. M. har gjorts till föremål för poetisk behandling af U. S. Strussenfelt, i romanen Sveriges förste romanförfattare (1853).”\n\n\n\n \n\n |
378 | NeanderE | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n EVA NEANDER (1921–1950) började sin skribentbana på Västgöta-Demokraten i Borås,\ndär hon arbetade som korrekturläsare, men även skrev kåserier, filmkritik och dikter.\nMed novellen ”Vilse” vann hon förlaget Åhlén & Åkerlunds novelltävling 1945. Hon\nutvidgade berättelsen till debutromanen Dimman (1946). Huvudperson är där den unga\nBitte som upplever sig vara skild från världen av en, på samma gång skrämmande och\nskyddande, dimma. Genom denna dimma gestaltar Neander den stundtals motstridiga önskan\nom att höra till en gemenskap, men ändå vara sin egen. Bitte känner förakt för sina\nmedmänniskor, men också kärlek. Utanförskapet ger frihet, men leder också till ensamhet.\nTematiken återkommer i romanen Staden (1947), där flera kvinnoöden skildras utifrån\nfrihetens och anpassningens dilemma. Kvinnans bundenhet vid hemmet och hemarbetet och\nfrustationen över att inte själv kunna påverka sitt liv eller fullt ta del av livets\nalla möjligheter kommer här till starkt uttryck i skildringar av kärlekslösa och fjättrande\näktenskap. Även i novellsamlingen Nattljus (1949) står det olyckliga äktenskapet i fokus.\nKvinnan är dömd att välja någon av de färdiga roller som står henne till buds; instängd i\nett äktenskap där hon snart blir en hemmets bittra fånge eller självständig i yrkes– och\nkärleksliv och därmed utsatt för omgivningens hån och misstänksamhet. Strävan efter frihet\noch den ångest denna strävan medför är, som hos flertalet 40–talister, ett återkommande\ntema i Neanders författarskap. Hon utgav även diktsamlingen Död idyll (1947), där man anar\nett inflytande från Karin Boye, som på många sätt framstår som Neanders lyriska föregångare.\nEva Neander efterlämnade den ofullbordade romanen ”Vattnet” samt ett antal dikter och noveller;\ntexterna samlades i volymen Lilla bror och lilla syster, vilken utgavs postumt 1951.\nHennes författarskap låg länge som höljt i glömska, men har under senare år fått en\nvälförtjänt renässans. \n\n\n\n |
379 | RuniusJ | link Littbank | Q1692077 | Q1692077 | \n JOHAN RUNIUS (1679-1713) var, under sin korta levnad, en mycket ansedd\ntillfällesdiktare vars i rytmen melodiska och i bildspråket konkreta rimkonst\nutmanade konventionen och gav honom en stor och uppskattande publik. Han\nförsörjde sig som informator, men fick därtill viss förtjänst som av borgerskapet\nanlitad festskald. Tidvis anställde han också lotterier på sina ägodelar och\nannonserade då dessa med kungörelser på vers i ett slags tidig rokokostil.\nVerstekniskt höjde sig Runius över samtida poeter och bland andra Bellman\nfann i honom en föregångare. Runius samlade skrifter – Dudaim – utgavs i tre\ndelar (1714, 1715 och 1733) efter hans död. \n\n\n\n |
380 | SahlstedtA | link Littbank | NaN | NaN | \n ABRAHAM SAHLSTEDT (1716–1776): ”ästetiker, språkforskare, samlare, f. 1716, d. 1776 som kungl. sekreterare, arbetade nitiskt på det svenska språkets höjande och vitterhetens förädling. Han var den förste, som i vårt land idkade vitter granskning i större omfattning och med tillämpning af kritiska grundsatser. Poesiens ändamål ansåg han vara att på samma gång gagna och förlusta (’utile dulci’). Mer än genom sin kritik gagnade S. vitterheten genom att utgifva en antologi, som visserligen ej innehåller allt eller ens allt det bästa som den skulle (’den svenska vitterhetens skönaste och utvaldaste blommor från Stjernhjelms och till utgifvarens egen tid’), men som i stället bevarat en mängd poem (jämte författarnas namn), hvilka i annat fall skulle hafva spårlöst försvunnit. Äfven som språkforskare tillhörde han sin tids förnämste. Hans vigtigaste arbeten äro: Försök til en svensk grammatica (1747, 3:dje uppl. 1787; förkortad 1772), Svensk ordbok, efter det nu för tiden i tal och skrifter brukliga sätt (1757, 2:dra uppl. 1773; på latin och svenska, länge begagnad), Veckoblad om svenska språket och ordboken (1767–68) samt hans Samling af verser på svenska (4 d. 1751–53). För öfrigt utgaf han en afhandling om Sinnebildskonsten, med en samling af sinnebilder och deras uttydning (1758), den på sin tid mycket bekanta Sagan om tuppen (1758–59), Critiska samlingar (4 delar, 1759–65), Dictionarium pseudo-suecanum, d. ä. ordlista på främmande ord i svenska språket (1769), In glossarium suio-gothicum Joh. Ihre observationes (1773), ekonomiska och statistiska uppsatser (anonymt), Om tankar i vitterhetsarbeten (1756–58, öfvers. efter Bouhours), Vittert snille… af Amarantus (1775) m.m. I hans grammatika lades plural-formerna för första gången till grund för substantivens hänförande till olika deklinationer. Med afseende på svenska ords rättskrifning bidrog S. mycket till en större stadga.” \n |
381 | SilfverstolpeM | link Littbank | NaN | NaN | \n MALLA (MAGDALENA SOFIA) SILFVERSTOLPE (1782–1861) blev genom den\n salong hon varje fredag, med början i november 1820, höll i sitt hem\n i Uppsala, medelpunkt i den svenska romantikens inre krets.\n Umgängeslivet var hennes särskilda konstart och bland de återkommande\n gästerna i salongen märks Adolph Törneros, E.G. Geijer,\n P.D.A. Atterbom och C.J.L. Almqvist.\n Av den sistnämndes Det går an\n upprördes dock Silfverstolpe så till den grad att hon författade en, om än saktmodig och av Atterbom\n själv genomsedd, motskrift\n kallad Månne det går an? (1840).\n Flera av romantikens skalder diktade små\n stycken till Malla Silfverstolpes ära; främst bland dessa står Geijers\n vemodiga dikt ”Reseda”. \nÅr 1822 började Silfverstolpe bearbeta de sedan barndomen förda dagböckerna till mer\n fulltoniga och utförliga memoarer, vilka också kompletterades med rika miljö- och\n människoskildringar från livet i romantikens Uppsala. Memoarerna\n utgavs i urval, i fyra delar, 1908–1911. \n\n\n\n |
382 | VärnlundR | link Littbank | NaN | NaN | \n \n I en sen text såg RUDOLF VÄRNLUND (1900–1945) tillbaka på sitt liv från den omvända utsiktspunkt som ett nära nog absolut bottenläge erbjöd. Efter sex veckors vistelse på en nervklinik hade han återkommit till Stockholm och en gråkall marsdag klivit av bussen vid Norra Bantorget. Han tog in på ett sjaskigt hotell med allt han ägde: en skrivmaskin, en väska med lite kläder och toalettsaker och tolv kronor i plånboken. De gick åt till att skaffa bröd, ost, sardiner och brännvin, och sittande på sängen i det motbjudande rummet tog Värnlund mått på sin situation: ”Jag hade nyss fyllt fyrtio. Jag hade mer än tjugo böcker, novellsamlingar, romaner och skådespel, bakom mig, några hundratal noveller och artiklar, och minst ett tjog radiopjäser.” \nDen höga produktionstakten sedan bokdebuten 1924 med novellsamlingen Döda människor hade ekonomiska orsaker, men betingades också av en stark litterär ambition. I den omfattande korrespondensen med kollegan Eyvind Johnson, utgiven 2018 under titeln Bara genom breven till dig, vän! blir de två unga författarnas enorma energi och beslutsamhet tydliga. Båda visste att deras bakgrund och uppväxt i proletära omgivningar gett dem ett unikt material, att de hade något nytt att komma med. Men känslan av att vara representant för en socialgrupp som dittills inte haft någon plats i den svenska litteraturen fick aldrig Värnlund att bortse från individuella perspektiv, liksom den politiska dimensionen aldrig tilläts överflygla den psykologiska. \n”Jag kunde aldrig se tillbaka”, skrev Värnlund vidare i den posthumt utgivna, självbiografiska Rum som jag bott i (1982). ”Jag glömde alltid mina misslyckanden, vilket var både en styrka och en svaghet – en styrka, emedan glömskan satte mig i stånd att fortsätta framåt och hindrade grämelsen att vinna insteg i sinnet, en svaghet, emedan jag i viss mån aldrig lärde av mina misstag.” Samtidigt tillät han sig inte att glömma sitt personliga förflutna, det stoff han som författare hade att arbeta med. \nRulle Värnlund har kallats ”Söders Dostojevskij”. Hans revir låg mellan Zinkensdamm och Mälarhöjden, men vid sidan av viljan att detaljerat skildra en miljö fanns alltid strävan efter det allmänmänskliga. Teatern blev helt logiskt hans speciella område att gestalta mänskliga och politiska problem inom. Värnlund är den svenska arbetarlitteraturens ende dramatiker, och redan hans första pjäs Den heliga familjen väckte stor uppmärksamhet när den 1932 hade premiär på Dramaten. \nVärnlund var bara 45 år då sängrökning gjorde slut på hans liv. Spriten och depressionerna hade gått hårt åt honom, men han var full av litterära planer. Hans obändiga stil, som avsatt så märkliga resultat som romanerna Förbrytare (1928) och Det druckna kvarteret (1929), med sina formellt nyskapande inslag, eller den pacifistiska pjäsen U 39 (1939), uppsatt av en ung Ingmar Bergman – hans energiska, drivande stil var märkligt obruten. \n \n |
383 | WivalliusL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS WIVALLIUS (1605–1669) kom till världen som Lars Svensson, men tog sedermera sitt\nnya namn efter släktens gård Vivalla i Örebro. Efter en kort (och oavslutad) studentperiod i Uppsala\ngav han sig ut på kontinenten i en extravagant Grand Tour helt på eget bevåg. Utan pengar och\nutan egentliga kontakter hade Wivallius endast sig själv att lita till, och för att ta\nsig fram i de kretsar han ansåg sig tillhöra utgav han sig för att vara adelsman;\n”Svanto Steinbock” var ett av de namn han använde, ”Erik Gyllenstierna” – friherre –\nett annat. En enkel väg till framgång var nu inte denna bedrägeriets strategi. Ett år i\nfängelse i Nürnberg vittnar om motgångar. Och på väg hem till Sverige, under vistelse i Danmark,\ngifte han sig under uppgivande av falsk, adlig identitet och kom därav att tillbringa åtta år som\nfånge på fästningen Kajaneborg i Finland. Det är under tiden i fängelset som han skriver större delen av sitt poetiska verk: dikter\nsom ”Klage-Wijsa öfwer thenna torra och kalla wåhr” har gått till den svenska\nlitteraturhistorien. Åter i Sverige var Wivallius verksam som advokat, men det\när hans naturlyriska och känslofyllda visor från ungdomstiden och fängelseåren –\ninte hans juridiska inlagor – som försäkrat honom en plats på den svenska litterära\nparnassen. \n\n\n\n |
384 | EhrensvärdCA | link Littbank | Q1036858 | Q1036858 | \n CARL AUGUST EHRENSVÄRD (1745–1800) delade sin tid mellan flottan och \nkonsthistorien. Den militära karriären gick raskt fram mot utnämnandet \ntill överste och sekundchef för finska eskadern år 1777. Ehrensvärds \noupphörliga längtan till Italien gjorde dock att han lämnade befordringsgången \nför att under åren 1780-1782 besöka Rom, Neapel, Pompeji och andra platser \ntill vilka hans lust och håg alltid stått. Intrycken skildrades, i såväl \nbild som text, i verken Resa till Italien 1780, 1781, 1782 (tryckt i begränsad \nupplaga 1786, omtryckt 1819) samt De fria konsters filosofi (1786). Ehrensvärds \nsärpräglade stil är aforistisk, förtätad, rent av kryptisk. Som dyrkare av \nantiken menar han att skönhet kännetecknas av ordning och sanning. Trädet skall, \nför att vara skönt, vara rakt, inte krokigt. Den stora konsten avbildar naturen \nså som den borde vara, inte som den är. Ehrensvärd var även påverkad av \nMontesquieus klimatlära, vilken han applicerade på konstens värld. Söder om \nAlperna skapas konst med ”rätt smak”; i det hårda, nordiska klimatet finns \ndäremot ingen uppfattning om den sanna skönheten. Vid sin hemkomst hoppades \nEhrensvärd få posten som överintendent vid Konstakademien, men blev i stället \nutnämnd till överamiral; en befattning han tillträdde med blandade känslor. \nÅr 1794 avgick han med pension och bosatte sig på landet där han ägnade sig \nåt såväl agrara som andra experiment. Han prövade bland annat att uppställa \nett eget filosofiskt system, besläktat med Leibniz monadologi. Han återupptog \näven sitt tecknande, till dels i skämtsam tävlan med vännen Sergel. Ehrensvärds \nteckningar av Skånes landsbygd har kallats något alldeles nytt i nordiskt landskapsmåleri. \n \n\n\n |
385 | EhrensvärdCA | link Littbank | Q1036858 | Q1036858 | \n CARL AUGUST EHRENSVÄRD (1745–1800) delade sin tid mellan flottan och \nkonsthistorien. Den militära karriären gick raskt fram mot utnämnandet \ntill överste och sekundchef för finska eskadern år 1777. Ehrensvärds \noupphörliga längtan till Italien gjorde dock att han lämnade befordringsgången \nför att under åren 1780-1782 besöka Rom, Neapel, Pompeji och andra platser \ntill vilka hans lust och håg alltid stått. Intrycken skildrades, i såväl \nbild som text, i verken Resa till Italien 1780, 1781, 1782 (tryckt i begränsad \nupplaga 1786, omtryckt 1819) samt De fria konsters filosofi (1786). Ehrensvärds \nsärpräglade stil är aforistisk, förtätad, rent av kryptisk. Som dyrkare av \nantiken menar han att skönhet kännetecknas av ordning och sanning. Trädet skall, \nför att vara skönt, vara rakt, inte krokigt. Den stora konsten avbildar naturen \nså som den borde vara, inte som den är. Ehrensvärd var även påverkad av \nMontesquieus klimatlära, vilken han applicerade på konstens värld. Söder om \nAlperna skapas konst med ”rätt smak”; i det hårda, nordiska klimatet finns \ndäremot ingen uppfattning om den sanna skönheten. Vid sin hemkomst hoppades \nEhrensvärd få posten som överintendent vid Konstakademien, men blev i stället \nutnämnd till överamiral; en befattning han tillträdde med blandade känslor. \nÅr 1794 avgick han med pension och bosatte sig på landet där han ägnade sig \nåt såväl agrara som andra experiment. Han prövade bland annat att uppställa \nett eget filosofiskt system, besläktat med Leibniz monadologi. Han återupptog \näven sitt tecknande, till dels i skämtsam tävlan med vännen Sergel. Ehrensvärds \nteckningar av Skånes landsbygd har kallats något alldeles nytt i nordiskt landskapsmåleri. \n \n\n\n |
386 | LindgrenA | link Littbank | Q55767 | Q55767 | \n\n\n En presentation av ASTRID LINDGREN (1907–2002) kan vara hur kort och hur lång som helst. Ur ett perspektiv tarvar hon nästan inte någon presentation alls; hon var, och är, Sveriges mest välkända och uppmärksammade författare av böcker för barn och ungdom. Hon är ett välbekant namn över hela världen, och hennes böcker är spridda och översatta på ett sätt som saknar motstycke i svensk litteraturhistoria. \n\nHennes barndoms Småland återfinns i många av hennes böcker, men det var med en flickbok hon debuterade. Britt-Mari lättar sitt hjärta kom på andra plats i Rabén och Sjögréns pristävlan om bästa flickbok 1944. Året efter utkom den epokgörande Pippi Långstrump, som genom decennierna följdes av alla de böcker och huvudpersoner som sedan kommit att bli en del av den svenska nationallitteraturen: Emil i Lönneberga, Bullerbybarnen, Karlsson på taket, Nils Karlsson Pyssling, Madicken och Mio är bara några av dem. \n\nAstrid Lindgrens arbetskapacitet var enorm. En stor del av böckerna tillkom under den period hon arbetade som förlagsredaktör på Rabén och Sjögren där hon var ansvarig för barnboksutgivningen. Vid sidan av det egna författarskapet skrev hon också texter till ett antal reportageböcker i samarbete med fotografen Anna Riwkin-Brick. Den senare reste världen över och dokumenterade barns liv i olika länder, och Astrid Lindgren skrev texterna. \n\nUnder 1950-talets första år utkom trilogin om Kati, en ung stockholmskvinna som reser till Amerika, Italien och Paris. Böckerna skrevs ursprungligen i följetongsformat för Damernas värld, efter en förfrågan från Bonniers om att skriva en artikelserie om resor. De blev senare, efter smärre ändringar, utgivna i bokform 1950–53, och kan beskrivas som en blandning av flickbok, reseskildring och kåseri. \n\nDe finns nu fritt tillgängliga för läsning hos Litteraturbanken, och kan i och med detta både återupptäckas av gamla läsare – och upptäckas av nya. Läs mer om dem i Birgitta Theanders presentation Kati-böckerna – Astrid Lindgrens flickbokstrilogi. \n\n\n |
387 | LucidorL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS JOHANSSON (1638–74) är mer känd under signaturen Lucidor. Hans\nförfattarskap omfattar alla slags världsliga och andliga visor, erotiska\ndikter och tillfällesdikter inom såväl bröllops- som begravningsgenren.\nTill hans mer kända verk hör den förnöjsamhetsfilosofiska visan ”Skulle\njag sörja, så vore jag tokot” och den av Hedvig Charlotta Nordenflycht\nprisade gravdikten över Elisabeth Juliana Strijk (1671) där Lucidor med\nbarockens praktfulla språk tecknar bilder av förgänglighet, av kroppens\nändlighet och dödens evighet. En av hans bröllopsdikter, Gilliare kwal (1669),\nskriven till Konrad Gyllenstierna och hans hustru, ledde till rättegång\noch flera månaders fängelsevistelse. Vid tiden hade utfärdats förbud mot\nobeställda bröllops- och begravningsdikter och Gyllenstierna kände sig\ndärtill förnärmad av diktens skildring av den envetne friaren samt att\npoeten underlåtit att räkna upp alla hans titlar. Lucidor förnekade bestämt\natt dikten gav uttryck för dubbeltydigheter eller att den var menad som en\npaskill. Han frikändes från denna anklagelse och fängelsestraffet blev\nbetalningen för överträdelsen av förbudet mot ”obedin” tillfällesdikt.\nAv hans andliga visor kom tre att införas i 1695 års psalmbok. Här skall\nockså nämnas hans säregna dialogdikt ”Ett samtal mellan Döden och en\nsäker människa”, där den övermodiga människan av den ironiske Döden,\ngenom frågor och svar, drivs till att erkänna sina synder. Den 13 augusti\n1674 kom Lucidor själv till livets slut, då han, av fänriken Arvid Storm,\nblev nedstucken efter ett gräl på krogen Fimmelstången i Stockholm. \n\n\n\n |
388 | RålambHG | link Littbank | NaN | NaN | \n HANS GUSTAF RÅLAMB (1716–90) blev kammarherre 1741 och var hovmarskalk\n1759–78. Som tillhörig Hovpartiet, vars mål var att ge kungen utökad makt,\nblev han misstänkt för delaktighet i revolutionsförsöket 1756, men slapp\nundan med böter i brist på bevis. I sina aldrig färdigställda memoarer har\nRålamb skildrat sin aknytning till hovet. I hans brev möter dock kritiska\nporträtt av såväl Lovisa Ulrika som Gustaf III. Memoarerna och breven finns\npublicerade i urval i Sigrid Leijonhufvuds Ur svenska herrgårdsarkiv (1902).\nFörmodligen är Rålamb författaren bakom den anonymt utgivna romanen En swensk\nadelsmans äfwentyr i utrikes orter (2 band, 1759 och 1780). Denna kärleks-\noch äventyrsroman är författad efter franskt mönster, med inspiration från\nfrämst Antoine Prévost. Romanens första del skildrar den återkommande konflikten\nmellan kärlek och plikt. I den andra delen står det svenska språket i centrum,\ni en av författaren uttalad vilja att visa dess synnerliga lämplighet för\nskildringar av ”kärlekshändelser”. Den innehåller också ett av den svenska\nlitteraturens allra första realistiskt tecknade människoporträtt i skildringen\nav den excentriske Lord Kermaleck, vars roll närmast är att vara den upphöjde\nhjältens nihilistiska och desillusionerade motbild. \n\n\n\n |
389 | RålambÅ | link Littbank | NaN | NaN | \n ÅKE RÅLAMB (1651–1718): ”den förres [Clas Brodersson Rålamb] son, friherre, encyklopedist, f. 1651, d. 1718 som öfverste, utgaf bl. a. ett slags encyklopedi, ’adelig öfning’ (1690, 5:te uppl. 1854), som var ämnad att omfatta tjugo band, och efterlämnade i handskrift ett diarum öfver danska kriget 1675–80, några ’samleböcker’ (af k. bref, förordningar, recesser, plakat, o.s.v.) m.m.” \n |
390 | SIOFF | link Littbank | NaN | NaN | Strindberg i offentligheten, ett forskningsprojekt vid Litteraturvetenskapliga institutionen, Uppsala universitet. Huvudman för projektet: Gunnar Brandell. Anställd som forskare: Björn Meidal. Forskningsresultaten publicerades mellan 1980 och 1981.\n |
391 | SpolénE | link Littbank | NaN | NaN | ERNST SPOLÉN (1880–1974), arkitekt och skriftställare. Egentligen var han döpt till Ernst Oskar Hugiberth Calixtus Spolén, och i den postumt utgivna Kvällens violiner förklarar han namnen: ”Calixtus var födelsedagens namn, Hugiberth var ingenting, Oskar kungens namn, Ernst allvarets namn. I dopattesten stod det Ernst OHC.” Som arkitekt var Spolén framgångsrik; han arbetade till exempel under Ragnar Österbergs ledning med att planera Stockholms stadshus, där han bland annat formgav möbler till Gyllene Salen samt Salen Tre Kronor. Men det är som vän och minnestecknare Spolén förtjänat sin plats i litteraturens rum. I Spolén fann Ivar Arosenius den trofaste vän och livvakt som den olyckliga kombinationen av provokationslusta och fysisk skörhet krävde. Under de tidiga åren av 1900-talet umgicks de två mycket intensivt, och det är dessa minnen som Spolén framkallar i sin Ivar Arosenius. En minnesbild (1963). Här träder den redan 1909 döde konstnären fram i känsligt tecknad helfigur, och de glest satta sidorna speglar en tid och en gärning med pregnans och kärlek. Som en källa till kunskap om Ivar Arosenius liv och verk är det en omistlig bok. Som ett mästerstycke i biografins konst är den svårslagen.\n\t \n\n |
392 | Voltaire | link Littbank | NaN | NaN | \n Voltaire, egentligen François-Marie Arouet (1694–1778), fransk författare.\n \n |
393 | AhlinL | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n LARS AHLIN (1915–1997) var, och förblir, en av det svenska 1940–talets mest\ninflytelserika författare. I en mycket läst essä – ”Om ordkonstens kris” i\ntidskriften 40–tal, 1945 (omtryckt i Vennbergs och Aspenströms urvalsvolym\nKritiskt 40–tal (1948)) – drog han upp riktlinjerna för den författarhållning\noch estetik han bekände sig till. Ledorden var ”identificator” och ”förbedjare”;\ngrunden fanns att söka i Ahlins kristna utgångspunkt, solidaritetskänsla och\nönskan om att gestalta verkligheten utan förenkling, utan moralism och med läsaren\nsom aktiv mottagare. Ahlin debuterade med romanen Tåbb med manifestet (1943),\nvars unge huvudperson, i det tidiga trettiotalets arbetslöshetskris, upplever sig\nsom stående utanför samhällets fastlagda ramar och produktionsprocesser. Genom\nbrottning med existensen, i debatt och självrannsakan, finner Tåbb en väg till\nett ärligt liv, där konflikt och ofullkomlighet inte är något att undfly eller\nvärja sig för utan tvärtom tillstånd vilka i förlängningen leder till insikt och\nfruktbarhet. Med novellsamlingen Inga ögon väntar mig (1944) fick Ahlin sitt\negentliga genombrott. Berättelserna röjer författarens remarkabla människokännedom\noch insikt i samhällslivets komplikationer och hans oavlåtliga tro på den förlåtande\nkärlekens makt. I episodromanen Min död är min (1945) gestaltar Ahlin en nederlagets\nmekanik, en förnedringens psykologi genom ett antal personer vilka på skilda sätt\növervinner sina misslyckanden. Boken präglas som alltid hos Ahlin av en radikal\nhumanitet där varje människas öde förtjänar att tas på lika stort allvar. Med\nromanen Om (1946) tar Ahlin ett djärvt grepp över framställningskonst och form.\nBokens huvudpersoner är en far och hans son, men även berättaren själv blir en\nav romanens gestalter i kommentarer, utvikningar och reflektioner. Läsaren dras\nin i handling och diskussion och blir en ”medarbetare” i ett ständigt pågående\nsamtal. Romanens verklighet blir en funktionsverklighet, den värld där den skall\nverka och influera. Ahlin kom att vidare utveckla sina tankegångar kring diktens\nfunktion och läsarens medskapande i essän ”Konstnärliga arbetsmetoder”, i 40-tal,\n1947 (även den omtryckt i Kritiskt 40–tal). De därefter följande romanerna – bland vilka kan nämnas Jungfrun i det\ngröna (1947) samt Egen spis (1948) – har en mer traditionell berättarstruktur.\nAhlin kom här att utforska den komiska ådra som tidigare endast skymtat i hans\nberättelser. Under 1940–talets senare del skrev han även dramatik samt gav ut\nnovellsamlingen Huset har ingen filial (1949). Romanen Fromma mord (1952) är en\nutmanande, ställvis grotesk gestaltning av Ahlins illusionsbrytande och indragande\nestetik och av hans originella och djupt genomarbetade kristna världsbild, tecknad\nmellan bekännelse och gärning, förtvivlan och förlåtelse. Ahlin gör här, som i flera\nav sina verk, bruk av ”anstöten” som verkningsfullt grepp för att väcka läsaren\ntill eftertanke och verksamt deltagande i texten. Efter detta mästerstycke\nföljde under 50–talet en rad romaner med Sundsvall – Ahlins hemstad – som spelplats\noch med kärlekens ojämförliga makt som grundsten; bland dessa kan nämnas Kanelbiten (1954)\noch Natt i marknadstältet (1957). Romanen Bark och löv (1961) är en berättelse om konst,\nom skapande och om språket, meddelelsen mellan människa och människa. Efter denna\nkonstnärsroman tystnade Ahlin och återkom som författare först efter tjugo år,\ndå han, med romaner som Din livsfrukt (1987) och De sotarna! De sotarna! (1990)\nånyo bevisade sin storhet. \n\n\n\n |
394 | ArvidiA | link Littbank | NaN | NaN | \n \nANDREAS ARVIDI (1620–73) författade den första svenska handboken i poesi:\nManuductio ad Poesin Svecanam, thet är, en kort Handledning til thet\nSwenske Poeterij, Verss- eller Rijm-Konsten (1651). Här introducerades barockdiktningens\nteori och praktik anpassad till svenska behov, främst genom en grundlig presentation\nav versmått och rimteknik. Manuductio skrevs enligt Arvidi själv främst till\n”Studerandes Nytta och Gagn” och användes av diktare runt om i landet.\nVid sidan av Arvidis föreskrifter kunde man även hämta inspiration och lån direkt från\nhandbokens exempel. ”Hoo Gurker rätt insylta will, Behöfwer meer än blåttan Dill” kan\nett prov på jambisk vers låta, men här återges också en klassisk dikt som Georg\nStiernhielms sonett ”Emblema Authoris”. \n\n\n\n |
395 | BjuggMJ | link Littbank | NaN | NaN | \n MATHIAS JACOB BJUGG (1750–1807): ”svulstig rimmare, f. 1750, d. 1807 som tullförvaltare i Enköping, var en af de misslyckade versmakare, som togo Thorild till mönster, och blef genom tidningen Stockholmspostens gyckel beryktad öfver hela Sveriges rike. De förnämsta af hans ’mästerstycken i det alldeles rasande’ torde vara hans Skaldedikt öfver Sverige (1789, ny uppl. 1871 i 50 ex.) och Saga i Atland (1792), hvilka inspirerats af Rudbecks ’Atlantica’. ”\n\n\n \n\n |
396 | EnvallssonCM | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL MAGNUS ENVALLSSON (1756–1806): ”dramatisk författare, f. 1756, tog mot slutet af 1770-talet en akademisk examen i Upsala, tjenstgjorde sedermera någon tid som registrator i krigskollegium, utnämdes 1802 till notarius publicus […] och dog 1806, efter att hafva tillbragt sina sista år i stor fattigdom. 1786 valdes han till ledamot af musikaliska akademien. E. utöfvade ett särdeles stort inflytande på det svenska skådespelets utveckling och äfven på svenskarnas musikaliska bildning, genom sina mest för stenborgska teatern skrifna talstycken och opera-texter (omkr. 80 stycken), som dock till största delen äro öfversättningar eller bearbetningar. Hans original–pjeser […] äro enligt hans egen uppställning följande: Kopparslagaren, opera comique i en act (1781, af C. E.), Den nya secten, moraliskt lustspel i en act (1782, anon.), Så blefvo alla nögda, eller det lyckliga tillfället, op. com. i en act (s.å., af C. E.), Niugg spar och fan tar, eller åldrarnes dårskaper, op. com. i två akter (1784, af C. E.), Herregårdshögtiden, dramatiskt divertissement i en akt (s.å., af C. E.), Gustaf Ericsson i Dalarne, dram uti tre acter (s.å.), Slåtterölet eller kronofogdarne, lyrisk comedie uti tre acter (1787, flere uppl.), Bobis bröllop, lyr. kom. i tre akter (1788), Den glade medborgaren, divertissementet (1790, anon.), Högtiden eller det glada folket, divert. i två akter (1797), Julafton eller den fattiga enkan och dess familie, dram i tre akter (1801) och några tillfällighets-divertissement. Märkas bör dock att uppränningen till några bland dessa stycken blifvit gjord efter utländsk idé. I sina bearbetningar röjde E. en särdeles stor förmåga att lokalisera. Bäst lyckades han i lustspelet. Nämnas må för öfrigt att han om den musikaliska bildningen gjorde sig förtjent genom utgifvandet af ett Svenskt musikaliskt lexikon (1802).”\n\n\n \n\n |
397 | KexelO | link Littbank | NaN | NaN | OLOF KEXÉL (1748–1796), författare till humoristiska skådespel och politiska skrifter, tjänsteman vid Kungl. teatern och Kungl. nummerlotteriet. Han föddes i Kalmar, som son till prästen Petrus Kiexhelius. Efter juridikstudier i Uppsala flyttade han till Stockholm, där han snart blev en nära vän till Carl Michael Bellman. Ur kretsen kring Bellman, Kexél och Carl Israel Hallman växte ordensällskapet Par Bricole fram – mycket tack vare Kexéls organisatoriska förmåga och glada personlighet. Kexéls ständigt trassliga ekonomi avspeglas i titeln på ett av hans mer kända verk, samlingen Mina Tidsfördrif På Gällstufwan (1776–1777). Hans i samtiden mycket populära lustspel, kännetecknade av gustaviansk kvickhet och lättsam humor, var ofta skrivna efter utländska förebilder, men tydligt lokaliserade i en svensk miljö. Särskilt två av Kexéls komedier spelades länge på teaterscenerna: Sterbhus-Kammereraren Mulpus, Eller Caffe-Huset I Stora Kyrko-Brinken (1776), som skildrar tillvaron på ett Stockholmscafé, samt Capitain Puff, Eller Storprataren (1789), som i samtiden uppfattades som en satir mot de adliga riksdagstalarna.\n \n |
398 | LoenbomS | link Littbank | NaN | NaN | \n\t SAMUEL LOENBOM (1725–1776): ”historiker, samlare […] d. 1776 som amanuens hos rikshistoriografen, förfäktade ifrigt och oförsigtigt mösspartiets åsigter och blef på grund derad förföljd af hattarna, så att han stannade på en underordnad post och råkade i särdeles torftiga omständigheter. De förnämsta bland hans arbeten äro: Magni Stenbocks lefverne (4 delar, 1757–65; 5:te delen finnes i handskrift), Historiska märkvärdigheter till upplysning af svenska häfder (1767–68, 2:dra uppl. 1768–75), Kort inledning till svenska historien och statskunskapen (1768), Anekdoter om namnkunnige och märkvärdige svenske män (3 delar, 1770–75), Kort underrättelse om frälse och ofrälse stånden i Sverige (1771), Utkast till en historia om svenska bibelöfversättningar (1774) och Historiskt archivum (1774–76). L. efterlämnade många ’curieusa’ handskrifter, som skingrades.”\n\n\n\n \n\n |
399 | OlausMagnus | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n OLAUS MAGNUS (1490–1557) var i mångt och mycket sin äldre bror Johannes Magnus hjälpreda\n och sekreterare. Bröderna gjorde sällskap ut i Europa under 1510–talet för att bedriva studier\n vid tidens främsta universitet. Olaus Magnus fick därefter i uppdrag av Sten Sture d. y. att\n kunskapa i rikets nordligaste delar. Resan kom att få stor betydelse för hans egna forskningar\n inom kartografi och svensk historia. Av stort värde för hans arbeten var också de många resor\n han företog i sin brors sällskap. De båda kom efter en brytning med Gustav Vasa att bosätta\n sig först i Venedig och sedermera i Rom, där Olaus Magnus, efter broderns död, blev föreståndare\n för Birgittahuset, i vilket han installerade en tryckpress och utgav bland annat Johannes Magnus\n gotiska historia (1554), sitt eget stora arbete Historia de gentibus septentrionalibus (1555)\n samt Birgitta, Revelationes (1557). Olaus Magnus stora kartverk Carta Marina trycktes 1539 i\n Venedig och utgör den första någorlunda rättvisande kartografiska avbildningen av de nordiska\n länderna. Verket består av nio blad som tillsammans bildar en 170 cm bred och 125 cm hög karta.\n Hans Historia de gentibus septentrionalibus är, som dess titelblad säger, en ”Historia om de\n nordiska folken, deras olika förhållanden och villkor, plägseder och idrotter, samhällsskick\n och lefnadssätt, krig, byggnader och redskap, grufvor och bergverk, underbara ting samt om\n nästan alla djur, som lefva i Norden, och deras natur”. Verket var avgörande för samtidens\n uppfattning av de nordiska länderna och deras folk. Olaus Magnus blev också däri den förste\n att i studiesyfte avbilda snöflingor. \n\n\n\n |
400 | PetriniG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n GULLI PETRINI (1867–1941): ”Gulli Petrini var en av de mest aktiva kvinnorna i den frisinnade liberala vänsterrörelsen vid sekelskiftet 1900, särskilt i den kvinnliga rösträttsrörelsen. Gulli Petrini föddes 1867 och växte upp i Stockholm i en familjemiljö fylld av bildningstraditioner. En stor familj och släkt utgjorde en viktig bakgrund för hennes kommande sociala engagemang. Hennes far, Jacob Rossander, var professor vid Karolinska Institutet och hennes mor, Emma Maria Godenius, som dog när Gulli Petrini bara var sju år, var dotter till ägaren av Gustafsbergs porslinsfabrik, vilket gav familjen ekonomiska och sociala resurser utöver det vanliga. Idéer om kvinnors rättigheter fanns i släkten. Två av Gulli Petrinis fastrar (Alida och Jenny Rossander) var föregångare när det gällde högre utbildning för flickor, och de startade Rossanderska kurserna som med tiden blev en mer formaliserad lärarinneutbildning under namnet Lärokurs för fruntimmer. Kända feminister som Anna Whitlock och Ellen Key var elever i denna skola. Den tidiga utbildningen för de sex barnen Rossander sköttes av de båda fastrarna och därefter sattes Gulli Petrini först i Åhlinska skolan, sedermera i Wallinska skolan där hon tog studentexamen, en rättighet som givits åt flickor år 1870.”\n\n |
401 | RhyzeliusAO | link Littbank | NaN | NaN | \n \n Biskop i Linköping 1743–1761.\n \n |
402 | SchildtR | link Littbank | NaN | NaN | \n RUNAR SCHILDT (1888–1925) föddes i Helsingfors, tog sin examen i litteratur och estetik vid stadens universitet och kom också att arbeta vid tre av dess kulturinstitutioner: universitetsbiblioteket, Svenska teatern samt Holger Schildts förlag. Han debuterade med novellsamlingen Den segrande Eros och andra berättelser (1912), där han undersöker psykologiska skillnader mellan den svaga och den starka människan. Temat förblir genomgående i Schildts författarskap, så exempelvis i novellsamlingarna Prövningens dag (1917) och Häxskogen (1920). Samlingen Hemkomsten och andra noveller (1919) och dramat Den stora rollen (1922) präglas av inbördeskrigets konflikt mellan röda och vita. Schildt upplevde sig själv som obönhörligt märkt av undergång i en ständig kamp för social och litterär framgång. Trettiosju år gammal valde han att ta sitt liv. \n\n\n\n\n\n\n |
403 | AndersonK | link Littbank | Q99929803 | Q99929803 | \n KARIN ANDERSSON (1875–1953) skrev under namnet Karin Anderson (med ett s) men föddes som Karin Elida Jönsdotter Andersson i Skåne. Barndomen blev svår. När Karin var sex år gammal tog fadern sitt liv – han hade, strängt taget utan egen förskyllan, hamnat i en olöslig ekonomisk knipa. Den hårt prövade modern hamnade så småningom på hospital där hon fjärran från livet tillbringade sina sista decennier. Karin och hennes syskon fick alltså klara sig själva från tidig ålder. För Karin Andersson blev livet ett till synes utdraget gatlopp mellan mer eller oftast mindre lyckade anställningar på lantegendomar, hotell och näringsinrättningar som piga, hushållerska, husmor, kokerska, mejerska. Hon blev sällan kvar länge på ett ställe; närmast rastlöst flyttade hon mellan anställningar i Skåne och Västergötland. Ett par platser kom ändå att bli avgörande. Under en kort period var hon sysselsatt som husmor på släktgården Sämsholm samtidigt som Ivar Arosenius och hans hustru bodde där. Hustrun var Karin Anderssons kusin, Eva, från den ekonomiskt mer lyckligt lottade släktgrenen Adler. Församlingsböckerna vet också att berätta att Karin Andersson var anställd vid det Adlerska mejeriet i Älvängen, och sannolikt bodde hon granne med Arosenius som just satt bo i ett litet rött hus alldeles intill. I vilket fall vet vi att kontakten med den unge, snart döde konstnären satt djupa spår i Karin Andersson, för det är här som poeten Karin Anderson tycks uppstå. På nyårsdagen 1909 dör Ivar Arosenius; senare samma år utkommer Karin Anderson med sin första diktsamling av två, En hushållerskas poesi, där ett halvt dussin dikter uttalat eller genom omskrivningar handlar om vänskapen med den då döde konstnären. Samlingens titel andas yrkesstolthet och försiktighet; anslaget är samtidigt både blygsamt och självsäkert. I ett bevarat brev skriver Karin Andersson att hon ”eftersträvar författarära”. Den skall, visar det sig snart, förvägras henne. Världen möter henne med tystnad. Efter en andra samling 1913 tystnar hon som publicerad författare, och i den mån hon är ihågkommen idag är det som lantlig pekoralist från tiden strax efter sekelskiftet. Omdömet är, som händer ibland när senkomna bedömare kastar blickar bakåt i tiden, orättvist. Anderssons författarskap är yvigt – men det saknar inte kvaliteter. Hyllningar till Strindberg och andra av samtidens giganter visar på ansatsen; och vem kan säga hur berättelsen om Karin Anderssons författarskap hade slutat om omgivningen mött henne mer välvilligt? Nu står hennes böcker som en påminnelse om det ögonblick då en hushållerska vågade språnget: ut i en annan och vackrare värld än den som ödet skänkt henne. \n\n\n\n |
404 | BergklintO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n OLOF BERGKLINT (1733–1805) var under unga år verksam som informator åt bland andra\nSamuel Tilas och Johan Gabriel Oxenstierna. Han prästvigdes 1781 och blev två år senare\nprost i Gladsax och Tommerup. Han var en av stiftarna till sällskapet Vitterlek (1758)\noch publicerade många dikter i dess Öfningar (1760–63). Bergklints poesi genomströmmas\nav melankoli och svårmod, som exempel kan här nämnas den i Vitterhetsnöjen publicerade\n”Ode öfwer lifvet” (1772)\nsamt elegin ”Den blinde” (1780) där en man som mist synen lovsjunger\nden natur han aldrig mer kommer att få se. Dessvärre skrev Bergklint ofta i en tungfotad\nform och vännen J. G. Oxenstierna kom att beklaga hans ”kärva och elaka verser”. Ett lättare\nhandlag hade Bergklint med den obundna prosan, i vilken genre han räknades till sin samtids\nfrämsta. Hans mest betydande verk är där det Tal om Skalde-Konsten vilket han höll inför\nVästmanlands–Dala nation i maj 1761. Bergklint framhåller där de klassicistiska idealen och\ngår till storms mot tillfällighetsdiktare och dussinpoeter. Som kritiker gjorde han sig mest\nkänd för striden med Erik Brander, gällande dennes sorgespel Habor och Signild. Bergklint\ngranskade sorgespelet i Kongl. bibliotekets tidningar i juli 1767. Hans svar på den upprörde\nBranders inlaga kom sedermera att forma sig till vad som kallats den första egentliga recensionen\npå svenska språket i så måtto att ett litterärt verk där för första gången bedömdes på rent\nkonstnärliga synpunkters grund. Sina tankar kring estetik och kring kritikerns verksamhet\nsamlade Bergklint i Sammandrag av alla vetenskaper (1775, en fullständigt omarbetad upplaga\nutkom 1781) där han bland annat genomförde en analys av det svenska språkets prosodi. \n\n\n\n |
405 | BlockMG | link Littbank | NaN | NaN | \n MAGNUS GABRIEL VON BLOCK (1669–1722): ”latinsk skald, lärd, f. 1669, d. 1722 som rikstranslator med kansliråds titel, ansågs på sin tid som Sveriges ypperligaste läkare samt författade uppsatser i kemi, mineralogi, juridik, teologi, filosofi, historia m. m., hvarjämte han diktade utmärkta latinska qväden.”\n\n\n \n\n |
406 | BraskH | link Littbank | NaN | NaN | \nHANS BRASK (1464–1538), biskop i Linköping. Efter filosofi- och juridikstudier i Tyskland och en vistelse i Rom blev Brask 1501 domprost i Linköping och 1513 biskop. Brask beskrivs som en begåvad och handlingskraftig man, en konsekvent och orubblig politiker. Han motsatte sig kraftigt Gustav Vasas religionspolitik, och som en konsekvens av detta gick han i exil till Polen, där han också avled. Biskop Brasks kopieböcker och handskrifter är en rik källa för kunskap om svensk senmedeltid; se t. ex. Calendarium Œconomicum.\n\n \n |
407 | CarlesonC | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL CARLESON (1703–1761): ”(förut Carlsson), national-ekonom, vitter författare, f. 1703, d. 1761 som statssekreterare för krigsärendena, utgaf de national-ekonomiska tidskrifterna Sedolärande Mercurius (1730–31, veckoskrift) och Hushållsråd (1734–35, månadskrift), ett Hushållslexicon (1756, 2:dra uppl. 1769), en Kort och tydelig undervisning huru man skall förstå och bruka runstafven (1742, 3:dje uppl. 1748) och ett Försök till svänska skaldekonstens upphjelpande eller samling af utvalde svänske rim och dikter (1737–38), genom hvilket arbete han för eftervärlden bevarade flere äldre poeters verk. Han skref dessutom själf åtskilliga tal, tillfällighets-dikter m.m.”\n\n \n\n |
408 | CelsiusOäldre | link Littbank | NaN | NaN | \n \n OLOF CELSIUS den äldre (1670–1756): ”lärd, f. 1670, d. 1756 som teologie doktor och domprost i Upsala, skref en massa afhandlingar, företrädesvis i arkeologi, gjorde samlingar till en svensk ordbok m.m. samt utgaf ett verk om de i bibeln omnämda örterna, kallat Hierobotanicon sive de plantis sacræ scripturæ (1745–47), hvarigenom han skaffade sig ett stort rykte. För Linné var han en god hjälpare. Led. af vet. akad. 1739.”\n \n |
409 | ChydeniusA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS CHYDENIUS (1729–1803): ”den förres [Samuel Chydenius] broder, politiker, national-ekonom, f. 1729, blef 1754 filos. magister i Åbo, s.å. kapellan i Österbotten, 1770 kyrkoherde i Gamla Karleby samt 1779 prost och teologie doktor. Död 1803. Som politisk och national-ekonomisk författare utgaf C. åtskilliga skrifter, som delvis väckte stor uppmärksamhet och utöfvade mycket inflytande både genom de deri förfäktade frisinnade åsigternas nyhet och det talangfulla framställningssättet: Svar på den af kgl. vetenskaps-akademien förestälta frågan: hvad kan vara orsaken att sådan myckenhet svenskt folk årligen flyttar utur landet? och genom hvad författningar det kan bäst förekommas? (1765), Vederläggning af de skäl, hvarmed man söker bestrida öster- och västerbotniske samt västernorrländske städerne fri seglation (s.å.), Källan till rikets vanmagt (två uppl. s.å.), Den nationale vinsten (s.å.), Omständeligt svar på den genom trycket utkomne vederläggningen af skriften, kallad: Källan till rikets vanmagt, jämte anmärkningar öfver de vid samma Källa anställda vattu-prof (s.å.), Rikets hjelp genom en naturlig finance-system (s.å.), Svar på Vetenskaps- och vitterhetssamhällets i Göteborg förestälta fråga: huruvida landthandel för et rike i gemen är nyttig eller skadelig, och i hvad mon den bidrager til industriens upplifvande eller aftagande? (1777), Tankar om husbönders och tjenstehjons naturliga rätt (1778) m. fl. Hans Politiska skrifter utgåfvos samlade 1877–78 (ånyo utgifna 1880, af E. G. Palmén). I national-ekonomien förfäktade C. ett system, som erbjuder en slående likhet med de kort derefter af Adam Smith framställda banbrytande åsigterna. Jfr en själfbiografi uti Göteborgs vetenskaps- och vitterhets-samhälles samlingar för 1780.”\n\n \n\n |
410 | EkebladJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN EKEBLAD (1629–1697) har kallats den förste moderne svenske brevskrivaren.\nSom ung studerade han i Tyskland, deltog i striderna vid Bohus och kom sedan att vistas\nlängre tider utomlands, bland annat i Frankrike, England och Polen, i beskickningsärenden.\nHan var hovman hos drottning Kristina och sedermera även hos drottning, sedan änkedrottning,\nHedvig Eleonora. Under sina många resor och sin tid vid hovet skrev Ekeblad hundratals brev\ntill sin far Christoffer och sin bror Claes; brev vilka – på tvärs mot tidens typiska\nkonventioner – utmärker sig genom sin omedelbara och närmast impressionistiska stil.\nIntryck och ögonblicksbilder ges plats i en lätt och ledig samtalston och Ekeblads brev\nblir därmed till en rik källa till kunskap om hans samtids kulturhistoria, sedvänjor och\numgängesliv. \n\n\n\n |
411 | FantJM | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJohan Michael Fant (1735–1813) prästvigdes 1760 och utsågs 1772, av Gustaf III, till domprost i Västerås. Fant var medlem i Utile Dulci och i Sällskapet Vitterlek och odlade egna skönlitterära intressen. Han ansågs vara en av sin tids främste vältalare och utgav bland annat Anwisning at predika (1783), en bearbetning av Christian Bastholms Den gejstlige Talekunst. Då den anonyma dikten Tankar om flickors ostadighet publicerades 1758 var Fant först att kritisera dess ensidiga kvinnobild med sin svarsskrift En flickas förswar emot tankar om flickors ostadighet. Flera inlägg följde i vad som blev en tidig jämställdhetsdebatt. Författaren till den kvinnokritiska dikten skulle sedermera visa sig vara Carl Michael Bellman.\n \n\n\n\n |
412 | HallströmP | link Littbank | NaN | NaN | \n \nPER HALLSTRÖM (1866–1960) kände sig som en främmande fågel i brytningstiden\nmellan åttiotalets ”gråvädersdikt” och nittiotalets önskan om en ”skönhetens poesi”.\nHan debuterade 1891 med diktsamlingen Lyrik och fantasier, men övergick snart till\natt skriva prosa där novellen kom att bli den form i vilken han nådde sina starkaste\nuttryck. Med novellsamlingen Vilsna fåglar (1894) blir han också en av våra första\nstora norrlandsskildrare. Hallström skrev ofta med utgångspunkt i ett särskilt\nmänniskoöde, drabbat av motgångar och felslagna förhoppningar. Klyftan mellan den\nstundtals hårda verkligheten och den skimrande drömmen är ett genomgående tema\ni hans författarskap. Där återfinns också drag av den ibsenska livslögnen eller av\nfantasteriets lockelse, som hos Vild-Hussen, vars historia Hallström berättar i\nromanen Döda fallet (1902). I allt ljuder den medkänsla som för Hallström var ”all\nvisdoms hjärteliv”. Som landskapsskildrare är han mästerlig i sitt\niakttagande av färgspelets och ljusskiftningarnas alla nyanser. En ton av vemod\nljuder dock alltsomoftast i Hallströms diktning; ett vemod som får sitt djup av den\nförgänglighet och timlighet mot vars fond livets verkliga värde tydliggörs. \n\n\n\n |
413 | KarlIX | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL IX (1550–1611): ”konung, f. 1550, d. 1611, har gjorts till föremål för poetisk behandling af K. F. Ridderstad, i det historiska skådespelet ’Carl IX’ (1847), af G. Björlin, i skådespelet ’Hertigen’ (1879) m. fl.”\n\n \n\n |
414 | MelanchthonP | link Littbank | NaN | NaN | \n\t PHILIPP MELANCHTHON, ursprungligen Schwarzerd (1497–1560), tysk reformator, Martin Luthers främste medarbetare; år 1518 professor i grekiska i Wittenberg. Bland Melanchthons mest kända insatser kan nämnas skriften Loci communes rerum theologicarum, en sammanfattning av reformationens centrala tankar, och hans roll i utformningen av den Augsburgska bekännelsen, den viktigaste bland de evangelisk-lutherska kyrkornas bekännelseskrifter. Melanchthon var även en reformator på utbildningsområdet; hans tankar om hur undervisningen var länge tongivande för hur skolprogrammen i de protestantiska länderna, inklusive Sverige, utformades.\n\n \n |
415 | MånssonF | link Littbank | Q2254365 | Q2254365 | \n FABIAN MÅNSSON (1872–1938) kom från fattiga omständigheter; född i en fiskar–\noch jordbrukarfamilj på Hasslö i Blekinge. Skolgången blev endast arton veckor lång,\noch Månsson fick själv, på lediga stunder under vrakande efter strömming och sill,\nskaffa sig den bokliga bildning han hett åstundade. Månsson arbetade länge som\ngrovarbetare och rallare. Mot slutet av 1890–talet började han skriva reportage\nför Malmö tidning och Skånska dagbladet. Hösten 1904 flyttade han till Gävle och\nbörjade som journalist på Arbetarbladet. Månssons grundstenar i liv och verk var\nsocialismen och gudstron. Den kyrkliga väckelserörelsen såg han som en social och\npolitisk rörelse; en ståndpunkt han utvecklar i romanen Rättfärdiggörelsen genom\ntron (1916). Månsson var nära vän med ärkebiskop Nathan Söderblom och ingick, på\nförslag från denne, i 1919 års psalmbokskommitté. Efter att ha varit kritisk till\nstatskyrkan kom Månsson alltmer att se denna som en moralisk kraft i samhällsutvecklingen.\nLivet igenom var han starkt engagerad i den socialistiska rörelsen. Han gav bland\nannat ut två pamfletter – Malmfrågan (1907) och Norrlandsfrågan (1908) – där han\npläderade för nationalisering av de rika norrländska naturtillgångarna. Han var\nen av arbetarrörelsens flitigaste agitatorer; det sägs att han höll åtta tusen\nföredrag. Dock följde han aldrig någon förespråkad partilinje utan förordade\nexempelvis monarkin som demokratisk socialistisk statsform. Mot slutet av sitt\nliv ägnade Månsson alltmer tid åt ett skönlitterärt författarskap. Hans historiska\nromaner kom att få stor betydelse för arbetarrörelsen, inom vilken det vid tiden\nfanns en utbredd misstänksamhet mot den officiella historieskrivningen. Det var framför\nallt den sena medeltiden och Dackefejden som intresserade Månsson. Han slutade sina\nlevnadsdagar under arbetet med den omfångsrika romanen Gustaf Vasa och Nils Dacke (3 band,\n1928–48), vilken utgavs posthumt. \n\n\n\n |
416 | NordbergJA | link Littbank | NaN | NaN | \n\t JÖRAN ANDERSSON NORDBERG (1677–1774): ”historiker […] d. 1774 som teologie doktor och kyrkoherde i Stockholm samt Karl XII:s f. d. biktfader, erhöll 1731 i uppdrag att skildra nämde konungs lif och verksamhet samt utgaf i enlighet dermed 1740 Konung Carl XII:s historia (af underordnat värde). Åtskilliga ställen i detta arbete, hvilka drottning Ulrika Eleonora före utgifvandet strukit eller rättat, utkommo 1755 på danska, men på svenska först 1767, efter tryckfrihetsförordningens utfärdande. Bland N:s öfriga arbeten märkas ett företal till nya testamentet (1720), S. Claræ minne (1727) och en samling af i Sverge utkomna kyrkliga förordningar (otr., i kungl. bibl.).”\n\n\n\n \n |
417 | NordenskiöldCF | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FREDRIK NORDENSKIÖLD (1756–1828): ”den förres [August Nordenskiöld] broder, mystiker, publicist, f. 1756, d. 1828 som f.d. protokollssekreterare vid utrikes statsexpeditionen, utgaf en bok om Oneiromantiken eller konsten att tyda drömmar (1783) samt de periodiska skrifterna Medborgaren (1788–90, efter mönstret af Addisons ’Spectator’; indragen, men fortsatt någon tid 1792–93) och Almänna magasinet; eller nyttiga och nöjsamma ämnen (1790, likaledes förbjuden och förstörd, men omtryckt 1793). På franska författade han en svedenborgsk skrift, Considerations sur le christianisme actuel (1819 o.f., ej afslutad).” \n |
418 | NordforssCG | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL GUSTAF NORDFORSS (1763–1832): ”vitterhetsidkare, f. 1763, d. 1832 som öfverste och f.d. andre direktör vid kungl. teatern (1790–1818), skref farsen Tanddoktorn (1800), tillfällighetsstycket Föreningen (1815, tills. med G. K. F. Lövenhjelm), Sång öfver Baltzar Horn (1789) och Sång öfver Sveriges kronprins Carl August (1810, bägge nämda år belönta med svenska akademiens stora pris), samt en afhandling om Viljan (1822 belönt med det mindre priset), hvarjämte han öfversatte en mängd operor och operetter: Den lilla matrosen, De bätte arrestanterna, Målaren och modellerna, Cendrillon, Don Juan, Kalifen i Bagdad m. fl.” \n |
419 | ParlandH | link Littbank | NaN | NaN | \n HENRY PARLAND (1908–1930) kom från revolutionens Ryssland till Helsingfors\noch svensk skolgång. Svenska var dock endast hans fjärde språk, efter ryska,\ntyska och finska, och Parlands poetiska språk blev också säreget i stil och\nordbildningar. Till dels var han influerad av vännen Gunnar Björling, centralfigur\ni samtidens finlandssvenska modernistiska krets. Parland kom att debutera i\nmodernistorganet Quosego, men bidrog också med den expressionistiska, bensindoftande\noch kromblanka ”En bilfantasi” i tidskriften Motor (december 1928). Debuten i\nbokform blev den nysakliga diktsamlingen Idealrealisation (1929), där Parland\ngör korta poetiska betraktelser av moderna företeelser som mineralvatten och\nmotorcyklar. Efter ekonomiska bryderier lämnade han, manad av sina föräldrar,\nHelsingfors och flyttade till sin morbror i Kaunas i Litauen. Parland påbörjade\ndär romen Sönder (utgiven posthumt 1932, och därefter i flera varianter). Han\nblev, under vistelsen i Litauen, starkt influerad av de ryska formalisterna,\nfrämst bland dem Viktor Sjklovskij vars tankar kring främmandegöring och\növerrumpling av läsaren låg i linje med Parlands egna poetiska grepp. Hans\nmodernism var de tvära kastens, den oväntade vändningens. ”Viljelöst och\nursinnigt / piskar säljen / den blåa vårluften” heter det i en av hans tidiga dikter. – DEN TEXTKRITISKA UTGÅVAN av Henry Parlands Skrifter ges ut av Svenska litteratursällskapet i Finland och återfinns här. \n\n\n\n |
420 | RudaEW | link Littbank | NaN | NaN | \n ELIAS WILHELM RUDA (1807–1833) hann under sin korta levnad\npröva sin penna inom flera genrer. Såväl lyriska som dramatiska\noch mer prosaiska stycken återfinns i hans verk; inte sällan\nmed humoristiska undertoner som i exempelvis Brynolfs äfventyr.\nEn dikt i sjutton sånger (1828) där Tegnérs Frithiofs saga\nparodieras eller i En tysk resandes ströfverier på svenska\nparnassen (1830) där samtidens svenska vitterhet skämtsamt\nkritiseras. Men i hans diktning återfinns även ett mörkare stråk\nav vemod och melankoli; troligtvis under inflytande av de stora\nromantikerna – då inte minst Goethe och Byron – vilka han beundrade.\nUnder sin tid vid Uppsala universitet kom Ruda att studera för\nP.D.A. Atterbom, som fick stor betydelse för den unge skalden.\nI det av Rudas vänner posthumt utgivna verket Skaldestycken (1834)\nbidrar Atterbom med en kort och inkännande levnadsteckning över\nsin i förtid bortgångne elev. \n\n\n\n\n |
421 | SilfverstolpeGA | link Littbank | Q6176235 | Q6176235 | \n GUSTAF ABRAHAM SILFVERSTOLPE (1772–1824) ansågs vid sin tid vara ett av de ”oroligaste hufvudena” i Uppsala. Runt sig samlade han en krets kallad ”Juntan” i vilken politik, litteratur och filosofi diskuterades, huvudsakligen med utgångspunkt i de nya strömningar som uppstått i Tyskland i och med Kants tre kritiker. Silfverstolpe öppnade sedermera bokhandel och utgav Litteraturtidningen (1795–97) samt Journal för svensk litteratur (1791–1803, 1809–12) i akt och mening att introducera den nya tyska filosofin i Sverige. Huvudsaklig bidragsgivare till tidskrifterna var hans nära vän Benjamin Höijer. År 1800 tog Silfverstolpes liv en olycklig vändning. Inför en festlighet, ägnad Gustaf IV Adolfs kröning, hade han, som violonist i Kungliga Musikaliska Kapellet, intalat kapellmästaren att till kvällens stycke välja Franz Metzgers ”La Bataille de Fleurus”. När det uppdagades att däri ingick den synnerligen misshagliga ”Marseljäsen” förbjöds stycket och ersattes i sista stund med en symfoni av Haydn. Flera av orkestermedlemmarna, bland dem Silfverstolpe, lämnade lokalen varvid framförandet av symfonin blev uselt. Rättegång följde och Silfverstolpe blev ”för all tid förvisad” från Uppsala. Han flyttade till Stockholm, fortsatte sin verksamhet som bokhandlare och tidskriftsutgivare, samt företog han en längre resa till Tyskland där han sammanträffade med bland andra Fichte, Schiller och Goethe. Efter hemkomsten utgav han Strödda afhandlingar i ämnen rörande de fria konsterna (1808–09) med översättningar av samtida tysk litteratur samt en på nyklassicismens grunder utförd studie i svensk konsthistoria. Han utgav även 1808 en såväl språkligt som innehållsligt moderniserad omarbetning av Stiernhielms Hercules. Senare delen av hans liv präglades av ekonomiska bekymmer, men även vissa yrkesmässiga framgångar. Han insattes i kommittén för undervisningens ordnande och låg till stor del bakom 1820 års skolordning. Han utgav arbeten om svensk statsförfattnings historia och lät 1822 prästviga sig. Sina dagar slutade han som kyrkoherde i Söderköping. \n\n\n\n |
422 | StenbockM | link Littbank | NaN | NaN | \n \nMAGNUS STENBOCK (1665–1717) var en av sin tids främsta officerare. Under det Stora nordiska kriget ledde han Dalregementet i fälttåget mot Danmark. Efter slaget vid Narva befordrades han till generalmajor. Stenbock lät också, på kungens namnsdag den 28 januari 1701, i sitt vinterkvarter vid slottet Lais nära Dorpat uppföra ett Glädie spel och ähre-sång till firande av segern. Sin största framgång vann han i slaget vid Helsingborg den 28 februari 1710, där han med största skicklighet ledde trupperna på slagfältet och drev danskarna till reträtt. Historien om hur budet om segern nådde Stockholm har beståtts poetisk skildring av Carl Snoilsky i dennes dikt ”Stenbocks kurir”. Stenbocks lycka vände dock snart. Efter slaget vid Gadebusch den 9 december 1712 marscherade han med sina svårt medtagna trupper in i Holstein och tog sin tillflykt till fästningen Tönning där han i maj 1713 tvingades till kapitulation. Sina återstående fyra år i livet tillbringade Stenbock, under svåra omständigheter, som fånge på Fredrikshamns kastell. Han författade där ett flertal försvars- och böneskrifter, men till ingen nytta. Tröstad endast av den vänlighet Peter den store visat honom vid ett besök i augusti 1716, avled Magnus Stenbock i fångenskap efter en tids sjukdom. \n \n\n\n |
423 | AdlersparreG | link Littbank | NaN | NaN | \n GEORG ADLERSPARRE (1760–1835). ”[…] grefve, historiker, föddes i Jämtland 1760. Han blef som ryttmästare fången under ryska kriget 1788–90, tog 1793 afsked från krigstjensten och sysslade derefter länge med literär verksamhet. Vid utbrottet af 1808 års krig, då han ånyo trädde i tjenstgöring, blef han brigadchef vid den s.k. vestra armén, som opererade på norska gränsen, men redan s.å. tog han för andra gången afsked. I mars 1809 satte han sig icke dess mindre i spetsen för den värmländska fördelningen af nämda här och spelade sedan en högst vigtig roll vid genomförandet af sistnämda års revolution. Efter regementsförändringen var han en kortare tid statsråd samt utnämdes 1810 till landshöfding i Skaraborgs län och 1812 derjämte till general-major, men tog 1824 afsked från det offentliga lifvet. Död 1835 i närheten af Kristinehamn. \nSin författare-verksamhet började A. som poet, med det af sällskapet Utile dulci 1782 prisbelönta skaldestycket De två naturerna. Men om hans skaldeförmåga ej var af någon större betydenhet, var han så mycket utmärktare genom sina prosaiska skrifter, hvilkas klara, kraftfulla och träffande stil gjorde honom till en af vårt lands klassiske författare. 1797—1801 utgaf han den förträffliga tidskriften Läsning i blandade ämnen (1795–96 föregången af hans Läsning för landtmän), hvarmed han kraftigt bidrog till krossandet af gamla fördomar och utbredandet af de idéer, som efter hand framkallade statshvälfningen. Bland hans skrifter märkas för öfrigt: Lefvernesbeskrifningar öfver namnkunnige statsmän (1793–95), Krigssamlingar (1794–98), Strödda anmärkningar om boken Tessin och Tessiniana (1820, samt en följdskrift 1821) och Handlingar rörande Sverges äldre, nyare och nyaste historia (9 band, 1830–33), hvilka föranledde en literär polemik och 1831 ådrogo honom böter för brott emot tryckfriheten. Led. af vet. akad. 1802.” \n\n |
424 | AndræT | link Littbank | NaN | NaN | \n TOR ANDRÆ (1885–1947) studerade semitiska språk, litteraturhistoria och teologi vid Uppsala\nuniversitet. Han blev komminister i Delsbo 1913. Efter sin teologie doktorsexamen 1921 verkade han,\nåren 1924–35, som kyrkoherde i Gamla Uppsala. Året därpå blev han biskop i Linköpings stift.\nAndræ var även ecklesiastikminister i den Bramstorpska ministären samt deltog i arbetet med\n1937 års psalmbok och med ny kyrkohandbok (1936–41). Han var också ledamot av 1940 års skolutredning.\nVid sidan av prästämbetet var Andræ verksam som lärare i religionshistoria och teologi: åren 1923–33\nvid Stockholms högskola, 1929–36 vid Uppsala universitet. Han invaldes 1932 i Svenska Akademien\nsom efterträdare till Nathan Söderblom. \n\n\n\n\n\n |
425 | BanerA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNA BANÉR (1585–1656): ”Anna Banér antas vara författaren till det ofta citerade brev som skildrar faderns sista timmar före avrättningen, skärtorsdagen den 20 mars år 1600. Tillsammans med sin mor Kristina Sture och tre av sina syskon tilläts hon spendera de sista dygnen med fadern i fängelset. Anna Banér beskrev senare, år 1618, den kvalfyllda natten inför avrättningen i ett brev till sin yngre syster Sigrid Banér. Originalbrevet är förkommet, men det föreligger i två avskrifter. Det har varit omdiskuterat vem den egentliga författaren var, inte minst som de bevarade avskrifterna bär titeln ’Christina Banérs berättelse’. Ingen av Gustav Banérs och Kristina Stures döttrar hette emellertid Christina. Sigrid Banér har ibland antagits vara brevets författare, men hon var vid tiden endast åtta år gammal. Anna Banér var däremot 15 år vid tiden för händelsen. Hon ska därtill gärna ha ägnat sig åt att läsa och skriva och i synnerhet intresserade hon sig för att nedteckna sin fars levnadsöde.”\n |
426 | BendixsonN | link Littbank | NaN | NaN | \n NANNA BENDIXSON (1860–1923) var konstnär och, under många år, barnboksrecensent i Aftonbladet\nvars chefredaktör var hennes bror Harald Sohlman. Hennes enda egna verk, bilderboken Skogstomten (1886),\ngör henne till en av pionjärerna inom svensk barnlitteratur. Verket sägs vara den första svenska\nbarnboken som berättar en avslutad saga. Bendixson var även nära vän med Ellen Key,\nen annan av barnens förkämpar. \n\n\n\n\n\n |
427 | BjörkmanM | link Littbank | NaN | NaN | \n Hilda Maria Amalia Björkman, f. Liedholm. Född 1829. \n |
428 | BjörnDG | link Littbank | NaN | NaN | \n DIDRIC (eller DIDRIK) GABRIEL BJÖRN (1757–1810): ”vitter författare, f. 1757, d. 1810, var någon tid skådespelare och derefter några år boktryckare. Han skref en mängd stycken för teatern, dels bearbetningar och dels original.”\n\n \n\n |
429 | BrandelHG | link Littbank | NaN | NaN | \n HENRIC GOTTFRIED BRANDEL (1739–1828): ”kronolog, ’myriadens uppfinnare’, f. 1739, d. 1828 som f.d. general-konsul i Alger, efterlämnade i handskrift ett arbete, som innehåller ett nytt kronologiskt system, myriaden, med hvars uppfinning han åsyftade att till ett helt sammanbringa de olika folkens tideräkningssystem. Arbetet, som först 1853 utgafs (af F. A. Ewerlöf), under titeln La myriade, väckte bland fackmän ett stort uppseende.”\n\n \n\n |
430 | BrovalliusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHANNES BROVALLIUS (1707–1755): ”lärd, f. 1707 (1706?), d. 1755 som biskop i Åbo, utgaf många innehållsrika skrifter: Den philosophiske Mercurius (n:o 1–15, 1734), Den svenska patrioten (n:o 1–17, 1735), Tankar öfver naturhistoriens nytta vid ungdomens uppfostran (1737, öfversatt på latin af Linné), Tankar om naturkunnighet och huru den bör drifvas vid en academie (s. å.), disputationer, rön, predikningar m. m. Jfr Elmgren, ’Öfversigt af Finlands litteratur’ (1861).”\n\n \n\n |
431 | BöökF | link Littbank | Q325547 | Q325547 | \n Fredrik Böök (1883–1961) inledde mycket tidigt sin bana som kritiker och tidningsskribent. Som nittonåring debuterade han också i bokform med Skald och skolmästare (1902); ett försvarstal för Verner von Heidenstam, vilken av Nils Linder kritiserats i dennes Svenska språket i modern diktkonst (1902). Böök kom att i sina litteraturstudier ge uttryck för en konservativ hållning och drevs främst av ett intresse för författarpersonligheten och dennas inverkan på diktverket. Med hans egna ord handlade det om att analysera verken för att därigenom ”begripa de lagar, som behärska diktarens fantasiliv och den poetiska produktionen över huvud”; så går Böök också till väga i sin Svenska studier i litteraturvetenskap (1913) där de uttolkade författarnas erfarenheter ses som direkt präglande deras verk. Sin därvid till stor del psykologiska metod kom han att tillämpa även i de större författarmonografierna Erik Johan Stagnelius (1919) och Esaias Tegnér (1949). På samma sätt är hans Den romantiska tidsåldern i svensk litteratur (1918) en samling diktarporträtt snarare än en studie av tid eller filosofi. \n\nSitt största inflytande utövade Böök under flera decennier som kritiker på Svenska Dagbladet. Han gick där till hårt angrepp mot bland andra Henning Berger, Hjalmar Bergman och, framför allt, Hjalmar Söderberg. I Strindbergsfejden stod Böök på Heidenstams och Sven Hedins sida och hamnade därvid i delo med Bengt Lidforss som 1910 utgav Levertinkultens apologet. En vidräkning med doc. Fredrik Böök. Det allt bittrare hatet de forna vännerna emellan blev endast djupare med åren och kom till starkt uttryck i Bööks porträtt av Lidforss i memoarboken Rannsakan (1953). Böök fick också hård kritik för verket Victoria Benedictsson och Georg Brandes (1949), som till större delen vilar på Benedictssons dagböcker. Axel Olsson försvarade Benedictssons rätt till sitt privatliv i skriften Böök i Damernas värld (1950), vars titel anspelar på att Böök först lät publicera verket som följetong i veckotidningen. \n\nBöök uttryckte vid upprepade tillfällen sympati för nazisternas regim. Under krigsåren blev han därför, som Erik Lönnroth konstaterar i sitt inträdestal i Svenska Akademien, där han efterträdde Böök på stol 10, en ensam man som fick fly in i sin litteraturhistoriska forskning. I Bööks uttalanden om Tredje riket ser Lönnroth ett tecken på en i någon mening bristande verklighetsförståelse, där livet i sina bästa stunder är en imitation av dikten, där den litterära symboliken är överlägsen den konkreta sinnevärlden och där den litterära typen blir ett mänskligt ideal. Böök kom, menar Lönnroth, att förlora fotfästet. \n\nI Fredrik Bööks omfattande författarskap återfinns även en mängd reseskildringar, bland vilka kan nämnas Resa till Frankrike (1915) och Resa till Tyskland och Polen (1916). Han skrev också ett flertal skönlitterära verk, främst skildringar från den skånska hembygden, så i exempelvis Sommarleken (1927) och Storskolan (1940). Ett urval av Bööks tidiga kritik och essäistik återfinns i de sex samlingarna Essayer och kritiker (1913–23). \n\n\n\n\n |
432 | DijkmanP | link Littbank | NaN | NaN | \n PETTER (eller PETER) DIJKMAN (1647–1717): ”fornforskare i Rudbecks anda […], var någon tid landssekreterare i Upsala, utnämdes 1697 till assessor i göta hofrätt, men blef kort derefter häradshöfding under svea hofrätt och dog 171[7]. Ehuru han vid sina forskningar leddes af rudbeckska förutsättningar, liksom hela samtiden, ega hans arbeten likväl ganska högt värde på grund af hans noggrant gjorda iakttagelser. Af trycket utgaf han: Observationer om de fordna svenskars och göthers penningeräknings beskaffenhet (1686), Antiquitates ecclesiasticae eller gamla svenska kyrckiohandlingar (1703), och Om Sveriges 12 Carlakonungar (1708), hvarjämte en samling Historiska anmärkningar öfver och af en dehl runstenar i Sverige utgifvits efter hans död (1823). I handskrift finnas af honom följande arbeten: Observationes de voce Upsala, Anmärkningar öfver svea konungar af gustavianska familjen, andra delen af Observationer öfver svenskars penningeräkning, Anledning till svenska språkets tungomål och art samt Städers, häraders, socknars och största delen byanamnens ursprung i provinsen Upsala. Som man finner, sysselsatte sig D. med åtskilligt, som först i senare tider gjorts till föremål för grundlig undersökning: landsmålen, ortnamnens ursprung m.m.”\n\n \n\n |
433 | EdelfeldtI | link Littbank | Q261712 | Q261712 | \n \nFörfattaren och konstnären\n INGER EDELFELDT är född 1956 i Hässelby, Stockholm. Barndomssomrarna\n tillbringades ofta på landet utanför Enköping. Inger Edelfeldt\n skriver böcker för både barn och vuxna, prosa, lyrik, dramatik.\n Tidigare översatte hon från ungerska och engelska.\n \n\n Akademiska studier i ungerska. Annars autodidakt, även som konstnär.\n Debut som författare 1977 med romanen Duktig pojke! Hon har skrivit\n ett 30-tal romaner, novellsamlingar, diktsamlingar, ungdomsböcker, bilderböcker\n och seriealbum. Författaren är återhållsam med att ställa\n upp på personliga intervjuer och betonar ofta att hon lever ”som\n alla andra”. Till sina litterära favoriter räknar hon den norske\n författaren Tarjei Vesaas. Inger Edelfeldt är bosatt i en Stockholmsförort. \n\n\n |
434 | EngeströmJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN ENGESTRÖM (1699–1777): ”orientalist, f. 1699, d. 1777 som biskop i Lunds stift, utgaf en mängd akademiska afhandlingar, mest af filologiskt innehåll. Märkligast bland dem äro de, som tillsammans bilda hans Grammatica hebraea biblica (1731–33), ett arbete som länge användes vid de akademiska studierna här i landet.”\n\n \n\n |
435 | EnglundP | link Littbank | NaN | NaN | \n PETER ENGLUND (f. 1957), historiker och författare, disputerade 1989 på en avhandling om den svenska 1600-talsadelns \nföreställningsvärld; genombrottsboken, Poltava. Berättelsen om en armés undergång, hade kommit redan 1988 och\nnått stora framgångar. Under 1990-talet fortsatte Englund sina studier i det svenska 1600-talets historia (två volymer i en tänkt trilogi, \nOfredsår (1993) och Den oövervinnerlige (2000), har hittills utkommit), men gav också bland annat ut tre essäsamlingar där\nämnesvalen var av mer skiftande art. I Stridens skönhet och sorg (2008) återvände Englund till kriget som ämne, nu med\nförsta världskriget i blickfånget. – Englund valdes in i Svenska Akademien\n 2002, och efterträdde i juni 2009 Horace Engdahl som Ständig Sekreterare. \n\n\n\n\n\n |
436 | EureniusJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHANNES JACOBI (eller JÖNS) EURENIUS (1688–1751): ”lärd, f. 1688, d. 1751 som kyrkoherde i Härnösands stift, blef ryktbar genom tvänne arbeten: Atlandica orientalis eller Atlandsnäs till dess rätta belägenhet beskrifvit (skr. 1722, tr. 1751), hvari han sökte visa att Palästina var det af Rudbeck omtalade Atland, och En prest i sin prydning, eller grundlig afhandling ang. en prestmans och Christi tjenares ämbetes skyldigheter (1770), som länge varit bekant i handskrift. Hans öfriga skrifter utgöras af En liten barnasyntax (1733), latinska qväden, högtidstal m.m. – E. var son till prosten Jakob Abraham E. (f. 1625, d. 1714), som inbillade sig ha gjort en färd till Blåkulla och derom författade en för tiden karaktäristisk berättelse, hvilken i handskrift förvaras i Upsala universitets bibliotek.”\n\n \n\n |
437 | FabriciusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JACOB FABRICIUS (1704–1741): ”vitterhetsidkare, f. 1703 [sic, olika i olika källor], d. 1741 som amiralitets-pastor Karlskrona, författade några andliga dikter och rimmade tillfällighets-stycken äfvensom en moral-filosofisk prosadikt, kallad Vänskaps väg. Han är mest bekant genom sin förlåfning och sitt giftermål med skaldinnan Hedvig Charlotta Nordenflycht. (Se Nordenflycht). Hans arbeten utgåfvos 1744 af hans efterlefvande maka, under titeln Amaranter, och 1878 af Hanselli.”\n\n \n\n |
438 | ForsiusSA | link Littbank | NaN | NaN | \n SIGFRID ARON FORSIUS (c.1550–c.1624): ”astronom, kallad Sveriges förste astronom, f. på 1550-talet, vistades 1593–96 i Reval, sannolikt såsom skollärare, var 1599–1600 fältpredikant, utnämdes vid samma tid till hertig Karls hofpredikant samt blef 1601 kyrkoherde i Närpes och 1602 i Kimito. 1606 anklagades han för förrädiska stämplingar mot hertigen, hölls med anledning deraf fängslad under ett års tid, men förordnades 1608, sedan han blifvit frikänd, att förestå astronomie professuren i Upsala samt blef 1610 kyrkoherde vid riddarholmskyrkan i Stockholm och derjämte 1612 kunglig astronom. Af Upsala domkapitel trakasserad som astrolog och spåman, afsattes han slutligen från sina ämbeten och var derefter utan anställning, tills han 1621 erhöll ett litet patronelt pastorat i Finland. Död 1627. F. har sin största betydelse derigenom att han var en bland de förste svenske vetenskapsmän, som själfständigt utarbetade almanackor för en svensk orts horisont, gällande för åren 1608–10, 1613–15, 1617–19 och 1621–24. Andra af honom utgifna skrifter äro, såsom uppblandade med astrologiska griller, af mindre betydenhet. Nämnas må följande: Speculum vitae humanae (1582), Beskrifning öfver resan till Lappmarken (företagen på uppdrag af hertigen, troligen 1602), Berättelser om kometer (1607 och 1619) samt Mineralogia på svenska (1613).”\n\n \n\n |
439 | FryxellS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n SAMUEL FRYXELL (1794–1875) var det svarta fåret i samma värmländska prästsläkt som frambringade de mer framgångsrika Anders Fryxell och Olof Fryxell (hans kusiner). Samuel Fryxell avskedades från sin tjänst på grund av fylleri 1823 och fråntogs prästämbetet 1824.\n\nHans bidrag till den svenska litteraturen, romanen Pehrsmässefärden eller Daniels Resehändelser som utgavs 1824-25 under pseudonymen Frans Filibert Törntagg, förlänade honom sju månaders straffarbete för utfall mot prästerskapet och dopsakramentet. Romanen blev indragen och förbjuden strax efter tryckningen. Den främsta orsaken till att den över huvud taget omnämns idag är dess eventuella koppling till Stagnelius.\nRomanen har tydliga drag av nyckelroman, och eftersom Samuel Fryxell låg i Uppsala samtidigt som Stagnelius har Fredrik Böök framfört teorin att romanens ’magister Zirkelström’ har fått låna drag av skalden.\n\n\n \n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n\n \n\n |
440 | GagnerusS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n SAMUEL GAGNERUS (1731–1791) var sekreterare i sällskapet Utile dulci och utgav första delen\nav dess Vitterhetsnöjen (1769),\ni vars företal han tecknar diktens uppgift som, bland mycket\nannat, att avmåla dygden – ”de dödligas enda och väsentliga rikedom” – samt att med gudomligt\nljus leda människolivet fram till sitt mål. Gagnerus var starkt influerad av\nupplysningsfilosoferna, främst Montesquieu, och dygd och förnuft, samman med synen på\nkristendomen som en inre gudstjänst, var hans stora ämnen; här kan nämnas hans ”Tankar om\nmenniskors sista stunder” (1775) där han framhåller den kristna tron och den enskildes\nlevnadssätt som olösligt förbundna. Gagnerus skrev även poesi, av smärre art; i Vitterhetsnöjens\nförsta del återfinns hans ”Den okända Lyckan”,\n”Förtjensten” och ”Ungdomens Försvar”. Större\nnit ägnade han språkvården som ordgranskare och språkforskare. Gagnerus menade, liksom\nStiernhielm, att fornspråket var exemplariskt i sin styrka och skärpa och att dess ordskatt\ndärvid borde överflyttas till modern svenska. Dock utkom endast ett ark av hans Förteckning\npå gamla svenska eller göthiska ord, nämligen det som upptog ord från A till einradin. \n\n\n\n |
441 | GeijerstamN | link Littbank | Q116948092 | Q116948092 | \n SOFIE EUGENIE HORTENCE ”NENNIE” AF GEIJERSTAM (1864–1900) föddes Valenkamph i Björneborg i Finland.\nBåda föräldrarna härstammade från Sverige och 1868 flyttade familjen till Stockholm. Då föräldrarna\noch några av syskonen utvandrade till Sankt Petersburg 1881 stannade Nennie i Stockholm, där hon\nantagits som aspirant vid Kungliga Teatrarnas Elevskola. Genom umgänget i stadens teaterkretsar kom\nhon snart att träffa Gustaf af Geijerstam och i maj 1885 stod bröllop mellan de båda. Livet som maka\noch mor var inte bekymmersfritt för den unga Nennie, som i brev till vännen Victoria Benedictsson\nuttryckte sin ensamhet och sina farhågor. Familjen levde bitvis under svåra ekonomiska förhållanden\noch var hårt drabbad av sjukdom och dödsfall. Under de sista åren av sitt liv plågades Nennie av\nständig ohälsa, till dels orsakad av njurtuberkulos, till dels av sorgen över sonen Sven, som vid\nsex års ålder ryckts bort av en hastig sjukdom. Gustaf af Geijerstam har i Boken om Lille-Bror (1900)\nskildrat det mörker som obevekligt sänkte sig över hustrun. Under åren före sekelskiftet var\nAugust Strindberg en återkommande gäst hos familjen af Geijerstam och hos Strindberg nåddes också\nGustaf, den 1 maj 1900, av budet om att Nennie fått ett slaganfall. Strindberg antecknade\ni Ockulta dagboken\natt han därefter upplevt en ryslig natt. I Svarta fanor (1907)\nskulle han sedermera komma att teckna hatiska nidporträtt av Gustaf och Nennie af Geijerstam. \n\n\n\n\n |
442 | GeijerstamN | link Littbank | Q116948092 | Q116948092 | \n SOFIE EUGENIE HORTENCE ”NENNIE” AF GEIJERSTAM (1864–1900) föddes Valenkamph i Björneborg i Finland.\nBåda föräldrarna härstammade från Sverige och 1868 flyttade familjen till Stockholm. Då föräldrarna\noch några av syskonen utvandrade till Sankt Petersburg 1881 stannade Nennie i Stockholm, där hon\nantagits som aspirant vid Kungliga Teatrarnas Elevskola. Genom umgänget i stadens teaterkretsar kom\nhon snart att träffa Gustaf af Geijerstam och i maj 1885 stod bröllop mellan de båda. Livet som maka\noch mor var inte bekymmersfritt för den unga Nennie, som i brev till vännen Victoria Benedictsson\nuttryckte sin ensamhet och sina farhågor. Familjen levde bitvis under svåra ekonomiska förhållanden\noch var hårt drabbad av sjukdom och dödsfall. Under de sista åren av sitt liv plågades Nennie av\nständig ohälsa, till dels orsakad av njurtuberkulos, till dels av sorgen över sonen Sven, som vid\nsex års ålder ryckts bort av en hastig sjukdom. Gustaf af Geijerstam har i Boken om Lille-Bror (1900)\nskildrat det mörker som obevekligt sänkte sig över hustrun. Under åren före sekelskiftet var\nAugust Strindberg en återkommande gäst hos familjen af Geijerstam och hos Strindberg nåddes också\nGustaf, den 1 maj 1900, av budet om att Nennie fått ett slaganfall. Strindberg antecknade\ni Ockulta dagboken\natt han därefter upplevt en ryslig natt. I Svarta fanor (1907)\nskulle han sedermera komma att teckna hatiska nidporträtt av Gustaf och Nennie af Geijerstam. \n\n\n\n\n |
443 | GeijerstamN | link Littbank | Q116948092 | Q116948092 | \n SOFIE EUGENIE HORTENCE ”NENNIE” AF GEIJERSTAM (1864–1900) föddes Valenkamph i Björneborg i Finland.\nBåda föräldrarna härstammade från Sverige och 1868 flyttade familjen till Stockholm. Då föräldrarna\noch några av syskonen utvandrade till Sankt Petersburg 1881 stannade Nennie i Stockholm, där hon\nantagits som aspirant vid Kungliga Teatrarnas Elevskola. Genom umgänget i stadens teaterkretsar kom\nhon snart att träffa Gustaf af Geijerstam och i maj 1885 stod bröllop mellan de båda. Livet som maka\noch mor var inte bekymmersfritt för den unga Nennie, som i brev till vännen Victoria Benedictsson\nuttryckte sin ensamhet och sina farhågor. Familjen levde bitvis under svåra ekonomiska förhållanden\noch var hårt drabbad av sjukdom och dödsfall. Under de sista åren av sitt liv plågades Nennie av\nständig ohälsa, till dels orsakad av njurtuberkulos, till dels av sorgen över sonen Sven, som vid\nsex års ålder ryckts bort av en hastig sjukdom. Gustaf af Geijerstam har i Boken om Lille-Bror (1900)\nskildrat det mörker som obevekligt sänkte sig över hustrun. Under åren före sekelskiftet var\nAugust Strindberg en återkommande gäst hos familjen af Geijerstam och hos Strindberg nåddes också\nGustaf, den 1 maj 1900, av budet om att Nennie fått ett slaganfall. Strindberg antecknade\ni Ockulta dagboken\natt han därefter upplevt en ryslig natt. I Svarta fanor (1907)\nskulle han sedermera komma att teckna hatiska nidporträtt av Gustaf och Nennie af Geijerstam. \n\n\n\n\n |
444 | GeijerstamN | link Littbank | Q116948092 | Q116948092 | \n SOFIE EUGENIE HORTENCE ”NENNIE” AF GEIJERSTAM (1864–1900) föddes Valenkamph i Björneborg i Finland.\nBåda föräldrarna härstammade från Sverige och 1868 flyttade familjen till Stockholm. Då föräldrarna\noch några av syskonen utvandrade till Sankt Petersburg 1881 stannade Nennie i Stockholm, där hon\nantagits som aspirant vid Kungliga Teatrarnas Elevskola. Genom umgänget i stadens teaterkretsar kom\nhon snart att träffa Gustaf af Geijerstam och i maj 1885 stod bröllop mellan de båda. Livet som maka\noch mor var inte bekymmersfritt för den unga Nennie, som i brev till vännen Victoria Benedictsson\nuttryckte sin ensamhet och sina farhågor. Familjen levde bitvis under svåra ekonomiska förhållanden\noch var hårt drabbad av sjukdom och dödsfall. Under de sista åren av sitt liv plågades Nennie av\nständig ohälsa, till dels orsakad av njurtuberkulos, till dels av sorgen över sonen Sven, som vid\nsex års ålder ryckts bort av en hastig sjukdom. Gustaf af Geijerstam har i Boken om Lille-Bror (1900)\nskildrat det mörker som obevekligt sänkte sig över hustrun. Under åren före sekelskiftet var\nAugust Strindberg en återkommande gäst hos familjen af Geijerstam och hos Strindberg nåddes också\nGustaf, den 1 maj 1900, av budet om att Nennie fått ett slaganfall. Strindberg antecknade\ni Ockulta dagboken\natt han därefter upplevt en ryslig natt. I Svarta fanor (1907)\nskulle han sedermera komma att teckna hatiska nidporträtt av Gustaf och Nennie af Geijerstam. \n\n\n\n\n |
445 | GeijerstamN | link Littbank | Q116948092 | Q116948092 | \n SOFIE EUGENIE HORTENCE ”NENNIE” AF GEIJERSTAM (1864–1900) föddes Valenkamph i Björneborg i Finland.\nBåda föräldrarna härstammade från Sverige och 1868 flyttade familjen till Stockholm. Då föräldrarna\noch några av syskonen utvandrade till Sankt Petersburg 1881 stannade Nennie i Stockholm, där hon\nantagits som aspirant vid Kungliga Teatrarnas Elevskola. Genom umgänget i stadens teaterkretsar kom\nhon snart att träffa Gustaf af Geijerstam och i maj 1885 stod bröllop mellan de båda. Livet som maka\noch mor var inte bekymmersfritt för den unga Nennie, som i brev till vännen Victoria Benedictsson\nuttryckte sin ensamhet och sina farhågor. Familjen levde bitvis under svåra ekonomiska förhållanden\noch var hårt drabbad av sjukdom och dödsfall. Under de sista åren av sitt liv plågades Nennie av\nständig ohälsa, till dels orsakad av njurtuberkulos, till dels av sorgen över sonen Sven, som vid\nsex års ålder ryckts bort av en hastig sjukdom. Gustaf af Geijerstam har i Boken om Lille-Bror (1900)\nskildrat det mörker som obevekligt sänkte sig över hustrun. Under åren före sekelskiftet var\nAugust Strindberg en återkommande gäst hos familjen af Geijerstam och hos Strindberg nåddes också\nGustaf, den 1 maj 1900, av budet om att Nennie fått ett slaganfall. Strindberg antecknade\ni Ockulta dagboken\natt han därefter upplevt en ryslig natt. I Svarta fanor (1907)\nskulle han sedermera komma att teckna hatiska nidporträtt av Gustaf och Nennie af Geijerstam. \n\n\n\n\n |
446 | GeijerstamN | link Littbank | Q116948092 | Q116948092 | \n SOFIE EUGENIE HORTENCE ”NENNIE” AF GEIJERSTAM (1864–1900) föddes Valenkamph i Björneborg i Finland.\nBåda föräldrarna härstammade från Sverige och 1868 flyttade familjen till Stockholm. Då föräldrarna\noch några av syskonen utvandrade till Sankt Petersburg 1881 stannade Nennie i Stockholm, där hon\nantagits som aspirant vid Kungliga Teatrarnas Elevskola. Genom umgänget i stadens teaterkretsar kom\nhon snart att träffa Gustaf af Geijerstam och i maj 1885 stod bröllop mellan de båda. Livet som maka\noch mor var inte bekymmersfritt för den unga Nennie, som i brev till vännen Victoria Benedictsson\nuttryckte sin ensamhet och sina farhågor. Familjen levde bitvis under svåra ekonomiska förhållanden\noch var hårt drabbad av sjukdom och dödsfall. Under de sista åren av sitt liv plågades Nennie av\nständig ohälsa, till dels orsakad av njurtuberkulos, till dels av sorgen över sonen Sven, som vid\nsex års ålder ryckts bort av en hastig sjukdom. Gustaf af Geijerstam har i Boken om Lille-Bror (1900)\nskildrat det mörker som obevekligt sänkte sig över hustrun. Under åren före sekelskiftet var\nAugust Strindberg en återkommande gäst hos familjen af Geijerstam och hos Strindberg nåddes också\nGustaf, den 1 maj 1900, av budet om att Nennie fått ett slaganfall. Strindberg antecknade\ni Ockulta dagboken\natt han därefter upplevt en ryslig natt. I Svarta fanor (1907)\nskulle han sedermera komma att teckna hatiska nidporträtt av Gustaf och Nennie af Geijerstam. \n\n\n\n\n |
447 | GirsAL | link Littbank | NaN | NaN | \n AEGIDIUS LAURENTII GIRS (1583–1639): ”historiker, f. på 1580-talet, d. 1639 som assessor i svea hofrätt, författade Konungs Gustaffs I och Konungs Erichs den XIV chrönikor (utg. 1670) och Konung Johan III:s chrönika (utg. 1745), hvilka arbeten prisades mycket af äldre författare, men ej ega något större värde för historieskrifningen. Han var även bekant som latinsk skald.”\n\n \n\n |
448 | GrubbeCL | link Littbank | NaN | NaN | \n CHRISTOFER LARSSON GRUBBE (1594–1681) – som själv skrev sitt namn Grubb, utan e – är den\nadliga släkten Grubbes anfader. Grubbe var borgmästare i Kalmar (eller, som det står på\ntitelbladet till hans ordspråkssamling Penu Proverbiale (1665), ”Præs: Calm:”) och\nkom dessutom att bli häradshövding i Ölands södra mot samt så småningom landshövding i Kalmar\nlän. Men det är inte för sin illustra ämbetsmannakarriär som Grubbe är ihågkommen. I Penu Proverbiale\nsamlar och översätter Grubbe ett stort antal ordspråk och tecknar därmed bilden av en samtid som är både lik men \nsamtidigt mycket olik vår egen. Ordspråken är hämtade dels från litterära källor, dels från\nsamtida språkbruk. Vissa är välkända också i vår tid: ”Dhet som giömmes i snöö / dhet kommer upp i thöö”. Andra\nhar sjunkit in i glömskan men är inte mindre slagkraftiga för det: ”Tankar löpa tullfritt”; ”Fleer dräper swalg / än\nSwärd”; ”Fredh haar ofredh i föllie”. Genom Grubbes verk ljuder 1600-talets Sverige.\n \n\n\n\n\n\n |
449 | GöranssonL | link Littbank | NaN | NaN | \n \nLARS GÖRANSSON (1919–94) debuterade med novellsamlingen Den förvirrade guden (1944).\nHan hade skrivit novellerna under en sommar, ensam på en obebodd ö, sedan han blivit\nakterseglad av sina kamrater. Författarskapet blev sparsamt i sidor räknat; ytterligare\ntvå novellsamlingar under loppet av tio år – Sälla jaktmarker (1949) och Eurydike (1954).\nMen Göranssons noveller fick stor kritisk uppskattning av bland andra Erik Lindegren och\nArtur Lundkvist, och hans särpräglade blandning av lekfullhet och djupaste svärta kom att\nfå många efterföljare bland samtida, yngre författare. Göranssons texter är skarpa mosaiker\ndär sällhet och vansinne, mystik och vardag skapar hisnande mönster. \n\nI Svenska Akademiens nyutgåva av Sälla jaktmarker finns också ett par noveller ur Eurydike\nsamt en självbiografisk novell och ett utdrag ur den opublicerade romanen Fugatorium. \n\n\n\n |
450 | HeldvadN | link Littbank | NaN | NaN | Niels Heldvad (1564–1634), även Johannes Nicolai Heldvader. \n |
451 | HillJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOE HILL (1879–1915) (eg. Joseph Hillstrom, ursprungligen Joel Hägglund) var född i Gävle, men emigrerade 1902 till Amerika där han kom att agitera för syndikalismen och gjorde sig känd för sina kampsånger, ofta satta till väckelserörelsens melodier. Han dömdes i juni 1914 till döden för mordet på en specerihandlare och avrättades i november året därpå.\n\n \n\n\n\n |
452 | HolmTC | link Littbank | NaN | NaN | \n THOMAS CAMPANIUS HOLM (1670–1702): ”topograf, d. 1702 (?) som kopparstickare, utgaf Sverige uti America (1702, med kopparstick af honom själf).”\n\n \n\n |
453 | HolmbergsonJ | link Littbank | NaN | NaN | JOHAN HOLMBERGSON (eller HOLMBERGSSON) den yngre (1804–1835), son till juristen Johan Holmbergson den äldre (1764–1842), var tecknare och illustratör. \n \n”H:s inlevelse i den sv historien var så stark, att han klädde sig i vasastil och talade ett arkaiserande språk. Hans intresse för 1500- och 1600-talen hade väckts bl a genom Peder Svarts krönika. Genom sin klädedräkt och sitt förvuxna, barnsliga utseende väckte han visst uppseende men var tack vare sin humor och sällskaplighet mycket omtyckt. Han avled i lungsot vid endast 30 års ålder.” skriver Jonas Gavel i Svenskt biografiskt lexikon, läs mer där. \n |
454 | HornA | link Littbank | NaN | NaN | \n AGNETA HORN (1629—1672) föddes in i en soldatfamiljs omväxlande och tumultartade liv. Hennes\nfar, greve Gustaf Horn, var fältmarskalk och hennes morfar var rikskanslern Axel Oxenstierna. I ett\nEuropa präglat av trettioåriga krigets fasor var Agneta Horns kringflackande tillvaro knappast unik.\nUnik är däremot hennes dagbok (upptäckt i manuskriptform av Ellen Fries 1885). Horn föddes i Riga, \ntill, som dagboken förtäljer, ”denna onda och för mig mycket mödosamma och bedröveliga världen”. \nHårda uppväxtvillkor och ett kärlekslöst bemötande tycks ha dominerat hennes barndom, och den benhårda \nvilja som hon visar upp i sin dagbok kan säkert ha sin grund i denna stränga fostran. Men om syftet med \nuppväxten var att göra den unga flickan till en medgörlig ung kvinna så misslyckades man fullkomligt. \nEtt tilltänkt arrangerat äktenskap mötte oväntat hårt motstånd, och när Horn till slut själv valde sin äkta \nmake var det en soldat hon valde: Lars Kruus. 1648 stod bröllopet, varpå följde åtta år av resande\ni härens fotspår genom Europa. Dagboken slutar, mycket plötsligt, ett knappt år före makens död (1656).\nHorns liv efter detta kan ställas samman genom andra dokument, och från att ha levt ett liv på resande fot\ntycks hon ha ägnat sina kvarvarande år åt att förvalta sina gods och uppfostra sina barn. Dagboken är antagligen\nett resultat dels av faktiska dagboksanteckningar från tiden samt av noggranna omarbetningar i efterhand.\nMen om sanningshalten ställvis är tveksam (mycket bär sanningens ögonblickliga prägel men annat tycks tillrättalagt\ni efterhand av den äldre Horn för att skapa en mer harmonisk litterär helhet) är slutresultatet ändå ett\nkraftfullt litterärt verk som saknar motstycke i det svenska 1600-talet. Den person som läsaren möter är\nen komplex och modern människa: en självbiografisk spegelbild, men också en medveten litterär gestalt. \n\n\n\n\n |
455 | HæffnerJCF | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN CHRISTIAN FRIEDRICH HÆFFNER (1759–1833) började sin karriär som\norganist i sitt hemland Tyskland, men flyttade 1781 till Sverige då han fått\nanställning i Tyska kyrkan i Stockholm. Samma år började han arbeta som sånglärare\nvid Operan och inledde därmed en lång och mödosam bana som lärare och kapellmästare,\nvilken slutligen ledde honom fram till platsen som director musices vid Uppsala\nuniversitet och domkyrkoorganist i Uppsala domkyrka. Hæffner blev vän med Geijer\noch Atterbom och tonsatte dikter av dem båda. Atterbom skrev även text till musik\nsom Hæffner komponerat, exempelvis serenaden ”Hulda Rosa” som sedermera infogades\ni Lycksalighetens ö. Hæffner blev musikredaktör för såväl Iduna som\nPoetisk kalender.\nAv Geijer fick han också uppdragen att redigera musiken till dennes och Arvid August Afzelius\nSvenska folkvisor samt att utarbeta koralboken till den Wallinska psalmboken.\nHæffner gjorde även en pionjärinsats som upptecknare av jojkar på 1780-talet.\nI tidskriften Svea 1818 framlade han sina teorier om en särskild nordisk tonskala.\nTeorin mötte då motstånd, men har senare till viss del bekräftats av musikforskningen. \n\nHaeffner är representerad i Litteraturbanken med ett bidrag till\ntidskriften Phosphoros, artikeln\n\nÖfver ChoralMusiken. \n\n\n\n |
456 | HörbergP | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR HÖRBERG (1746–1816) hade redan från sin allra tidigaste\nbarndom ett starkt intresse för teckning och målning. Det fattiga hemmet\nbjöd intet annat än brunrot och kol och brädlappar för gossen att rita på.\nNär han någon gång kom över papper fick bärsafter och penna göra tjänst i\nhans efterbildningar av bilder ur almanacka och katekes. Sin verkliga\nkonstnärsbana började Hörberg med enkelt hantverksmåleri och rumsdekorationer.\nÅr 1784 besökte han Konstakademiens läroverk där han vann flera gynnare och\nbereddes tillfälle till vissa studier och till att ställa ut sitt måleri.\nHörberg kom några år därefter att flytta till det lilla hemmanet Olstorp\nutanför Finspång. Hos ägarna, familjen De Geer, fick han många uppdrag som\nporträtt- och dekorationsmålare och kom även i deras hem i kontakt med flera\nav samtidens ledande konstnärer och mecenater; bland de senare fanns många\nfrimurare och Hörberg kom att måla ett antal scener från frimurarnas receptioner,\nofta i förromantisk stil. Han utförde också åtskilliga målningar med motiv ur\nnordisk mytologi och folktro samt framställningar av allmogens liv vilkas\ndetaljrikedom gjort dem till givande källor för etnologisk forskning.\nHörbergs främsta arbeten återfinns dock inom hans religiösa måleri, då\ninte minst i de många altartavlorna som i populära reproduktioner sedermera\nåterfanns i många hem. Utöver sitt arbete som konstnär var Hörberg en flyhänt\nsnickare och framställde bland annat slädar, positiv och fioler. Hans tankeliv\nvar rikt och rörligt och han författade flera skrifter i målningskonst och\nandra ämnen. Hörbergs självbiografi utgavs 1817 av P.D.A. Atterbom. \n\n\n\n |
457 | JheringiusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOACHIMUS JHERINGIUS (1580–1657), studerade vid universitetet i Wittenberg, prästvigdes 1615, blev pastor i Strängnäs stift och 1638 biskop i Revals stift, Estland där han verkade fram till sin död. Han gjorde även den första estniska översättningen av Nya Testamentet. I samband med pestens härjningar utgav han 1630 verket Fyra gudelige pestilentz böner. \n\n\n\n |
458 | KernellPU | link Littbank | NaN | NaN | \n PER ULRIK KERNELL (1797–1824): ”reseskildrare, f. 1797, blef 1815 student i Upsala och vardt derstäes själen i en krets af unga män som bland annat företogo sig at sceniskt återgifva Bellmans lyrisk–dramatiska dikter. ’Men han lyste och försvann som en meteor’. 1822 måste han på grund af sjuklighet begifva sig till varmare luftstreck, och 1824 dog han utan att hafva kommit tillbaka. Hans svåger, prosten Kr. Stenhammar, utgaf en vald samling af hans bref och dagboksanteckningar, under titeln Per Ulrik Kernells anteckningar under en resa i det sydliga Europa (1825, 4:de uppl. 1833). Se skrift af Atterbom.”\n\n \n\n |
459 | LarssonStig | link Littbank | Q913028 | Q913028 | \n STIG LARSSON är född i Skellefteå den 20/7 1955 och uppvuxen\n i Umeå. Hans första dikt ”Hösten” skrevs 1964 och\n publicerades på barnsidan i Västerbottens-Kuriren den 4/11\n detta år. Den följdes av ”Vintern”, ”Våren”,\n ”Sommaren” och ”I det vackra” (ännu opublicerade),\n varefter den litterära alstringen för tillfället upphörde. Under gymnasietiden ägnade sig Stig Larsson åt teaterverksamhet\n i Umeå Shakespearesällskap och skrev lakonisk poesi i Becketts anda,\n för att senare övergå till bildkonst och tillsammans med några\n skolkamrater arrangera en utställning i Umeå 1974, samma år\n som han tog studenten. Han engagerade sig politiskt inom yttersta vänstern\n och tillhörde en tid den maoistiska grupperingen SKU(ml). Efter värnplikt\n på Lv7 i Luleå påbörjade han studier i lingvistik vid\n universitetet i Umeå och startade med sin vänkrets filmtidskriften\n Kod (1975–1977). 1976 flyttade han till huvudstaden, bedrev studier i\n filmvetenskap vid Stockholms universitet och antogs 1977 som elev vid regilinjen\n på Dramatiska Institutet (examen 1979). Han grundade tillsammans med bl.a.\n Åke Sandgren, Horace Engdahl, Anders Olsson och Arne Melberg tidskriften\n Kris och var under åren 1977–1988 redaktionsmedlem och ansvarig\n utgivare. Han debuterade som författare 1979 med romanen Autisterna.\n Vid sidan av författarskapet har han varit verksam som regissör av\n teater, spelfilm och TV-film samt som kulturskribent och tillfälligtvis\n även som skådespelare. Han har till dags dato utgivit ett 40-tal\n arbeten inom poesi, prosa, drama och film. \n\n\n\n |
460 | LarssonStig | link Littbank | Q913028 | Q913028 | \n STIG LARSSON är född i Skellefteå den 20/7 1955 och uppvuxen\n i Umeå. Hans första dikt ”Hösten” skrevs 1964 och\n publicerades på barnsidan i Västerbottens-Kuriren den 4/11\n detta år. Den följdes av ”Vintern”, ”Våren”,\n ”Sommaren” och ”I det vackra” (ännu opublicerade),\n varefter den litterära alstringen för tillfället upphörde. Under gymnasietiden ägnade sig Stig Larsson åt teaterverksamhet\n i Umeå Shakespearesällskap och skrev lakonisk poesi i Becketts anda,\n för att senare övergå till bildkonst och tillsammans med några\n skolkamrater arrangera en utställning i Umeå 1974, samma år\n som han tog studenten. Han engagerade sig politiskt inom yttersta vänstern\n och tillhörde en tid den maoistiska grupperingen SKU(ml). Efter värnplikt\n på Lv7 i Luleå påbörjade han studier i lingvistik vid\n universitetet i Umeå och startade med sin vänkrets filmtidskriften\n Kod (1975–1977). 1976 flyttade han till huvudstaden, bedrev studier i\n filmvetenskap vid Stockholms universitet och antogs 1977 som elev vid regilinjen\n på Dramatiska Institutet (examen 1979). Han grundade tillsammans med bl.a.\n Åke Sandgren, Horace Engdahl, Anders Olsson och Arne Melberg tidskriften\n Kris och var under åren 1977–1988 redaktionsmedlem och ansvarig\n utgivare. Han debuterade som författare 1979 med romanen Autisterna.\n Vid sidan av författarskapet har han varit verksam som regissör av\n teater, spelfilm och TV-film samt som kulturskribent och tillfälligtvis\n även som skådespelare. Han har till dags dato utgivit ett 40-tal\n arbeten inom poesi, prosa, drama och film. \n\n\n\n |
461 | LidmanSv | link Littbank | NaN | NaN | \n SVEN LIDMAN (1882–1960) kom att leva ett brokigt liv, fyllt av tvära kast.\nHan växte upp under torftiga förhållanden, gjorde karriär inom det militära\noch kom sedermera, genom äktenskap med Ernest Thiels dotter Carin, in i tidens\nburgna kretsar. Som skönlitterär författare inledde Lidman sin bana med djärvt\nsensuella och erotiskt frispråkiga dikter. I debutsamlingen Pasiphaë (1904)\nskildras den kretensiske kungen Mines hustru och hennes sexuella lidelse.\nI de följande samlingarna – Primavera (1905), Källorna (1906) och Elden och\naltaret (1907) – skriver Lidman en djärv kärlekslyrik med inspiration hämtad\nfrån de romerska diktarna och från Baudelaire och de franska parnassisterna.\nUnder samma tid ger han även ut två volymer dramatik – Imperia (1907) och\nHärskare (1908) – med bland annat motiv från 1500-talets och 1700-talets\nVenedig. Sven Lidmans släkt var fylld av gripande livsöden. Själv kom han\natt känna sig som en förslösare av de värden han fått i arv av framför allt\nsin farbror Sam Lidman, en barsk och heroisk natur. Ur denna inre strid växte\nen önskan om att skriva en släktkrönika kretsande kring konflikten mellan\nplikt och nihilism. Resultatet blev fem böcker om släkten Silfverstååhl – Stensborg (1910),\nThure–Gabriel Silfverstååhl (1910), Köpmän och krigare (1911), Carl Silfverstååhls\nupplevelser (1912) och Tvedräktens barn (1913) – där heroism och illusionslöshet,\nfinansgenier och religiösa mystiker skildras i ett tidsspann från Napoleonkrigen\ntill unionsupplösningen. Med första världskrigets utbrott 1914 kastades Lidman ned\ni djup förtvivlan. Äktenskapet med Carin Thiel hade upplösts. Drömmar om en\ntillvaro som hemmansägare hade gått om intet på grund av ekonomiska svårigheter.\nSkrivkramp hade satt in. Ljuset bröt fram den 17 mars 1917 då Lidman blev frälst.\nMed omvändelsen följde poetisk förlösning och en orubblig förtröstan som skulle\nvara honom livet ut. Lidman slutförde nu den tidigare påbörjade romanen Huset\nmed de gamla fröknarna (1918), där en vardagslivets heroism i kampen mot nöd\noch armod och i försvar för den egna värdigheten skildras från en kristen\nståndpunkt. Fyra år efter omvändelsen inbjöds Lidman av Lewi Pethrus till\npingströrelsens studievecka i Kölingared och han döptes i sjön Stråken den 4 juli 1921.\nLidmans författarskap kom nu till stor del att bestå av predikningar och betraktelser.\nHan gjorde vittnesbördstraditionen till sin egen, med exempel hämtade ur\nvardagstillvaron och med en osviklig talang för den briljanta improvisationen.\nDock hamnade han så småningom på kollisionskurs med den, i livssyn och handlingsmönster,\nsträngare Lewi Pethrus och Lidman uteslöts ur Filadelfiaförsamlingen 1948. Han skildrar\nskeendet i Resan till domen (1949). Under sina sista år skrev Lidman fyra\nöppenhjärtiga och uppbyggliga självbiografiska böcker. Han fortsatte också sina\npredikoresor runt landet. Som predikant och talare var Sven Lidman otvivelaktigt\nen av de främsta i Sverige. Salarna dit han väntades fylldes och gensvaret var\nobrutet starkt. \n\n\n\n |
462 | NoreenA | link Littbank | Q2653181 | Q2653181 | \n ADOLF NOREEN (1854–1925) gjorde stora insatser inom nordisk språkforskning, inte minst vad gäller studiet av dialekter där han först kom att, i sin gradualavhandling, ägna sig åt sin egen hembygd – Fryksdalen med Östra och Västra Ämterviks socknar. Av stor betydelse var också hans, under 1880 genomförda studier av dalmålet. Störst ryktbarhet nådde Noreen som utforskare av de nordiska språkens äldsta historia. Bland hans verk inom området kan nämnas Grammatik unter Berücksichtigung des Urnodischen (1884) och Geschichte der nordischen Sprachen (1889–91). Noreen ägnade sig även åt ortnamnsforskning och var bland annat en av de drivande krafterna bakom utgivningen av Ortnamnen i Älvsborgs län (1906–19). I den rättstavningsdebatt, vilken fördes under 1880-talet, stod han för förenkling och rationalitet. Noreens största vetenskapliga insats är det ofullbordade verket Vårt språk (1903–24), där han behandlar svenskan – ”som om den vore ett förut okänt språk i ett nyupptäckt land” – med utgångspunkt i fonologi, semologi och morfologi, motsvarande material, innehåll och form. \n\n\n\n\n\n\n |
463 | OmarKhayyam | link Littbank | NaN | NaN | Omar Khayyam (1048–1131), persisk matematiker, astronom och poet. \n |
464 | PhrygiusS | link Littbank | NaN | NaN | \n SYLVESTER PHRYGIUS (1572–1628): ”predikant, latinsk skald, f. 1572 (?), d. 1628 som superintendent i Göteborg, räknas bland sin tids utmärktaste författare och var en af de ypperste bland samtida latinska skalder. Han utgaf en mängd arbeten, mest likpredikningar och latinska qväden.”\n\n \n |
465 | PossiethJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN POSSIETH (1667–1728): ”vitterhets-idkare, f. 1667, d. 1728 som hofpredikant och kyrkoherde i Stockholm, författade en mängd utmärkta predikningar (hvaraf endast några få trycktes) äfvensom åtskilliga svenska och latinska skaldestycken.” \n |
466 | ReuterdahlH | link Littbank | NaN | NaN | \n HENRIK REUTERDAHL (1795–1870): ”teolog, kyrkohistoriker, f. 1795, blef 1811 student i Lund, 1817 filos. doktor och docent vid teologiska seminariet, 1824 e.o. adjunkt i teologiska fakulteten, 1816 prefekt vid teologiska seminariet, 1830 teologie doktor, 1833 teologie adjunkt, 1838 tillika akademibibliotekarie, 1844 professor i dogmatik och moral-teologi, 1845 förste teologie professor och domprost, 1852 statsråd och chef för ecklesiastik-departementet, 1855 biskop och prokansler i Lund samt 1856 ärkebiskop och prokansler i Upsala. 1852 invaldes han i svenska akademien. Led. af vet. akad. 1848. Hed. led. af vitt. akad. 1853. Död 1870. R. var en mycket flitig, om också ej synnerligen väl af naturen utrustad skriftställare. Hans förnämsta arbete, Svenska kyrkans historia (2 delar, 1838–66, omfattande tiden före 1533), eger ett bestående värde; ’det är i själfva verket en utförlig skildring af svenska medeltidens historia i sin helhet, hvilande på en omfattande forskning i otryckta medeltids-urkunder från Sverige och Danmark samt på en vidsträckt beläsenhet inom all hithörande literatur.’ Bland hans öfriga skrifter märkas: Om det theologiska studium (1832), Inledning till theologien (1837), Gamla ordspråk på latin och svenska, efter en upsala-handskrift (1840), åtskilliga uppsatser i Theologisk qvartals-tidskrift, hvilken han själf utgaf i förening med J. H. Thomander (1828–32 och 1836–40), åtskilliga Predikningar och kyrkliga tal (utg. 1873 af E. G. Bring), uppsatser i Tidskr. f. sv. kyrkan, Sv. kyrkotidn., Skandia, Läsn. f. folket, sv. akad:s handl., vet. akad:s handl., vitt. akad:s handl. m.m. Se skrifter af P. Genberg m. fl.”\n\n \n |
467 | RobergL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS ROBERG (1664–1742): ”medicinsk författare, f. 1664, d. 1742 som medicine professor emeritus i Upsala, utgaf och efterlämnade i handskrift en mängd arbeten, företrädesvis i medicinska ämnen.” \n |
468 | RudeenT | link Littbank | NaN | NaN | \n TORSTEN RUDÉEN (1661–1729): ”vitterhetsidkare, f. 1661, d. 1729 som biskop i Linköping och f.d. professor i Åbo, utgaf själf, utom predikningar och akademiska disputationer, tvänne dikter under titeln: Finska Helicons underdåniga fägne-sånger öfver konung Carl XI:s och konung Carl XII:s infallne födelsedagar (1704). Dessa dikter, hvaraf den ena andas en stor entusiasm för den unge hjeltekonungen, äro utan någon större poetisk förtjenst. Deremot efterlämnade R. andra, både svenska och latinska, skaldestycken, bland hvilka de erotiska kunna täfla med det bästa som tiden frambragte. Hans vitterhetsarbeten utgåfvos af Hanselli 1867–68.” \n |
469 | RudenschöldM | link Littbank | NaN | NaN | \n MAGDALENA RUDENSCHÖLD (1766–1823): ”Magdalena Rudenschöld var en svensk grevinna och hovdam och en viktig politisk aktör under slutet av 1700-talet. \n[…] \nMagdalena Rudenschöld hade ett väl etablerat kontaktnät inom kungahuset, hovet och diplomatin, med ett aktivt värdinneskap i Stockholm, och hon var Gustaf Mauritz Armfelt orubbligt tillgiven. Det var därför naturligt att han vände sig särskilt till henne för medverkan i de politiska ränker han smidde från Italien. Brevledes fick hon i uppdrag att inhämta information och bearbeta omgivningen i en för Armfelt fördelaktig riktning. De sammansvurna – bestående av Gustaf Mauritz Armfelt, Magdalena Rudenschöld och några andra vänner vid hovet – utformade en plan där de med militärt bistånd från Ryssland och inrikespolitiskt stöd från allmogen i Dalarna avsåg att genomföra en regimförändring i Sverige.”\n |
470 | SalminenS | link Littbank | NaN | NaN | \n SALLY SALMINEN (1906–1976) hade lång väg till det författarskap hon drömde om redan som flicka. Hon föddes på Åland i en barnrik familj – hon hade sju äldre syskon och fyra yngre. Efter avslutad folkskola började hon arbeta i byns lanthandel och sökte sig i övre tonåren till Stockholm. År 1930 reste hon tillsammans med en syster till USA och arbetade som hembiträde i New York. \nDen berättelse om ett åländskt kvinnoöde som kom att växa ut till debutromanen Katrina började Salminen skriva i sin jungfrukammare 1934. Hon berättar i sin intressanta memoarbok Min amerikanska saga (1968) att ”jag skrev så gott som oavbrutet, kväll efter kväll till midnatt. Satt på knä framför sängen med papperen utbredda på löstäcket.” \nDet ursprungligen blyertsskrivna och sexhundrasidiga manuset sändes med hjälp av vänner, som sett till att få det renskrivet på maskin, in till den romanpristävling som 1936 anordnades av svenska Wahlström & Widstrand och finlandssvenska Schildts förlag. Katrina vann tävlingen och blev en jättesuccé – redan första året utkom romanen i 15 upplagor och översattes till finska, lettiska och ungerska. Året därpå utkom ytterligare fem upplagor på svenska och boken översattes till danska, norska, engelska, franska, tyska och tjeckiska. Katrina har sammanlagt översatts till fler än tjugo språk och har status av inofficiellt åländskt nationalepos. Den filmades 1943 och har i modern tid gjorts till en populär musikteaterpjäs. \nFramgången gjorde det möjligt för Salminen att leva resten av sitt liv som fri författare. Hon flyttade tillbaka till Åland från USA, men bosatte sig efter giftermålet 1940 med konstnären Johannes Dührkop i dennes hemland Danmark. Där kom hon att stanna livet ut, och ett par av hennes sena böcker, reseskildringar från Israel, utkom först på danska även om Salminen aldrig bytte språk. \nHennes författarskap omfattar ytterligare tio romaner. Motvilligt fick Salminen uppleva att debutboken för alltid dominerade bilden av hennes i och för sig ojämna verk. Den fina, självbiografiskt grundade ålandsskildringen Barndomens land (1948) är dock värd att lyfta fram, liksom memoarsviten om fyra volymer (1966–1974). En minnesbok utkom till 50-årsminnet av Katrina och den första biografin över Sally Salminen rapporteras vara under arbete. \n |
471 | SalviusL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS SALVIUS (1706–1773): ”den förres [Johan Adler Salvius] brorsons sonson, publicist, f. 1706, fick 1742 genom gifte det bekanta horrnska tryckeriet samt erhöll 1757 direktörs titel och samma rang som assessorerna i kollegierna. Död 1773. S. är märklig dels genom sitt stort anlagda verk Beskrifning öfver Sveriget (1741), hvaraf dock endast första delen (omfattande Upland) utkom, och dels genom den af honom utgifna literära tidskriften Lärda tidningar (1745–73), som på sin tid spelade en mycket betydande roll. Han utgaf äfven, ehuru anonymt, Tankar öfver svenska oeconomien (1738), Om de följder, hvarmed eget språks förakt verkar på folkets seder (1770), Den universala politiska historien för begynnare (1771), Svenska historien till yngste begynnares tjenst (s.å., 4:de uppl. 1813) m.m. Äfvenledes författade han en Samling af brud- och graf-skrifter (1757, ånyo utg. af Hanselli 1873). Som bokförläggare och bokhandlare var S. af stort gagn för den svenska literaturen.” \n |
472 | SkytteL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS SKYTTE (1610–1696): ”den förres [Johan Skytte] brorson, teolog, f. omkr. 1610, d. 1696 som fransiskanmunk och f.d. svensk resident vid portugisiska hofvet, utgaf Confessio veritatis ecclesiae catholicae (1652), Peregrinatio sancta fratris Laurentii a D. P. sueci (1658), Scala pietatis (1668), Ramus olivae septemtrionalis revirescens (1672) m.m.” \n |
473 | StjerneldAL | link Littbank | NaN | NaN | \n ADOLF LUDVIG STIERNELD eller STJERNELD (1755–1835): ”friherre, historisk samlare, f. 1755 d. 1835 som öfverkammarherre, gjorde sig känd som en nitisk samlare af historiska urkunder och var den egentlige stiftaren af samfundet för utgifvande af handskrifter rörande Skandinaviens historia. En förteckning öfver hans konstsamlingar trycktes 1835.” \n |
474 | TilasSO | link Littbank | Q6210976 | Q6210976 | \n\n\n SAMUEL OLOF TILAS (1744–1772) inledde sin blygsamma diktarbana med ett antal satirer, bland\nvilka kan nämnas ”Glasögon at dermed bese närvarande tider” och ”Qväde om den gyllende tiden\ndå caffe war i bruk” (båda från 1767). Störst framgång nådde han dock med sina idyller och\nvemodiga kärleksdikter. Influerad av den franska vaudevillen och med skarpt öra för melodi och\nrytm skrev Tilas där oftast i kuplett– eller sångform, i nära släktskap med vännen Carl Michael\nBellmans alster. Tilas var en livlig sällskapsmänniska och medlem av såväl Vitterlek som Utile\nDulci; i det senare sällskapets Vitterhetsnöjen publicerade han småstyckena\n”Fattigdomen”, ”Grönsiskan”\noch ”Råd til en Antiquarius”. År 1771 reste han som kommissionssekreterare till\nKonstantinopel – vid sin avresa besjungen av vännen Bellman – och mötte där döden året därpå. \n\n\n\n |
475 | TollessonP | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR TOLLESON (1747–1821): ”väckelse-predikant, teolog, f. 1747, d. 1821 som kungl. hofpredikant, teologie doktor och kontraktsprost i Upsala stift, var en af vår tids ypperste predikanter. Äfven som författare var han mycket verksam, utgaf till en början en mängd predikningar och andra uppbyggelseskrifter, men under sista delen af sitt lif äfven sådana arbeten, som ’visa att han ej haft lärdomsskräcken, för hvilken man ofta anklagar de i sin gudsfruktan allvarligaste’. Bland hans skrifter märkas: Försök till en förbättrad dr. Svebilii förklaring öfver dr. Lutheri mindre cateches (1797), Förfallna christendomens upphjelpande (1801), Christeliga predikningar (1802–03, 3:dje uppl. 1833–34), Ordbok öfver nya testamentet (1815), Geographiskt handlexikon öfver gamla testamentet (s.å.), Handbok i bibliska literaturen (4 d. 1816–18), Christeliga lefnadsreglor (1817), Nicodemi evangelium (1818), Jesu Christi lefverne och lära (1819), samt De första christnas lefvande tro och heliga lefverne (3 d. 1830–31).” \n |
476 | TriewaldS | link Littbank | NaN | NaN | \n SAMUEL TRIEWALD (1688–1743): ”kallad ’den svenske Boileau’, vitter granskare, satirisk skald, f. 1688, studerade vid Upsala högskola, ingick 1707 som e.o. tjensteman i riksarkivet, utnämdes 1713 till guvernements-sekreterare i Bremen och Verden samt 1718 till registrator i utrikes-expeditionen. 1720 tjenstgjorde han som förste legations-sekreterare vid kongressen i Braunschweig. Några år efteråt trädde han i holsteinsk tjenst, blef 1725 hofråd vid holsteinska legationen i Stockholm samt utnämdes 1728 till legationsråd och guvernör för den holsteinske hertigen August, 1732 till justitieråd och 1738 till verkligt statsråd. Led. af vet. akad. 1740. Död 1743. – T. var sin tids förnämste satiriker i Sverige, och han ’kan anses som stiftare af den satiriska skola, hvilken med Kellgren och Leopold uppnådde sin högsta glans’. Mot samtidens värdelösa rimmerier skref han sin ypperliga Satire emot våra dumma poeter, hvilken gjort hans namn mest bekant. Tillsammans med åtskilliga dikter i allvarlig stil, mest öfversättningar, utgåfvos hans satiriska poem samlade efter hans död, under titeln Läre-spån uti svenska skalde-konsten (1756).” \n |
477 | TörnerJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJOHAN JOHANSSON TÖRNER (1712–1790) vistades flera år vid universitet i Tyskland, varefter han utnämndes till lektor i romersk historia och naturalhistoria vid Linköpings gymnasium. Han utgav föreläsningar i naturkunnighet och kosmografi, men intresserade sig även för folktro, heraldik och mycket annat. Han sammanställde härvid den största samlingen av folktro från 1700-talet – Samling af Widskeppelser – vilken omfattar 1244 nummer. Mest känt bland hans arbeten torde vara Underrättelse om svartkonstboken och runorna (1789). Törner, som sedermera prästvigdes och blev kyrkoherde i Skeda, var författaren Clas Livijns morfar; enligt Livijn ”en besynnerlig Gubbe, som sysselsatta sig med allt”. \n \n\n\n |
478 | WargC | link Littbank | NaN | NaN | \n CAJSA WARG (1703–1769): ”Anna Christina (Cajsa) Warg var husmamsell och berömd kokboksförfattare.\n |
479 | WennerdahlWA | link Littbank | Q116983314 | Q116983314 | \n WILHELM ANDERS WENNERDAHL (1709–1753) tillhör inte det svenska 1700-talets stora\nnamn, men för sitt encyklopediska arbete \n\nLexicon Mythico-Historicum (1748)– ”en bok”, skriver\nPalmblad i Biographiskt Lexicon öfver namnkunnige svenska män (1852), ”som fordom var\nen nödvändig hjelpreda för hvarje skolman och en skatt i hvarje skolgosses boksamling» – förtjänar\nhan sin plats i den svenska vitterhetens historia. Som prästson var yrkeskarriären självklar, och\nefter studier i Uppsala återvände Wennerdahl 1735 till Linköping (han härstammade från Grebo socken\nutanför Linköping). Hans bana blev kort, men inte utan glans och lyster. Som kyrkoherde och riksdagsman\nhann han knappast att göra några större avtryck. Men, som Palmblad summerar efterspelet till Wennerdahls\nförtida död: ”Stifts-Öfverherden kom sjelf och höll likpredikan, och åtskilliga ristade griftrunor.”\nGenom sitt mytologiska lexikon kom Wennerdahl också att leva vidare. Boken användes under det närmaste\nseklet flitigt som referensarbete och omarbetades och återutgavs så sent som 1834.\n\n\n \n \n \n \n\n\n |
480 | WervingJG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN GABRIEL WERWING (1675-1715) inledde sin diktarbana då han åtföljde ambassadör Carl Bonde, \n som informator för dennes söner, under en resa till Holland och England åren 1697-98. Hans alster, \n skrivna i den mondäna stilen, var ofta översättningar eller imitationer av framför allt franska, \n men även italienska, engelska och tyska dikter. Hans motiv är alltsomoftast hämtade ur den mytologiska \n sfären och diktjaget tecknas enligt tidens gängse mönster som kärleksbedrövad, drabbad av obesvarad \n lidelse, men får också tidvis förklara sig vara likgiltig inför annat än den rena driften. Werwing \n umgicks i kretsen kring Karl XII och skrev flera hyllningsdikter till konungen. Han gjorde sig också \n bemärkt som författare till ett antal gravdikter över stora män, bland vilka kan nämnas Erik Dahlbergh \n och Nils Brahe, samt annan tillfällighetsdiktning till bröllop och bemärkelsedagar. Våren 1706 lämnade \n han Sverige, för gott, för tjänsten som sekreterare på ambassaden i Hannover. Härefter blev hans \n författande alltmer sporadiskt. Sin sista dikt skrev Werwing 1714. Samma år flyttade han till Paris \n där han efter en kort tid avled av förgiftning efter att ha druckit av Seines vatten. \n\n\n\n |
481 | WexioniusO | link Littbank | NaN | NaN | \n \n\nOlof Wexionius (1656–1690) föddes i Dorpat (nuvarande Tartu) i Estland, studerade i Åbo och blev 1683 utnämnd till guvernementssekreterare i Göteborgs och Bohus län; en tjänst han dock inte innehade längre än knappt ett år, varpå han avskedades för försumlighet. Wexionius är en av Sveriges första barockpoeter. I 100 exemplar utgav han diktsamlingen Sinne-Afwel (1684), vari samlas tidsenliga betraktelser över bibliska ämnen, bröllops- och gravdikter samt för barocken typiska meditationer över den oss alla drabbande förgängelsen. \n\n\n\n\n\n\n |
482 | WillmanOE | link Littbank | NaN | NaN | \n\n OLOF ERIKSSON WILLMAN (1620–1673) född Olaus Erici Wallenius, var en av de första svenskar som besökte Japan. År 1647 tog han tjänst i Ostindiska kompaniet och seglade först till Indien, därefter till Japan, varpå han 1653 tog avsked och återvände till Stockholm. Hans reseanteckningar – Kongarijket Japan, thess keyssarn och Regemente, Resa till Ostindien jempte een kort berättelse om konungerijket Japan samt Een kort beskriffningh på een reesa till Ostindien och förbeskreffne Japan – trycktes 1667 på greve Per Brahe d.y:s tryckeri på Visingsö. Willman berättar där bland annat om besök på den konstgjorda ön Deshima och i Edo (nuvarande Tokyo). Efter återkomsten till Sverige tog han värvning i flottan och förde 1658 Kronan i slaget vid Öresund. Sina sista år till sjöss förde han kofferdifartyget Phoenix på London och Portugal. \n\n\n\n\n\n\n |
483 | WågmanFO | link Littbank | NaN | NaN | \n OSCAR WÅGMAN (1849–1913) var kyrkoherde och finns representerad\npå bokmarknaden som nykterhetsivrare, medlem av undervisningsväsendet\noch östgötakännare, det sistnämnda med bland annat Vreta kloster\n(1904). Han skrev ett par romaner, till exempel Ur Hägersviks\nkrönika (1912). Hans berömmelse inför eftervärlden vilar dock på\ntvå deckarparodiska novellsamlingar, utgivna under pseudonymen Sture\nStig: Sherlock Holmes i ny belysning (1908) och Nya\nSherlock-Holmeshistorier (1910). Läsaren möter här en Watson som är\nbetydligt mindre imponerad av Sherlock Holmes än i Arthur Conan Doyles\nhistorier. \n\n\n\n |
484 | DulciU | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n UTILE DULCI (1766–1795) stiftades 1766, under ledning av ämbetsmannen Elis Schröderheim.\nMedlemsantalet växte år för år och kom som mest att uppgå till närmare 600 personer, bland\nvilka kan nämnas Anna Maria Lenngren,\nJohan Henric Kellgren, Johan Gabriel Oxenstierna och\nhertig Karl. Hemlighetsmakeriet kring sällskapet var stort och icke–medlemmar gick under\nbenämningen ”barbarer”. Ceremonierna var omfattande; sammankomster hölls varje vecka; i fokus\nför verksamheten stod alltigenom litteratur och musik. Litterära pristävlingar spelade stor\nroll för sällskapet och medlemmarnas alster utgavs i den litterära kalendern Vitterhets-Nöjen\n(1–3, 1769–72 samt volym 4, 1781). Under 1780-talet blev Utile Dulce den erkända smakdomstolen\nför den svenska litteraturen och som sådan en föregångare till Svenska Akademien, i vilken\nGustaf III, vid dess instiftande 1786, upptog sällskapets främsta medlemmar som\nakademiledamöter. \n\n\n\n |
485 | PeringskiöldJF | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN FREDRIK PERINGSKIÖLD (1688–1725): ”den förres [Johan Peringskiöld] son, fornforskare, f. 1688, blef 1712 translator och 1719 sekreterare i antiqvitets-kollegiet. Död 1725. Han utgaf i öfversättning åtskilliga fornnordiska sagor och historiska verk: Chorographia Scandinaviae eller mester Adams caniks i Bremen för 646 åhr sedan författade beskrifning om Sverige, Danmark och Norge (1718), Jornandes… Gothus de rebus geticis eller doctor Jordans biskopen i Ravenna beskrifning om göthernas ursprung o.s.v. (1719), Sagubrot af nochorum fornkongum i Dana och Svea velldi samt om Bråvalla slag (s.å.) Hjalmters och Olvers saga (1720), Asmund Kappabanes saga (1722) m.m.”\n\n \n |
486 | SvensktVisarkiv | link Littbank | NaN | NaN | \n SVENSKT VISARKIV är en del av Musikverket. \n\n”Svenskt visarkiv samlar in, bevarar, forskar och publicerar material inom områdena folkliga och andra äldre visor, dans, spelmansmusik, äldre populärmusik samt svensk jazz.” […] \n\n”Visarkivet är ett musiketnologiskt centrum i Sverige. Det betyder att ramen för arbetet utgörs av frågor och föreställningar kring musik, människor och samhälle. Arbetet sträcker sig också utanför Sveriges gränser genom samarbete med institutioner inom musiketnologi, folkmusik och jazz samt med ljudarkiv, folklivsarkiv och universitet i Sverige, Norden och andra delar av världen.” […] \n\n”Svenskt visarkiv grundades 1951 på initiativ av visdiktaren och radiomannen Ulf Peder Olrog, med stöd av bland andra skeppsredare Sven Salén. Visarkivet var från början en stiftelse med uppgift att registrera och systematisera svenskt vismaterial. \n\nUnder de följande årtiondena breddades verksamheten till att omfatta hela folkmusikfältet, och så småningom även den svenska jazzen, den tidiga populärmusiken, inflyttade musiktraditioner och folklig dans. \n\nPå 1960-talet började Svenskt visarkiv dokumentera den levande svenska folkmusiken genom omfattande inspelningsprojekt runtom i landet, vilket resulterade i en unik samling av traditionsinspelningar. \n\nVisarkivets verksamhet har sedan starten präglats av ett nära samarbete med Sveriges Radio, med folkmusikrörelsen och med den etnologiska och musikvetenskapliga forskningen.” \n\nI Litteraturbanken finns Sveriges Medeltida Ballader i sju band, utgivna av Svenskt visarkiv, samt Bengt R. Jonssons standardverk Svensk balladtradition. \n\nHos Svenskt visarkiv kan du söka i Register över Sveriges Medeltida Ballader, lyssna på balladinspelningar och läsa en initierad presentation av medeltida ballader. \n\n\n |
487 | Tankebyggarorden | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n TANKEBYGGARORDEN (1753–1763) grundades våren 1753 av ämbetsmannen Carl Friedrich Eckleff.\nBland ordens första och alltigenom mest framträdande medlemmar märks Hedvig Charlotta Nordenflycht,\nGustaf Philip Creutz och Gustaf Fredrik Gyllenborg, vilkas ordensnamn var Uranie, Mellandag\nrespektive Trofast. Orden sammanträdde en gång i veckan då man i ”nöjsam snillelek” främst\ndiskuterade litterära frågor i akt och mening att främja det svenska språket. Som varandes\nen del av en litterär, borgerlig offentlighet kom Tankebyggarorden att stå i ett visst\nmotsatsförhållande till den av drottning Lovia Ulrika instiftade Vitterhetsakademien och\ndess sekreterare Olof von Dalin. Nordenflycht, Creutz och Gyllenborg utgjorde från första\nstund Tankebyggarordens inre krets och deras litterära alster spelar den mest betydande rollen\ni ordens publikationer Våra Försök (3 volymer, 1753, 1754 och 1756) samt Witterhetsarbeten\n(2 volymer, 1759 och 1762); den senare ett direkt resultat av en splittring inom orden vilken\nledde fram till att kretsen kring Nordenflycht beslöt sig för att omarbeta och förbättra\ntidigare publicerade texter. Efter Nordenflychts död 1763 föll Tankebyggarorden samman och\nett försök att återuppliva den 1775 gick om intet. \n\n\n\n |
488 | BackmanCJ | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL JOHAN BACKMAN (1825–1874): ”öfversättare, publicist, f. 1825, d. 1874 som filos. doktor och literatör, utgaf 1855–57 tidningen Upsala-biet, redigerade 1867–70 Idun, tidning för utländsk novell- och roman-literatur i svensk öfversättning, samt var längre tid medarbetare i Aftonbladet, Nya dagligt allehanda och Stockholms dagblad. Han öfversatte flere bland samtidens ypperste författare: H. K. Andersen, M. A. Goldschmidt, P. Heyse, Reuter, Spielhagen, Bulwer, Dickens, Thackeray, Collins, Currer Bell, Töpffer, Hugo, George Sand, Feuillet, About, Cherbuliez m. fl.”\n\n \n\n |
489 | HofbergH | link Littbank | NaN | NaN | \n HERMAN HOFBERG (1823–1883): ”fornforskare, lexikograf, f. 1823, blef 1843 student i Upsala och 1849 med. filos. kandidat, antogs 1852 till distriktläkare i Edsbergs distrikt i Nerike, med lämnade 1868 denna befattning för att egna sig åt literära arbeten. 1874 anställdes han vid nationalmuseum, och 1877 blef han filos. doktor vid högskolan i Jena. Död 1883. Bland hans skrifter märkas följande: Allmogeord ur Vestra Nerikes bygdemål (1861), Edsbergs socken i Nerike, historisk och antiqvarisk beskrifning (1863), Nerikes gamla minnen (1868), Sverige, geografisk-historisk läsebok för hemmet och skolan (1870, i förening med K. Ljungstedt), Förteckning öfver Nerikes fasta fornlemningar (1871), Genom Sveriges bygder, skildringar af vårt land och folk (1872, 2:dra illustr. uppl. 1882), Svenskt biografiskt handlexikon (1873–76), Skildringar ur Svenska folklifvet (1878), Några drag ur det forna skogsbyggarlifvet i Halland (1881) och Svenska folksägner (1882). H. redigerade dessutom Sverige, fosterländska bilder (1876–78, bihang till ’Förr och nu’) och Läsning i hemmet (från 1880, illustrerad familjebok).”\n\n \n\n |
490 | AnderssonA | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS AKSEL ANDERSSON (1851–1923): ”bibliograf. Född d. 2 mars 1851 i Halmstad. Föräldrar Lars Peter Andersson och Carolina Matilda Kröger. – Student i Uppsala 1870, filosofie doktor 1884. A. ingick 1882 som e.o. amanuens vid Uppsala universitetsbibliotek, och blev 1899 v. bibliotekarie. A. har gjort sig bemärkt, dels som utgifvare af viktiga arbeten från reformationstiden, såsom hans i typografiskt afseende mästerliga nytryck af vår så godt som äldsta ordbok (af 1538) samt 1526 års »Thet nyia testamentit» (1893), dels som bibliograf. På detta fält föreligga af hans hand: Register till Warmholtz Bibliotheca (1889), Bibliographia Klemmingiana (1890), och det af G. E. Klemming planlagda och påbörjade och af A. fortsatta »Sveriges bibliografi 1481–1600» (ännu under utgifning). A. har äfven inlagt stora förtjänster om Uppsala universitetsbiblioteks tillväxt och tidsenliga utveckling. – Gift 1880 med Hildur Kristina Wiklund.”\n\n \n |
491 | BrusewitzG | link Littbank | NaN | NaN | \n Gunnar Brusewitz (1924–2004) började redan som barn att avbilda den natur som låg honom närmast hjärtat. Studier vid flera konstskolor, bland annat Konstakademien, ledde honom in på hans livslånga bana som tecknare, illustratör och författare. Han var verksam vid flera dagstidningar, deltog under många år i naturprogrammen Korsnäsgården, utformade åren 1963–88 Svenska Akademiens Nobelprisdiplom samt gav ut ett femtiotal egna böcker; flera med motiv från hans många resor runt världen. Han illustrerade även flera klassiska naturskildringar, bland dem Linnés landskapsresor, och utgav äldre verk i genren, som Apollonius Menabeus Det stora djuret. En 1500-talsskrift om älgen. \n\n\n\n |
492 | KarlXII | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL XII: ”konung, f. 1682, d. 1718, har gjorts till föremål för poetisk behandling af G. Dahlstjerna, i dikten ’Giöta kämpavisa om konungen och herr Peder’ (utan tryckår), J. G. Werving i ’Aria öfver konung Carl XII:s victoirer’ (1818), A. F. Sköldebrand, i tragedien ’Karl XII:s död’ (1829), L. De Geer, i berättelsen ’Karl XII:s page’ (1845), K. F. Ridderstad, i monologen ’Karl XII vid Fredrikshall’ (1848), J. Ch. Stjernström, i komedien ’Karl XII vid Pultava eller sista resursen’ (1850), U. S. von Strussenfelt, i skissen ’Det svenska lejonets sista dagar’ (1854), J. Börjesson, i det dramatiska äfventyret ’Ur Carl den tolftes ungdom’ (1858), J. T. Hagberg, i det historiska skådespelet ’Karl XII’ (1864) och en mängd andra författare. Bland smärre lyriska dikter till hans förhärligande märkes särskildt Es. Tegnérs ’Kung Karl den unga hjelte’.” \n\n |
493 | MarderfeltAA | link Littbank | NaN | NaN | Alternativa stavningar av efternamnet: Mardefelt, Mardefeld. |
494 | RålambB | link Littbank | NaN | NaN | \n BROR CLASSON RÅLAMB (1668–1734): ”den förres [Åke Rålamb] broder, friherre, talare, lexikograf, f. 1668, d. 1734 som landshöfding i Österbotten, utgaf åtskilliga tal och minnesteckningar samt efterlämnade i handskrift en fransk-latinsk svensk ordbok och ett konversations-lexikon. Såsom rysk krigsfånge utgaf han i öfversättning ett religiöst arbete, kalladt Tidens rätteliga brukande at ingå i evighetens salighet (1719).” \n |
495 | SSAG | link Littbank | NaN | NaN | Läs om Svenska sällskapet för antropologi och geografi här.\n |
496 | SchönK | link Littbank | NaN | NaN | Tysk marinmålare. Dödsåret oklart: uppgifter om 1945, 1958 och 1959 förekommer. |
497 | SöderbergS | link Littbank | NaN | NaN | \n SVEN SÖDERBERG (1849–1901): ”filolog, f. 1849, docent vid Lunds högskola, har utgifvit några smärre skrifter i nordisk språk- och fornforskning: Forngutnisk ljudlära (1880, i Acta univ. lund.) m.m.” \n |
498 | KlingenbergC | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n CARL KLINGENBERG (1708–1757) var kusin och nära vän till Hedvig Charlotta Nordenflycht.\nEfter att hon drabbats av sorg och sjukdom var det Klingenberg som hjälpte henne med publicering\nav hennes första dikter under titeln Den sörjande turturduvan. Till Tankebyggarordens\nVåra försök\nbidrog han med en kort ”Afhandling om den rätta smaken”\nsom, skriver han, är till lika delar beroende av naturliga gåvor och förvärvad kunskap. I Våra försök återfinns även\nhans ”Öfversättning utur Bernis arbeten”.\nKlingenbergs alltför tidiga bortgång drabbade den redan av livet så prövade Nordenflycht hårt.\nI dikten ”Klagan över Critons död” uttrycker hon sin sorg och förtvivlan över att ha förlorat\nsin vän, sin tröst, sitt ankare. \n\n\n\n |
499 | WibergCF | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FREDRIK WIBERG (1813–1881): ”historiker, f. 1813, d. 1881 som lektor i Gefle, utgaf några historiska läroböcker och kulturhistoriska afhandlingar: Historisk-geografisk öfversigt af gamla verlden (1850), Lärobok i nyare geografin (1852), Öfversigt af nyare historien (1854, ny uppl. 1870), Lärobok i fäderneslandets historia (1863, en större och en mindre; nya uppl. 1870), Om de klassiska folkens förbindelse med norden och inflytande på dess civilisation (1867, 2:dra uppl. 1868; omarbetning af ett par förut offentliggjorda examensprogram), Om grekernas och etruskernas inverkan på bronskulturen (1869), Louis de Geer et la colonisation walonne en Suède (1876) m. fl. Tillsammans med T. A. von Mentzer har han dessutom utgifvit kartverk till Sveriges historia samt till medeltidens och nyare tidens historia. Korr. led. af vitt. akad. 1861.” \n |
500 | PhilipsonLM | link Littbank | NaN | NaN | \n LORENS MÜNTER PHILIPSON (1765–1851): ”(efter 1819 kallade han sig Philipsen), historiker, publicist, f. 1765, d. 1851 som medicine doktor, sekreterare i sundhetskollegium och professor vid konstakademien, utgaf 1792–94 en periodisk skrift, Patrioten, som under det senare skedet af sin tillvaro dock ej bar någon titel och ofta hade märken efter censuren, samt ett Försök til Bonapartes historia (1803–04) m.m. Han är särskildt märklig genom det nit och det mod, hvarmed han på Thorilds sida deltog i striden mot Leopold. Efter Thorilds landsförvisning utgaf han ett par af dennes skrifter.”\n\n \n |
501 | Valville | link Littbank | NaN | NaN | \n Valville, egentligen François Bernard (1767–1828), fransk dramatiker och librettist.\n \n |
502 | StenhammarJ | link Littbank | Q655653 | Q655653 | \n JOHAN STENHAMMAR (1769–1799): ”den förres [Mattias Stenhammar] broder, vitterhetsidkare, f. 1769, d. 1799 som utnämd lektor i Linköping, vann svenska akademiens stora pris trenne gånger: för Sång öfver grefven Balzar Horn (1789), för en Sång öfver segern vid Svensksund (1793) och för ett Skaldestycke om religionens nödvändighet för samhällens bestånd (1794). För öfrigt skref han åtskilliga småstycken på vers och prosa (original och öfversättningar) i tidningen Extra posten (1792–95). Utan originalitet och någon lifligare fantasi, egde han deremot rätt mycken qvickhet och skref ett vårdadt språk. I svenska akademien blev han invald 1797, efter sin vän Kellgren.” \n |
503 | Monvel | link Littbank | NaN | NaN | \n\t \n\tJacques-Marie Boutet (1745-1812), fransk skådespelare och dramatiker, med artistnamnet Monvel, levde 1781-1787 i Sverige.\n\t \n |
504 | GöranssonJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN GÖRANSSON (1712–1769): ”fornforskare, f. 1712, d. 1769 som prost och kyrkoherde i Karlstads stift, utgaf åtskilliga arbeten, i vilka han stundom till löjlighet öfverdref de rudbeckska fantasierna om Sverges urgamla odling: Dissertatio de genealogia regum Suioniae (1746), De yfverborna atlingars eller sviogöthars ok nordmänners edda (s.å.), Is atlinga, det är de forna göters, här uti Svea rike, bokstäfver och salighetslära 2200 år f. Chr. (1747), Grundritning till hela det heliga språket (s.å.), Försvarsskrift emot en anonymi anmärkning öfver grundritningen (1748), H. kongl. högh:s af Svearike, Lovisa Ulricas langfädgar eller förfäder, man efter man räknad, ifrån forna svea konungar (s.å.), Svea rikes konungars historia och ättartal ifrån 2200 år f. Chr. intill 1749 (1749), Bautil, det är: alle svea och götha rikens runstenar (1750) och De yfverborna atlingars eller svio-göthars ok nordmänners patriarkaliska lära (s.å.).”\n\n\n \n\n |
505 | RefteliusJM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN MARTIN REFTELIUS (1740–1799) var lärjunge till Linné och fattigläkare i Stockholm.\nVid sidan av läkaryrket skrev han poesi och deltog i sällskapet Utile dulcis Vitterhets-nöjen\nmed tre skaldestycken: ”Höstqväde”,\n”Ode, öfver Sömnen”\nsamt ”Til Camilla”. \n\n\n\n |
506 | BeroniusM | link Littbank | NaN | NaN | \n MAGNUS BERONIUS (1692–1775): ”latinsk skald, f. 1692, d. 1775 som ärkebiskop, författade åtskilliga latinska tal och skaldestycken. Hans söner adlades 1760 med namnet Björnstjerna (se d. o.)”\n\n \n\n |
507 | Novalis | link Littbank | NaN | NaN | Novalis, egentligen Friedrich von Hardenberg (1772–1801), tysk diktare, romantiker. \n |
508 | AgardhJG | link Littbank | NaN | NaN | \n JACOB GEORG AGARDH (1813–1901): ”universitetslärare, algolog. Född d. 8 dec. 1813. Den föregåendes [Carl Adolph Agardh] son. Han promoverades till fil. doktor 1832. Två år därefter fästes han vid universitetet såsom docent i botanik och blef 1836 botanices demonstrator. När prof. Zetterstedt efter mångårig akademisk verksamhet erhöll afsked, intogs lärostolen i botanik 1854 af A., sedan 1847 e.o. professor. Riksdagsfullmäktig för Lunds universitet de två sista ståndsriksdagarna, har han innehaft samma offentliga uppdrag för staden Lund under de två första treårsperioderna efter det nya riksdagsskickets införande. Det oaktadt, och eljes upptagen av trägna akademiska tjänsteåligganden, har han utvecklat en omfattande och förtjänstfull verksamhet som vetenskaplig skriftställare. Förutom en mängd uppsatser och afhandlingar i lärda tidskrifter har han utgifvit flera botaniska arbeten hufvudsakligen om algerna. Bland hans arbeten märkas Species, Genera et Ordines Algarum, Algae maris Mediterranei et Adriatici 1842; Caroli Ad. Agardh Icones Algarum ineditae 1846; Växtsystemets Methodologi 1858; Theoria systematis plantarum 1858, m. fl., samt slutligen Naturkunnighetens första grunder, en folkbok som utgått i flera upplagor. A. tog 1879 afsked från professuren samt har därefter utgifvit flera skrifter. 1895 öfverlämnade A. genom gåfvobref till Lunds universitet sina botaniska samlingar, hvaraf den algologiska sannolikt är den förnämsta, som någonstädes finnes. – Led. af Vet. Akad.”\n\n \n |
509 | PorthanHG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n HENRIK GABRIEL PORTHAN (1739–1804) grundade Aurorasällskapet 1770, då han var amanuens\nvid Åbo universitetsbibliotek, vars samlingar han sedermera kom att fyrdubbla genom idogt\ninförskaffande av framför allt äldre finländskt tryck, men även nyutkommen tysk, fransk och\nengelsk litteratur. År 1777 utnämndes han till professor i romersk vältalighet, där han i\nsina föreläsningar, som upplysningsman, kämpade för att lära eleverna tänka kritiskt.\nPorthan var även intresserad av den finska folkdiktningen. Under resor runt om i landet\nstuderade han och samlade in stora mängder dikter, vilka han utgav som De poësi\nFennica (2 häften, 1766–68). Han gav även ut arbeten om Finlands medeltidshistoria; här\nkan nämnas hans kommentarer till biskopskrönikan vilka omfattar 1023 sidor av kommentarer\noch noter. Just denna form – noter utan text – var den framställningsform han såg som den\nenda vetenskapligt giltiga. Som språkforskare skrev Porthan även avhandlingar om språkets\nbetydelse för historieforskningen. Han besökte ofta Sverige i arkivforskningssyfte och kom\ndå i kontakt med Aurorasällskapets svenska motsvarighet – Utile dulci. I detta sällskaps\nVitterhets–nöjen\ndeltog Porthan med ”Öfversättningar ur Anacreon”. \n\n\n\n |
510 | GrotiusH | link Littbank | NaN | NaN | \n HUGO GROTIUS (1583–1645): ”holländsk lärd, som en längre tid var i svensk tjenst. Han föddes 1583, blef redan 1599 juris doktor, 1601 den holländska republikens historiograf och 1613 syndikus i Rotterdam, men invecklades kort derefter i de politiska och religiösa stridigheterna, med den påföljd att han häktades och dömdes till lifstidsfängelse. Efter att hafva lyckats rymma ur fångenskapen flydde han till Paris, der han af Richelieu erhöll ett årligt understöd, och 1634 trädde han i svensk tjenst som minister vid franska hofvet. Han dog 1645, sedan han nyss förut lämnat sin befattning som minister. G. var en af sin tids mest framstående personligheter, inom literaturen märklig både som teolog, språkforskare och latinsk skald samt framför allt som rättslärd. Hans yppersta arbete: De jure belli et pacis (1625), väckte ett oerhördt stort uppseende och blef utgångspunkten för hela den nyare rättsfilosofien. Dernäst ypperst är hans afhandling De veritate religionis christianae (1622). Bland hans öfriga skrifter märkas: De antiqvitate reipublicae batavicae (1610), Poëmata (1617), Annales et historiae de rebus belgicis (1657), Opera theologica (1679), en samling Epistolae (1687) och Epistolae ineditae (1806). Hans bref behandla företrädesvis svenska förhållanden.”\n\n \n\n |
511 | OdénB | link Littbank | NaN | NaN | BIRGITTA ODÉN (1921–2016): ”Birgitta Odén blev år 1965 den första kvinnliga professorn vid Lunds universitet. Hon var också första kvinnan som innehade en ordinarie universitetsprofessur i historia i Sverige. När hon år 1973 valdes in i Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademien år blev hon en av de allra första kvinnliga forskarna där.”\n |
512 | StrinnholmAM | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS MAGNUS STRINNHOLM (1786–1862): ”häfdatecknare, f. 1786, blef 1808 student i Upsala, men måste af ekonomiska skäl öfvergifva akademien och tog anställning i ett boktryckeri i Stockholm. Sedan han blifvit delegare i detta tryckeri, utgaf han derifrån några historiska arbeten, bl. a. Klio, historisk månadsskrift (1815). Men 1818 måste boktryckeriet nedläggas, och S. försörjde sig derefter som korrekturläsare och skrifbiträde, tills han genom sitt första större verk ådragit sig allmänhetens uppmärksamhet och kännares beundran. Slutligen erhöll han ett årligt offentligt understöd, som befriade honom från näringsbekymmer. 1842 promoverades han till filosofie hedersdoktor i Upsala. Arb. led. af vitt. akad. 1834. Led. af sv. akad. 1837. Led. af vet. akad. 1845. Död 1862. S. innehar ett af de mest framstående rummen bland Sveriges häfdatecknare. Hans större arbeten, hvilka utmärka sig genom ett lugnt och flärdlöst framställningssätt samt genom en episk utförlighet, äro följande: Svenska folkets historia under konungarne af Vasaätten (3 d. 1819–23, anon., afbröts af brist på uppmuntran), Magnus Stenbocks lefverne (2 bd. 1821), Svea rikes historia af Friedrich Rühs (1823–25, öfvers.), Svenska folkets historia från äldsta till närvarande tider (5 d. 1834–54, forts. endast till år 1319), Inträdestal i svenska akademien (tr. 1840, öfver G. af Vetterstedt) och Sveriges historia i sammandrag (1857–60, till slutet af Gustaf I:s regering).” \n |
513 | KöhlerJI | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JACOB ISRAEL KÖHLER (1733–1801) var kyrkoherde i Vånga, sedermera kontraktsprost i Vadstena\noch känd som en mycket vitter och vältalig man. Under sina år vid universitetet i Uppsala var\nhan knuten till vitterhetssällskapet Apollini sacra och blev även medlem av den detta sällskap\nnärstående sammanslutningen Utile dulci i vars Vitterhetsnöjen han lät publicera det\nornitologiska skaldestycket ”Foglarne”\ndär kärleken till fåglarna, luftens dygdiga och älskliga\nvänner, kommer till uttryck. \n\n\n\n |
514 | FantEM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ERIC MICHAEL FANT (1754–1817) sändes som tioåring till Uppsala universitet där han kom att\nstudera klassiska språk och historia. Hans huvudsakliga intresse var den grekiska litteraturens\nhistoria i Sverige och i detta ämne avlade han, år 1776, universitetets dittills briljantaste\nkandidatexamen. Sina studier samlade han sedermera i verket Historiola litteraturæ græcæ in\nSuecia (1785). Fant var också en mycket uppskattad föreläsare i skilda ämnen. Hans i flera\navseende största insats som historiker blev sammanställandet av första delen av Scriptores\nrerum svecicarum medii aevi (1818). Fant gjorde även några blygsamma skaldeförsök, vilka\npublicerades i Vitterhetsnöjen;\nhär kan nämnas de melankoliska meditationerna ”Villrådighet”\noch ”Våra nöjen”. \n\n\n\n |
515 | NyströmPO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n PER OLOF NYSTRÖM (1764–1830) arbetade hela sitt liv vid Amiralitetskollegium\ni Stockholm, där hans bana kröntes 1827 med amiralitetskammarråds titel. Som ung hade han\nprövat pennan inom det skönlitterära fältet, men aldrig publicerat något eget diktverk, och\ndet sägs att han strax före sin död offrade sina alster åt lågorna. Han var dock en\nframgångsrik psalmförfattare och medarbetare i 1814 års psalmbokskommitté. Två psalmer av\nhans hand, översedda av Johan Olof Wallin, kom att ingå i 1819 års psalmbok: ”O Gud,\nall sannings källa” (psalm 260) samt ”Matta öga, trötta sinne” (psalm 475). \n\n\n\n |
516 | SpensKG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n KARL GUSTAF SPENS (1792–1844) var underlöjtnant i Fältmätningsbrigaden och\ndeltog i det norska fälttåget 1814. Efter vapenvilan i augusti företog han\nomfattande bas- och triangelmätningar, vilka låg till grund för det svenska\nkartväsendet. Han utarbetade även en ny kartprojektionsmetod. Spens fortsatte\nsin militära karriär och blev 1843 major i Topografiska kåren. Under sina ungdomsår\ni Uppsala kom han för en tid in i romantikernas krets och hans dikt ”Grafvarne”\npublicerades i Phosphoros 1811. \n\n\n\n |
517 | LivinC | link Littbank | NaN | NaN | \n CLAUDIUS LIVIN (1726–1788), även Clas Magnusson Livin, farbror till Zacharias Livin och farfars far till Clas Livijn. Claudius (Clas) Livin blev magister i Uppsala 1694, kyrkoherde i Skänninge 1698, prost 1699, kyrkoherde och kontraktsprost i Norrköping 1727. Han var riksdagsman 1713–14, 1723 och 1726–1727. Samlingar av med hans hand avskrivna latinska anekdoter finns i Linköpings stifts- och landsbibliotek (B 94:1–2).\n \n\n |
518 | NyblæusG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF NYBLAEUS (1816–1902): ”vitterhetsidkare, militär-skriftställare, f. 1816, öfverste och föreståndare för gymnastiska central-institutet, utgaf i sin ungdom ett häfte dikter under titeln Harposlag (1846) och ett skaldestycke i fem sånger om Johan Banér (1848) samt har sedermera skrifvit en mängd arbeten företrädesvis om gymnastik och vapenöfning: Undervisning i gymnastik efter Ling (1847, 2:dra uppl. 1860), Allmän gymnastik, fäktlära (1876) m. fl.” \n |
519 | EkholmE | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n\n ERIK EKHOLM (1716–1784) föddes i Sala och studerade i Uppsala.\nEfter anställningar i Vetenskapsakademien och Antikvitetsarkivet\nblev han notarie vid Bokauktionskammaren i Stockholm. Under några år\nutgav han ett par tidskrifter och han gjorde sig ryktbar som boksamlare.\nEkholm var häftigt engagerad i de ”språkstrider” som utspelade sig i\nSverige kring mitten av 1700-talet. Frågan gällde främst hur hur\nstavningen skulle normaliseras, och med sin\nEn ny A-B-C-bok\ninrättad efter et riktigt stafnings- ok skrif-sätt, samt efter nu brukelig svenska,\nen bearbetning av en tysk förlaga publicerad 1758, lanserade han sina egna\nprinciper – redan på titelbladet syns det i att han skriver ”ok” i\nstället för ”och” och ”Stokkholm”. \n\n\n\n |
520 | Bacchylides | link Littbank | NaN | NaN | Bacchylides, grekisk körlyriker från Kea (Keaos), född ca 510 f. Kr. \n |
521 | SjöströmAG | link Littbank | NaN | NaN | \n AXEL GABRIEL SJÖSTRÖM (1794–1846): ”finsk filolog och publicist, f. 1794, d. 1846 som professor i grekiska i Helsingfors, utgaf i öfversättning Theokritos’ idyller (1830–33), Homeri Odyssea (1835–42) samt åtskilliga skådespel af Euripides (1842–46) samt var redaktör för Åbo tidningar (1820–27, först tills. med H. Snellman) och Tidningar från Helsingfors (1829–31).” \n |
522 | StenhammarC | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL STENHAMMAR (1782–1827) var medicine doktor och professor vid Karolinska\ninstitutet. Han medverkade med recensioner och uppsatser i tidskrifterna\n\nPhosphoros,\nPolyfem och Swensk literatur-tidning. Han var också en av grundarna till sällskapet Vitterhetens\nvänner. \n\n\n\n\n |
523 | SilverstolpeGA | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF ABRAHAM SILVERSTOLPE (1772–1824): ”historiker, publicist, f. 1772, blef 1790 student i Upsala, 1794 filos. magister och 1797 docent i politik, men skildes 1800 från universitetet, på grund af intriger med anledning deraf att han betraktades som jakobin, och flyttade då i stället till Stockholm, der han redan i åtskilliga år haft en bokhandel, den sedan bekanta viborgska boklådan. 1808 utnämndes han till rektor i Norrköping och 1815 till lektor i Linköping, blef 1816 tit. kansliråd och rikshistoriograf, prästvigdes 1821 och blef 1822 kyrkoherde i Söderköping. Död 1824. Under vistelsen i Upsala var S. en af de mest framstående medlemmarna i Vitterhets-samfundet och det politisk-literära sällskapet Juntan. Med verksamt biträde af B. Höijer och andra utgaf han de bekanta tidskrifterna Litteratur tidning (1795–97) och Journal för svensk litteratur (5 band, 1797–1812), hvilka utöfvade ett mäktigt inflytande på samtidens åsigter om literatur, konst och vetenskap. Han utgaf dessutom en tredje tidskrift, Läsning i ett och annat (5 h. 1799–1807), Strödda afhandlingar i ämnen rörande de fria konsterna (1808–09), Den svenska statsförfattningens historia (1809), Försök till en framställning af allmänna läroverkets närvarande tillstånd i Sverige (1813), Historia öfver förhållandena mellan Sverige och Norige… (1821–23), historiska och geografiska läroböcker m. m. Led. af mus. akad. 1799. Se en af K. F. Verner författad biografi i ’Några ant. om slägten S.’ (1884).” \n |
524 | AnderssonNJ | link Littbank | NaN | NaN | \n NILS JOHAN ANDERSSON (1821–1880): ”botaniker, f. 1821, d. 18[80] som professor och intendent vid riksmuseets botaniska afdelning, utgaf Lärobok i botanik (1851–53), Svensk skolbotanik (1851–53, i förening med K. F. Thedenius), En verldsomsegling, skildrad i bref (1853–54), Inledning till botaniken (1860, flere uppl.) och åtskilliga rent vetenskapliga skrifter.”\n\n\n \n\n |
525 | BjerkenJ | link Littbank | Q87485948 | Q87485948 | \n\n\n JOHAN BJERKÉN (1725–1780) (adlad af Bjerkén 1773) blev som artonåring anställd som\nkanslist vid Utrikesexpeditionen, där han kom att tillbringa hela sitt yrkesverksamma liv;\nhan blev kansliråd därstädes 1770. Bjerkén var en av de första medlemmarna i Utile dulci,\ni vars Vitterhetsnöjen\nhan publicerade de korta, didaktiska styckena ”Den half–lärde” samt\n”Grönsiskan och sparfven”. \n\n\n\n |
526 | ArwidssonCF | link Littbank | NaN | NaN | \n\t Carl Frithiof Arwidsson (1828–1911) var bokhandlare och förläggare, verksam i Göteborg. Han gav ut flera litterära kalendrar, däribland Aurora. Toilette-Kalender. Victor Rydbergs Singoalla publicerades i Aurora för 1858.\n\t \n |
527 | BureJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JONAS BURE DEN ÄLDRE (1575–1655): ”den förres [Anders Bure] broder, rättslärd, genealog, f. 1575, d. 1655 som ’custos archivi’ och f.d. svensk legat i Danmark, anses hafva utgifvit Sverikes rijkes landslagh (1608) och Svea rikes stadslagh (1617, ehuru uppgiften särskildt rörande landslagen fordrar bekräftelse) samt författade en nu i riksarkivet förvarad samling genealogiska tabeller öfver svenska ätter, hvilken samling länge betraktades som en källskrift af första ordningen.”\n\n \n\n |
528 | MurrayG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n\n GUSTAF MURRAY (1747–1825) studerade i Uppsala och Göttingen.\nTillbaka i Sverige intog han en rad kyrkliga funktioner, var\nen tid riksdagsman och blev till slut biskop i Västerås. Han\nengagerade sig i fattigvården och var med om att grunda Samfundet\nPro Fide et Christianismo (För tro och kristendom), som inte minst\nverkade för att sprida läskunnigheten i landet. Murray utgav\ntillsammans med Johan Wellander ABC-boken\nBarnabok,\nsom publicerades år 1780 och knappast var avsedd för de fattigaste.\nDen tillägnades kronprinsen, den blivande Gustav IV Adolf, och var\nprydd med påkostade illustrationer. \n\n\n\n |
529 | WeibullM | link Littbank | NaN | NaN | \n MARTIN WEIBULL (1835–1902): ”historiker, f. 1835, blef 1853 student i Lund, 1862 filos. doktor, s.å. docent i historia och amanuens vid historiska museum, 1866 adjunkt i allmän historia samt 1877 e.o. professor i historia och statskunskap. Skrifter: Om Skåne vid medlet af 17:de århundradet (I. 1862), Förbundet mellan Sverige och Frankrike 1672 (1865), Lunds universitets historia. (2 d. 1868–76, 2:dra d. tills. med Elof Tegnér), Freden och förbundet i Lund 1679, (1871, i Acta univ. lund.), Gustaf II Adolf (1882, ur den på Linnströms förlag utgifvna ’Sveriges historia’) m.m. Han har ock utgifvit: Sånger af en svensk fånge i Simbirsk (1868), Samlingar till Skånes historia, fornkunskap och beskrifning (årg. 1868–73) och Samlingar utgifna för de skånska landskapens historiska och arkeologiska förening (1874–80).” \n |
530 | TorpadiusJI | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOHAN ISRAEL TORPADIUS (1722–1760) var ledamot av Tankebyggarorden\ni vars Våra försök\nhan deltog med många egna kortare, mestadels humoristiska dikter samt översättningar av\nbland andra Boileau och Hollberg. Bland Torpadius egna skaldestycken kan nämnas ”Tiden\ntilräckelig” och ”Öfver en Skallig”. Han var även ivrig frimurare och grundade 1754\nSt Eriks loge i Stockholm vars förste stormästare han blev. Torpadius diktalster finns\nsamlade i Svenska parnassen (1786). \n\n\n\n |
531 | ChoraeusM | link Littbank | NaN | NaN | \n MICHAEL CHORAEUS (1774–1806): ”skald, f. i Finland 1774, blef 1797 filos. magister i Upsala och 1799 docent i vältalighet vid Åbo högskola samt utnämdes 1802 till teologie adjunkt vid Karlberg äfvensom till hofpredikant och regementspastor. Död 1806. Af svenska akademien erhöll han tvänne pris för större skaldestycken (det ena om Ehrensvärd), som voro diktade i samtidens smak, men eftervärlden har funnit mera poesi uti hans mindre, till största delen elegiska qväden, bland hvilka åtskilliga redan på hans egen tid blefvo mycket populära. C. var äfven utmärkt som salmist, och i förening med J. O. Wallin verkställde han en Omarbetning af svenska psalmer (1807, 2:ne saml., ånyo utg.). Som predikant egde han stort rykte. Hans Samlade skaldestycken utgåfvos af F. M. Franzén (1815, 2:dra uppl. 1826), som till dem fogade en förträffligt skrifven lefnadsteckning.”\n\n \n\n |
532 | BerzeliusJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n Jöns Jacob Berzelius (1779–1848) – ”den svenska kemins fader” – var en av sin tids mest framstående vetenskapsmän. Hans barndom och studietid i Uppsala präglades av umbäranden och motgångar. Fast besluten att ägna sig åt naturvetenskapen, och då enkannerligen kemin, hade Berzelius i stort sett endast sig själv att lita till och upprättade i sitt lilla studentrum – ”en mörk skrubb med en spisel” – ett eget laboratorium där han utförde självständiga kemiska försök. Berzelius kom tidigt att intressera sig för bruket av hälsovatten. Hans skrift Underrättelser om artificiella mineralvatten utkom 1803. Under ett besök vid Medevi källa stiftade han bekantskap med livmedikus S. A. Hedin, genom vars försorg han som adjunkt kom till kirurgiska skolan i Stockholm, där han 1806 utnämndes till professor. Tjänsten gav honom möjlighet att inrätta ett större laboratorium där han under de följande åren kom att göra flera av sina stora insatser för kemin. Hans mest framstående arbete under denna tid torde vara bestämmandet av den kvantitativa sammansättningen av flera kemiska föreningar och härledandet därur av de i dem ingående grundämnenas atomvikter. Under 1810-talet skapade Berzelius även ett nytt system för mineralogin samt införde han den än i dag använda kemiska nomenklaturen för grundämnenas betecknande. Han upptäckte själv flera nya grundämnen, bland dem selenium och litium, samt utarbetade han sin tids främsta lärobok i kemi, vilken översattes till de flesta större kulturspråken. Berzelius tillträdde som Kungl. Vetenskapsakademiens sekreterare 1819 och blev drivande i akademiens omorganisation samt omdanandet av det i akademiens vård ställda Naturhistoriska riksmuseet. Bland Berzelius mindre kända, men likafullt banbrytande insatser märks hans arbete inom blåsrörskemin, vilket gav till resultat studien Om blåsrörets användande i kemien och mineralogien (1820). Berzelius upprätthöll kontakter med många av tidens stora vetenskapsmän, såväl de till yrket verksamma som mer hängivna amatörer. Bland de senare märks J. W. Goethe, med vilken Berzelius sammanträffade i brunnsorten Eger 1822 där de båda fann en frändskap över med blåsröret utförda bestämningar. \n\n\n\n |
533 | Meleagros | link Littbank | NaN | NaN | Meleagros, grekisk diktare från Gadara i nuvarande Palestina, verksam omkring 100 f. Kr. \n |
534 | ThoméeG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF THOMÉE (1812–1867): ”den förres [Gustaf Henrik Thomée] son, handboksförfattare, öfversättare, f. 1812, d. 1867 som medarbetare i Stockholms dagblad, utgaf åtskilliga historiska, geografiska, topografiska och statistiska handböcker: Stockholm (1843), Carl XIV Johan, biografiskt utkast (två uppl. 1844), Klassiska mythologien (1848), Geographisk chartbok (1849), Jorden, geografisk, statistisk och historisk handbok (1851), Geographisk lärobok (s.å.), Lärobok i geografien, den physiska och politiska, nyare och äldre (1853), Fullständig scholatlas (1857, 4:de uppl. 1864), Sverige, en kort historisk-geographisk, statistisk och topographisk teckning af fäderneslandets städer samt de flesta öfriga märkliga orter (s.å.), Konungariket Sveriges statistik i sammandag (1859), Ur nordiska guda- och hjelte-sagan (1862), Sverige, kort framställning af fäderneslandets geographi, statistik och ethnographi (s.å.), Stockholmska promenader (1863), Sverige, illustrerad handbok för resande (1866, 3:dje uppl. 1875) m. fl. Dessutom utgaf han några vitterhetsförsök och en massa öfversättningar. Efter hans död utkom en samling Historiska bilder (utg. af K. G. Starbäck 1869).” \n |
535 | ÄlfS | link Littbank | NaN | NaN | \n SAMUEL ÄLF (1727–1799): ”vitterhetsidkare, f. 1727, d. 1799 som teologie doktor och domprost i Linköping, författade både på latin och svenska åtskilliga skaldestycken, öfversatte på latinsk vers Gyllenborgs ’Tåget öfver Bält’ m.m. Han tillhörde fru Nordenflychts vittra krets.” \n |
536 | KnösO | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF KNÖS (1756–1804): ”den förres [Anders Olofsson Knös] son, historiker, bibliognost, f. 1756, d. 1804 som lektor i Skara, var en sällsynt flitig och noggrann historisk forskare. De vigtigaste bland de af honom utgifna arbetena äro Historiola litteraria poetarum Vestrogothiae latinorum (1776–96), Historia academiae upsaliensis (IV–VIII, 1783–95) och Analecta epistolarum in primis historiam et res litterarias Sueciae illustrantium (1787). Af ännu större betydelse äro de af honom sammanskrifna, i handskrift efterlämnade bägge verken Repertorium Sueciae biographicum, eller anvisning på källorne hvarutur dels fullständiga lefvernesbeskrifningar, dels kortare biographiska och bibliographiska underrättelser kunna hämtas rörande svenska herrar och män, jemväl fruntimmer, samt de utlänningar som varit i svensk tjenst eller längre tid sig här uppehållit, äfvensom Repertorium Sueciae diplomaticum eller förteckning på diplomer och tryckte handlingar i den svenska historien från 1521 till närvarande tid. K. var dessutom upphofvet till den literära förening, som 1786 i Upsala stiftades under namnet Historiska sällskapet.”\n\n \n\n |
537 | BoëthiusD | link Littbank | NaN | NaN | \n DANIEL BOËTHIUS (1751–1810): ”[Jakob Boëthius] sonsons son, filosof, f. 1751, blef 1765 student i Upsala, 1773 filos. magister, 1775 docent i teoretisk filosofi, 1779 e. o. adjunkt och 1773 professor i praktisk filosofi. 1800 utnämdes han till teologie doktor. Död 1810. Till en början stående på Lockes ståndpunkt, omfattade B. sedan, ehuru på ett själfständigt sätt, den kantska filosofien och utgjorde mycket för densammas utbredande i Sverige. Genom sin sedelära gaf han uppslaget till den sedligt religiösa världsbetraktelse, hvilken i Boström sedan erhöll sin vigtigaste representant. Hans förnämsta skrifter äro: Utkast till föreläsningar i den naturliga sedeläran (1782), Om moralitetens grund (1797, i Journal för sv. litt.), Försök till en lärobok i naturrätten (1799) och Anvisning till sedeläran såsom vetenskap (1807). Dessutom författade han en minnesteckning öfver biskop Rydelius och en mängd akademiska afhandlingar samt öfversatte Kants ’Grundlegung zur metaphysik der sitten’ o.s.v. På J. O. Wallin utövade B. ett stort inflytande.”\n\n \n\n |
538 | HolmgrenAE | link Littbank | NaN | NaN | \n AUGUST EMIL HOLMGREN (1829–1888): ”den förres [Hjalmar Josef Holmgren] broder, botaniker, zoolog, f. 1829, sedan 1859 lektor vid skogsinstitutet i Stockholm och sedan 1880 derjämte landtbruksakademiens entomolog, har utgifvit både vetenskapliga och populära uppsatser af stort värde, företrädesvis rörande insekterna och deras betydelse för mänskans ekonomi. Nämnas må: Anvisning att igenkänna Sveriges vigtigare löfträd och löfbuskar (1861), Försök till uppställning och beskrifning af de i Sverige funna ophionider (1862), tryphonider (s.å.) och ichneumonider (s.å.), Ichneumologia suecica (I. 1864), De för träd och buskar nyttiga och skadliga insekterna (1867), Svensk exkursionsfauna, foglarne (1871), Om åkerns vanligaste skadeinsekter (1873), Ur de misskända djurens lif (s.å., pseud. Strix Bubo), Trädgårdens skadedjur (2 h. 1880–82), Ur djurverlden (1881) m.m. Bland hans arbeten på annat område märkas: Läran om jordmån och klimat med tillämpning på skogshushållningen (1877) och Vägledning i naturhistoria (1879). Tillsammans med H. Widegren har han utgifvit en Handbok i zoologi (1865) och Skandinaviens foglar (1866–70).”\n\n \n\n |
539 | OdheliusJL | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN LORENS ODHELIUS (1737–1816): ”den förres [Erik Odhelius] kusins sonson, läkare, f. 1737, d. 1816 som f.d. öfverläkare vid serafimer-lazarettet, författade en mängd värdefulla medicinska skrifter, en Stamtafla över slägten Odhelius (1776) m.m., samt öfversatte arbeten af Pope, Young m. fl.” \n |
540 | GyldenstolpeD | link Littbank | NaN | NaN | \n Sekreterare hos Per Brahe d. y. \n |
541 | SandströmHJ | link Littbank | NaN | NaN | \n HINRIK JAKOB SANDSTRÖM (1806–?): ”vitterhetsidkare, f. 1806, f.d. literatör i Stockholm, har för scenen bearbetat åtskilliga teaterstycken.” \n |
542 | ForssellH | link Littbank | Q2291097 | Q2291097 | \n HANS FORSSELL (1843–1901): ”den förres [Karl Adolf Forssell] son, historiker, f. 1843, blef 1859 student i Upsala, 1866 filos. doktor, s.å. docent i historia, 1873 direktör för centraltryckeriet i Stockholm, 1874 sekreterare i riksbanken, 1875 finans-minister och 1880 president i kammar-kollegium. 1876 kallades han till ledamot af vetenskaps-akademien, 1878 till arbetande ledamot af vitterhets-akademien och 1881 till en af de aderton i svenska akademien. 1869 var F. redaktör för Svensk literaturtidskrift, och 1870–75 redigerade han Svensk tidskrift (1870 tills. med K. D. af Wirsén, 1875 tills. med H. Hjärne), hvarjämte han under kortade tider redigerat tidskrifterna Läsning för folket, Land och folk, och Ur folkens häfder. Som historisk författare, särskildt som essayist, åtnjuter han stort anseende. Bland hans skrifter märkas: Sveriges inre historia från Gustaf den förste, med särskildt afseende på förvaltning och ekonomi (1869–75), Sverige 1571, försök till en administrativ-statistisk beskrifning öfver det egentliga Sverige, utom Finland och Estland (I. 1872, II. 1884), åtskilliga smärre uppsatser, utgifna under titeln Studier och kritiker (1875), minnesteckning öfver Anders Fryxell (inträdestal i sv. akad.) och en lefnadsteckning öfver Hans Järta, hvars arbeten han i urval utgifvit (1882–84).”\n\n \n\n |
543 | TorpadiusK | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n KARL TORPADIUS (1728–1764) var bror till Johan Israel Torpadius och, liksom denne,\nledamot av Tankebyggaroden. Torpadius publicerade många dikter i ordens Våra försök;\nfrämst bland dessa är hans ”Anacreontisk Ode”, mer känt under sin första rad\n”Låt sunnanvädret slaska”. Till yrket var han sekreterare i Rikets ständers bank. \n\n\n\n |
544 | TranérJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN TRANÉR (1770–1835): ”filolog, skald, f. 1770, blef 1793 student i Upsala, 1800 filos. magister, 1802 docent i romerska literaturen och 1809 e.o. adjunkt, fick 1815 professors titel, prästvigdes 1822 och utnämdes 1825 till kyrkoherde i Söderköping. Död 1835. T. var en af våra mest framstående öfversättare af grekiska skalder; han väckte stor uppmärksamhet genom sin Homeri Ilias på svensk hexameter (1807–22) och vann ännu större rykte genom sin mästerliga tolkning af Anakreons sånger (1824–32, 3:dje uppl. 1868). Äfven som latinsk skald utmärkte han sig mycket, genom åtskilliga tillfällighetsdikter (utgifna 1837 af A. Hedner, under titeln Carmina), och en af honom författad öfversättning af Tegnérs ’Nattvardsbarnen’ anses jämngod med originalet. För öfrigt skref T. tillfällighetsstycken på modersmålet, hvarjämte han bl. a. utgaf kritiska upplagor af några latinska författare: Tacitus, Cornelius, Caesar och Livius.” \n |
545 | GottlundCA | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n CARL AXEL GOTTLUND (1796–1875) var finsk språkvetare och etnolog. Han stod som \nutgivare av de första samlingarna finska fornsånger – Pieniä runoja, Soumen pojillen \nratoxi (Små sånger till Finlands söners nöje) (2 band, 1818 och 1821). Under åren 1821–22 \nföretog han en vandring genom finnskogarna i Värmland och upprördes då över de förhållanden \nunder vilka de finska skogsbönderna levde. Han inledde ett idogt arbete för förbättringar \nav deras levnadssituation och samlade bland annat hundratals namn till en petition om vidtagande av omedelbara \nåtgärder. Gottlund fick därvid rykte om sig att vara en rysk emissarie, sänd till Sverige \nför att bana väg för det ryska väldet. Dock ledde petitionen till avsevärda förbättringar \nför finnmarkens befolkning. Gottlund verkade intensivt för den finska litteraturens ställning \noch gav bland annat ut samlingar av vetenskaplig litteratur på finska – Otava eli Suomalaisia \nhuvituksia (Karlavagnen eller finska förströelser) (2 band, 1828–29 samt 1832). Han publicerade \näven två diksamlingar – Runola (1840) och Sampo (1847). De tidningar på finska vilka han \ngav ut – Suomalainen (1846) och Suomi (1847–49) – blev hårt åtgångna av censuren och drogs in. \nUnder 1810-talets sista år studerade Gottlund i Uppsala och bidrog då med några dikter – bland dem ”Det sista Afskedet” \noch ”Julmorgonen” – till Poetisk kalender. \n\n\n\n |
546 | AdolfssonE | link Littbank | NaN | NaN | \n \n EVA ADOLFSSON (1942–2010): ”Eva Adolfsson var litteraturkritiker, essäist och romanförfattare. \nEva Adolfsson föddes i Malmö men växte upp i Göteborg, där hon gick i gymnasiet. Hennes far var Gunnar Adolfsson, proletärförfattare, tidningsredaktör och politiker. Han var chefredaktör för den kommunistiska Arbetartidningen i Göteborg. \n\nEva Adolfsson studerade litteraturvetenskap vid Göteborgs universitet och därefter ryska vid Stockholms universitet. Hon läste även ryska under ett år i Moskva på 1960-talet. Hon var politiskt aktiv på vänsterkanten och tillhörde redaktionen för den oberoende socialistiska tidskriften Zenit 1967–1970. Åren 1976–1982 var hon redaktör för tidskriften Ord & Bild. Under samma period var hon också verksam som litteraturkritiker, främst i Dagens Nyheter. Hon spelade en viktig roll som förmedlare av feministiska och kvinnopolitiska frågor.”\n |
547 | WideAG | link Littbank | NaN | NaN | \n \nDen 7 maj 1945 firade Göteborgs studenter att andra världskriget i och med Tysklands kapitulation hade tagit slut i Europa. På kvällen ombads Anna Greta Wide att i kårhuset läsa sin dikt ur dagens GHT om vårsolen, friheten och freden. Det var, minns vännen Kerstin Anér, enda gången Wide framträdde inför publik. Hon var ändå en etablerad poet med två utgivna samlingar, trots att hon inte var mer än 25 år gammal. Dikten var en tidsdikt som inte fick plats i någon bok; Wides plats i den moderna svenska litteraturhistorien är istället som omutlig centrallyriker och uppriktigt tvivlande kristen poet. \n\tAnna Greta Wide (1920–1965) debuterade 1942 på Norstedts med Nattmusik, efter att två år tidigare ha fått ett tonårsmanus refuserat av Bonniers. (Fyra dikter ur det ingår i den utmärkta urvalsvolymen Dikter (1989), sammanställd av Gunnel Vallquist.) Wide blev Norstedts trogen och gav ut alla sina sex böcker där. Förlaget behövde inte ångra sig: debuten gick ut i tre upplagor om sammanlagt 5000 exemplar, och den andra samlingen Orgelpunkt (1944) i fem upplagor och 9000 exemplar. Wide hörde inte till de poeter som intog fyrtiotalistiska debattpositioner eller syntes på estrader, men hon var mycket läst och uppskattad av kritiken. \n\tWides första böcker, med sin säkra form och sitt klara tonfall, visar en ömsom lekfull, ömsom vemodig blick på omvärlden och livsfrågorna. Det lätta anslaget mindre döljer än balanserar ett djupt allvar, och författaren har inga tankar på att kompromissa med sin personlighet för att undgå ett hotande utanförskap. Inte bara verstekniskt står Anna Greta Wide närmare Harriet Löwenhjelm än Karin Boye. \n\tWide föddes i en lärarfamilj och utbildade sig till adjunkt. Hon avlade sin fil. mag. 1951, fick anställning i Kungsbacka och från 1957 vid Göteborgs realskola. Arbetet krävde sitt och det var efter en paus på elva år som hennes tredje samling Dikter i juli kom ut 1955. Den följdes dock redan året efter av Broar. I dessa två samlingar söker sig Wide mot en mer allmän, allegorisk poesi, medan västkustlandskapet med hav, vind, strandklippor och sol blir en viktig fond för existentiella problem och, allt tydligare, religiösa frågor. \n\tFormellt lämnar Wide här i stort sett rim och regelbunden meter. En djup musikalitet fortsätter att prägla hennes poesi, och musik är ofta också ett motiv i dikterna. Till det yttre är böckerna avskalade, dikterna saknar oftast rubriker och avdelningarna har inga titlar. Tonfallen blir allt allvarligare, och Wides två sista böcker Kyrie (1960) och Den saliga osäkerheten (1964) är hennes tyngst vägande. Med sin avsaknad av stora gester, i sin medvetet anti-heroiska hållning (Wide drabbades av cancer och avled 1965) och med sin koncentration på den personliga tron och det egna tvivlet är dessa samlingar väsentliga vittnesbörd och högtstående dikt.\n \n\n\n |
548 | NordenflychtHC | link Littbank | NaN | NaN | \n HEDVIG CHARLOTTA NORDENFLYCHT (1718–1763) kom från ett välbärgat hem och \nfick tidigt möjlighet att studera och fördjupa sig i sina litterära intressen. \nHon förlovade sig så småningom med sin privatlärare i franska, Jacob Fabricius, \noch paret gifte sig på våren 1741. I december samma år dog Fabricius hastigt och \nNordenflycht kastades ned i den djupaste sorg. Den förtvivlan hon kände kom till \nuttryck i Den sörgande turtur–dufvan (1743); en samling klagodikter där den \nensammas livsleda och övergivenhet ljuder med en stark och smärtsam ton. Det \npersonligt känslomättade tilltalet i dikterna var något helt nytt i samtida \nlitteratur. Nordenflycht blev, efter makens död, hänvisad till att tjäna sin \nutkomst genom sin litterära begåvning. I slutet av 1742 hade hennes dikt över \nUlrika Eleonora – Svenska fruntimrets klagan – utgivits och Nordenflycht hade \nsamtidigt ansökt om statlig pension. I maj 1743, efter att kung Fredrik givit \nhenne sitt särskilda stöd, erhöll hon ekonomiskt bistånd. Som tack kom Nordenflycht \natt rikta flera poetiska hyllningar till kungahuset och fick också sedermera \nregelbundet ett bidrag ur Lovisa Ulrikas handkassa. De pengar hon förtjänade på \ntillfällesdiktning gav henne därmed, tillsammans med understödet, en dräglig \ntillvaro. Nordenflycht var mån om att skapa sig ett namn som kvinnlig författare, \ndels för att trygga sin egen ekonomi, dels som ett led i hennes kamp för kvinnans \nintellektuella jämställdhet. Sina dikter samlade hon vartefter i fyra volymer \nunder titeln Qvinligit tankespel; den första av volymerna gav hon ut under \npseudonymen En Herdinna i Norden. I april 1753 blev Nordenflycht medlem av den \nnygrundade Tankebyggarorden, som under åren 1753–56 gav ut samlingarna Våra försök 1–3. \nSedermera blev hon centralgestalt för en grupp av ordens skalder och gav, tillsammans \nmed sina närmaste vänner Gustaf Fredrik Gyllenborg och Gustav Philip Creutz, ut två \nvolymer Witterhetsarbeten (1759 och 1762); dessa två samlingar blev genombrottet för \nfranskklassicismen i Sverige. Nordenflycht skrev där stramare och mer högstämda \ndikter, som ”Tåget öfver Bält” och ”Til Storfursten av Ryssland, Paul Petrowitz”. \nNordenflychts sista år i livet kom att skuggas av olycklig kärlek och sjukdom. \nÅter blev det starkt känslomättade, subjektiva uttrycket hennes egenart. Här kan \nnämnas den vemodiga dikten ”Öfver en Hyacint”, där den älskande som ej får gensvar \nför sin känsla till slut resignerar. \n \n\n\n |
549 | Birgitta | link Littbank | NaN | NaN | \n HELIGA BIRGITTA (1303–73) (född Birgitta Birgersdotter) var redan från\nbarndomen intresserad av de stora frågorna, såväl inom det världsliga som det andliga.\nVid 13 års ålder giftes hon bort med Ulf Gudmarsson, sedermera lagman i Närke. Paret\nfick åtta barn och äktenskapet tycks ha varit lyckligt. I deras hem – Ulvåsa – utspisade\nBirgitta fattiga och sjuka, och hon bidrog till att upprusta sjukhus och fattighus runt\nom i Sverige. Makarna företog åren 1341–43 en vallfärd till Compostela och denna resa\nkom att genomgripande förändra Birgittas liv. Under hemfärden blev hennes make svårt\nsjuk och döden tycktes vara nära förestående. Birgitta fick då en uppenbarelse där\nSankt Dionysius lovade makens tillfrisknande. Han blev också tillfälligt bättre och\nvid hemkomsten beslöt sig de båda makarna för att dra sig undan världen. Året därpå\ndog Ulf Gudmarsson. Genast efter hans död började Birgitta motta uppenbarelser där\nGud kallade henne till brud och till att bli en förbindelselänk med världen – ”sponsa\nmea et canale meum”. Birgitta skrev själv ned sina uppenbarelser eller dikterade dem\nför sin själasörjare. De undersöktes av en kommission ledd av ärkebiskop Hemming Nilsson\noch befanns vara trovärdiga. Hennes uppenbarelser\nrör tilldragelser såväl i den här världen som i det hinsides och kan sägas vara på samma\ngång en självbiografi, en andens dokumentation och en historieskrivning över samtidens\nstora världshändelser. Bildrikedomen, realismen i skildringarna av bland annat Jesu liv\noch framställningen av de stora livsfrågorna gör uppenbarelserna till fullständigt unika\nskrifter. Birgitta kallades bland annat att anlägga en ny klosterorden och kampen för att\nfå grunda denna nya orden blev hård. För att bättre kunna utföra sitt kall lämnade\nBirgitta 1349 Sverige och reste till Rom. Hon kom att stanna i Italien resten av sitt liv,\ni barmhärtighetsarbete och andaktsövning, och genomförde därifrån flera vallfärder, bland\nannat till Jerusalem. År 1370 fick hon av påven tillstånd att grunda sin klosterorden,\nvars framväxt hon dock aldrig fick uppleva. Den 7 oktober 1391 helgonförklarades Birgitta.\nHennes uppenbarelser har översatts till alla större språk och legendsamlingar om henne finns\ni oöverskådlig mängd. Det kloster som grundades i Vadstena kom att bli ett av senmedeltidens\nstora kulturcentra i Skandinavien. Därtill grundades sjuttionio kloster runt om i Europa. \n\n\n\n\n |
550 | BSK | link Littbank | NaN | NaN | ”Bellmanssällskapet värnar intresset för Bellman, stödjer forskning och vårdar minnet av Sveriges internationellt mest kände 1700-talspoet.” Läs mer om Bellmanssällskapet här.\n |
551 | SSK | link Littbank | NaN | NaN | Läs om Strindbergssällskapet här.\n |
552 | LagercrantzO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\t \n\nOLOF LAGERCRANTZ (1911–2002), författare, kritiker och publicist. Efter att ha debuterat som lyriker på 1930-talet, disputerade Lagercrantz 1951 på en avhandling om Agnes von Krusenstjerna. Därefter följde en rad populärt skrivna författarskapsmonografier, i vilka biografiska läsningar kombineras med motivanalyser: Stig Dagerman (1958), Från helvetet till paradiset. En bok om Dante och hans komedi (1964), Den pågående skapelsen. En studie i Nelly Sachs diktning (1966), Att finnas till. En studie i James Joyce roman Odysseus (1970), August Strindberg (1979), Färd med Mörkrets hjärta. En bok om Joseph Conrads roman (1987), Att läsa Proust (1992), Jag bor i en annan värld men du bor ju i samma. Gunnar Ekelöf betraktad av Olof Lagercrantz (1994) och Dikten om livet på den andra sidan (om Swedenborg, 1996). I svenskt kulturliv och samhällsdebatt har Lagercrantz gjort stora avtryck främst i sin egenskap av chef för Dagens Nyheters kulturavdelning 1951–1960 och därefter även som chefredaktör på samma tidning 1960–1975. Lagercrantz kultursyn präglades av radikalism och hans kritik resulterade ofta i häftig polemik. Som kritiker arbetade han för att främja den moderna litteraturen och för att föra klassikerna närmare vår tid. Boken Om konsten att läsa och skriva (1985) är en poetik i essäform som grundas i den egna praktiken.\n\n\n\n \n |
553 | DiktoniusE | link Littbank | Q969743 | Q969743 | \n ”För de poeter som debuterar i början av 1920-talet är Södergran en given vägröjare. En av dem som inspirerades var den hängivne Södergranbeundraren ELMER DIKTONIUS (1896–1961); det för en expressiv poet passande namnet var inte en pseudonym, som någon trodde.” – Läs mer om Elmer Diktonius i Tom Hedlunds essä här\n \n \n |
554 | DiktoniusE | link Littbank | Q969743 | Q969743 | \n ”För de poeter som debuterar i början av 1920-talet är Södergran en given vägröjare. En av dem som inspirerades var den hängivne Södergranbeundraren ELMER DIKTONIUS (1896–1961); det för en expressiv poet passande namnet var inte en pseudonym, som någon trodde.” – Läs mer om Elmer Diktonius i Tom Hedlunds essä här\n \n \n |
555 | GierowKR | link Littbank | Q5758618 | Q5758618 | \n KARL RAGNAR GIEROW (1904-1982) föddes i Helsingborg och studerade i Lund, där han också var redaktör för studenttidningen Lundagård. Han debuterade som poet 1925 med Solen lyser. Gierow hade en lång och framgångsrik karriär och var bland annat chef för Svenska Dagbladets litteraturavdelning 1946–51 och chef för Dramaten 1951–1963. Utöver poesin var han verksam som radiodramatiker och översättare samt skrev filmmanus och essäer. 1961 valdes han in i Svenska Akademien. Läs mer om Gierow och författarskapets egenart i Tom Hedlunds utförliga presentation här. \n |
556 | WästbergP | link Littbank | Q1933369 | Q1933369 | \n PER WÄSTBERG (f. 1933) debuterade som skönlitterär författare vid femton års ålder, och har sedan dess\npublicerat ett i det närmaste oöverskådligt antal böcker i snart sagt alla genrer: skönlitteratur, memoarer, biografier, diktsamlingar, aforismer, reseskildringar. \nEtt omfattande och oavlåtligt internationellt engagemang avspeglas i hans arbete för Amnesty (vars svenska avdelning \nhan var med om att grunda) och för Svenska PEN-klubben (Wästberg var ordförande i Svenska PEN mellan 1967–1978 och för \nInternational PEN mellan åren 1979–1986 och 1989–1990). Under åren 1976–1982, efter ett flera decennier långt medarbetarskap som \nlitteraturkritiker, var Wästberg chefredaktör för Dagens Nyheter. – Wästberg valdes in i \nSvenska Akademien 1997 (han efterträdde\nWerner Aspenström på stol nr 12) och är sedan 2005 ordförande i Nobelkommittén. \n\n\n\n\n\n |
557 | WästbergP | link Littbank | Q1933369 | Q1933369 | \n PER WÄSTBERG (f. 1933) debuterade som skönlitterär författare vid femton års ålder, och har sedan dess\npublicerat ett i det närmaste oöverskådligt antal böcker i snart sagt alla genrer: skönlitteratur, memoarer, biografier, diktsamlingar, aforismer, reseskildringar. \nEtt omfattande och oavlåtligt internationellt engagemang avspeglas i hans arbete för Amnesty (vars svenska avdelning \nhan var med om att grunda) och för Svenska PEN-klubben (Wästberg var ordförande i Svenska PEN mellan 1967–1978 och för \nInternational PEN mellan åren 1979–1986 och 1989–1990). Under åren 1976–1982, efter ett flera decennier långt medarbetarskap som \nlitteraturkritiker, var Wästberg chefredaktör för Dagens Nyheter. – Wästberg valdes in i \nSvenska Akademien 1997 (han efterträdde\nWerner Aspenström på stol nr 12) och är sedan 2005 ordförande i Nobelkommittén. \n\n\n\n\n\n |
558 | BureusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n\n JOHANNES BUREUS (1568–1652) är också känd som Johan Bure. Efter\nskolstudier i Stockholm försörjde han sig en period som skrivare,\nmen tog sig vidare till Uppsala universitet och kansliet i Stockholm.\nHans forskningar i den svenska historian och framför allt det svenska\nspråkets historia låg direkt i Gustaf II Adolfs och statens intresse.\nBland många andra ting fascinerades Bureus av runstenarna, som enligt\nhans mening utgjorde bevis för den svenska kulturens stora ålder och\nhöga ställning. Runorna och svenskan hörde nära samman med den gudomliga\nhebreiskan enligt Bureus, och även om hans historieskrivning inte i allt\nliknar dagens kan han beskrivas som den svenska grammatikens och runologins\ngrundare. Bureus drev det patriotiska ärendet bland annat genom att utge\nden första svenska ABC-boken,\n1611, som etablerar vårt alfabete med runbokstäver. \n\n\n\n |
559 | KrusenstjernaA | link Littbank | NaN | NaN | \n AGNES von KRUSENSTJERNA (1894–1940): ”Agnes von Krusenstjerna var en av den svenska mellankrigstidens mest uppmärksammade författare. Hennes romaner om kvinnors livsdrömmar, relationer, sexualitet och kringskurna villkor väckte både motstånd och beundran och gav henne en obestridlig plats i 1900-talets litterära kanon. \n[…] \nGenombrottet kom på 1920-talet med den första, självbiografiskt inspirerade, romansviten Tony växer upp, 1922, Tonys läroår, 1924, och Tonys sista läroår, 1926. Öppenhjärtigt och psykologiskt skarpsynt skildrar Agnes von Krusenstjerna Tony Hastfehrs barndom och ungdomsår, hennes vänskapsrelationer, sexuella uppvaknande och erfarenheter av psykisk sjukdom. Sviten är en inkännande uppväxtskildring ur barnets perspektiv. Redan här berör hon ämnen som skulle komma att följa henne under hela det återstående författarskapet och som ofta rörde upp starka känslor hos kritiker och läsare. Hon skildrar Tonys utforskning av sin kropp i puberteten, en tonårsförälskelse mellan två flickor och Tonys psykiska sammanbrott. Men kritikersuccén var ett faktum och hon etablerade sig som en av samtidens mest intressanta författare.”\n |
560 | BjörlingG | link Littbank | NaN | NaN | \n \n\n\nGUNNAR BJÖRLING (1887–1960) omskapade, med utsiktspunkt i sitt källarrum invid Brunnsparken i Helsingfors, diktens värld och skapade ett nytt språk för den poetiska erfarenheten. Med grund i idealismens tankevärld, som han mött den hos främst Nietzsche och Bergson, och idylldiktningens naturskildringar, som de återfinns hos exempelvis Jacob Frese, sökte sig Björling fram mot nya sätt att skildra människans plats i världen, inte minst i upplevelsen av rymd, hav, grönska, ljus. Priset för hans landvinningar blev läsarnas oförståelse och ovilja att begripa. Dock hade Björling många vänner i den svenska vitterheten – bland dem Erik Lindegren och Johannes Edfelt – och den starka, förnyande verkningskraften i hans arbete har för länge sedan lagt begabbarnas sarkasmer i glömskans mörker. Björling upp- eller avtäckte språket i samma stund han brukade det, vilket har lett till att läsaren av hans lyrik själv ständigt på nytt får upptäcka och vederfaras språkets förmåga att skildra, minnas, beskriva.\n \n\n\n\n |
561 | JändelR | link Littbank | NaN | NaN | \n RAGNAR JÄNDEL (1895–1939) tycks sitt liv igenom förgäves ha sökt efter en trygg, osviklig hemvist i tillvaron. Uppväxten i Blekinge präglades av svält, hårt slit, faderns alkoholism och en brors sinnessjukdom. Jändel fann tillfällig vänskap i den ungsocialistiska rörelsen, men efter att han en hungrande, hemlös natt erfarit en uppenbarelse om gudomlig kärlek, och därvid kommit att se socialismen som alltför inriktad på det materiella, blev han av sina tidigare kamrater skylld för att vara klassförrädare och lycksökare. Kristendomen blev dock inte heller den en tryggad grund. Jändel kom att alltmer uppleva läran om synden som livsfientlig och förtryckande. Tröst fann han i naturen och några av hans starkaste och samtidigt mest personliga dikter är av naturlyrisk art, så i exempelvis Havets klockor (1923), Heden och havet (1925) och Stenarna blomma (1938). Här skall också nämnas hans prosaverk Det stilla året (1923), upplevelser och tankar under ett år i Blekinges kustbygd, och Blommor (1937), där han berättar om årstidernas varierande flora. Jändel tog starka intryck av Dan Andersson, som han mötte på Brunnsviks folkhögskola, och kom själv att bli en viktig föregångare för författare som Vilhelm Moberg och Ivar Lo-Johansson. Av stor betydelse är hans på självbiografisk grund fästade romaner Den trånga porten (1924) och Barndomstid (1936), där den förstnämndas ord – ”jag måste ha en tro, jag måste ha frid” – kunde stå som överskrift till Ragnar Jändels eget liv. \n\n\n |
562 | LindqvistE | link Littbank | Q4962886 | Q4962886 | \n Ebba Lindqvist (1908–1995) växte upp i Grebbestad i Bohuslän. Hon utbildade sig till lärare i Uppsala och återvände därefter till västkusten och arbetade som svensklärare i Göteborg. \nHon debuterade 1931 med diktsamlingen Jord och liv, följd av Lava (1933), Liv (1934) och Lyrisk dagbok (1937). De kortfattade men vittfamnande titlarna säger mycket om innehållet: Lindqvists tidiga poesi behandlar stora ämnen i till synes allmänna ordalag, men det omutliga allvaret och den strama formen ger böckerna karaktär. Karin Boye, som recenserade Lava, skrev träffande om ”den våldsamma hetta, som pressat fram orden och som röjer sin närvaro även där den gömt sig bakom ett hölje av lågmäld stillhet.” \n\tFormellt placerar sig Ebba Lindqvist mellan tradition och modernism. Hon utnyttjar sparsamt rim, har säker rytmkänsla men undviker alltför regelbundna mönster. Hennes dikter är osmyckade men omsorgsfullt utförda. De ligger närmare psalmen än visan – det går att tänka sig dem sjungna i ett litet fiskarkapell av skrovliga och uppriktiga röster. Kompositörer från Gösta Nystroem till Martin Bagge har också uppfattat sångbarheten i Lindqvists poesi. \nI Fiskläge (1939) förankrade Ebba Lindqvist sina existentiella ämnen i den miljö som var hennes egen. Men det bohuslänska samhället som ”i verkligheten” hette Grebbestad är i boken en universell spelplats för yttre och inre dramer och ges inte något specifikt namn. \n\tEbba Lindqvist hade gift sig med direktör Ivar Galéen och var mor till två döttrar då familjen år 1939 flyttade till New York. Kriget närmade sig, och maken var jude. Åren i USA resulterade i två böcker, Manhattan (1943) och novellsamlingen Vägen till Jeriko (1946), hennes enda prosabok. I dem utnyttjar Lindqvist sin fina iakttagelse- och inlevelseförmåga. Hennes blick dras till de utstötta, till alkoholisterna på Bowery och de vilsna sjömännen. Sentimental blir hon aldrig, än mindre moraliserande. \n\tLindqvists empatiska människosyn framkommer tydligt i en dikt i samlingen Karavan från 1958. Makarna hade då återvänt från New York och efter några år i Sverige, då en son föddes, flyttat till Libanon. Det bibliska stoff som är så naturligt för Lindqvist får nu en vardagsgrund. Dikten heter ”Vi är främlingar” och anger på sitt diskreta sätt också sin författares position i världen: \n\n”Vi är främlingar i detta land. \nDe enda som talar med oss \när tiggarna på gatan. \nDeras ensamhet möter vår. \nDeras övergivenhet \nliknar vår egen. \nI en liten tiggarflickas leende \nfann jag vägen tillbaka, \ndå jag gått vilse \ni tomheten.” \n \n \tEbba Lindqvist utgav sammanlagt fjorton diktsamlingar fram till 1966. Hon fick både Bellman- och Ferlinpriset fyra år senare för vad som måste sägas vara en väsentlig lyrisk insats, men hade då slutat publicera sig. Tidsenligt hade hennes djupt humana författarskap egentligen aldrig varit, hennes perspektiv var större än så. Hon dog vid 87 års ålder 1995. Att hennes poesi inte upphört att engagera visas av att hennes samlade dikter sedan 1997 utkommit i tre upplagor. \n\n |
563 | HedbergO | link Littbank | Q5795283 | Q5795283 | \n ”När OLLE HEDBERG (1899–1974) var 63 år publicerade han Mitt liv var en dröm, en självbiografisk skildring som sätter punkt redan 1918, när den då snart 19-årige författaren skickar sin första roman till Bonniers och blir refuserad. Så vad fanns att berätta om fram till dess? En imponerande produktion av sagor, pjäser och berättelser!” \n |
564 | AnderssonP | link Littbank | Q5555751 | Q5555751 | \n\n\t \n\nPAUL ANDERSSON (1930–1976). ”Få poeter i den moderna svenska litteraturhistorien har lika själfullt som Paul Andersson försvarat föreställningen om att det finns en gudagnista i varje människa. Själv blev han inte särskilt gammal och han skulle bara hinna skriva fyra diktsamlingar innan ett kringflackande liv som drogmissbrukare i Paris och Rom tog vid. Men de starka visioner av människan och människans gränser som lade grunden för hans diktning övergav han aldrig.” \n\n\n– Läs mer om Paul Andersson i Emi-Simone Zawalls essä här.\n \n |
565 | RudbeckOäldre | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF RUDBECK den äldre (1630–1702). Vetenskapsman, arkitekt, trädgårdsfantast, kartograf, författare, sångare, universitetsrektor, göticist, fornminnesforskare: listan över biskopssonen Rudbecks verksamheter är lång och hans betydande insatser för det svenska kulturlivet under den andra hälften av 1600-talet är snart sagt omöjliga att överblicka. (I Rudbeck 1630–1702. Liv, lärdom, dröm i barockens Sverige (2002) åstadkommer Gunnar Eriksson ett biografiskt-monografiskt storverk och ger den överblick och djupsyn som dessa korta rader självklart inte förmår skänka: för djupare studier i Rudbecks gärning finns ingen bättre ingång än Erikssons bok). Ur ett litteraturhistoriskt perspektiv är det Rudbecks monumentala Atland eller Manheim (fem vol., 1677–1702) som lämnat ett outplånligt avtryck. Arkeologiska artefakter och mytiska platser, etymologier och mycket hårt anspända läsningar av antika texter blir, i Rudbecks göticistiska tolkning, bevis för att Sverige är det svunna Atlantis. Från detta fjärran och endast fragmentariskt bevarade Sverige kommer, hävdar Rudbeck, all världens kultur och all världens civilisation. Verket väckte inte endast nationell utan också internationell uppmärksamhet, och det kom att dröja förvånansvärt länge innan de smått absurdistiska beviskedjor som Rudbeck satt samman ifrågasattes på allvar. Men kvar står, trots (eller kanske tack vare) teoriernas närmast paranoiska detaljrikedom, ett av barockens stora litterära verk: ett vetenskapligt fossil stelnat till dikt.\n\n\n\n \n\n\n\n |
566 | HasselskogN | link Littbank | NaN | NaN | \n NILS HASSELSKOG (1892–1936) var folkskolläraren vars litterära ådra fann sin rätta\navrinning i Grönköpings Veckoblad. Från uppväxten i Alingsås hämtade\nHasselskog rikligt med stoff till skildringen av den fiktiva småstaden Grönköping, –\nhans poetiska källsprång flödade så att säga från den i Alingsås belägna Gerdska sjön\n(eller Gerdsken) till dess Grönköpingska spegling i Bergska sjön.\nDen pseudonyme skalden A:lfr-d V:stl-nds lyra har trakterats av olika barder, men\nfå har avtvingat dess strängar lika skön musik som den för rollen kongenialt begåvade\nHasselskog. Även i andra grönköpingska gestalters kläder briljerar Hasselskog,\ninte minst i magister Hagwalds kappa. Det av Hagwald uppfunna parodiska världsspråket\ntranspiranto hanteras av Hasselskog med sublim lätthet. \nGenom hela Hasselskogs litterära gärning lyser hans kreativa behandling\nav det modersmål han hyllat i följande odödliga rader: \n\n O, Sveamål, du arv av gamla göter,\n som dig med svett å läppen format ut,\n jag svär en svordom, att vadhelst mig möter\n gå inför, att du ej blir förd bakut.\n I dagens larm, vid nattens stilla lyra\n vill städse högt jag hålla min parlör,\n och aldrig skall i mig man äventyra\n en trogen målvakt och ett språkets rör.\n\n\n\n |
567 | HillbäckE | link Littbank | NaN | NaN | \n När ELLA HILLBÄCK (1914–1979) gav ut ett urval av sina dikter under titeln Skapelsesånger (1964) lät hon det omfatta åren 1947 till och med 1962. Hon tog alltså inte med någonting ur sina två första diktsamlingar Hos en poet i kjol (1939) respektive En gång i maj (1941). Valet är rimligt med tanke på att dessa böcker innehåller poesi av annat slag – visartad, solbelyst, ofta rimmad – än hennes senare produktion. De är diktsamlingar med stor charm, men mer tidsbundna och konventionella än vad hon själv betraktade som sin mogna produktion. \nHillbäck var verksam som litteraturrecensent i den socialdemokratiska göteborgstidningen Ny Tid, och publicerade sig även som prosaist. 1943 utkom Albatross, den första av hennes sammanlagt fem romaner. De är utvecklings- och relationshistorier på en skala från sagostämningar till vardagsrealism, och fick god kritik i samtiden. Men även vad gäller prosan var Hillbäck sträng mot sig själv; senare verkförteckningar upptar bara debutromanen, som med erfarenhet från den egna uppväxten skildrar en göteborgsk arbetarmiljö, kärleksromanen Gullhöna, flyg! (1955), även den förlagd till Västsverige, och den roman som blev hennes sista, äktenskapsskildringen Det tvåfaldiga livet (1964). \nMed sin tredje diktsamling Världsbild (1947) förnyade Ella Hillbäck i ett slag sitt lyriska språk och breddade sitt ämnesval. Många av bokens dikter skrevs enligt dateringar i urvalsvolymen under världskrigets två sista år och präglas starkt av tiden. Om sorg och förtvivlan tar stort utrymme här, har stämningarna i den nästföljande boken Poesi (1949) tydligt förskjutits mot större optimism och framtidstro. Den manifesterar sig i en poetisk leklust som har sina rötter i ungdomspoesin, men som tar sig syntaktiskt och stilmässigt mycket djärvare uttryck. ”Djupt är det skog som tiger i vårt öra”, kan Hillbäck skriva i denna sin språkligt kanske mest spännande diktsamling. \nI en rad böcker utvecklade Hillbäck därefter ett kvalitativt mycket högtstående lyriskt författarskap. Hon lade sig närmare en normal diktion och utnyttjade poesihistoriens rika förråd av tecken och symboler, men hennes bildspråk är självständigt och de iakttagelser hon gör av mänskligt liv och miljöer pregnanta och av hög psykologisk substans. \nSin urvalsvolym, som täcker ett halvdussin enskilda samlingar, ställde Hillbäck inte upp kronologiskt utan tematiskt. Dess sex avdelningar, vars namn ger en god uppfattning om vad författaren såg som sina ämnen, heter i tur och ordning: ”Den magiska verkligheten”, ”Världen, existensen, varat”, ”Kärleksdikter”, ”Resor och städer” ”I tillvarons mitt” respektive ”Steg och röster”. De rubrikerna är inte så allmänna som det kan tyckas. Hillbäcks säkert behärskade förening av tanke- och känslolyrik ger tyngd och samtidigt flykt åt såväl kärlekspoesi som resedikter och de porträtt ur historien som ryms i sista avdelningen. Den poesi som samlats i sektionen ”I tillvarons mitt” visar Ella Hillbäck som en av våra viktiga kristna diktare. Liksom sin make från 1949 till 1974, författaren Östen Sjöstrand, tillhörde hon katolska kyrkan, utan att någon dogmatik alls syns i hennes lyrik. \nDe två ytterligare diktsamlingar som Hillbäck utgav under 1960-talet, Förgäves – men ej förgäves (1966) respektive En mörk blå redovisning (1969), är öppnare och mer informella. Namn, händelser och fraser ur samtiden flödar in och kommenteras av hennes lugna röst och klara tanke. En blå melankoli kan göra sig gällande, men Hillbäcks deklaration från samlingen Vägar, rastställen (1960) fortsätter att styra hennes poesi: ”Om de levande talar jag, om att vara till. / Om icke-liv vill jag inte tala. / Frånvaron är död. Dagen på kärlek ställd.” \n \n |
568 | OlssonHagar | link Littbank | NaN | NaN | \n HAGAR OLSSON (1893–1978) nöjde sig inte med att stå mitt i sin tid. Hon ville mycket beslutsamt vara med och påverka den: kulturellt, socialt och politiskt. Med sin energi, organisationsförmåga och internationella utblick är Olsson en av de allra viktigaste gestalterna inom den tidiga svenska och skandinaviska modernismen. \nOlsson var prästdotter och växte upp på Åland och från 13 år i Räisäla på Karelska näset. Hon tog studenten i Viborg och började studera nordiska språk vid universitetet i Helsingfors, men etablerade sig snart som kritiker och journalist. Från 1918, året efter Finlands självständighet, var hon fast anställd på den vänstersinnade Dagens Press. Hennes bokdebut skedde 1916 med romanen Lars Thorman och döden. Hon framstod snart som den tongivande unga kritikern i det svenskspråkiga Finland, och översatte även bl a Linnankoski och Sillanpää från finska. Den jämnåriga Edith Södergran tog kontakt med henne vid utgivningen av sin andra samling Septemberlyran (1919) och inledde därmed en betydelsefull vänskap. \nI breven från Södergran, utgivna första gången 1955, syns bådas entusiasm för kosmopolitiska idéer. De drömmer under dessa år efter världskriget om ett globalt samfund av diktare och konstnärer som – mer i enlighet med Nietzsches tankar än med Marx eller Lenins – ska leda människorna och inte minst kvinnorna mot ett nytt och friare samhälle. Den kortlivade tidskriften Ultra (1922, återutgiven i faksimil 2014), i vars redaktion Olsson ingick, är en god spegel för dessa och andra av tidens utopiska föreställningar. \nSödergrans död 1923 innebar inte något avbrott i Olssons intensiva verksamhet. Tillsammans med Elmer Diktonius – men inte utan slitningar dem emellan – sammanställde hon den postuma Landet som icke är (1925), och samma år utgav hon den egna viktiga essäsamlingen Ny generation med presentationer av Whitman, Apollinaire, Joyce, Pirandello och Lagerkvist. \nOckså som dramatiker var Olsson flitig, och 1929 utkommer den intressanta, typografiskt och illustrationsmässigt experimentella romanen På Kanaanexpressen. \nHagar Olssons romaner, noveller och pjäser är idélitteratur och kommer inte till sin rätt om de läses med krav på karaktärsgestaltning och psykologisk realism. De enskilda verk som överlevt bäst är den intensivt laddade livsåskådningsboken Jag lever (1948, nyutgiven 1987) och den självbiografiskt grundade fantasin Kinesisk utflykt (1949, nyutgiven 2011). Som kritiker och essäist håller Olsson konstant hög klass, och även om hennes ungdoms dröm om den öppna horisonten efterträddes av ålderdomens växande melankoli (fraserna lånade från Roger Holmströms noggranna levnadsteckning i två band), visar en sen bok som Möte med kära gestalter (1963) en alldeles obruten kärlek till litteraturen. \n |
569 | SödergranE | link Littbank | Q466595 | Q466595 | \n EDITH SÖDERGRAN (1892–1923) kom till världen i Sankt Petersburg och\nbörjade redan tidigt skriva dikt, då bunden på rim och meter och skriven\npå skolspråket tyska. Då hon var femton år gammal dog hennes far i tuberkulos;\nen sjukdom som också strax därefter fick sitt grepp om henne. Långa vistelser\npå sanatorier i Finland och Schweiz följde, men med revolutionen 1917 försvann\nfamiljens pengar och Södergran kom att bo med sin mor, under svåra förhållanden,\ni byn Raivola på Karelska näset. Hon hade då redan debuterat med samlingen\nDikter (1916)\npräglad av ett måleriskt språk stöpt i den fria, associativa\nversens form. Någon större uppmärksamhet rönte verket inte. Hennes andra\ndiktsamling – Septemberlyran – utkom 1918 och var, enligt Södergran själv,\navsedd ”endast för de få individer som stå närmast framtidens gräns”. Kraften\ni hennes visioner gick de flesta läsare förbi, och samlingen har också ryktbarhet\nsom den om vilken den första debatten om obegriplig svensk lyrik kom att\nhandla. Diktsamlingen Rosenaltaret (1919) färgas av vänskapen med författaren\nHagar Olsson i vilken Södergran fann en frände och väpnare i kampen för den\nnya dikten. Samma år kom aforismsamlingen Brokiga iakttagelser där en dröm om\nen ny och bättre människa fästs i kärnfulla tankekorn. Diktsamlingen Framtidens\nskugga (1920) präglas av kriget; Raivola hade varit en krigszon och Södergran\nhade levt nära förödelse och skövling. Hennes uttryck är här starkt, kosmiskt\nsvepande och visionärt. Den nietzscheanska övermänniskan skall bringa nyordning\noch styrka till världen. Under de sista åren av sitt liv skrev Södergran endast under en kort\nperiod, några månader före sin död. De sista dikterna, samt ett urval tidigare\nej publicerad lyrik, utgavs posthumt av Hagar Olsson i samlingen Landet som\nicke är (1925). \n\n\n\n |
570 | SödergranE | link Littbank | Q466595 | Q466595 | \n EDITH SÖDERGRAN (1892–1923) kom till världen i Sankt Petersburg och\nbörjade redan tidigt skriva dikt, då bunden på rim och meter och skriven\npå skolspråket tyska. Då hon var femton år gammal dog hennes far i tuberkulos;\nen sjukdom som också strax därefter fick sitt grepp om henne. Långa vistelser\npå sanatorier i Finland och Schweiz följde, men med revolutionen 1917 försvann\nfamiljens pengar och Södergran kom att bo med sin mor, under svåra förhållanden,\ni byn Raivola på Karelska näset. Hon hade då redan debuterat med samlingen\nDikter (1916)\npräglad av ett måleriskt språk stöpt i den fria, associativa\nversens form. Någon större uppmärksamhet rönte verket inte. Hennes andra\ndiktsamling – Septemberlyran – utkom 1918 och var, enligt Södergran själv,\navsedd ”endast för de få individer som stå närmast framtidens gräns”. Kraften\ni hennes visioner gick de flesta läsare förbi, och samlingen har också ryktbarhet\nsom den om vilken den första debatten om obegriplig svensk lyrik kom att\nhandla. Diktsamlingen Rosenaltaret (1919) färgas av vänskapen med författaren\nHagar Olsson i vilken Södergran fann en frände och väpnare i kampen för den\nnya dikten. Samma år kom aforismsamlingen Brokiga iakttagelser där en dröm om\nen ny och bättre människa fästs i kärnfulla tankekorn. Diktsamlingen Framtidens\nskugga (1920) präglas av kriget; Raivola hade varit en krigszon och Södergran\nhade levt nära förödelse och skövling. Hennes uttryck är här starkt, kosmiskt\nsvepande och visionärt. Den nietzscheanska övermänniskan skall bringa nyordning\noch styrka till världen. Under de sista åren av sitt liv skrev Södergran endast under en kort\nperiod, några månader före sin död. De sista dikterna, samt ett urval tidigare\nej publicerad lyrik, utgavs posthumt av Hagar Olsson i samlingen Landet som\nicke är (1925). \n\n\n\n |
571 | WineM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n Barndomens sår läks aldrig helt, säger MARIA WINE (1912–2003) i den sena samlingen Den bevingade drömmen (1987). Wine föddes i Köpenhamn som Karla Marie Petersen; hon lämnades som fyraåring till ett barnhem och fick fosterföräldrar från tio års ålder. Avsaknaden av band till de biologiska föräldrarna, uppväxtens otrygghet och den samtidiga längtan efter och skräcken för att bli vuxen är återkommande teman hos Wine. I en annan dikt i samma bok beskriver hon sin tomhänta vuxenhet och undrar var det barn gömmer sig som ”var början till mitt / livs långa dikt”. \nBarnet identifieras med ett av utsatthet och osäkerhet fött uttrycksbehov. Den imponerande omfattningen av Wines verk – över trettio diktsamlingar och prosaböcker, urval och samlingsvolymer oräknade – kan tänkas ha en grund i det faktum att det dröjde relativt länge innan denna hennes ackumulerade längtan efter att formulera sig fick utlopp. \nMaria Wine (efternamnet tog hon efter modern) började skriva på danska, inspirerad av Artur Lundkvist som hon träffat och gift sig med 1936. Sedan ett första bokmanus blivit refuserat övergick hon till svenska och debuterade med ett antal dikter i kalendern Horisont 1942. Tre år senare utkom den första diktsamlingen Vinden ur mörkret. Wines tidiga författarskap följer och påverkar fyrtiotalets svenska modernism: till dess ångestfyllda visioner lägger hon en hetare känslotemperatur och en större tro på det egna subjektets upplevelser och iakttagelser. \nÅr 1951 publicerade Wine en uppmärksammad barndomsskildring, Man har skjutit ett lejon, och under decenniet som följde flera av sina starkaste enskilda böcker, som de lyriska reseskisserna i Munspel under molnen (1956) och den stramt behärskade Vinge (1961). Hennes samlingar från det senare partiet av den långa poetiska verksamheten kan göra ett osovrat intryck, men deras lätta monologiska tendens uppvägs av författarens iakttagelseförmåga och känslomässiga engagemang. Från de tidigare storslagna perspektiven sker en fin inzoomning på tvåsamhetens vardagsdetaljer, som i ”Den dagliga kärleken” ur Nattlandia (1975), där kärleken med en underbar färggnistrande fras sägs vara ”att på resan genom dagen / vila tillsammans på klockslagens små väntstationer / och intaga gemensamma måltider / upplysta av lingonsyltens röda glädje”. \nI slutdikten i sin sista separat publicerade samling Utan längtan – inget liv (1997) gjorde så Maria Wine en grandios tillbakablick på ett över femtio år långt författarliv. Det skedde i slutdikten ”Titellek”, som här får utgöra hennes egen presentation av sitt verk: \n\n\n |
572 | TaubeE | link Littbank | Q455625 | Q455625 | \n ”År 1961 tilldelades EVERT TAUBE (1890–1976) Frödingstipendiet, framröstad av medlemmarna i Sveriges Förenade Studentkårer. Segern var överlägsen, mycket tack vare ett starkt stöd från studenterna i Lund. Taube fick dubbelt så många röster som tvåan Erik Lindegren. Detta fick i sin tur den stridslystne kulturchefen på Dagens Nyheter, Olof Lagercrantz, att se rött. Samma dag som pristagaren tillkännagavs lät han publicera en kort, men skarpt formulerad artikel under rubriken ’Studenterna sover’, där han menade att studenternas val var reaktionärt.” \n |
573 | TaubeE | link Littbank | Q455625 | Q455625 | \n ”År 1961 tilldelades EVERT TAUBE (1890–1976) Frödingstipendiet, framröstad av medlemmarna i Sveriges Förenade Studentkårer. Segern var överlägsen, mycket tack vare ett starkt stöd från studenterna i Lund. Taube fick dubbelt så många röster som tvåan Erik Lindegren. Detta fick i sin tur den stridslystne kulturchefen på Dagens Nyheter, Olof Lagercrantz, att se rött. Samma dag som pristagaren tillkännagavs lät han publicera en kort, men skarpt formulerad artikel under rubriken ’Studenterna sover’, där han menade att studenternas val var reaktionärt.” \n |
574 | VallquistG | link Littbank | Q442031 | Q442031 | \n När GUNNEL VALLQUIST (1918–2016) började närma sig katolska kyrkan som ung på 1930-talet var det liturgin – kyrkans gudstjänstordning: bönen, sången, riten – som lockade henne mest. Det hade att göra, skulle hon senare erkänna, med hennes allmänna dragning till det estetiska. ”Gud är, enligt en klassisk formulering”, skriver hon i memoarboken Katolska läroår. Uppsala – Paris – Rom (1995) ”det högsta sanna, det högsta goda, och det högsta sköna, och därför är sanningen, godheten och skönheten naturliga vägar till Gud. Sanningen och godheten är flitigt analyserade och förkunnade i kyrkan; de tjänar ju också till att motivera kraven på renlärighet och god moral. Skönheten, däremot, handskas man mera tveksamt med utanför mystikernas och de kontemplativas krets. Skönheten kan ju ibland leda bort från religionen – fast det kan som bekant också sanningssökandet och det etiska strävandet. Men skönheten talar mer direkt till sinnena, och däri ligger problemet.” – Läs mer om Gunnel Vallquist i Emi-Simone Zawalls essä här \n \n |
575 | GerhardK | link Littbank | NaN | NaN | KARL GERHARD (1891–1964), fram till 1938 Johnson, kom i egenskap av författare, estradör och teaterdirektör att bli en portalgestalt inom den svenska revytraditionen. Han var också en sällsynt produktiv författare, med omkring 60 revyer och 4 000 sångtexter på sitt konto. \n\tKarl Gerhard debuterade som professionell revyförfattare och artist 1919 och blev under 1920-talet, vid sidan av Ernst Rolf, Sveriges främste revyskapare. Efter Rolfs död 1932 blev han suverän revykung i landet, känd för sina både sylvassa och spränglärda texter. Karl Gerhards kupletter anspelar ofta på antikens historia och mytologi och tidigt fick han epitetet ”den svenske Aristofanes”. \n\tDet är revytextens öde att den har kort bäst före-datum. Majoriteten av Karl Gerhards texter är härvidlag inga undantag. Som tidsspegel är de dock ovärderliga. De ekvilibristiska ordlekarna, ofta med uppfinningsrika rim, tillsammans med alla litterära allusioner, gör också texterna till intellektuellt stimulerande underhållning än idag. Ett antal revyvisor har därtill stannat kvar i folkminnet, t.ex. ”Jazzgossen”, ”Han är ett bedårande barn av sin tid”, ”En katt bland hermelinerna” samt ”Den ökända hästen från Troja”. Särskilt den sistnämnda revyvisan från 1940 har blivit en klassiker, mycket tack vare sitt kontroversiella ämne – den svenska eftergiftspolitiken under andra världskriget – samt Karl Gerhards eleganta behandling av detsamma. Som historielektion och lärd uppvisning saknar den motstycke i svensk revytradition. \n |
576 | LundkvistA | link Littbank | NaN | NaN | En av de mest kända dikterna i ARTUR LUNDKVISTS (1906–1991) debutsamling Glöd (1928) inleds med raderna: ”Låt mig bli en trumpet som livet blåser smattrande fanfarer på. // Låt mig bli ett kopparrött vrål i den tidiga gryningen då alla slumrar men vägarna redan längtar efter sina vandrare.” Koloriten och ljudintensiteten kan påminna om Vladimir Majakovskijs inte mer än ett dussin år tidigare skrivna stora dikt Ett moln i byxor, men där den ryske futuristens expansiva persona tornar upp sig över staden och självsäkert proklamerar poesins och revoltens sanning för dess invånare rymmer Lundkvists rader en – visserligen inte alls ödmjuk! – bön om att vinna tillträde till världen, ingå i en gemenskap. \nRedan nästa år hade Lundkvist format sitt eget litterära sammanhang; gruppantologin Fem unga blev just genom att vara en kollektiv manifestation en av den tidiga svenska modernismens viktigaste böcker. Bland de fem (de övriga var Erik Asklund, Josef Kjellgren, Harry Martinson och Gustav Sandgren) framstod Lundkvist som den självskrivne ledaren, den litterärt och ideologiskt mest medvetne. Gruppens program kom att få namnet primitivism, vilket i efterhand ter sig lätt vilseledande: alla medlemmarna hade avsevärda formella och estetiska ambitioner. \nArtur Lundkvist blev kallad och fortsatte att kallas livsdyrkare, vilket även det är en otillräcklig benämning. Lundkvist var lika mycket litteraturälskare, den intensiva sinnlighet hans texter ger uttryck åt existerade alltid sida vid sida hos honom, bondpojken från skånska Oderljunga, med en enorm läshunger. Han omvandlade kontinuerligt livet till litteratur, det är sant, men litteraturen var också en väg till livet. \nHelt följdriktigt blev Lundkvist en av vår moderna litteraturs stora resenärer och reseskribenter, liksom han snabbt etablerade sig inom fler genrer än poesin. Den första romanen, Floderna flyter mot havet, utkom 1934 och året därpå följde novellsamlingen Himmelsfärd. Essäsamlingen Atlantvind hade utkommit 1932 och inlett en av Lundkvists viktigaste verksamheter, den som introduktör för en svensk publik av internationella författarskap, inte minst spanskspråkig och sydamerikansk litteratur. \nLundkvists samlade produktion är mycket stor. Det kom efterhand att ligga honom i fatet, men som Lars Forssell koncist har uttryckt saken är orsaken naturligtvis att kritiker och läsare är lata och att Lundkvist inte var det. En annan, tydligare formulerad anklagelse som riktats mot honom är den att ha varit en litteraturens maktmänniska. Den är inte obefogad, Lundkvist tvekade aldrig att ta litterär och politisk ställning, men den viktiga reservationen måste göras att Lundkvist var en sällsynt oegennyttig maktmänniska, obekymrad om rykte och vinning. Det stora engagemang han drevs av var framför allt för litteraturen som livsinnehåll och primärt mänskligt uttryck. \nDet ter sig i 2000-talets långa retrospektiv rimligare att se en produktivitetens kontinuitet i Lundkvists författarskap än att dela upp det i faser och fasetter. Hans tidiga primitivism är litterärt avancerad, det efterföljande intresset för surrealismen (Lundkvist är egentligen en viktigare svensk representant för rörelsen än Gunnar Ekelöf) innebär inte något bortseende från vardagen. Hans egnaste form, prosalyriken (märkbar redan i citatet ovan från ”Låt mig bli en trumpet”) är typiskt nog en blandform. \nLättast är det kanske till slut att beskriva den oceaniske Artur Lundkvist genom att begagna sådana paradoxala negationer som blir bejakelser: obändig, obegränsad, outtröttlig. \n |
577 | RydstedtA | link Littbank | NaN | NaN | \n Ett extrainkallat kyrkomöte beslöt 1958 att kvinnor skulle tillåtas bli präster i svenska kyrkan. Frågan hade länge varit omdebatterad, och för den unga studenten Anna Rydstedt (1928–1994) var den en livsangelägenhet. Hennes debutdiktsamling Bannlyst prästinna (1953) uttrycker ilskan och besvikelsen över att inte kunna följa sin kallelse. \nRydstedt föddes i Ventlinge på Öland, som förblev den viktigaste platsen i hennes liv. Hon blev student i Lund 1950 och tog fem år senare sin fil mag-examen vid universitetet där. Från 1950 publicerade hon dikter i litterära tidskrifter och bokrecensioner i dagspressen. Till yrket blev hon alltså inte präst utan folkhögskolelärare, med anställningar vid själva Grundtvigs Højskole i Hillerød på Själland, i Skåne, Gästrikland och slutligen vid Birkagårdens folkhögskola i Stockholm. \nSomrarna tillbringade Rydstedt i föräldrahemmet, och 1965 övertog hon efter moderns död den lilla gården på sydvästra Öland, dock utan att driva jordbruket vidare. Det öländska landskapets betydelse för henne framgår omedelbart i den andra diktsamlingen Lökvår (1957). Här är Rydstedts tonfall ett helt annat, enklare och vardagligare, än i debutboken med dess flammande tirader. Utvecklingen mot en djupt personlig och helt självständig poesi fullbordas i de två följande böckerna Min punkt (1960) och Presensbarn (1964), som hör till Rydstedts starkaste enskilda samlingar. \nJag var ett barn (1970) rymmer en stor svit sorgedikter över modern, och visar i övrigt en öppning mot sociala sammanhang och en anpassning till sin tids okonstlade poetiska diktion. De politiska och ekologiska dikter som ingår i denna bok och i den följande Dess kropp av verklighet (1976) hör dock inte till Rydstedts mer övertygande, och saknas också nästan helt i den urvalsvolym som vännen från lundatiden Göran Printz-Påhlson sammanställde 1983 under titeln Ett ansikte. Dess sista, dittills otryckta dikt kom också att avsluta den sista samling Anna Rydstedt gav ut under sin livstid, Genom nålsögat (1989). \nRydstedt hittade i denna bok tillbaka till en existentiell centrallyrik med religiösa och framför allt psykologiska dimensioner, som gör henne till en sällan tidsenlig men absolut väsentlig poet. Formen har i jämförelse med de tidiga samlingarna luckrats upp, formuleringarna blivit mer antydande, men utan att egentligen ta någon hänsyn till skillnaden mellan privat och personligt, utan att specifikt vända sig till någon läsare, har Rydstedts dikt fått ett självklart angeläget tilltal. \nAnna Rydstedt avled i cancer sommaren 1994. Ett diktmanus hon hade under arbete utgavs samma år av Göran Sonnevi och Jan Olov Ullén, vänner från Lunds litterära studentklubb också de. Kore, vars titelsvit utgör ett lyriskt spel för röster, har viss karaktär av ansats men väckte stort intresse. Rydstedt återvände här till den antika mytologi som introducerades i debutboken, samtidigt som hon på det formella planet djärvt vidgade sitt poetiska universum. \n |
578 | SSHS | link Littbank | NaN | NaN | Läs om Skara stiftshistoriska sällskap här.\n |
579 | SjöstrandI | link Littbank | Q4978990 | Q4978990 | \n\n INGRID SJÖSTRAND föddes 1922 i Rödön i Jämtland. Hon växte upp i Luleå och Stockholm. Sjöstrand bedrev högre studier vid Uppsala och Stockholms universitet och har en akademisk examen med betyg i nordiska språk, litteraturhistoria, historia och pedagogik. Redan före den litterära debuten försörjde hon sig delvis på sitt skrivande, bland annat som kulturskribent för Dagens Nyheter och Arbetaren. Varje vecka i femton års tid från 1950 skrev hon också kåserier för Idun under signaturen ”jeppa”.\nSedan debuten 1966 har Ingrid Sjöstrand publicerat över fyrtio böcker, skrivna i genrer som spänner över hela det litterära fältet: romaner, poesi och dramatik för både barn och vuxna. Som barnboksförfattare har hon särskilt uppmärksammats för böckerna om Kalle Vrånglebäck och hans syster Loppa och för ”fundrorna”, de korta orimmade dikter med funderingar om livet som blivit Sjöstrands signum. \nDen första diktsamlingen för vuxna, Nattbok, kom 1970. Både denna och den efterföljande samlingen En tropisk orm på Karlaplan (befjädrad 4 m lång). Ur psykonautens småbildsarkiv (1973) innehåller mångbottnade drömdikter. Med Humlan vingad. Sångbok för brummare från 1976 började Sjöstrands politiska engagemang ge avtryck i dikterna. Samlingen Det blåser en sol (1979) har genrebeteckningen ”systror” och innehåller dikter om kvinnors erfarenheter. Många av samlingens uttalat politiska dikter har kommit att användas inom kvinnorörelsen och fredsrörelsen. \n\n |
580 | AroseniusI | link Littbank | NaN | NaN | \n IVAR AROSENIUS (1878–1909) tillhör de konstnärer om vilka det kan sägas att\nberömmelsen kom för sent. Det stora genombrottet fick han aldrig uppleva; när barnboken\nKattresan publicerades 1909 var han redan borta. Arosenius stil är förrädiskt\nenkel, och denna enkelhet är säkerligen en starkt bidragande orsak till hans bestående\npopularitet. Men bakom det till synes enkla döljer sig ett avancerat återbruk av äldre\ntiders konstnärliga uttryck. Med influenser från bland annat italienskt renässansmåleri\noch medeltida hantverk skapar Arosenius en alltigenom egen bildvärld där barnet,\nmen också tidvis konstnären själv, tycks utforska världen. \n\n\n\n |
581 | BjörnståhlJJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JACOB JONAS BJÖRNSTÅHL (1731–1779): ”orientalist, reseskildrare, f. 1731, d. 1779, sedan han kort förut blifvit utnämd till professor i orientaliska och grekiska språk vid Lunds högskola, gjorde långvariga resor i Europa och orienten samt åtnjöt för sin lärdom ett stort anseende bland utländska vetenskapsmän. Själf utgaf han en afhandling, kallad Decalogus hebraicus ex arabica dialecto illustratus (I, 1763) och Lettre touchant la version arabe des V livres de Moyse (1772). Mest berömd blev han genom sin Resa til Frankrike, Italien, Sweitz, Tyskland, Holland, Ängland, Turkiet och Grekland, hvilket arbete utgafs efter hans död af K. K. Gjörvell (1780–84, med väsentliga tillägg och förbättringar av M. Norberg och K. P. Blomberg.)”\n\n \n\n |
582 | BohmanJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHN BOHMAN (1790–1842): ”topograf, teolog, f. 1790, d. 1842 som komminister i Linköpings stift, utgaf lättlästa, innehållsrika skildringar af Omberg och dess omgifningar (1829) samt Vettern och dess kuster (1834–40) äfvensom en förklaring öfver Svenska kyrkans högmässotexter (1839, tillika med beskrifning och uttydning öfver deri förekommande personer, orter och främmande ord).”\n\n \n\n |
583 | KnösG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF KNÖS (1773–1828): ”den förres [Karl Johan Knös] broder, teolog, f. 1773, d. 1828 som kyrkoherde i ärkestiftet och professor i orientaliska språk vid Upsala högskola, väckte stort uppseende genom tvänne skrifter, i hvilka hans lutning åt svedenborgianismen afgjordt framträdde: Samtal med mig sjelf, om verlden, menniskorna och gud (1824, 2:dra uppl. 1827) och såsom tillägg dertill Försök att utreda några vigtiga frågor (1827). Förut hade han sysselsatt sig äfven med språkforskning och poetiskt författarskap.”\n\n \n\n |
584 | ValeriusJD | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN DAVID VALERIUS (1776–1852): ”författade i den akademiska skolans smak flere lärodikter och oden, innehållande ’vackra tankar i ett vackert språk’: Sanningen, Tålamodet, Den allmänna kärleken, Mannastyrkan (alla belönade af svenska akademien), Qvinnan, Coriolan, Brahminen m. fl. Hans förnämsta rykte grundar sig dock på hans visor, hvilka genom sin qvickhet, sin idylliska ljufhet och sin fosterländska ton blefvo mycket populära, isynnerhet tillsammans med Åhlströms och Hæffners till dem komponerade lifliga musik. V. författade ock några teaterstycken, öfversatte flere sådana, vann 1824 svenska akademiens hedersaccessit för Massilias belägring, öfversättning från Lucanus, och skref äfven uppsatser på prosa. Själf utgaf han: Visor och sångstycken (1809–11; ny uppl. 1878) och ett häfte Vitterhetsförsök (1831). Efter hans död utgåfvos hans Samlade vitterhetsarbeten 1855 af B. von Beskov, som inledde dem med en minnesteckning.”\n \n |
585 | DAlbedyhllEC | link Littbank | NaN | NaN | \n ELEONORA CHARLOTTA D’ALBEDYHLL (1770-1835) var under sin ungdom en flitig gäst\ni Stockholms högre umgängesliv. Hon intresserade sig för litteratur och hade egna\nförhoppningar om att skriva såväl lyrik som prosa. Hennes ideal var den akademiska\nstilen och hon sökte råd och vägledning hos såväl Anna Maria Lenngren\nsom Esaias Tegnér. År 1812 flyttade d'Albedyhll med sin make till Uppsala där hon raskt blev\nen av sällskapslivets huvudgestalter. Smaken för det akademiska kom nu, under\ninflytande från fosforisterna,\natt avlösas av en dragning till romantiken. Särskilt beundrade hon P.D.A. Atterbom;\nen beundran som ledde till viss rivalitet mellan henne och Uppsalas stora salongshjältinna\nMalla Silfverstolpe. D’Albedyhlls enda\nlängre arbete, eposet Gefion (1814), i vilket hon härleder sin släkts ursprung från\nasagudarna, erhöll uppskattande, möjligen mestadels på vänskap grundade, omdömen\nfrån Atterbom och Leopold. D’Albedyhll kom därefter endast att skriva kortare\nstycken, huvudsakligen publicerade i Poetisk kalender. \n\n\n\n |
586 | NordforssEU | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIC ULRIC NORDFORSS (1771–1806): ”den förres [Carl Gustaf Nordforss] broder, vitterhetsidkare, publicist, lexikograf, f. 1771, d. 1806 som f.d. kapten, utgaf tidningen Telegraphen (1797–98, indragen), A-B-C-D i omvänd ordning eller lexikon för dagen (1803, tagen i beslag och bränd) samt Svenskt och fransyskt handlexikon (1805) m.m., hvarjämte han öfversatte åtskilliga teaterstycken.” \n |
587 | ErikssonGustaf | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF ERIKSSON (1789–1865): ”medicinsk författare, politiker, f. 1789, d. 1865 som tit. professor och f.d. stadsläkare i Norrköping, utgaf Anvisning till läkemedlens igenkännande och pröfning vid apotheksvisitationer (1838), Konsten att vara sjuk, en handbok för blifvande patienter (s.å.), Anmärkningar rörande det medicinska studium i Sverige (1841), Om kallt vattens dietetiska användande (1842), m. fl. medicinska arbeten. Märkligare var han dock som politisk författare, genom skriften Ideer i allmän politik rörande statsstyrelse, representation och lagstiftning (1844), som förordade införandet af tvåkammar-systemet och på sin tid väckte stort uppseende. Dessutom öfversatte han flere arbeten från främmande språk (t. ex. Jean Pauls ’Titan’). 1845–46 var han redaktör för tidningen Östgötha patrioten.”\n\n \n\n |
588 | SköldbergPB | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR BENJAMIN SKÖLDBERG (1800–1857): ”historiker, geograf, f. 1800, d. 1857 som filos. magister och lärare vid kungl. djurgårdens folkskola, utgaf Beskrifning öfver skandinaviska halfön i topografiskt, statistiskt och historiskt hänseende (1846), Inledning till geografien i allmänhet jemte beskrifning öfver Skandinavien (1847), Beskrifning i geografiskt och historiskt hänseende öfver Skandinavien och Sveriges fordna utomlandsbesittningar (1855) m.m.”\n \n |
589 | HenricusHassia | link Littbank | NaN | NaN | \n Tysk namnform: Heinrich von Langenstein. \n |
590 | KederN | link Littbank | NaN | NaN | \n NICOLAS KEDER (1659–1735): ”numismatiker, f. 1659, d. 1735 som assessor i antiqvitets-arkivet, författade en mängd skrifter (delvis otryckta), som äro af stor betydelse för kännedomen om våra äldsta mynt. Han skref äfven vers på åtskilliga språk. Se ’Vita Nicolai Kederi ab ipso’ i (Acta litt. suec. 1737).”\n\n \n\n |
591 | BergiusN | link Littbank | NaN | NaN | \n NICOLAUS BERGIUS (1658–1706): ”teolog, d. 1706 som teologie doktor, general-superintendent i Livland och prokansler vid högskolan i Pernau, utgaf flere skrifter, bland hvilka Exercitatio hist. theol. de statu ecclesiae et religionis muscoviticae (1704–05, 2:dra uppl. 1709) är den förnämsta. Bland hans öfriga arbeten märkes en öfversättning, Vällustens tvenne blås-bälgor, neml. den höga fontangen okk de blåtta brösten, af Ernesto Gottlieb (1690), hvilken framkallade ett genmäle af Theophilus Missycophantes (N. Gripenhjelm). B. var, till en början i hemlighet, gift med Kristiana Juliana Oxenstjerna (d. 1701), hvars ’lefvernes-lopp’ han utgaf 1704, tillika med åtskilliga af henne författade bref, böner och smärre uppsatser (2:dra uppl. utgafs 1836 af P. A. Sondén).”\n\n \n\n |
592 | LithouG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF LITHOU (1692–1753) såg som sin livsuppgift att skriva latinsk dikt. Under yngre år\nstuderade han sporadiskt i Uppsala. Ekonomiska svårigheter drev honom under en tid i krigstjänst.\nFörst 1720 kunde han påbörja sin bana som rikets första statligt avlönade poet. Grunden till denna\nframgång var hans gravkväde över Karl XI, vilket renderade honom ett årligt underhåll på trehundra\nriksdaler. Summan sänktes efter några år till etthundrafemtio riksdaler, vilket fick till följd att\nLithou hade svårigheter att klara uppehället. Hans ansökan om ekonomiskt bistånd kom upp i rådet 1737,\noch Jakob Cronstedts svar var klart och kraftfullt: poeter, sade Cronstedt, ”bör ej plågas med\nbekymmer för varje dags föda”. Därmed var Lithous försörjning tryggad och till sina uppdragsgivare\nkom han också att leverera latinspråkiga, klassicerande tillfällesdikter till för riket och kungahuset\nviktiga tilldragelser och högtidsdagar; bland de mer kända av dessa skaldstycken kan nämnas ett\näreminne över Karl XII och en gravdikt över biskop Georg Wallin d.ä. Även då Lithou författade\nskrivelser i akt och mening att erhålla och bibehålla ekonomiskt stöd var det latinet och metriken\nsom var hans skrivverktyg. Sin närmaste krets såg han i de romerska poeterna och kom, med skicklig\nhand, att överflytta sin svenska samtid till en klassisk och nylatinsk diktvärld. \n\n\n\n\n\n |
593 | LundbladS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n SVEN (SWEN) LUNDBLAD (1776–1837) kom till världen i ett fattigt torparhem.\nEfter många års arbete med familjens enkla jordbruk började han studera i Uppsala.\nI Skandinaviens Kyrko-häfder skriver Jöran Jakob Thomaeus: ”Den inre kraften och\nkallelsen förde honom vid redan framskriden ynglingaålder från spaden och plogen\ntill boken.” Väl i Uppsala tog Lundblad raskt igen de förlorade studieåren och\nblev på kort tid docent i exegetik. Han utnämdes 1817 till Uppsala universitets\nrektor; 1827 till professor och domprost i Uppsala; 1829 till biskop i Skara stift.\nHan satt i prästeståndet vid flera riksdagar och var ledamot av Kungl. Samfundet\nför utgivande av handskrifter rörande Skandinaviens historia samt av Det Kongelige\nNordiske Oldskriftselskab. Lundblad gav även ut den, i samtida religionsundervisning,\nmycket använda Christna religionens hufvudläror (1825). \n\n\n\n |
594 | LenaeusKN | link Littbank | NaN | NaN | \n KNUT NILSSON LENÆUS (1688–1776): ”sedeskildrare […], som kontraktsprost i ärkestiftet, är mest bekant genom sin Delsboa illustrata eller Delsbo socken i norra Helsingland (1764), hvilket arbete innehåller åtskilliga intressanta skildringar, på samma gång som det röjer författarens enfald och egenkärlek.”\n\n\n\n \n\n |
595 | LiliestråleJW | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n JOAKIM VILHELM LILIESTRÅLE (1721–1807) var jurist med gedigen karriär inom Svea hovrätt och\nkammarkollegiet. Han utnämndes till justitiekansler 1772 och företog åren därefter ett flertal\ninspektionsresor i landet för att överse förhållandena vid skolor, sjukhus, regementen med mera.\nDock föll han i onåd hos Gustaf III och fick 1779 inlämna sin avskedsansökan. Vid riksdagen 1786\nstod han som en av kungens motståndare och talade för tryckfrihetens återinförande. Under därpå\nföljande riksdag, 1789, framförde han skarp kritik mot kungen, häktades därför och satt fängslad\ntill riksdagens slut. I ett brev till Gustav Adolf Reuterholm skriver Liliestråle att han med den äran\nblivit martyr för tryckfriheten. Som diktare hade Liliestråle en blygsam bana. I\nTankebyggarordens Vitterhets-nöjen\ndeltog han med fyra små stycken, bland dem fabeln ”Almen och Vinbärs-Busken”\nsamt sagan ”Nornorne” med fornnordiska motiv. Liliestråle översatte\näven bland annat Alexander Popes ”Försök om menniskan” (1765) och ”Eloisas bref till\nAbleard” (1782). \n\n\n\n |
596 | HadorphJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN HADORPH (1630–1693): ”fornforskare, f. 1630, blef 1660 akademi-sekreterare i Upsala, 1667 assessor och 1669 sekreterare i antiqvitetskollegiet samt 1679 riksantiqvarie, hvilken befattning varit honom erbjuden redan 1666. Död 1693. H. företog den, så vidt man vet, första arkäologiska undersökning i Sverige (gräfningar på Björkön) och lät afteckna en stor samling runstenar. Han utgaf bl. a. följande arbeten: Alexandri Magni historia på svenske rijm (1672), Två gambla svenska rijm-krönikor, item en stor deel af the gamble konungars förlikningar, försäkringar o.s.v. (1674–76), S. Olaffs saga på svenska rim (1675), Dahlelagen (1676), Skånelagen (s.å.), Färentuna härads runestenar (1680), Gothlandslagen (1687), Bjärköarätten (s.å.), Visby stadslag (1688), Visby sjörätt (1689) och Catalogus libror., qui in historia et antiqu. patriae sub imperio reg. Caroli XI publicati sunt (1690). I afseende på noggranhet lämna dessa arbeten åtskilligt öfrigt att önska. Om H:s otryckta skrifter lämnas upplysning i Palmskölds och Gahms samlingar samt i Schefferus’ ’Suecia litterata’.”\n\n \n\n |
597 | TrotzigB | link Littbank | Q259238 | Q259238 | \n BIRGITTA TROTZIG (1929–2011): ”Birgitta Trotzig var en av den svenska 1900-talslitteraturens främsta författare. Hon innehade stol nummer 6 i Svenska Akademien åren 1993–2011.”\n |
598 | TrotzigB | link Littbank | Q259238 | Q259238 | \n BIRGITTA TROTZIG (1929–2011): ”Birgitta Trotzig var en av den svenska 1900-talslitteraturens främsta författare. Hon innehade stol nummer 6 i Svenska Akademien åren 1993–2011.”\n |
599 | TrotzigB | link Littbank | Q259238 | Q259238 | \n BIRGITTA TROTZIG (1929–2011): ”Birgitta Trotzig var en av den svenska 1900-talslitteraturens främsta författare. Hon innehade stol nummer 6 i Svenska Akademien åren 1993–2011.”\n |
600 | TrotzigB | link Littbank | Q259238 | Q259238 | \n BIRGITTA TROTZIG (1929–2011): ”Birgitta Trotzig var en av den svenska 1900-talslitteraturens främsta författare. Hon innehade stol nummer 6 i Svenska Akademien åren 1993–2011.”\n |
601 | TrotzigB | link Littbank | Q259238 | Q259238 | \n BIRGITTA TROTZIG (1929–2011): ”Birgitta Trotzig var en av den svenska 1900-talslitteraturens främsta författare. Hon innehade stol nummer 6 i Svenska Akademien åren 1993–2011.”\n |
602 | TrotzigB | link Littbank | Q259238 | Q259238 | \n BIRGITTA TROTZIG (1929–2011): ”Birgitta Trotzig var en av den svenska 1900-talslitteraturens främsta författare. Hon innehade stol nummer 6 i Svenska Akademien åren 1993–2011.”\n |
603 | BellmanCM | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL MICHAEL BELLMAN (1740-95) inledde en lovande karriär\n som ämnessven i Vetenskapsakademien och tjänsteman i Riksbanken.\n Efter att hans föräldrar drabbats av ekonomiska svårigheter\n förlorade Bellman sitt pekuniära fotfäste samtidigt som han\n började umgås i en ny bekantskapskrets där dryckeslag och\n allehanda förlustelser stod högt på dagordningen. Ämbetsmannen\n blev i ett slag bohem och diktare. Under 1760-talet når han\n ryktbarhet som vissångare och svirare. Som estradör gör han\n sig ett namn med framträdanden där han sjunger, spelar och\n ensam gestaltar flera roller. Visorna utarbetas efter en\n särskild berättar- och framträdandeteknik där samtal,\n ljudhärmande effekter och sångpartier växlar. I Fredmans\n epistlar – ett samlingsverk först utgivet 1790 – blir det\n tydligt hur Bellman drivit denna blandteknik till sin spets.\n Hans liv tar åter en ny vändning då Gustaf III kommer till\n makten 1772. Bellman, som diktat kungens skål, blir hovpoet\n med kunglig pension och sedermera sekreterare i Nummerlotteriet.\n De gyllene salarna öppnas därmed för den medellöse bohemen.\n Han blir känd som ”den svenske Anakreon” och får status av\n fullödig poet. Genom sin karaktär av sällskapsdiktning,\n tillfällesdikt och personhistoria ger Bellmans verk en\n mångfacetterad bild av sin samtids diktarroll och umgängesliv. \n\n Lyssna till Bellmans verk här. \nEn Ordbok till Fredmans Epistlar ingår i\nden vetenskapliga utgåvan av Bellmans dikter. \n\n\n\n |
604 | ThomassonP | link Littbank | NaN | NaN | \n PEHR THOMASSON (1818–1883): ”folkskald, novellist […], var länge åkerbrukande bonde, först i Bleking, sedan i Skåne, men uppehöll sig derefter uteslutande genom literär verksamhet och var 1870–73 redaktör för en demokratisk tidning, Svenska medborgaren. Mot slutet af hans lif blef hans namn (för afsättningens skull) åsatt åtskilliga böcker, som författats af andra personer. Bland hans många egna skrifter må nämnas: Bländas saga, poetiskt försök (1841), Blomsterspråket på vers (s. å.), De tre blommorna, poem (1842), Ur dalen och skogen, dikter (1846), Kung Oscar och skogvaktaren, pennritning (1850) […]. De flesta berättelserna hafva upplefvat flere upplagor, utgifna såsom ”öreskrifter för folket”. T. utgaf jämväl en mindre samling delvis af andra författade Lefnadsteckningar öfver Sveriges mest utmärkte bönder (4 h. 1851–55).”\n \n |
605 | AlmqvistCJL | link Littbank | Q316381 | Q316381 | \n CARL JONAS LOVE ALMQVIST (1793–1866) var en av den svenska litteraturens\nmångsidigaste författare. Hans författarskap sträckte sig från gustaviansk hovkultur\nvia stridbar romantik in i modern realism och liberalism. Som förkunnare och utmanare\nhar han förbryllat och fascinerat både samtid och eftervärld. Stora delar av hans\nförfattarskap samlades i Törnrosens Bok.\nBland hans mest kända verk finns Amorina,\nSonges, Drottningens Juvelsmycke och Det\ngår an. Inom Litteraturbanken publiceras hela hans Samlade Verk i en digital version. \n |
606 | AlmqvistCJL | link Littbank | Q316381 | Q316381 | \n CARL JONAS LOVE ALMQVIST (1793–1866) var en av den svenska litteraturens\nmångsidigaste författare. Hans författarskap sträckte sig från gustaviansk hovkultur\nvia stridbar romantik in i modern realism och liberalism. Som förkunnare och utmanare\nhar han förbryllat och fascinerat både samtid och eftervärld. Stora delar av hans\nförfattarskap samlades i Törnrosens Bok.\nBland hans mest kända verk finns Amorina,\nSonges, Drottningens Juvelsmycke och Det\ngår an. Inom Litteraturbanken publiceras hela hans Samlade Verk i en digital version. \n |
607 | SchwartzMS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n MARIE SOPHIE SCHWARTZ (1819–1894) sägs ha varit den, under 1800-talets\nsenare hälft, mest lästa och översatta kvinnliga författaren i Sverige. Hon\npublicerade mångtaliga noveller och romaner, somliga i följetongsform av vilka\nsärskilt kan nämnas Emancipationsvurmen (utgiven i bokform 1860), ett inlägg i\nstriden om kvinnans frigörelse. Mannen av börd och qvinnan af folket (1858) och\ndess fortsättning Arbetet adlar mannen (1859) var kritiska inpass mot adelns\nprivilegier. Schwartz verk kretsade oftast kring samtidens klass- och\nkönskonflikter, iscensatta inom familjeromanens ramar. Efter studier av samtida\nengelsk litteratur kom hon, under inflytande från framför allt Charles Dickens,\natt skriva den roman som anses vara hennes mästerverk: den anonymt utgivna\nPositivspelarens son (1863). Bland Schwartz verk märks även brevromanen\nPå Götha kanal\n(1865), som följer en flickas pilgrimsfärd till Emilie\nFlygare-Carléns litterära landskap. \n\n\n\n |
608 | FlygareCarlénE | link Littbank | Q450832 | Q450832 | \n\n EMILIE FLYGARE-CARLÉN, född Smith (1807–1892) kom från en köpmanssläkt\ni Strömstad. Redan hennes debutroman var framgångsrik, och hon blev snart en\nav landets mest lästa och högst betalda författare. Särskilt populära var –\noch är – hennes västkustskildringar Rosen på Tistelön (1842) och\nEtt köpmanshus i skärgården (1859). Flygare-Carlén publicerade sig i\nmotsats till flera av sina\nsamtida kvinnliga författare\nunder eget namn, förhandlade själv med förläggarna och försörjde inte bara sig själv utan i\npraktiken hela familjen på sin penna. Det är lätt att förstå hennes framgångar:\nromanerna har skickligt uppbyggda intriger med inslag av äventyr, romantik,\nfolklivsskildring, skräck och spänning. Flygare-Carléns egna erfarenheter från\nvitt skilda samhällssfärer, och särskilt då miljöer i den bohuslänska skärgården,\ngör skildringarna levande och intressanta. \n |
609 | BremerF | link Littbank | Q262145 | Q262145 | \n FREDRIKA BREMER (1801–65) var\n societetsdamen som introducerade den moderna romanen i Sverige. Hon levde\n i en brytningstid – hon föddes i den gustavianska tiden och dog\n efter att tvåkammarriksdagen införts. Bremer var en internationell\n bästsäljare, en framstående kvinnosakskvinna i en ojämlik\n tid och en nyfiken resenär i både gamla och nya världen. Bland\n hennes verk märks Famillen H***, Grannarne, Hertha och\n Hemmen i den nya verlden.\n \n\n |
610 | BremerF | link Littbank | Q262145 | Q262145 | \n FREDRIKA BREMER (1801–65) var\n societetsdamen som introducerade den moderna romanen i Sverige. Hon levde\n i en brytningstid – hon föddes i den gustavianska tiden och dog\n efter att tvåkammarriksdagen införts. Bremer var en internationell\n bästsäljare, en framstående kvinnosakskvinna i en ojämlik\n tid och en nyfiken resenär i både gamla och nya världen. Bland\n hennes verk märks Famillen H***, Grannarne, Hertha och\n Hemmen i den nya verlden.\n \n\n |
611 | TopeliusZ | link Littbank | NaN | NaN | \n ZACHARIAS TOPELIUS (1818–1898): ”den förres [Zacharias Topelius d. ä.] son, finsk skald, historiker, publicist, föddes i närheten af Ny Karleby d. 14 jan. 1818. Han blef 1833 student, 1840 filos. magister, 1844 filos. licentiat, 1847 filos. doktor, 1852 lektor vid Vasa gymnasium (hvilken befattning han likväl ej tillträdde), 1854 e.o. professor i Finlands historia vid högskolan i Helsingfors samt 1863 professor i finsk, rysk och nordisk historia vid nämda lärosäte. Dessutom tjenstgjorde han 1846–51 som extra ordinarie i universitetsbiblioteket, var 1846–50 lärare i lyceum i Helsingfors och redigerade Helsingfors tidningar från dec. 1841 t. o. m. 1860. År 1878 erhöll han med pension afsked från sin professur, och s.å. blef han titulärt statsråd. T. innehar, näst Runeberg, den främsta platsen bland de finske skalder, hvilka diktat på svenskt tungomål, och han har i Sverige tillvunnit sig en stor popularitet. Som lyriker utmärker han sig genom ’en smältande musik… en ömhet, en innerlighet, som man förr ej förnummit i svensk vers i Finland’. Sina bästa lyriska dikter har han utgifvit under titeln Ljungblommor (tre saml. 1845–54, flere uppl.) och Nya blad (1870, nya uppl.), gemensamt utgifna under titeln Sånger (1872). På det episka området har han i sina förträffliga Fältskärens berättelser (5 del. 1853–67, nya uppl. illustr.; af Carl Larsson 1883–84) lämnat ett finsk-svenskt romantisk-historiskt bildergalleri från Gustaf II Adolfs till tredje Gustafs dagar. Äfven som dramatiker har han gjort sig ett aktadt namn, företrädesvis genom karaktärsdramat Efter femtio år (1851, ny uppl. 1882) och det versifierade historiska skådespelet Regina von Emmeritz (1854, ny uppl. 1882) […]. Utom nämda skrifter må särskildt följande nämnas: teaterstyckena Titians första kärlek, Ett skärgårdsäfventyr, Veteranens jul […], en samling noveller, sägner och skildringar under titeln Vinterqvällar (1880–82); Läsebok för de lägsta läroverken i Finland (en mängd uppl.) samt texten till de illustrerade verken Finland framstäldt i teckningar (1845–52) och en resa i Finland (1873).” \n |
612 | StålbergW | link Littbank | NaN | NaN | \n WILHELMINA STÅLBERG (1803–1872) var under mitten av 1800-talet\nen av Sveriges mest produktiva och lästa författare. Huvuddelen\nav hennes verk utgörs av till omfånget betydande, historiska\nromaner; bland dessa kan nämnas Catharina Månsdotter (1848) och\nChristina, drottning af Sverige (1861). Stålberg intresserade sig\nframför allt för kvinnohistoria. Hon skrev även barnböcker samt\nuppslagsböcker om bland annat nordisk mytologi och blomsterspråket.\nOch hon gav även ut rika gåt- och charadsamlingar. I den heta\ndebatten om Almqvists Det går an deltog hon, under pseudonymen\nFaster Karin, med romanen Eva Widebeck, eller det går aldrig an.\nEn arabesk ur lifvet (1840). Kärleken, såväl fri som inom äktenskapet,\nblir där nära nog omöjlig för den kvinna som vill leva självständigt. \n\n\n\n |
613 | GeijerEG | link Littbank | Q380937 | Q380937 | \n ERIK GUSTAF GEIJER (1783–1847) förenar i sitt författarskap\nsnart sagt hela den sfär som kallas humaniora. Inom såväl\nhistoria som filsofi, religion, samhällsbyggnad och skönlitteratur\nskrev han ännu levande, lödiga verk. Under hans ledning kom Iduna,\nGötiska förbundets tidskrift, att bli en av Sveriges ledande\nkulturtidskrifter. Det första numret, utgivet 1811, skrevs\nhelt av Geijer själv och ger en blixtbelysning av hans poetik\noch idévärld. Här återfinns bland annat de kända rolldikterna\n”Vikingen”,\n”Odalbonden”\noch ”Den siste kämpen”\njämte nya\ntolkningar av dikter ur den isländska skaldepoesin. Numret\ninleds med en belysande ”Anmälan” där Geijer beskriver den\nbetydelse han menar att nationens levande minnen och traditioner\nhar för folkkaraktären, för ett folks självmedvetande. Geijer\nframhöll i allt den nationella och samhälleliga gemenskapen\nsom en nödvändig förutsättning för den enskilda människans\nutveckling. Härvid kom studiet av historien, myterna och\nhjältesagorna att tilldelas största vikt. \nParad med upplysningsfilosofins tro på individens möjlighet\noch frihet finns också hos Geijer en absolut tilltro till fantasin\nsom oundgängligt verktyg för såväl statsmän som diktare.\nFörstånd och inbillningskraft blir lika tungt vägande delar\ni ett idealt tänkande. I sin betoning av den enskilda människans\nansvar, som del i en större gemenskap, lägger Geijer även stor\nvikt vid en i det dagliga livet praktiskt genomförd kristendom.\nAtt leva är för Geijer att verka, såväl i handling som i tanke. \n\n\n\n |
614 | GeijerEG | link Littbank | Q380937 | Q380937 | \n ERIK GUSTAF GEIJER (1783–1847) förenar i sitt författarskap\nsnart sagt hela den sfär som kallas humaniora. Inom såväl\nhistoria som filsofi, religion, samhällsbyggnad och skönlitteratur\nskrev han ännu levande, lödiga verk. Under hans ledning kom Iduna,\nGötiska förbundets tidskrift, att bli en av Sveriges ledande\nkulturtidskrifter. Det första numret, utgivet 1811, skrevs\nhelt av Geijer själv och ger en blixtbelysning av hans poetik\noch idévärld. Här återfinns bland annat de kända rolldikterna\n”Vikingen”,\n”Odalbonden”\noch ”Den siste kämpen”\njämte nya\ntolkningar av dikter ur den isländska skaldepoesin. Numret\ninleds med en belysande ”Anmälan” där Geijer beskriver den\nbetydelse han menar att nationens levande minnen och traditioner\nhar för folkkaraktären, för ett folks självmedvetande. Geijer\nframhöll i allt den nationella och samhälleliga gemenskapen\nsom en nödvändig förutsättning för den enskilda människans\nutveckling. Härvid kom studiet av historien, myterna och\nhjältesagorna att tilldelas största vikt. \nParad med upplysningsfilosofins tro på individens möjlighet\noch frihet finns också hos Geijer en absolut tilltro till fantasin\nsom oundgängligt verktyg för såväl statsmän som diktare.\nFörstånd och inbillningskraft blir lika tungt vägande delar\ni ett idealt tänkande. I sin betoning av den enskilda människans\nansvar, som del i en större gemenskap, lägger Geijer även stor\nvikt vid en i det dagliga livet praktiskt genomförd kristendom.\nAtt leva är för Geijer att verka, såväl i handling som i tanke. \n\n\n\n |
615 | AtterbomPDA | link Littbank | NaN | NaN | \n PER DANIEL AMADEUS ATTERBOM (1790–1855) kom tidigt till litteraturen.\nHösten 1805 börjar han sina studier i Uppsala; den stad som, under hans ledning,\nkommer att bli den svenska romantikens huvudort. Han läser filosofi för\nBenjamin Höijer och lär känna de tyska nyromantikerna,\nvilkas stämningsrika, klangfulla dikter kallar honom att göra revolution mot tidens,\nefter franskt mönster danade, akademiska poesi. Tillsammans med studiekamraterna\nPer Elgström, Samuel\nHedborn och Vilhelm Fredrik Palmblad\nbildar Atterbom Auroraförbundet – med namn efter morgonrodnaden – och 1810 börjar\nman utge tidskriften Phosphoros\n- så kallad efter morgonstjärnan. Poesin ses, i tysk efterföljd, som idealisk, oändlig;\nvärlden som besjälad, som världspoem. En stor läsekrets når man med Poetisk kalender,\nsom Atterbom ger ut 1812–1822. Fosforisterna får också sin egen salong hos\nMalla Silfverstolpe. Under åren 1817–19\nreser Atterbom i Tyskland och Italien och möter flera av romantikens huvudgestaler\nsamt lär känna Roms konst- och kulturvärld. Resan gör stort intryck på honom och han\nskriver mångtaliga resebrev, vilka ges ut efter hans död som Minnen\nfrån Tyskland och Italien (1859). Hemkommen till Sverige börjar han arbetet\npå sitt stora diktverk Lycksalighetens ö (2 band, 1824 och 1827), ett idédrama\nkallat sagospel i fem ”äventyr”, där skönhetens evighetsvärde överskrider det jordiska\noch upplyfter sig till religion. Atterboms sista stora verk blev vår litteraturhistorias första\nmonumentalverk – Svenska\nsiare och skalder (6 band, 1841–1855). Atterbom tecknar där kärleksfulla och\npersonliga porträtt av de stora svenska författarna och filosoferna, bland dem\nThorild, Swedenborg och Kellgren.\nDet har om Atterbom sagts att hela hans liv var litteratur. Ständigt skrivande, och med\nen tidvis smärtsam trängtan efter att förstå och begripa allt, står han idag fram\nsom en av Sveriges stora diktarfurstar. \n\n\n\n |
616 | SöderbergH | link Littbank | Q331845 | Q331845 | \n HJALMAR SÖDERBERG (1869–1941) debuterar med romanen Förvillelser (1895) och är från första\n stund i säker besittning av sina stilmedel och sina ämnen. Huvudpersonen – den vankelmodige\n och vilsne Tomas Weber – är en karakteristisk söderberggestalt; osäker på sin livsväg och kuvad\n av samhällets konventioner står han på avgrundens rand. Som så ofta hos Söderberg är kärlek och\n karriär de vägar som, med etablissemangets godkännande, kan leda till lycka och framgång, men\n de är samtidigt kringskurna av krav som är tillräckligt stränga och obevekliga för att bryta\n även den starkaste vilja. Så är fallet även i romanen Martin Bircks ungdom (1901), som kom att\n bli Söderbergs stora genombrott, och i romanen Den allvarsamma leken (1912), där ödesbestämdheten\n vilar tung över huvudpersonen Arvid Stjärnblom och hans omöjliga kärlek. Oförmåga eller ovilja\n att inpassa sig i färdiga mönster var ett återkommande tema hos Söderberg, vars medkänsla fanns\n hos den som valde en egen väg; dock ledde denna väg i hans författarskap ofta till bedrövelse\n och själsnöd – ett slags pessimism och uppgivenhet kom att färga många av de livsöden han skildrar.\n Söderberg var också en flitig kritiker och skribent i tidningar och tidskrifter, och gav ut ett\n antal samlingar med sina kortare texter, främst bland vilka torde vara Historietter (1898), där\n hans impressionistiska stil och säkra öga för skickelsedigra situationer tydligt kommer till\n sin rätt. Han var även verksam som dramatiker; bland hans pjäser är Gertrud (1906), om en\n kvinnas oböjliga tro på fullständig kärlek, den som blivit mest spelad och uppskattad. Under\n senare delen av sitt liv ägnade sig Söderberg huvudsakligen åt religionsforskning, där han\n framför allt ifrågasatte Bibelns skildring av Jesu liv och lidande i böcker som\n Jesus Barabbas (1928) och Den förvandlade Messias (1932). Han var därtill en flitig\n brevskrivare och många av hans brev – däribland den mer än femtio år långa brevväxlingen\n med närmaste vännen Bo Bergman – finns utgivna. \n\n\n\n |
617 | GeijerstamG | link Littbank | NaN | NaN | \n \nGUSTAF AF GEIJERSTAM (1858-1909) var, i sitt författarskap, starkt inspirerad av Zola\noch de franska naturalisterna och därvid en sann åttiotalist. Iakttagelsen och den\npsykologiska studien ligger till grund för merparten av hans berättelser. Geijerstam\ndebuterade med novellsamlingen Gråkallt (1882) som följdes av Strömoln (1883).\nGeorg Brandes fann verken begåvade, men uppmanade Geijerstam att söka sig mer utmanande\nmotiv. Geijerstam hörsammade detta och tillbringade sommaren 1883 hos en fiskarfamilj\ni Stockholms skärgård. Resultatet av vistelsen blev ett antal berättelser i samlingen\nFattigt folk 1 (1884). Geijerstam inledde där även sitt arbete med brottmålsskildringar\nbyggda på verkliga dokument; den genre i vilken han skulle komma att skriva sina mest\nbetydande alster. Kriminalstudierna fortsattes i Fattigt folk 2 (1889). Som många i sin\nförfattargeneration upptogs Geijerstam av klyftan mellan ideal och verklighet. Konflikten\nfår hos honom sin mest akuta gestaltning i romanen Medusas huvud (1895) där den starke\nhjälten går under i sin ovilja till anpassning. Vid mitten av 1890–talet företog Geijerstam\näven flera sociala undersökningar som redovisades i bland annat Anteckningar rörande\narbetarnes ställning vid fyra svenska gruvor (1897). Samtidigt gick hans författarskap\nin i en ny fas där observation gav vika för mer själslig analys. Han närmade sig här\nalltmer Dostojevskij och den ryska realismen. År 1897 blev Geijerstam, som också gjort\nsig känd som flitig skribent i litterära frågor, rådgivare hos Gernandts förlag, som då\ngav ut Strindbergs böcker. De båda vännerna återknöt därmed kontakten; Geijerstam hade\ntidigare försvarat Strindberg under Giftasåtalet. Tio år senare tecknade Strindberg i\nSvarta fanor ett nidporträtt av Geijerstam, där kallad Lille Zachris. Geijerstam,\nsom beundrade Strindberg och ständigt sökte dennes vänskap, hämtade sig aldrig från\nbrytningen. \n\n\n\n |
618 | HeidenstamV | link Littbank | NaN | NaN | \n VERNER VON HEIDENSTAM (1859–1940) var centralgestalt i det svenska \nlitterära nittiotalet. I stridsskrifterna Renässans (1889) och Pepitas bröllop (1890), \nden senare skriven tillsammans med Oscar Levertin, gick Heidenstam till storms \nmot åttiotalets naturalism, vilken han såg som mörk och livsfientlig. Heidenstam \nville i stället se skönhet och färg i dikten. Författarens fantasi skulle styra; \nverkligheten var blott ett avstamp för inbillningsförmågan; en estetik som för \növrigt återkommer i Om inbillningens logik (1896), där trohet mot ingivelsen \nställs fram som konstnärskapets enda styrande norm. Heidenstam debuterade 1888 \nmed diktsamlingen Vallfart och vandringsår, vars grund var omfattande resor i \nSydeuropa och Främre Asien, vilka han företagit åren 1876–78 för att bota sin \ntuberkulos. Sinnlighet och lättjefullhet hyllas där i måleriska fresker, skrivna \ni orientalismens tecken. Det exotiska och sinnliga lockade Heidenstam och år 1892 \ngav han ut idéromanen Hans Alienus, vars titelfigur känner sig främmande i det \nsvenska, sena 1800-talet. Han beger sig ut på en resa genom tid och rum, där han \nprövar olika roller, bland dem kejsare och gud, men inte finner någon som \ntillfredsställer honom. Han återvänder hem, möter sin döende far och når ett \nslags försoning. Längtan hem är, som en exotismens motpart, ett återkommande \ntema i Heidenstams författarskap. Med samlingen Dikter (1895) förstärks dragen \nav hembygdsromantik och nationalism i hans skrivande. Heidenstam blir nationalskald. \nOch den svenska historien blev sedermera föremål för flera studier i hans författarskap. \nEn resa genom Östeuropa i Karl XII:s fotspår 1896, parad med läsning av Anders \nFryxells svenska historia, gav till resultat Karolinerna (2 band, 1897–98), där \nlidandet förädlar det prövade folk som samlas kring fosterlandet, förkroppsligat \ni hjältekonungen. Heidenstam kom också, i form av Svenskarna och deras hövdingar (1908–10), \natt skriva det historiska motstycket till Selma Lagerlöfs geografiska läsebok \nNils Holgerssons \nunderbara resa genom Sverige (1906–07). Med Nya dikter (1915) \nfann Heidenstam nya uttryck i koncentrerade och fåordiga, centrallyriska \nbetraktelser som närmar sig en uttalat religiös ton. År 1916 erhöll han \nNobelpriset i litteratur. År 1925 flyttade han in i sitt, efter egna ritningar \nbyggda, Övralid – ett av Sveriges mest kända diktarhem. \n\n\n\n |
619 | RidderstadCF | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FREDRIK RIDDERSTAD (1807–1886): ”blef 1821 kadett på Karlberg, utnämdes efter slutad kurs derstädes till fänrik vid Helsinge regemente och befordrades 1839 till löjtnant. Redan kort efter att han lämnat krigsskolan, uppträdde han med några smärre diktförsök, och då han snart blef uppmärksammad samt längtade efter en större och friare verkningskrets, tog han 1840 afsked från sin militära befattning, för att egna sig uteslutande åt författarskap. Bland de arbeten, som han förut offentliggjort, märkas tvänne diktsamlingar: Tids- och krigsbilder (1837, ny titeluppl. 1842) samt Ungdomsbilder (1838). 1840 började R., tillsammans med O.P. Sturzen-Becker, från Norrtelje utgifva en Tidning för Stockholms län, men redan s.å. flyttade han sin verksamhet till Linköping och gick der i bolag med H.B. Palmær om utgifvandet af tidningen Östgöta correspondenten, hvars redaktör han nu sedan länge ensam varit. På skönliteraturens område har han dock varit mest verksam. Bland hans arbeten märkas, utom de nämda, följande: de historiska skådespelen Carl IX (uppf. o. tr. 1847), Syskonen (uppf. 1848, tr. 1849) och Drottning Kristina i Italien (tr. 1848, indr. af förf.), monologen Carl XII vid Fredrikshall (uppf. s.å.), tvåaktsskämtet Allas onkel (s.å.), hvilka dock till följd af sin lyriska bredd äro mindre lämpliga för scenen; Samlade smärre berättelser och utkast (1848–49); de historiska romanerna Svarta handen (1848), Drabanten (1849), Samvetet eller Stockholms mysterier (1850), Fursten (1852), Far och son (1853) och Drottning Lovisa Ulrikas hof (1855–56); en samling romantiserade berättelser under titeln Historiska minnen från Östergötland (1865–67); de historiska bidragen Gömdt är icke glömdt (12 h. 1846–53), Minnen från äldre och nyare tider (1855–56), Europa, en politisk trosbekännelse (1881), Regnbågen, interiörer från olika tider, anteckningar och minnen (1:sta d. 1882–83). Hans Samlade dikter utgåfvos i 3 delar 1855–62, hans Samlade skrifter (romanerna) 1876–79. Jfr. Em. Carléns ’minnen’.”\n \n |
620 | BlancheA | link Littbank | NaN | NaN | \n AUGUST BLANCHE (1811–68) blev 1839 redaktör för halvveckotidningen Freja, \nett blad ”i litterära och andra ämnen”, bland vars skribenter märktes Johan ”Hvalfisken” \nJohansson, Olof Fryxell, G. G. Ingelman och den finländske filosofen och författaren \nJohan Vilhelm Snellman. Under Blanches ledning intog Freja en liberal hållning. Man \nhamnade i hård polemik med Aftonbladet då C.J.L. Almqvist, under Hiertas frånvaro, \nvar dess tillfällige chefredaktör. Blanche och Almqvist hade sedan tidigare varit i \nluven på varandra\ndå den förre svarat på den senares Det går an \nmed parodin Sara Widebeck (1840). \nBlanche utmanade Almqvist på duell, men detta kom till intet. \nResultatet av de idoga stridigheterna blev i stället att Blanche lämnade tidningsvärlden \nför att enbart ägna sig åt skönlitterärt skrivande. Han gjorde stor framgång som \ndramatiker, med såväl lustspel som mer allvarliga stycken. Bland hans mest kända \npjäser märks Positivhataren (1843) och Ett resande teatersällskap (1848). Han skrev \näven flera romaner med Eugène Sue som förebild. Mest levande i Blanches författarskap \när dock hans kortare skildringar som lånade drag av såväl anekdoten som novellen \noch skissen. Bland dessa kan nämnas Taflor och berättelser ur Stockholmslifvet (1845), \nHyrkuskens berättelser (1863) och En skådespelares äventyr (1864). Mot slutet av \nsitt liv ägnade Blanche mycken tid åt politiken. Som riksdagsman verkade han bland \nannat för dödstraffets och prygelstraffets avskaffande samt mot teatercensuren. \n\n\n\n |
621 | AgrellA | link Littbank | NaN | NaN | \n ALFHILD AGRELL (1849–1923) var en av 1880-talets mest framträdande\n dramatiker. Hennes dramer, bland vilka särskilt kan nämnas\nRäddad (1882), Dömd (1884) och \nEnsam (1886) gestaltar tidens mans- och\nkvinnoroller och hur dessas, till dels påtvingade, till dels av vana\nfasthållna, handlingsmönster påverkar moraliska valsituationer vilka\nutspelar sig i den borgerliga salongen. Kvinnans situation, i äktenskapet,\nsom ensam mor, som frihetstörstande belyses med för samtiden typiska,\nmelodramatiska grepp. Agrell får här sägas vara påverkad av tidens\nstore dramatiker Henrik Ibsen. Hon skrev även novellsamlingar med\nnorrländska motiv, bland dem den under pseudonymen Stig Stigson\npublicerade Nordanfrån. Mest lästa av den större publiken blev hennes\nstadsskildringar I Stockholm. Också en resebeskrifning\noch Hemma i\nJockmock. En skildring ur småstadslifvet, vilka hon gav ut under\npseudonymen Lovisa Petterkvist. \n\n |
622 | KeyE | link Littbank | NaN | NaN | \n ELLEN KEY (1849–1926) var vid ingången till 1900-talet\nen av Sveriges mest uppmärksammade och ihärdiga kultur- och\nsamhällsdebattörer. I centrum för Keys tänkande står hemmet,\ndå i bemärkelsen ursprung, utveckling och karaktärsdaning för\nden enskilda människan. Centralgestalt i hemmet är modern.\nKey menar att man och kvinna äger könsspecifika egenskaper\nvilka bestämmer de roller de bör spela i hem och samhälle.\nMannen kan, med styrka och överblick, säkra familjens försörjning.\nKvinnan, intuitiv och vårdande, bör, skriver Key i den mycket\nomdebatterade skriften Missbrukad kvinnokraft (1896),\nstanna i hemmet eller inneha sådana yrken som svarar mot hennes\nav könet bestämda karaktär. Även hemmets inredning var för Key\nav största vikt. I skriften Skönhet för alla (1899) lyfter hon\ndärvid fram Carl Larssons hem i Sundborn som estetisk förebild.\nI Keys internationellt mest kända bok, Barnets århundrade (1900),\nsätter hon barnets fri- och rättigheter i centrum på ett nytt\noch genomgripande sätt. En återkommande förebild i Keys verk\när Goethe vars devis om livskonsten också blev hennes: ”Man borde\nhvarje dag se en vacker tafla, höra någon god musik, läsa i en\nvärdefull bok och göra åtminstone en god gärning.” \n\n\n\n |
623 | LefflerAC | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNE CHARLOTTE LEFFLER (1849–1892) debuterade under pseudyonymen Carlot\nmed novellsamlingen Händelsevis (1869). Den undanglidande författaridentiteten\nkom att prägla också hennes dramatik, som under 1870– och 80–talen nådde stora\nframgångar på svenska scener – dock utan Lefflers namn som avsändare. Dramatiken\nvar en form som väl passade de miljöer hon ville skildra: förstelnade,\nborgerliga salonger där självständighet, självförverkligande och frigörelse\nvar ouppnåeliga drömmar. År 1882 började Leffler ge ut sina noveller under eget namn.\nDe publicerades i de fem samlingarna Ur lifvet (1882–1890), där\nhon vidareutvecklade de teman som pjäserna utforskat. Leffler var nära vän med den, i\nStockholm bosatta, ryska matematikern Sonya Kovalevskij. Jämsides skrev de\n’parallelldramerna’ eller ’dubbeldramat’ Kampen för lyckan (1887) och Leffler har\nskildrat deras vänskap i verket Sonya Kovalevsky. Tillsammans med\nvännen Ellen Key grundade Leffler föreningen Nya Idun. Key har också skrivit hennes biografi. \n\n\n\n |
624 | RydbergV | link Littbank | NaN | NaN | \n VIKTOR RYDBERG (1828–95), journalist, författare och forskare. Hans författarskap spänner\növer många genrer, från romaner och dikter till essäer och avhandlingar i ett brett spektrum av\nämnen. Allt präglat av ett starkt idéintresse, poetisk fantasi och klassisk klarhet i stilen.\nFöljetongen Vampyren (1848)\ntillhörde de ungdomsverk han aldrig gav ut under eget namn; den ”riktiga” debuten blev istället\näventyrsromanen Fribytaren på Östersjön (1857). Idéromanen Den siste Athenaren (1859),\ndär kristet och hellenskt ställs mot varandra, blev hans litterära genombrott och kom via sitt\nförord att forma bilden av honom som stridsman för tankens frihet. Men den stora ryktbarheten\nkom genom Bibelns lära om Kristus (1862), en teologisk pamflett som\nträffade nationen ”som en elektrisk stöt”, skakade den svenska kyrkan och gjorde fundamentalismen\nomöjlig i bildade kretsar. Kyrkokritiken följdes upp i Medeltidens magi (1865), men därefter\nföljde en omorientering, bort från konfrontation och reformatorsroll. Efter en Italienresa 1874\nbröt han en lång tystnad, debuterade som skald, erövrade nya läsargrupper och avancerade socialt.\nKantaten till jubileumsfesten i Uppsala 1877 (tryckt i Dikter, första samlingen, 1882) blev det\nperfekta poetiska uttrycket för hans och tidens idealism, och rollen som ”siare” lades till\nstridsmannen. Under åttiotalet retirerade Rydberg (som inte trivdes i realismens litterära klimat)\nin i ett missriktat försök att rekonstruera de gamla germanernas mytologi. Nittiotalet blev en ny\nåterkomst, med social diktning (”Den nya grottesången” i Dikter, andra samlingen, 1891) och en\npredikan för öppenhet och tolerans i romanen Vapensmeden (1891). Den romantiska kärlekssagan\nSingoalla, som han\npublicerat 1857 och uppdaterat hela livet, fick sitt genombrott med fjärde\nupplagan (1894); den hade aldrig passat in i hans offentliga roll men blev senare hans mest lästa\noch livskraftiga verk. Mot slutet av sitt liv framstod han som ”nationens lärare”, och hans verk\nbehöll ett starkt inflytande c:a 50 år efter hans död, inte minst för att han kunde fungera som\nreferenspunkt för såväl konservativa som liberaler och socialister, liksom för både kristna och\nreligiöst oppositionella. \n\n\n\n |
625 | LundegårdA | link Littbank | Q5966284 | Q5966284 | AXEL LUNDEGÅRD (1861–1930) blev i unga år god vän med Victoria Benedictsson,\ndå postmästarfru i Hörby; ett ”fostbrödraskap” kallade hon deras nära vänskap. Lundegård\nvar radikal i sina moraliska, religiösa och estetiska värderingar. Han bodde under en\ntid i Köpenhamn och umgicks i kretsen kring bröderna Brandes, i vilken han även kom att\nintroducera Benedictsson. Lundegård och Benedictsson skrev tillsammans det samhällskritiska\ndramat Final (1885). Efter hennes bortgång 1888 fullbordade han, efter Benedictssons eget\nönskemål, hennes roman Modern (1888) och dramat Den bergtagna (1890). Han skrev också\nhennes biografi – Victoria Benedictsson (1890) – som till\nstor del byggde på hennes efterlämnade brev och dagböcker. I hans egen debutbok\nI gryningen (1885) har han i novellen ”Lycka” skildrat Benedictssons sjukdomstid och\näktenskap. Samlingen i övrigt ger uttryck för Lundegårds radikalism där han vänder sig\nmot en äldre tids ideal och hyllar den nya frigjordheten. En förändring i hans synsätt\nblir tydlig i romanen Röde prinsen (1889), en bildningsroman påverkad av Nietzsches\nmänniskosyn och av den inbrytande nittiotalismens längtan efter ljus och dager. Lundegård\nhade också, vid denna tid, blivit vän med Oscar Levertin och Verner von Heidenstam, men\nkom dock aldrig helt att sluta sig till den nya tidens litterära rörelse. Under 1890–talet\nskrev han ett antal populära kärleksromaner i högreståndsmiljö. Nämnas skall också hans\nroman La Mouche (1891), om Heines sista levnadsår, vilken har kallats den första svenska\ndokumentärromanen. I nyckelromanen Elsa Finne (1902) gör han bruk av Benedictssons\ndagboksanteckningar, vilket ledde till hård kritik från Georg Brandes. I sin stora\nromantrilogi om Johan Friedrich Struensee (1898–1900) ger Lundegård uttryck för en\nstark inlevelse i det danska 1700–talets tidsatmosfär. Till grund för verket låg omfattande\nhistoriska studier och Lundegård kan sägas vara en av de första svenska författarna\nsom i sina verk inflätade citat och egna översättningar i akt och mening att skapa\nrika och lödiga berättelser. \n\n\n\n |
626 | HanssonO | link Littbank | Q2017855 | Q2017855 | \n OLA HANSSON (1860–1925) var den fria versens och prosalyrikens pionjär\ninom den svenska litteraturen. I diktsamlingen Notturno (1885) var såväl\nversernas form som det djärva bildspråket nytt och, för somliga läsare,\nchockerande. Kritiken var oförstående och kallsinnig. Då Hanssons mest\nbetydande prosaverk Sensitiva amorosa utkom (1887) möttes den av än hårdare\nkritik. Hans skildringar av själslivets dunkla krafter undfick mästrande och\nmoraliserande kommentarer. Oförvägen återkom han året därpå med Parias, en\nsamling noveller där kriminalitet och brottets psykologi står i fokus.\nDeterminism och pessimism utgör grundtoner i de båda besläktade verken.\nHansson var också en det skånska landskapets diktare, om än han, som levde\nstörre delen av sitt liv utomlands, främst tecknade det ur tanke och minne.\nI romanen Resan hem (1895) berättar han om sin ungdom och den smärtsamma\noförmåga att finna sig till rätta i hembygden som ger till resultat en\nständigt ouppfylld hemlängtan. Det skånska landskapet återkommer i hans\nunder 1900-talets första år utgivna diktsamlingar, bland dem Dikter på\nvers och prosa (1901). Hansson hade nära, och bitvis stormiga, kontakter\nmed flera av samtidens stora diktare – Strindberg,\nLevertin, Heidenstam.\nHan var också den som introducerade Nietzsche för en nordisk publik. \n\n\n\n |
627 | SLS | link Littbank | NaN | NaN | ”Svenska litteratursällskapet i Finland r.f. (SLS) är ett vetenskapligt samfund grundat 1885 till minnet av Johan Ludvig Runeberg. SLS främsta mål är att bevara, utforska och sprida kunskap om den svenska kulturen och det svenska kulturarvet i Finland. Till uppdraget hör också att stöda forskning om svenska språket och litteraturen i Finland och att främja inhemsk litterär verksamhet genom pris och stipendier.” \n |
628 | BraunWvon | link Littbank | NaN | NaN | \n WILHELM von BRAUN (1813–1860) avlade officersexamen på Karlberg 1834, men \nfann sig inte tillrätta i det militära livet utan vände sig till litteraturen, \nvilket av författarkollegan Orvar Odd\nkommenterades sålunda: \n”Med hela naiviteten och oförsagdheten av en ung krigsman slog han vid sitt \ninträde i den litterära världen genast till ett så högljutt gapskratt, att \nde hundrade storsuckarna kommo alldeles av sig.”\nvon Brauns diktning var ofta ekivok, burlesk och humoristiskt inriktad; \nhan hade föga sympati för den romantiska och bitvis sentimentala diktning som var på \nmodet. Men i hans verk finns också mörkare strömningar, i dikter som ”Mitt konterfej” \noch ”Visa”.\nHans eget liv kom att präglas av ekonomiska problem och rastlöshet. \n”Kringirrande och hemlöshet, det är signaturen på B:s hela tillvaro” kommenterar \nOtto Sylwan i Svenskt biografiskt lexikon. Ekonomin hindrade honom från att gifta \nsig, och när hans älskade dessutom alltför tidigt rycktes bort 1843 blev kontrasten \nmellan dikternas munterhet och diktarens melankoli än mer skärande. \nTill von Brauns idag mest kända dikter hör ”I låga ryttartorpet” och ”Pintorpafrun”, som \nbåda var populära skillingtryck. \nDet var också en dikt av von Braun, ”Stark i sin oskuld”, som bildade underlaget till\nAlice Tegnérs visa ”Mors lilla Olle”. \n\n \n\n \n\n |
629 | TrolleH | link Littbank | NaN | NaN | \n HENRIK af TROLLE (1829–1886): ”romanförfattare, novellist […] blef 1847 sekundlöjtnant vid flottan, men lämnade 1856 sjötjensten samt egnade sig åt landtbruk och författarskap. […] Han utgaf följande större och mindre berättelser, de flesta med historiska ämnen: Rosen i Blekinge skärgård (1856), Skeppet Ölands flagga (1860), Sjöofficeren (1870, flere uppl.), Skizzer och noveller (1867), Svenska flottan, dess minnen och öden (1866), Bilder från skolan och lifvet (1872), Kapten Thomas Darell (1872), Dikt och verklighet (1873), Gustaf III:s testamente, eller 1792 och 1815 (1874, ny uppl. 1881), Jacob Duwall eller färden på handelsfartyg (1875), Den svenske blokadbrytaren (1876), Från land och haf (s.å.), Bland öarne och skären (s.å.), På en mils omkrets (1877), Östersjöns konung (1878), Från flottans hufvudstation (1879), Rojalister och republikaner (1881), Bland sjögastar och upprorsmakare (s.å.), Krona och törne (1882), Skattsökaren på oceanen (s.å.), Silfversmedens son eller resan utföre (1884), Utkastad i verlden (1885) m. fl. Tillsammans med J. Hägg författade han dessutom Minnen och anteckningar från korvetten Gefles expedition till vestkusten af Afrika och Medelhafvet (1867).”\n \n |
630 | BjurstenH | link Littbank | NaN | NaN | \n HERMAN BJURSTEN (1825–1866): ”vitter författare, läroboks-författare, f. 1825, blef 1844 student i Upsala och 1851 filos. doktor, tjenstgjorde derefter som lärare vid skolor i Stockholm samt utnämdes 1860 till lektor i svenska och latin vid dervarande gymnasium. 1866 afhände han sig själf lifvet. B. var ganska framstående som skald, dock mera genom formens retoriska prakt än genom innehållets värde. Åtskilliga af hans skaldestycken och diktsamlingar vunno pris i svenska akademien. De förnämsta af hans vittra arbeten äro: romanerna Ödets lek (1850, 2:dra uppl. 1861), Egoismen (1852), Gyltas grotta (1853, ny uppl. 1880), och Öfverste Stobée (1854) samt dikterna och diktsamlingarna Minnen från Gripsholm (1855), Gefion (1858), Napoleon-Prometheus (1864) äfvensom de ej särskildt utgifna En natt på Vättern och Gustaf Vasa i Dalarna. Vidare må nämnas berättelserna Två systrar (1848) och Två flammor (1860). Hans Valda romaner äro under utgifning sedan 1882. En samling smärre dikter af Schiller utgaf B. i öfversättning 1863. Som läroboks-författare är B. mycket känd genom sin Lärokurs i svenska språket för elementarläroverkens lägre klasser (1864–65) och genom sin Öfversigt af svenska språkets och literaturens historia (lärobok och läsebok, 1859–61; 2:dra uppl. 1863), hvilka röja brist på noggrannhet, men utmärka sig genom god planläggning, klar framställning och oväldiga omdömen. Se skrift af A. Blanche.”\n\n \n\n |
631 | LeopoldCG | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL GUSTAF AF LEOPOLD (1756–1829) framträdde som diktare första gången i\njanuari 1770, då han på stora rådhussalen läste sitt alster ”Underdånigt\nfrögde-tahl på alexandriner med anledning av kronprinsens födelsedag”. Han\nskulle komma att stå nära Gustaf III vars franska stilideal också var Leopolds.\nFör detta blev han hårt kritiserad av Johan Henric Kellgren då han 1778 skrev\nett ode över kronprinsens födelse. Kellgren, som framhöll det klara uttrycket,\ngick till storms mot det han såg som Leopolds överlastade och konstlade bildspråk.\nPolemiken mellan de båda författarna blev hätsk. Leopolds stora intresse och\ntankesfär var de estetiska problemen. I sin skrift Critiska anmärkningar vid\nhjeltedikten: Tåget öfver Bält (1785) granskade han G. F. Gyllenborgs dikt\nsamtidigt som han gav synpunkter på hur litteraturkritiken borde se ut.\nSkriften väckte uppmärksamhet i Stockholms litterära kretsar, till vilka\nLeopold snart kunde räkna sig. Han fick kungligt beskydd och valdes in som\nen av Svenska Akademiens första ledamöter. Vid det laget hade striden med\nKellgren ebbat ut, men en ny strid stod för dörren. Leopold, med sin\nfranskklassicistiska smak, kunde inte fördra Thomas Thorild, i vilken han\nsåg en litterär och politisk rebell vars läror kunde leda till smakens och\nsedernas fördärv. I två skrifter – Brev till den store och märkvärdige\nförfattaren Th– och Den Nya Lagstiftningen i Snillets Verld något litet i\nfråga satt (båda utkomna 1792) – gick han hårt åt Thorild och varnade för\ndennes inflytande på litteraturen. Leopolds smädedikt mot den arme poeten\nPer Enbom – en av Thorilds efterföljare – var ett annat av den bittra\nfejdens resultat. Leopold satte slutpunkt genom att sammanfatta sina åsikter\nom de estetiska grundbegreppen i ”Om smaken och dess allmänna lagar” (i Samlade\nskrifter, 2, 1801), där han drog upp linjerna för den akademiska riktningens\nkrav på känsla, förnuftighet och planmässighet. Dessa krav möts också i hans\negen tankediktning. I Försynen (1793) söker han en medelväg mellan en optimistisk\noch en pessimistisk syn på tillvaron; en medelväg som färgas av gudsförtröstan.\nI Prädikaren (1794) ger han uttryck för en livsåskådning som undviker extremer\noch framhåller upplysning, frihet, människorätt. I Det slutande århundradet (1799)\ntecknas ett av krig och revolutioner sönderslitet Europa, dock med förhoppning\nom kommande frihet och trygghet. Leopolds grundfasta kriterier för den goda dikten\ngjorde att han, under 1800-talets början, blev en måltavla för den framväxande\nnyromantikens anhängare. Lorenzo Hammarsköld och P.D.A. Atterbom kritiserade\noch satiriserade honom hårt, som det akademiska lägrets främste anförare. Även\ndenna strid ebbade dock ut och Leopold och Atterbom möttes så småningom som vänner.\nI Leopolds rika författarskap utmärker sig också hans Afhandling om svenska\nstafsättet (1801). Det ansågs djävt att han där pläderade för försvenskad\nstavning av främmande ord. Han var också en flitig brevskrivare och de många\nbreven, inte minst de till Gustaf III, har stort historiskt värde. De sista åren\nav sitt liv var han helt blind. Då han inte längre kunde skriva kom i stället de\nlitterära aftnarna i hans hem att bli en form för diskussion och dryftande av\ntidens litterära frågor. Leopold höll sitt sista aftonsamkväm endast två dagar\nföre sin död. \n\n\n\n |
632 | StiernhielmG | link Littbank | NaN | NaN | \n GEORG STIERNHIELM (1598–1672) har, genom sin ambition att skapa stor,\nsvensk dikt skriven på det svenska språket, kommit att kallas\n”den svenska skaldekonstens fader”. I stormaktens Sverige,\ndär han själv innehade flera höga ämbeten, ljöd mångtaliga språk\noch Stiernhielms diktning syftade till att skapa vitterhet på svenska,\ni akt och mening att i patriotisk anda lyfta fram svenskan som\ni högsta grad aktningsvärd och glorrik. Som tillhörig en gammal\nbergsmannasläkt kom Stiernhielm därvid, skriver E.G. Geijer i ”Äreminne öfver Georg Stjernhjelm”, att ”med medfödd\nbergsmanna-skicklighet liksom genom en egen smältning” driva\n”ut Svenskans rena, klingande metall ur de rostade ämnen,\nhvaraf denna kärna omhöljdes”. Storverket Hercules (1658),\ndär Fru Dygd och Fru Lusta tävlar om hjältens gunst, är på\nsamma gång en sedelärande dikt och ett för samtiden djärvt\nspråkexperiment. Dikten, som i första hand vänder sig till\nadliga ynglingar, erbjöd därtill Stiernhielm möjlighet att\ninskärpa vikten av det andliga arbete som, i följd av den\nfria vilja Gud har givit människan, krävs av den som vill\nuppnå salighet och vinna ett ärorikt minne. År 1668 samlade\nStiernhielm sina dikter i verket Musæ Suethizantes, vilket han,\nväl medveten om den roll han själv spelade i samtidens litteratur,\nförsåg med undertiteln ”thet är sång-gudinnor, nu först lärande\ndichta och spela på swenska”. \n\n\n\n |
633 | FrödingG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF FRÖDING (1860-1911) inledde sin diktarbana under 1880–talets första år,\nsamtidigt som hans studier i Uppsala gick mot ett bittert slut. Vid samma tid\nbörjade också, på allvar, de sjukdomsperioder som skulle plåga Fröding livet ut.\nSom ”en slöja av jord” beskrev han sinnets förmörkade känsla; i denna slöja såg\nhan gestalter, såväl levande som döda. År 1887 fick Fröding anställning på\nKarlstads-Tidningen, där han, av och till, kom att verka som skribent under ett\nantal år. Han skrev litterära artiklar och recensioner, bidrog till att utforma\ndagsversen som genre och förnyade kåseriets form. Under dessa år drabbades han\nockså av återkommande själsplågor och intogs 1889 på nervanstalt i Görlitz i\nSchlesien. Där upplevde han en period av intensiv kreativitet som gav till\nresultat den hyllade debutsamlingen Guitarr och dragharmonika (1891).\nEfter debuten började Fröding till dels skriva på landsmål i akt och mening\natt komma närmare det genuina uttrycket. Denna språkliga nyorientering märks\nfrämst i hans mest betydande prosaverk Räggler å paschaser (2 delar, 1895-1897).\nI viljan att pröva dialektala ordalag urskiljs också Frödings starka musikalitet\noch intresse för språkljuden och ordens klanger; därav kommer att hans dikter\nofta tonsatts såväl av klassiska som folkliga kompositörer. Från 1894 och framåt\npräglades Frödings liv alltmer av själslig nöd. Syner och röster kom också att\nta större del i hans diktning. Men oron gav även upphov till ihärdigt skapande.\nUnder de svåraste åren skriver Fröding bland annat samlingarna Stänk och flikar (1896),\nNytt och gammalt (1897) och Gralstänk (1898). Under en mångårig vistelse på\nUppsala hospital skriver han också den säregna ”Mattoidens sånger” (först utgivna\nposthumt i Efterlämnade skrifter 1914) där bland andra solskenet, gråberget och\nett grönt blad får uttrycka sina känslor. Frödings sista tid i livet blev något\nlugnare. Under åren på Gröndal på Djurgården, där han fick leva i stillhet och\nbland annat kom att redigera samlingen Efterskörd, spred sig som ett förklarat\nljus över hans liv och diktargärning. \n\n\n\n |
634 | LybeckM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n MIKAEL LYBECK (1864–1925), född i Nykarleby, var systerson till Zacharias Topelius hustru. Efter studier i Helsingfors och en längre resa i norra Europa debuterade han 1890 med samlingen Dikter; denna följdes sedan av ytterligare två samlingar med samma titel, utgivna 1895 och 1903. Hans mest lästa lyriska verk torde vara Dödsfången (1918), där Lybeck i starka, inlevelsefulla dikter återger en sårad soldats syner och tankar på dödsbädden. Sin största framgång nådde Lybeck som prosaist. Genombrottet kom med Den starkare (1900, titeln senare ändrad till Den starkaste), en skildring av konflikten mellan kärlekslängtan och kristet grundad livsförnekelse. Delvis samma frågeställningar återkommer i romanerna Tomas Indal (1911), en psykologisk studie av självförebråelse och resignation, och Breven till Cecilia (1920), även den skildrande en till synes olöslig konflikt mellan konst och liv. Lybeck skrev även dramatik, där han mest kända verk är Dynastin Peterberg. En stilla komedi (1913), om motsättningar mellan en finländsk företagarfamilj och den ryska ämbetsmakten. Av intresse är också dramat Schopenhauer (1922), om filosofens ungdomsår. Här skall också nämnas Lybecks sista och postumt utgivna bok, Samtal med Lackau (1925), en parodi på Eckermanns samtal med Goethe där den enfaldige, men gode baron Lackau framlägger sin syn på tillvaron. \n\n\n\n\n |
635 | DalströmK | link Littbank | NaN | NaN | KATA DALSTRÖM (1858–1923): ”Kata Dalström var socialistisk agitator och den första kvinnan i ledningen för ett politiskt parti i Sverige. \nAnna Maria Katarina Carlberg föddes på sina morföräldrars egendom Emtöholm i Dalhems socken på gränsen mellan Småland och Östergötland. Efter några år flyttade familjen till den lilla kyrkbyn Kopparberg i Bergslagen där hennes far, professor Johan Oscar Carlberg, så småningom byggde upp ett kopparsmältverk. Kata, som hon kom att kallas, undervisades av guvernanter med undantag för några år i Emilie Risbergs elementarskola för flickor i Örebro. Därifrån relegerades hon 1872 då hon ansågs farlig för den allmänna friden och moralen på skolan.”\n |
636 | KnorringS | link Littbank | Q450795 | Q450795 | SOPHIE VON KNORRING (1797–1848) hade ett ständigt återkommande tema\ni sitt författarskap – den under pliktens insegel förbjudna kärleken. Alltifrån\ndebuten Cousinerna (1834) är hennes litterära värld den aristokratiska – den värld som\nockså var hennes egen – och hennes ämne den tragiska kärlekspassionen. Med mindre\nvarianter upprepar hon sitt framgångsrika mönster i en rad romaner, bland vilka\nkan nämnas Vännerna (1835), Quinnorna (1836), Axel (1836) och Illusionerna (1836).\nEn något annorlunda värld möter i Torparen och hans omgifning (1843) som kallats\nSveriges första bonderoman. Ämnet är detsamma - otillåten kärlek - men denna\nutspelar sig här bland allmogen i stället för bland adeln. Knorring företog även\nett flertal resor utomlands, bland annat till Tyskland och Österrike 1846; från\ndenna resa publicerade hon sina intryck i form av Bref till hemmet (1847). \n\n\n\n |
637 | LenngrenAM | link Littbank | NaN | NaN | \n ANNA MARIA LENNGREN (1754–1817) var till sin författarnatur undflyende\noch svårgripbar. Hennes mästerskap ligger inom satiren och parodin där hon\nbriljerade med sin vasst ironiska penna; som exempel kan nämnas\n”Thé-conseilen” (1777) där hon i skarpa drag tecknar kvinnans givna\nroller. Det ämne som låg närmast hennes hjärta var den intellektuella\nkvinnans omöjliga situation. I hennes mest kända dikt – ”Några ord till\nmin k. dotter, i fall jag hade någon”, publicerad 1798 – manar hon den unga kvinnan att inte ägna\nallt för mycket tid åt läsning, på det att ”såsen ej må fräsa över”. Men så\ngäckande är Lenngren i sitt uttryck att samtida och sentida kommentatorer\nstridit om huruvida dikten verkligen är ironisk eller säger det hon själv\nkommit att hålla för sant. Hennes vänner Nils von Rosenstein och Frans Michael Franzén har sagt\natt dikten i själva verket uttrycker Lenngrens egna åsikter. Hon hade också,\ni och med äktenskapet med Carl Peter Lenngren 1780, alltmer kommit att leva\ndet borgerliga och undanskymda liv hon tidigare satiriserat. Hennes skrivande\nblev till största delen anonymt. Via sin man knöts hon till dennes och\nJohan Henric Kellgrens nystartade Stockholm Posten, där hon skrev mycket och förmodligen\nän mer än vad de osignerade texterna ger vid handen. \n\n\n\n |
638 | CrusenstolpeMJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n MAGNUS JACOB CRUSENSTOLPE (1795–1865) kom att leva ett minst sagt omväxlande liv som \n häradshövding, ledamot i Svea hovrätt, politiker, romanförfattare och majestätsförbrytare, \n fängslad på Vaxholms fästning. Till sinnelaget var han ombytlig och flyktig. Sin politikerbana \n inledde han som en av den liberala oppositionens starkaste krafter, lierad med \n Lars Johan Hierta och vidtalad som medarbetare i Aftonbladet, vilken denne då stod i begrepp \n att börja utge. Dock ledde Crusenstolpes ärelystnad till en brytning med Hierta och en \n fullständig omvändning i hans politiska åsikter, vilken ledde så långt som till att han blev \n regeringens handgångne man och, med hans egna ord, barn i huset hos Karl XIV Johan. \n Crusenstolpe startade därvid också sin egen tidning – Fäderneslandet (av Aftonbladets skribent \n kallad Fanderseländet) – men hans bristande ordningssinne, inte minst vad gällde ekonomiska \n frågor, ledde efter några år till dess nedläggelse (1833) samt en tids vistelse på gäldstugan \n för redaktören själv. Skribentbanan fortsatte Crusenstolpe därefter huvudsakligen som \n skönlitterär författare. Hans Skildringar ur det inre av dagens historier (2 band, 1834) – en \n samling mer eller mindre sanna, stridbara porträtt av såväl levande som döda riksdagsmän – blev \n en stor publikframgång, mycket tack vare dess art av skandalskriveri och skvaller. ”Först borde \n Crusenstolpe få spö”, skrev Erik Gustaf Geijer, ”och sedan borde han tagas in i Svenska \n Akademien.” I januari 1838 började Crusenstolpe utge en månadsskrift betitlad Ställningar och \n förhållanden, behandlade i brev. I ett av dessa brev kom han att kritisera en majorsbefordran, \n där en av kronprinsens hovmarskalkar fått försteg framför en mer erfaren officer. Crusenstolpes \n vasst formulerade ordalag ledde till åtal för majestätsbrott och tre års fängelse. Med detta kom \n han att bli folkets gunstling. Domen ledde till upplopp och tusentals samlades för att söka \n befria Crusenstolpe, vilken mest tycks ha betraktat fängslandet som sitt livs stora ögonblick. \n Under åren på Vaxholms fästning växte också hans popularitet och då han efter frigivandet (1842) \n återupptog utgivningen av Ställningar och förhållanden blev denna under många år en stor succé. \n Fängelsetiden ägnade han även åt ett begynnande historiskt dokumentärt författarskap, vilket kom \n att omfatta tre större verk: Morianen eller Holstein-Gottorpiska huset i Sverige (6 band, 1840–44), \n Carl Johan och svenskarne (3 band, 1845–46) samt Huset Tessin under enväldet och frihetstiden (5 band, 1847–50). \n Romanerna är närmast ett slags collage av autentiska handlingar, brev, anekdoter och uppdiktade \n partier. Crusenstolpe skulle därmed kunna sägas vara en av den svenska litteraturens första \n dokumentärförfattare. \n\n\n\n |
639 | KVHAA | link Littbank | NaN | NaN | Läs mer om KVHAA här. |
640 | StéenhoffF | link Littbank | NaN | NaN | \n Vid arbetarrörelsens första maj-tåg genom Sundsvall år 1908 stannade varje avdelning framför ett visst hus och utropade ett leve för Harold Gote. Att dramatikern Gote var identisk med doktorinnan FRIDA STÉENHOFF (1865–1945) var vid det laget ingen hemlighet. Pseudonymen hade blivit väletablerad sedan debuten med pjäsen Lejonets unge tolv år tidigare. Även som föredragshållare och radikal tänkare var Frida Stéenhoff en känd person, vars pamfletter – som Feminismens moral (1903), Hvarför skola kvinnorna vänta? Föredrag om den kvinnliga rösträtten och Humanitet och barnalstring (båda 1905) – gjort henne till en tongivande röst i samhällsdebatten. \nPå vägen hade hon dock mött kraftigt motstånd. Lejonets unge beskrevs vid premiären i Sundsvalls-Posten som ”en brandfackla slungad mot äktenskapets helgd”, och något senare menade stiftets biskop att dramat hotade ”ett ordnadt samfundsväsen, sedlighet och religion”. Att Stéenhoffs engagemang för kvinnans och barnens rätt krävde mycket personligt mod skymtar i den senare pjäsen Den smala vägen (1910), där Aina Rosdal bryter med sin make byråchefen och börjar tala på politiska möten. Jungfrun Hilma går och lyssnar på henne och säger: ”Jag tyckte det var synd om frun. Men hur i all världen kan fina damer bära sig åt som di gjorde sedan under diskussionen? Dom riktigt fräste av ondska! Vad i herrans namn blev män’skorna onda över? Att frun ville ha mer rättvisa och barmhärtighet åt oäkta barn. Det är väl ingenting att bli ond över?” \nStéenhoff, född Frideborg Wadström i Stockholm, tycks själv ha haft allt stöd från sin man, läkaren Gotthilf Stéenhoff, som hon gifte sig med 1887 och fick två barn med. Hennes tiotal pjäser, med tiden allt mer utpräglade idédramer, utmärks av en fast tro på framför allt unga människors förmåga att förnya och förbättra samhälleliga mönster, att frigöra sig från religiösa och moraliska tvång och att gemensamt bygga en bättre, fredlig och kärleksfull värld. Stridbar ungdom (1907) heter en av hennes pjäser, typiskt nog med pacifistiskt budskap. Stéenhoff skrev även romaner och noveller. \nSocialistiska idéer går hand i hand med liberalt tankegods hos Frida Stéenhoff, som alltid ser den enskilda personen som individ snarare än som klassrepresentant. Hon brevväxlade med andra av sekelskiftets nytänkare som Ellen Key, Georg Brandes och Algot Ruhe, och kan ses som en stringentare, djärvare, yngre parallell till den förstnämnda. Det var Stéenhoff som i föredraget Feminismens moral introducerade ordet i dess moderna betydelse på svenska, och hon talar redan i debutpjäsen om det kommande seklet som ”barnets århundrade”. \nTill Stéenhoffs 70-årsdag 1935 skrev Beatrice Zade en bok om hennes insatser, och hon fick förnyad aktualitet genom att Den smala vägen och Lejonets unge sattes upp av Stockholms stadsteater respektive Länsteatern i Örebro år 2008. Två år senare gav Christina Carlsson Wetterbergs biografi Frida Stéenhoff hennes välförtjänta plats i svensk idé- och litteraturhistoria. \n\n |
641 | SwedenborgE | link Littbank | NaN | NaN | \n EMANUEL SWEDENBORG (1688–1772) är ett av den svenska historiens stora\nuniversalsnillen. Ständigt sökande ny kunskap reste han som ung runt i Europa,\ninhämtade lärdomar hos tidens stora filosofer och vetenskapsmän, och gjorde\nsjälv flera uppfinningar, bland dem ”en machine att flyga i wädret med”.\nEfter hemkomsten 1715 började Swedenborg utge Sveriges första vetenskapliga\ntidskrift – Daedalus hyperboreus (Den nordiske Daedalus). Han blev\nav Karl XII utnämnd till assessor i Bergskollegiet, där han kom att ägna sig\nåt snart sagt alla grenar av naturvetenskapen och mekaniken, inte minst mineralogi\noch, i följd därav, universums uppkomst. Swedenborg ville ta empirin ett steg\nvidare mot oändligheten. Hans önskan var att, genom omfattande anatomiska studier,\nbeskriva människans själ och bevisa dess odödlighet. Sina forskningsresultat\ndärvid presenterade han i verket Oeconomia regni animalis (2 band, 1740–41) där vägen\ntill fullständig kunskap om själen visar sig vara spärrad av det vardagsspråk\nsom inte förmår nå utanför intellektet. Drömmar och visioner blir de kanaler\nsom kan ge kunskap om tillvarons högre sfärer. Insikten om empirins sammanbrott\nleder således Swedenborg inåt i jakten på kunskap. Han skriver nogsamt ned sina\ndrömmar (anteckningarna samlas i Drömboken, utgiven posthumt 1859). Och i verket\nDe cultu et amore Dei (1745), som behandlar människans och världens skapelse, lämnar\nSwedenborg den empiriska naturforskningen för en mer uttalad religiös mysticism.\nDrömsyner, visioner och samtal med änglar och andar blir därefter grund för\nSwedenborgs återkommande försök att klargöra förbindelsen mellan det materiella\noch det andliga, och att förklara den osynliga värld som dväljs bortom den synliga.\nI verket Arcana cœlestia (8 band, 1749–1756), som utgör en förklaring av Bibeln\nmed utgångspunkt i de två första Moseböckerna, återfinns grunderna i Swedenborgs\nteologi. Det andliga och det materiella, Kristus och människan, hinsides och\nhärstädes knyts samman genom harmoniska korrespondenser, där den grundläggande\nanalogin är den mellan Guds vishet, människans förstånd och ljuset. Swedenborg\när alltjämt ett av den svenska litteraturens internationellt mest kända namn,\noch hans inflytande har varit stort på många författare, bland dem William Blake\noch Charles Baudelaire. \n\n\n\n |
642 | WittO | link Littbank | NaN | NaN | \n\n OTTO WITT (1875–1923) växte upp vid Falu koppargruva, arbetade under många år som gruvingenjör, men ägnade sig från 1912 och framåt uteslutande åt skriftställeri och uppfinnarverksamhet. Han skrev det han själv kallade vetenskapliga romaner, framtidsromaner eller tekniska sagor i akt och mening att sprida kunskap om naturvetenskap och teknik. Målet för sitt skrivande angav han som ”att avlyssna vardagens krafter och föremål deras lockande hemligheter”. Åren 1916–1920 utgav han även tidskriften Hugin. Tidskrift för naturvetande i roande form, till vilken han själv bidrog med allt innehåll. I tidskriften återfinns bland annat en av Witt utarbetad annonstyp där företag får sina produkter omskrivna i noveller omfattande en sida. I sagostil berättar tingen där själva om sin tillkomst och sina egenskaper. Denna modell för marknadsföring presenterades även i bokform: Ett nytt annonssystem samt ett femtiotal textannonser som prov (1917). I Witts romaner, influerade av Jules Verne och Camille Flammarion, är hjälten ofta en ung ingenjör som löser ett tekniskt problem, så i exempelvis Det mystiska ljuset (1912) och Jordens inre (1912). Flertalet romaner är också av mer renodlat spekulativt slag, som De sista människorna (1911) och Skapelsen. Urtidsroman (1912). Witt författade även ett antal detektivromaner, bland vilka kan nämnas De svarta kulorna (1913) och Löjtnant von Sterners detektivbragd (1914) samt flera äventyrsböcker, som Ett drama på havet. Romantiserad skildring från världskriget (1914) och Orangeriets hemlighet (1916). \n\n\n\n\n\n\n |
643 | StarbäckCG | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL GEORG STARBÄCK (1828–1885): ”historiker, romanförfattare, f. 1828, blef 1849 student i Upsala, 1854 filos. doktor och 1855 lärare vid nya elementarskolan i Norrköping, hvilket läroverk han från 1858 förestod tillsammans med D. A. Sundén. 1862 lämnade han sin befattning vid skolan, för att mera ostördt egna sig åt literär verksamhet; han var bl. a. sysselsatt med redigeringen af en illustrerad tidning, Svenska arbetaren (1861–65), och skötte dessutom ett boktryckeri. 1868 utnämdes han till lektor vid Norrköpings högre elementarläroverk; men redan 1875 fickhan med pension afsked från sitt lektorat, efter att i några år ha för sjukdom åtnjutit tjenstledighet. Död 1885. S var, så länge han var frisk, en af vårt lands produktivaste författare och tillhör ännu de mest populäre. Hans flesta skrifter utgöras af historiska eller historisk-romantiska skildringar: Vasaätten under unionstiden (1854), Inledning till medeltidens historia (1856), Berättelser ur svenska historien (11 d. och delvis 12:te d. 1860–75, forts. af P. O. Bäckström; flera delar omtryckta), Försök till lärobok i svensk historia för folkskolor och nybegynnare (1862, många uppl.), Öfversigt af riksföreståndareskapet i Sverige under medeltiden (1864), Läsebok innehållande smärre berättelser ur svenska historien (1865, flere uppl.), Skarpskyttens ungdomsminnen, historisk berättelse (1867), Små berättelser ur svenska historien (1867, många uppl.), Små berättelser om märkliga orter i Sverige (1868), Mäster Olofs bröllop, romantiserad berättelse (1871), Engelbrekt Engelbrektsson, historisk roman (1868–69, 2:dra uppl. 1874), Taflor ur historien och vår tid (1870), Öfverste Stålhammar, historisk roman (s.å.), Nils Bosson Sture, historisk roman i tre samlingar (1870–75, nya uppl.), Berättelser ur gamla historien (1871), Historiska bilder (1871–73), Läsebok i fäderneslandets häfder (1878–83, tills. med F. R. von Kraemer), Lifknektens berättelse om händelser ur Gustaf II Adolfs historia (1879) m. fl. Dessutom utgaf S. en Lärobok i svensk prosastil (1869), några smärre lefnadsteckningar, skildringar ur folklifvet m.m.” \n |
644 | StrandbergCVA | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL VILHELM AUGUST STRANDBERG (1818–1877) var verksam inom litteraturens alla områden. Under \nsignaturen ”Talis Qualis” – [jag är] sådan som [jag är] – började han redan som femtonåring skriva \noch publicera dikter. Hans skaldestycken återfanns i många av samtidens kalendrar och tidningar. \nHan översatte också ett antal tyska poeter samt ägnade sig åt litteraturkritik. Många av den \nradikale Strandbergs dikter hade politisk prägling. Önskan om ett utökat samarbete mellan de \nnordiska länderna ljuder i flertalet av hans alster, så även i hans första samling: Sånger i \npansar (1845), utgiven till skandinaviska studentmötet. Även samlingen Vilda rosor (1848) står \npå politisk grund; Strandberg manar där svenskarna att inför det tyska hotet skynda till Danmarks \nhjälp. För brödfödan översatte han främst dramer och libretton, samt var åren 1852–65 teaterkritiker \ni Stockholms dagblad. Mot slutet av sitt liv kom Strandberg huvudsakligen att skriva dikter med \nhistoriska motiv från såväl slott som koja. Hans politiska radikalitet tonades ned och vid \ndansk–tyska kriget 1864 uttalade han sig mot en svensk intervention. Strandbergs mest kända dikt \ntorde vara ”Kungssången” (1844), ursprungligen skriven vid Oscar I:s kröning och än idag folkets \nhyllningssång till Kungen. \n\n\n\n\n\n\n |
645 | LinnéCvon | link Littbank | Q1043 | Q1043 | \n CARL VON LINNÉ (1707–1778) – ”blomsterkonungen” kallad – växte\nupp i prästgården Råshult i Stenbrohults socken. Tack vare\nfaderns stora intresse för botanik och odling grundlades redan\ni barndomen Linnés, som han själv sade, ”outsläckliga kärlek” till\nörterna. Som ung student i Uppsala studerade han blommornas ståndare\noch pistiller. De iakttagelser han då gjorde kom att bilda grunden\ni det så kallade sexualsystemet; Linnés genomgående reformering av botaniken. \nGenom hela sitt liv och sin verksamhet såg sig Linné som utkorad\nav Gud att frilägga planen bakom skapelseverket. Han kom därvid att\nverka såväl inom som utom Sveriges gränser. Och han förädlade, genom\nsitt idoga samlande, Uppsalas botaniska trädgård till en av de mest\nansedda och artrika i Europa. Linné företog även ett antal resor runt\nriket, på riksdagens uppdrag. De resebeskrivningar han författade\ntillhör alltjämt vårt lands mest säregna litteratur. Poetiska\nbeskrivningar, vetenskap och en djup religiositet och osviklig\niakttagelseförmåga blandas där till oupphörligt fascinerande prosa. \nLinné var en av stiftarna till Vetenskapsakademien (1739), och även\ndess förste preses. Som professor i Uppsala var han en mycket omtyckt\nföreläsare och lärare. Särskilt uppskattade var hans ”herbationer” –\nnaturhistoriska utflykter med inslag av muntra upptåg i Uppsalas omnejd. \n \n \n\n |
646 | LinnéCvon | link Littbank | Q1043 | Q1043 | \n CARL VON LINNÉ (1707–1778) – ”blomsterkonungen” kallad – växte\nupp i prästgården Råshult i Stenbrohults socken. Tack vare\nfaderns stora intresse för botanik och odling grundlades redan\ni barndomen Linnés, som han själv sade, ”outsläckliga kärlek” till\nörterna. Som ung student i Uppsala studerade han blommornas ståndare\noch pistiller. De iakttagelser han då gjorde kom att bilda grunden\ni det så kallade sexualsystemet; Linnés genomgående reformering av botaniken. \nGenom hela sitt liv och sin verksamhet såg sig Linné som utkorad\nav Gud att frilägga planen bakom skapelseverket. Han kom därvid att\nverka såväl inom som utom Sveriges gränser. Och han förädlade, genom\nsitt idoga samlande, Uppsalas botaniska trädgård till en av de mest\nansedda och artrika i Europa. Linné företog även ett antal resor runt\nriket, på riksdagens uppdrag. De resebeskrivningar han författade\ntillhör alltjämt vårt lands mest säregna litteratur. Poetiska\nbeskrivningar, vetenskap och en djup religiositet och osviklig\niakttagelseförmåga blandas där till oupphörligt fascinerande prosa. \nLinné var en av stiftarna till Vetenskapsakademien (1739), och även\ndess förste preses. Som professor i Uppsala var han en mycket omtyckt\nföreläsare och lärare. Särskilt uppskattade var hans ”herbationer” –\nnaturhistoriska utflykter med inslag av muntra upptåg i Uppsalas omnejd. \n \n \n\n |
647 | FranzénFM | link Littbank | NaN | NaN | \n FRANS MICHAEL FRANZÉN (1772–1847) föddes i Uleåborg och fick\nsin första utbildning vid akademin i Åbo. Vid Uppsala universitet kom han\ni kontakt med kantiansk filosofi, och Benjamin Höijer (som ingick i\nFranzéns matlag vid universitetet) blev viktig för Franzéns utveckling.\nEtt genombrott som poet fick Franzén genom dikter i Stockholms-Posten\n1793–94, och efter en längre resa genom ett av den franska revolutionen\npräglat Europa – som för alltid botade Franzén från en ungdomlig\nrevolutionsromantik – återvände han till sin poetiska verksamhet.\nFramgångarna kom nu i tät följd. ”Sång öfver grefve Gustaf Philip\nCreutz” (1797) gav honom Svenska Akademiens stora pris i skaldekonsten\noch utgjorde något av en milstope för den samtida litteraturen. Diktens\ngötiska inslag pekade framåt, mot göticismen. Men Franzén var en\nanpasslig diktare. En mer vildsint poetisk ådra, färgad av ett förromantiskt bildspråk,\nlät sig villigt tuktas av kraven på ett akademiskt präglat framställningssätt.\nSvenska Akademien förblev, på många sätt, Franzéns viktigaste läsekrets, och han\nvaldes följdriktigt också in som ledamot 1808. Det tidiga 1800-talet var en intensiv\nperiod för Franzén. Invalet i Akademien föregicks av hans prästvigning 1803, och 1811\nflyttade han slutligen till Sverige – ett logiskt steg för en intellektuell\nvars huvudsakliga uppgifter ändå utfördes på svensk mark. Väl i Sverige var det som\nmedlem av psalmbokskommittén (1811–1819) och som psalmdiktare Franzén gjorde sitt största\navtryck. Jämsides Johan Olof Wallin diktade Franzén flest nya psalmer till den nya psalmboken;\nbland andra ”Bereden väg för Herran”. Franzén tjänade också som ständig sekreterare i\nSvenska Akademien 1824–1834, och krönte sin prästerliga bana med att utses till\nbiskop i Härnösand 1834.\n \n\n\n\n |
648 | KerfstedtA | link Littbank | NaN | NaN | \n AMANDA KERFSTEDT (1835–1920) debuterade som barnboksförfattare 1865 med Signild och hennes vänner \nsamt Tiggargossen eller Quastgubbens dukater, skrivna under pseudonymen ”***y”. Känd för en större \nläsekrets blev hon med de två novellsamlingarna Vid vägkanten (1880 och 1883). Hon kom att ge ut \nett tjugotal berättelsesamlingar och romaner, fortsatte även att skriva för barn och skrev därtill \ndramatik; två av hennes pjäser – Lilla Nina (1882) och Hett blod (1888) – spelades på Dramaten. \nSom flera av sina samtida författarkollegor engagerade sig Kerfstedt för kvinnosaken och jämställdheten, \ninte minst vad gällde sedlighetsfrågor. Stor uppmärksamhet fick hennes novell ”Synd” (1881) som \npåvisade samhällets hyckleri inför en gift mans utomäktenskapliga förbindelser. I hennes roman \nReflexer (1901) möter läsaren, för första gången i svensk litteratur, en manlig transvestit, \nskildrad med förståelse och helt utan fördömande. Kerfstedts i det kristna kärleksbudskapet \ngrundade vidsynthet kom också att i allt prägla hennes verk. Utöver sitt eget författarskap var \nhon åren 1889–1891 redaktör för tidskriften Dagny, utgiven av Fredrika Bremer–förbundet. \n\n\n |
649 | NybomJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN NYBOM (1815–1889) var, skriver Gösta Lundström i Svenskt biografiskt lexikon, en \n”överliggare av det klassiska slaget”. Hans dragning till studentlivets mer lättsamma sidor bidrog \ntill att präststudierna aldrig fullföljdes. Något större framgång nådde han som skald, då hans \nromantiskt tonade och praktfullt retoriska stil väl passade samtidens smakriktning. Hans önskan var \natt bli den svenske Byron, och han lät som denne känslorna svalla, stundvis i alltför häftiga \nkatarakter, som i dikten ”Niagara”. Under skandinavismens år skrev han patriotisk dikt manande \ntill gemensam kamp för de nordiska ländernas sak; till dessa hans alster hör bland annat dikterna \n”Fansång” och ”Gif Akt!”. Sin utkomst fick han som tillfällesdiktare och genom ett av Svenska \nAkademien utbetalat understödsbidrag. Den innerligaste kärleken skänkte Nybom oavlåtligt \nstudentlivet i Uppsala. Det var endast där, skriver han på ålderns höst i ett brev till \nC F Ridderstad, som han riktigt levde, fann sin värld och sin familj. \n\n\n\n\n\n |
650 | AngeredStrandbergH | link Littbank | NaN | NaN | \n HILMA ANGERED-STRANDBERG (1855–1927) inledde sin författarbana\nmed en rad romantiska berättelser publicerade i Göteborgs Handels- och Sjöfarts-Tidning\noch av Viktor Rydberg avfärdade som ”gymnasistpoesi”. Under arbete som telegrafist\ni Fjällbacka kom Angered-Strandberg att samla stoff till sin första mer helgjutna,\nrealistiska novell ”Nitälskan”, vars kritiska porträtt av en schartauansk präst\nhade verklighetsbakgrund. Lokalbefolkningen ansåg sig skandaliserad och förtalad\noch Angered-Strandberg tvingades lämna Fjällbacka. Efter att ha samlat sina noveller\ntill debuten Västerut (1887) flyttade hon med sin man till Amerika och kom att stanna\ndär i sex år. Vistelsen därstädes gav stoff till tre böcker utgivna i rask följd 1898-99,\nbland dem Den nya världen, vilken mottogs med starka lovord av en enstämmig kritikerkår.\nAngered-Strandbergs säregna skrivart, karakteriserad av karghet, dovhet och smärta,\nmöttes annars ofta med oförstånd i hennes samtid. \n\n\n\n |
651 | HammarsköldL | link Littbank | NaN | NaN | \n LARS (LORENZO) HAMMARSKÖLD (1785–1827) hörde, under sina studier\nvid Uppsala universitet, till filosofen Benjamin Höijers trognaste lärjungar.\nGenom Höijer kom han att ta starka intryck av den nyklassiska estetiska teorin\nmed förebilder i Kant, Goethe, bröderna Schlegel, Schelling och, framför allt,\nLessing. Hammarsköld anslöt sig helhjärtat till den tyska idealismens uppfattning\natt konstens uppgift är att vara en fulländad form för idéer. Poesin skulle,\nmenade Hammarsköld, förena klarhet och filosofiskt djup. I prosan ville han se\nen förening av enkelhet och lugn. I de nyromantiska tidskrifterna Polyfem,\nPhosphoros och Lyceum\nfann Hammarsköld forum för sitt skrivande. Hans tidiga kritiska arbeten led av\nett oslipat och obehärskat skrivsätt, karakteriserat av en mästrande, docerande ton.\nMed utgivningen av Svensk Literatur-Tidning (1813-1824) kom Hammarsköld,\nsom tros ha skrivit närmare hälften av artiklarna, att bli landets ledande kritiker.\nEn olycklig återverkan fick hans kritik av Tegnérs dikt ”Nore” (1814) då den\nsnarstuckne Tegnér strax hämnades med nidvisan ”Lorenzo Hammarspik”, vilken för\nlång tid framåt kom att färga och förmörka bilden av Hammarsköld. De senare kritiska\narbetena präglas bitvis ännu av en viss kantighet, men där Hammarsköld skriver med\ngenklang från sina tyska förebilder når han höjdpunkter som kritiker. Han gjorde även\nstora insatser som utgivare av Stiernhielms\nverk (1818) och, framför allt, Stagnelius\nsamlade arbeten (1824–26). \n\n\n\n |
652 | SnoilskyC | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL SNOILSKY (1841–1903) tillhörde en av Sveriges förnämsta, grevliga släkter.\nEtt lejon i bur, skulle han komma att kalla sig själv; fångad som han kände sig i\nförväntningar och konventioner. Tvångslöshet fann han i Uppsala, i Namnlösa\nSällskapet och dess krets av skönhets- och sanningsälskande poeter, bland vilka\nhan upptogs för sina Smådikter (1861). En resa till Italien 1864 blev en möjlighet\natt andas fritt, som gav till resultat den frihetsberusade diktsamlingen\nItalienska bilder (1865). Efter hemkomsten väntade ett förhastat äktenskap och\nen utstakad ämbetsmannakarriär i Utrikesdepartementet. Snoilsky mötte sitt öde med\nförstämdhet. Tillflykt fann han i ett intensivt bok- och myntsamlande; stundtals\ntycks särskilt numismatiken ha betytt mer för honom än litteraturen. I juni 1879\nflyr han plötsligt allt. Karriären lämnas, äktenskapet upplöses, myntsamlingen\nsäljs, och flykten mot sydliga nejder bär genast frukt i form av kärlek, frihet\noch inspiration. Men han går inte alldeles fri från en längtan hem till fosterlandet;\nen längtan som kan spåras i samlingen Svenska bilder (1886), Snoilskys kanske mest\nkända och älskade verk där hjälteporträtt och historiska tablåer samsas med skildringar\nav småfolkets armod. År 1890 vände han åter till Sverige och platsen som överbibliotekarie\nvid Kungliga biblioteket. Några förhållandevis lyckliga år väntade innan han gick ur tiden. \n\n\n\n |
653 | WigströmE | link Littbank | NaN | NaN | \n EVA WIGSTRÖM (1832–1901) ”var en av Sveriges första kvinnliga folkminnessamlare och har haft stor betydelse för svensk folkloristik.”\n |
654 | CederborghF | link Littbank | Q5605481 | Q5605481 | \n FREDRIK CEDERBORGH (1784–1835) var, skriver Sven Delblanc i\nDen svenska litteraturen, ”en Robinson på en nyfunnen ö,\nlyckligt okunnig om senare tiders teknik … Läsningen är som att färdas\ni eka nedför en mellansvensk å, med en kåserande herre i aktern, lika\navspänd inför idyll som katastrof”. I den av romantikens ideal\nfärgade samtidslitteraturen avtecknade sig Cederborgh som en\nrealismens avantgardist, en skarp skildrare av borgerlighetens\n”diskreta charm” – och av dess dårskaper. Hans\nrealistisk-komiska prosa möttes med oförstånd från kritikerna, men\nmed gillande från publiken. Skrattspegeln som Cederborgh höll upp i\nverk som Uno von Trasenberg och Ottar Trallings lefnads-målning\ndemaskerade samtiden med mild, obarmhärtig ironi,och skrev in en begynnande\nrealism i den svenska litteraturen. \n\n\n\n |
655 | OterdahlJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JEANNA OTERDAHL (1879–1965): ”Jeanna Oterdahl debuterade som författare 1901, vid 22 års ålder, och gav ut sin sista bok 1965, samma år som hon dog. Författarskapet omfattar barnböcker av olika slag, flickböcker, vuxenböcker, andaktsböcker, poesi och böcker med levnadsråd. Hon skrev många psalmer, av vilka två finns med i den senaste psalmboken. Hennes författarbana har en för denna tid typiskt kvinnlig karaktär.”\n |
656 | RoosM | link Littbank | NaN | NaN | \n MATHILDA ROOS (1852–1908) växte upp i ett välbärgat och liberalt sinnat hem.\nSom förmögen ung dam levde hon ett luxuöst dagdrivarliv där hon samtidigt iakttog\nsin omgivning och beskrev den i kvicka, till dels satiriska och pessimistiska\nskildringar. Inspirerad av Strindbergs\nRöda rummet ville hon så verklighetstroget\nsom möjligt spegla det liv och de människor som omgav henne, och 1881 gav hon ut\nsin första roman – Marianne – vilken blev en omedelbar läsarsuccé. Denna följdes\nav följetongen Höststormar, publicerad i Stockholms Dagblad 1881 och i bokform 1887,\nvars skildring av livet i Stockholms högborgerliga familjer, och oblyga berättelse\nom erotiskt spel och förvecklingar, väckte anstöt hos läsarna. Roos skrev ofta,\nsom i romanen Hårdt mot hårdt (1886), om kvinnornas kringskurna situation, om ej\nmed samma entydiga tendens som hos flertalet av med henne samtida kvinnliga författare.\nOch hon väjde inte för obekväma eller utmanande ämnen; frispråkigt och öppet skildrade\nhon sexuella trakasserier, dubbelmoral och förtryck. Efter att på kort tid ha drabbats\nav motgångar, sjukdom och sorg fann Roos en fast punkt i religionen. År 1892 blev hon\nmedlem av Kristna Föreningen Unga Kvinnor där hon också stod som utgivare för föreningens\ntidskrift Hemåt. Efter sin omvändelse fortsatte Roos att skriva romaner med ett starkt\nsocialt patos, nu på uttalat kristen grund; bland hennes senare verk kan nämnas\nStrejken på Bergstomta (1892), De osynliga vägarna (1903) och Hennes son (1904).\nRoos var även en framstående folklivsskildrare, och skrev den mycket populära\nHelgmålsklockan (1896), om Norrlands folkliv och natur. Hennes näst sista bok – Hvit\nljung (1907), en skildring av småskollärarinnornas svåra levnadsförhållanden på\nlandsbygden – blev hennes mest lästa. I debatten kring Ellen Keys läror deltog Roos\nmed ett antal skarpa inlägg, bland annat i broschyren ”Egoism” och ”lycksalighet”.\nNågra tankar med anledning af fröken Keys artikel ”En förklaring” (1894) där hon\nvände sig mot Keys prisande av självhävdelsen och lyckomoralen. I broschyren Ett\nord till fröken Ellen Key och till den svenska kvinnan (1895) kritiserade hon Keys\nkönsteorier vilka, menade hon, fäste kvinnan i färdiga mönster och berövade henne\nhennes frihet som självständig varelse. Även romanen Skepp, som förgås i stormen (1896)\ninnehåller kritik av Keys antifeministiska åsikter. Tillsammans med Laura Fitinghoff\nuppförde hon huset Furuliden i Stocksund, vilket sedermera blev Sagabo vilohem för kvinnor. \n\n\n\n |
657 | EnerothC | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL ENEROTH (1843–1907), född i Gävle, var till yrket telegrafist vid Gävle–Sala järnväg.\nUnder signaturen "Chicot" skrev han populärlitterära berättelser, ofta med sjömansmotiv, bland\nvilka kan nämnas Humoresker till lands och sjöss (1882) och I skansen, sjömanslif (1883). Bland\nhans äventyrsberättelser torde Manne Mobergs faror och äfventyr. Berättelse från Nordamerikanska\ninbördeskriget (1900) vara den mest kända. Eneroth skrev även kåserier, reserbrev, artiklar med\nmera i diverse landsortstidningar och i Dagens Nyheter. \n\n\n\n\n |
658 | HedbergT | link Littbank | NaN | NaN | \n \nTOR HEDBERG (1862–1931) stod, i inledningen av sitt författarskap,\ni skiljevägen mellan åttiotalets naturalism, där Zola var en förebild,\noch nittiotalets rop på ljus och skönhet i dikten. Hans första romaner,\nskrivna under 1880-talet, var psykologiska karaktärsstudier. Detsamma\nkunde också till dels sägas om romanen Judas (1886), men med denna studie\nav den olycklige lärjungens ensamhet, kärlek och svek lämnar Hedberg\nåttiotalets realism och skriver in sig i en ny tidsströmning. Han skulle\nkomma att återvända till Judas historia, bland annat i skådespelet Judas,\nvilket gavs ut 1895, men uppfördes först 1927. Förlåtelsen blir här en\nlivshållningens grundsten och i Judas öde fann Hedberg också ett uttryck\nför den konflikt mellan ideal och verklighet, vilken ständigt behandlades\ni samtidens litteratur. Sina största skönlitterära framgångar nådde Hedberg\nsom dramatiker; mest känd och spelad bland hans pjäser är Johan\nUlfstjerna (1927). Hedberg var också chef för Dramaten 1910–22.\nTillsammans med Oscar Levertin blev han en av det litterära nittiotalets\nfanbärare som litteraturkriker i Svenska Dagbladet. Men det var som\nkonstkritiker han gjorde störst intryck, och han skrev även monografier\növer bland andra Anders Zorn och Richard Bergh. \n\n\n\n |
659 | MesseniusJ | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJOHANNES MESSENIUS (1579–1636) studerade som ung vid stadsskolan i Vadstena. Då utövandet av katolsk gudstjänst förbjöds i Sverige 1595 sändes han till Danzig och reste därifrån till jesuitseminariet i Braunsberg. Under 1600-talets första år tillbringade han en tid som anställd hos biskopen i Kraków. Han besökte även Rom, men blev inte upptagen i jesuitorden. Efter att förgäves ha sökt förmåner hos Sigismund återvände Messenius till Sverige 1608 och tog tjänst hos Karl IX. Möjligen var hans avsikt att verka för katolicismens återkomst. Han tillträdde 1609 en professur i Uppsala, där han snart hamnade i strid med Johannes Rudbeckius. Båda avsattes 1613 och Messenius tilldelades tjänsten som vårdare av kronans äldre kansliakter. Han ägnade sig även åt historieskrivning och utgav bland annat Sveopentaprotopolis (1611), om Sveriges fem äldsta städer, samt Tumbae (1611), om gamla gravstenar. Sedermera spreds rykten om att Messenius i hemlighet höll fast vid sin katolska tro och att han därvid upprätthöll landsförrädiska förbindelser. Han dömdes till döden, men straffet omvandlades till livstids landsförvisning till Kajaneborg. Messenius fick utstå särdeles hård behandling under sin landsförvisning, men gav trots detta inte upp sina studier och färdigställde det för sin tid mest betydande verket om svensk historia – Scondia illustrate, vilket han dock aldrig hann se utgivet. Messenius intresse för rikets historia kom också till uttryck i ett flertal dramer, bland vilka kan nämnas Blanckamäreta, om folkungatiden, Christmannus, om kristendomens införande i Sverige, samt Gustavus, om reformationen. \n |
660 | HebbeW | link Littbank | NaN | NaN | \n WENDELA HEBBE (1808–1899) var en av Sveriges\nförsta kvinnliga journalister. Hon hade, då hon sökte utgivare till\nsin debutroman Arabella, kommit i kontakt med Aftonbladets grundare\nLars Johan Hierta och denne kom att spela en avgörande roll för hennes\nmöjligheter att som skribent finna en utkomst. Hon verkade som översättare\noch redaktör för Hiertas romanserie Läsebiblioteket och hon kom även att,\ni praktiken, bli Aftonbladets kulturchef. Hennes lägenhet i tidningshuset\ni Klara blev därtill under många år en Stockholmsliberalismens motsvarighet\ntill Uppsalaromantikens salong hos Malla Silfverstolpe. I Aftonbladet\npublicerade Hebbe också en serie artiklar om sociala missförhållanden hos\nStockholms allra fattigaste. Hon blev därmed pionjär för det svenska\nsocialreportaget. I hennes skönlitterära författarskap framstår sagosamlingarna,\nutgivna på 1870- och 80-talen som de starkaste verken; då särskilt de många\ndjursagorna för vilka hon rönte stor uppmärksamhet och rikt beröm. \n\n\n\n |
661 | HolmströmCFA | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL FERDINAND ALEXANDER HOLMSTRÖM (1820–1858): ”vitter författare, f. 1820, d. 1858 som föreståndare för ett lånbibliotek i Stockholm, gjorde sig under pseudonymen Ferdinand ganska känd genom åtskilliga poem och noveller, delvis utgifna under titlarna Romantiserade tidsbilder ur fäderneslandets historia (1858) och Skaldeförsök (1859).”\n\n \n\n |
662 | JohansonK | link Littbank | NaN | NaN | \n \n KLARA JOHANSON (1875–1948) – ”1089. Så många nummer noterar Nils Afzelius i sin bibliografi över Klara Johansons ’arbeten i bokform, bidrag i tidskrifter m.m.’. Ändå är det en vanlig uppfattning att hennes produktion är av begränsat omfång. Vilket antagligen beror på att K.J. själv har lurat oss att tro det. I anteckningar och brev meddelar hon att hon är improduktiv och att ’[d]et mesta jag planerar påbörjar jag inte alls’. Sanningen är att hennes verksamhetsfält har bredd, djup och omfång. Hon skrev litteraturkritik, humoresker, kåserier, spex, aforismer, essäer. Hon var polemiker och introduktör. Hon översatte från danska, engelska, franska, italienska och tyska. En period var hon redaktionssekreterare vid Fredrika Bremer-förbundets tidskrift Dagny. Tillsammans med sin livskamrat Ellen Kleman utgav och kommenterade hon Fredrika Bremers brev i fyra präktiga volymer. \nK.J. var en mångfasetterad, normbrytande individualist som alltid gick sina egna vägar. Hon föddes i Halmstad som nionde barn till Anna Christina och hatt,- möss- och pälsvaruhandlanden Alexander Johanson. Av de nio barnen var det endast fyra som uppnådde vuxen ålder.” – Läs vidare om Klara Johanson i Ingrid Svenssons essä här.\n \n |
663 | ArckenholtzJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN ARCKENHOLTZ (1695–1777): ”historieskrifvare, f. 1695, blev 1735 registrator i kungl. kansliet, men afsattes kort derefter af det herskande riksdagspartiet, med anledning af en (otryckt) skrift om den i Sverige rådande politiken. 1746 utnämdes han till bibliotekarie och hofråd hos landtgrefven af Hessen-Kassel (konung Fredrik I i Sverige), men när hattpartiets makt åter började sjunka, vände han tillbaka hem. Konung Adolf Fredrik gaf honom ett större årligt underhåll, med villkor att han skulle skrifva Fredrik I:s historia. Död 1777. Bland hans arbeten, af hvilka de flesta utgåfvos på franska, märkas företrädesvis hans vigtiga Mémoires concernant Christine, reine de Suède (4 delar, 1751–60). Nämnas må vidare: Recherches sur les alliances entre la France et la Suède (1745, utg. under pseud. Rousset), Versuch einer pragmatischen historie von verträgen und tractaten eines freyen staates mit andern benachbarten mächten (1753), Recueil des sentiments et des propos de Gustave Adolphe (1769, anon.) och Considerations sur la France, par rapport à la Suède (1773). Jfr skrift af H. G. Porthan.”\n\n \n\n |
664 | BrinkmanCG | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL GUSTAF von BRINKMAN: ’friherre, vitterhets-idkare, f. 1764, d. 1847 som kammarherre, en af de aderton i svenska akademien och f.d. svensk minister i Berlin och London, uppfostrades i Tyskland, knöt förtroliga vänskapsförbindelser med flere bland detta lands störste skalder och vetenskapsmän samt vann rykte som både tysk och svensk poet. 1789 utgaf han (under pseudonymen Selmar) två band Gedichte, 1799 en samling Elegien och 1804 en ny samling Gedichte (första bandet). 1806 offentliggjorde han första delen af ett arbete, kalladt Filosofische ansichten (andra delen fins i handskrift). Först 1821 uppträdde B. som skald på svenskt tungomål, med skaldestycket Snillets verld, som erhöll svenska akademiens stora pris. Hans svenska dikter utgåfvos 1842 under titeln Vitterhetsförsök och innehålla bl.a. en samling förträffligt skrifna Tankebilder (till största delen tryckta i Svea 1831). B. var en mästare i verskonsten, särskildt i behandlingen af hexametrar. En af honom efterlämnad vigtig handskriftssamling (det s.k. Brinkmanska arkivet), som förvaras på Trolle-Ljungby i Skåne, har delvis blifvit utgifven af G. Anderson, El. Tegnér och H. G. Wachtmeister.’ \n \n \n |
665 | ColumbusS | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n SAMUEL COLUMBUS (1642-1679) studerade klassiska och österländska språk vid Uppsala universitet\n där han också, under Olaus Rudbecks ledning, kom att intressera sig för naturvetenskap och, inte\n minst, musik. Tillsammans med sin bror Johannes ingick han även i Urban Hiärnes vänkrets av\n ’diktande herdar’, då under namnet Myrtillo af Bärgen. Columbus författade där mestadels\n tillfällighetsdikter på latin och grekiska. Efter att ha deltagit i mot rektor Petrus Rudbeckius\n riktade studentupplopp i december 1665, fick Columbus tillbringa tre månader i fängelse, varifrån\n han frigavs genom kungligt brev efter att ha tillställt Karl XI några undergivna och vördsamma\n dikter. Han blev därefter guvernör hos ämbetsmannen Mårten Blixencron, i vars hem han kom att\n lära känna Georg Stienhielm; denne blev hans närmaste vän och gav honom anställning som sekreterare\n i Antikvitetskollegiet. Under inflytande från Stiernhielm började han dikta på svenska, ofta med\n bibliska motiv, men också med inspiration från antika skalder. I början av 1670–talet blev Columbus\n huslärare hos köpmannen Jakob Reenstierna, och fick därigenom möjlighet att 1674 anträda en längre\n resa genom Europa som preceptor för dennes söner. Innan avfärden gav han ut diktverken Den bibliske\n Werlden, ett religiöst epos skildrande människans historia från skapelse till yttersta dom, samt\n Odae Sveticae, med hans egna ord ett antal ”visor eller sånger angående verldenes beskaffenhet\n och mänskians tillstånd”. Genomgående i Columbus diktning är hans musikalitet, hans känsla för\n rytm och ordsmide, där han ville närma skriftspråket till den talade svenskan. Ständigt framträdande\n är också en djupt känd förgängelsekänsla, färgad av obruten gudsförtröstan. Columbus kom att stanna\n två år i Paris, där han tog starkt intryck av den franska samtida vitterheten. Där arbetade han\n med En Swensk Orde–Skötsel, en språklära i akt och mening att berika det svenska språket, och ställde\n också samman anekdotsamlingen Mål–roo eller Roo–mål, i vilken ingår ögonblicksskisser av bland\n andra Stiernhielm och Lucidor. Han påbörjade också arbetet med ett stort alexandrinepos betitlat\n Den swenske konungs-son, ägnat att hylla Karl XI. I december 1678 återvände Columbus till Sverige,\n men hade då, drabbad av skörbjugg och lungsjukdom, endast några månader kvar att leva. \n\n\n\n |
666 | FallströmD | link Littbank | NaN | NaN | \n DANIEL FALLSTRÖM (1858–1937): ”vitterhetsidkare, publicist, f. 1858, literatör i Stockholm, har utgifvit Novelletter (1880), Fragment, studier och dikter (1883), teater-tidningen Puck (s.å., upphörde efter några månader) m.m.”\n\n\n \n\n |
667 | KämpeA | link Littbank | NaN | NaN | \n ALFRED KÄMPE (1877–1936) föddes som Alfred Pettersson i en fattig statarfamilj och\nbörjade vid tretton års ålder arbeta som dagsverkare. År 1897 fick han anställning vid\nen guldlistfabrik i Norrköping, och fick därvid också möjlighet att studera vid IOGT:s\naftonskola. Två år senare började han arbeta som journalist och frilansskribent, och tog\ndå namnet Kämpe då han, skriver sonen Yngve, ”såg på sig själv på det viset”. Han debuterade\nsom skönlitterär författare med novellsamlingen Trälar (1907),\ndär han med kärv realism skildrar det statarliv han själv hade erfarenhet\nav. Även hans därpå följande samling – Torpare (1909) – berättar om fattigdomen på den\nsvenska landsbygden. Kämpe blev med dessa två verk en pionjär för svensk arbetardiktning\noch en föregångare för 30-talets proletärförfattare, bland vilka han själv mycket kom att\nuppskatta Ivar Lo-Johansson och Jan Fridegård.\nKämpes socialhistoriska forskningar avsattes i trebandsverket Svenska allmogens frihetsstrider\n(1918–20) där den svenska historien skildras som en klassernas hårdföra kamp. Verket kom att\ninfluera bland andra Vilhelm Moberg. Vid sidan av sitt skönlitterära författarskap var Kämpe\nen ständig medarbetare i tidningen Lantarbetaren och från 1928 var han dess redaktör.\nHans ”Brev till en lantarbetare” blev ett återkommande inslag på tidningens förstasida.\nKämpe diskuterade där, ofta i form av frågor till läsaren, statarsystemet och andra för\nlantarbetarna aktuella ämnen. Breven samlades även i broschyrer (utgivna 1931–35) som fick\nstor spridning genom Lantarbetareförbundets avdelningar. Kämpe var nära vän med Lo-Johansson\nsom vid hans bortgång porträtterade honom i novellen ”Redaktörens död”,\ni samlingen Statarna (1936). \n\n\n\n |
668 | LjungstedtA | link Littbank | NaN | NaN | \n AURORA LJUNGSTEDT (1821–1908) skriver med ett stort antal romaner\noch berättelser in sig i den\ngotiska\ntraditionen, med\nföregångare som M. G. Lewis, Ann Radcliffe och Eugène Sue. Ljungstedts tidiga\npseudonym – ”Claude Gérard” – var för övrigt hämtad från en\nav Sues romangestalter. Hon skrev också under pseudonymen ”Richard”. Ljungstedt\nrönte stora framgångar under\n1800-talet, men det är först under de senaste decennierna som\nforskningen har börjat uppmärksamma hennes författarskap och dess\nbetydelse för den svenska populärlitteraturens utveckling. Mycket av\ndet som Ljungstedt lät trycka publicerades först i följetongsform i\nframför allt Aftonbladet och Nya Dagligt Allehanda, men bokutgåvor – och påkostade\nsamlingsverk – följde snart. Hin ondes hus (1853) är\nLjungstedts mest utpräglat gotiska verk och är tveklöst en milstolpe\ni den svenska skräckromantikens historia. \n\n\n\n |
669 | MallingM | link Littbank | NaN | NaN | \n\t \nMATHILDA MALLING (1864–1942, f. Kruse) växte upp på den skånska landsbygden på Oscarsfarm i Sösdala, men fick tidigt ta del av andra miljöer. Efter gymnasietiden, som tillbringats i Stockholm, reste Mathilda Kruse med sin syster till Schweiz. Denna sommar blir betydelsefull för den unga Kleve som nu kommer i kontakt med nyare dansk och fransk litteratur. Verk av Herman Bang, J.P. Jacobsen, Baudelaire, Flaubert och bröderna Goncourt inspirerar Kruse att skriva något eget i samma anda, vilket hon också gör, under pseudonymen Stella Kleve. Novellen om Berta Funcke, som så småningom blir en roman, är starkt präglad av de studerade författarnas verk. På väg hem från Schweiz tar Kruse tillfället att i Köpenhamn presentera sin nyskrivna novell för Herman Bang, som inom kort översätter manuskriptet till danska med titeln ”Flirtations”. Novellen får positivt mottagande, vilket leder till att den snart omarbetas och ges ut i romanform i Sverige som Berta Funcke (1885). Den svenska kritiken är dock hårdare, och romanen anses vara ett alster närt av en sjuklig fantasi.\n \nMellan 1884 och 1888 publicerar sig Mathilda Kruse uteslutande som Stella Kleve. Denna period av författarskapet är tydligt påverkad av dittills utomsvenska litterära strömningar, framför allt dekadenslitteraturen. Vid sidan om Berta Funcke skriver hon ytterligare en roman, Alice Brandt (1888), men även många artiklar och noveller, varav flertalet knyter an till dekadensens författare och tematik. Den främste bundsförvanten med gemensamma litterära intressen finner Stella Kleve i författarkollegan Ola Hansson. Tillsammans vill de två förändra Nordens litterära klimat, det vill säga ta steget bort från naturalismen och Brandes tal om litteratur som skulle sätta ”problem under debatt”. Mottagandet av de dekadensinfluerade texterna fortsätter att vara negativt, och snart tar en ny fas i livet vid genom giftermålet med Peter Malling. Den ungdomliga och avantgardistiska Kleve-perioden är över och Mathilda Malling dras mot en populärare slags romankonst, präglad av intresse för släktsagor, familjerelationer och historia. Även om det är med sina historiska romaner som Malling till slut vinner en stor svensk publik är det den dekadensinfluerade Kleves verk som har intresserat läsare de senaste decennierna.\n\n \n\n |
670 | TörnerosA | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ADOLPH TÖRNEROS (1794-1839) var en av sin tids främsta brevskrivare och reseskildrare;\n det senare i det mindre formatet på ständiga sommarresor i det svenska, främst sörmländska\n landskapet. Hans vänkrets var stor och trofast. Under vinterhalvåret hade han sin bärgning som\n professor i latin vid Uppsala universitet där han umgicks i kretsen kring Malla Silfverstolpe\n och räknade Atterbom, Geijer\n och Nicander till sina närmaste. Under sommarens fria månader begav\n han sig ut på pilgrimsfärd bland mellansvenska herrgårdar där han var en kärkommen gäst. Trots\n drag av skygghet - han sade sig ”andas friast” i det lilla, välkända umgänget - var han inte\n främmande för salongernas livliga diskussioner kring konst och litteratur eller för de stora\n middagarnas kulinariska begivenheter. Allt han erfor skildrade han i sina många, innehållsrika\n brev till de närmaste vännerna. Landskap och miljöer tecknas med synnerlig detaljskärpa.\n Resvägarnas många strapatser omtalas med den vane resenärens stoiska lugn. Samtidens aristokrati\n förevigas i ömsinta, stundtals lätt ironiskt kryddade vänporträtt. För sina närmaste var Törneros\n en outsinlig källa till spirituell konversation och hjärtevarm vänkärlek. Vid hans bortgång skrev\n Atterbom i brev till Adolf Fredrik Lindblad: ”Hvad jag i Törneros förlorat, kan icke mången så\n djupt och fullständigt inse, som Du, hvilken så noga kände oss båda. Jag kan väl säga, att med\n honom en väsendtlig del af min egen varelse bortgått; ty så sammanvuxen var han med mitt allra\n innersta och så nödvändig, så oumbärlig var han mig blifven. Icke dessmindre måste jag nu sträfva\n min väg fram utan honom. - Tills vidare! Du har rätt; den återstående jordiska tiden löper\n snart förbi. Vi får då återigen växa in i hvarandra.” \n\n\n\n |
671 | HiärneU | link Littbank | NaN | NaN | \n \nURBAN HIÄRNE (1641–1724) föddes i Ingermanland och studerade först i Nyen\n(nuvarande Sankt Petersburg) varifrån han, efter krigets utbrott, flydde till Narva.\nHan kom till Stockholm 1657 och inledde där sina medicinarstudier vilka, fyra år\nsenare, ledde honom till Uppsala. I Uppsala kom han att ingå i en krets av studenter\nsom enligt tidens estetiska mönster blickade mot ett idylliskt pastoralt ideal.\nDe unga männen kallade sig vid herdenamn – Hiärnes namn var Celadon – och levde enligt de samtida tyska\nherdeordnarnas höviska normer, i vilka ingick att skriva uppvaktande kärleksvisor\ntill avhållna herdinnor. Hiärne skrev härvid den galanta och återhållet känslosamma\nherderomanen Stratonice (fullbordad 1668) vars handling, i enlighet med genrens\nkrav, var förlagd till en heroisk grekisk värld där verkliga personer anades bakom\nde bukoliska maskerna. Hiärne organiserade även en teatertrupp som bland annat satte\nupp den bloddrypande tragedin Rosimunda (1665); ett holländskt drama om longobardernas\nhistoria, av Hiärne bearbetat och försett med burleska mellanscener och poetiskt\nlärostoff. Efter att han lämnat Uppsala för att ägna sig åt sin medicinska karriär\nkom Hiärne att nå betydande framgångar i flera vetenskapliga grenar. Som medicinsk\nexpert bidrog han till att häxprocesserna upphörde. Som pionjär för hydroterapin\nvar han den som införde bruket att ”dricka brunn” i Sverige. Sederma kom han\nhuvudsakligen att ägna sig åt kemin och var bland annat bergskollegiets metallurgiske\nexpert. Hiärne var också banbrytande inom geologin där han verkställde sorgfälliga\nundersökningar av det svenska mineralriket. På äldre dagar kom han att strida\nmed Jesper Swedberg om språkets rätta stavning. Hiärne pläderade där för ett\nfasthållande vid de fäderneärvda skrivvanorna. \n\n\n\n |
672 | LingPH | link Littbank | NaN | NaN | \n PER (PEHR) HENRIK LING (1776–1839) är kanske mest känd som ”den svenska\ngymnastikens fader”. Ling var verksam som fäktmästare vid Lunds universitet från\n1804 till 1813 då han blev föreståndare för Gymnastiska centralinstitutet\ni Stockholm. Utöver intresset för kroppskultur var Ling emellertid också litterärt\nintresserad och spelade en viktig roll för den framväxande göticismen med episka dikter som\nAsarne (1816–1833), ett flertal skådespel som till exempel Ingiald Illråda och Ivar Widfamne (1824)\noch det teoretiska verket Eddornas sinnebildslära för olärde (1819).\nRedan under Lings egen livstid kom dock något av ett löjets skimmer att falla över hans\nfornnordiskt inspirerade diktning, något som nog var svårt att undvika med tanke på det starka\npatos som laddar verken. \n\n\n\n\n\n |
673 | NybergJC | link Littbank | NaN | NaN | \n JULIA CHRISTINA NYBERG (1785–1854) är känd under sin pseudonym Euphrosyne,\nvilken gavs henne av Atterbom då han\npublicerade hennes första alster i Poetisk kalender (1817). Med detta\nhälsade han henne, som han sade, välkommen i ”den Svenska Vitterhetens tempelgård”.\nI Atterbom fann Nyberg en välgörare och litterär mentor som gav henne råd såväl\ni det personliga livet som i hennes skrivande. Nyberg skrev oftast idyller,\nmen var också föregångare inom den filantropiska balladen, en under 1800-talets\nbörjan mycket populär genre. Dessa versberättelsers syfte var att väcka läsarens\nmedlidande med sämre beställda; av Nybergs penna kan nämnas ”Tvillingarna” och\n”Tiggargossen”. Småningom kom Nyberg att frigöra sig från Atterboms starka inflytande.\nHon närmade sig i stället stockholmsromantikerna där hennes nye litteräre rådgivare\nblev Lorenzo Hammarsköld. Hon publicerade\nsig i Opoetisk calender för poetiskt folk och tillsammans med Carl Fredric Dahlgren\nutgav hon den poetiska kalendern Sylfiden (1839). Varje vår ljuder Nybergs ord\npå nytt över landet i form av den av henne skrivna sångtexten ”Vårvindar friska”. \n\n\n |
674 | SiwertzS | link Littbank | NaN | NaN | \n SIGFRID SIWERTZ (1882–1970) var en enormt produktiv och framgångsrik författare. Han skrev såväl poesi och noveller som romaner och essäer, och var även verksam som översättare. Läs mer i Svenskt biografiskt lexikon. \n |
675 | SätherbergH | link Littbank | NaN | NaN | \n\n HERMAN SÄTHERBERG (1812–1897) hade en framgångsrik karriär som läkare\noch blev 1847 föreståndare för Ortopediska institutet vilket han räddade från\nnedläggning. Som ortoped och sjukgymnast blev han omtalad även utanför Sveriges\ngränser. Vid världsutställningen i Paris 1855 vann han pris för sin modell av en\nkomplett sjukgymnastikapparat. Han utgav flera skrifter om gymnastik och ortopedi\noch samlade en imponerande uppsättning ortopediska gipsavbildningar och modeller.\nSätherberg ägnade sig också åt ett skönlitterärt författarskap och gav ut flera,\nav naturskildringar präglade, samlingar skaldestycken, bland dem Jägarens hvila (1838)\noch Blommorna vid vägen (4 band, 1841–46). I den förra ingår bland annat dikten\n”Längtan till landet”, nu mer känd som tonsatt och under sin första rad – ”Vintern\nrasat ut bland våra fjällar”. Flera av Sätherbergs dikter har, tack vare tonsättning,\nblivit några av våra mest sjungna sånger, som exempel kan nämnas ”Glad såsom fågeln”\noch, inte minst, ”Sjung om studentens lyckliga dag”. Sätherbergs största och i sin\nsamtid mest uppskattade verk blev diktcykeln Blomsterkonungen, bilder ur Linnés lif (1879). \n\n\n\n |
676 | WallenbergJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JACOB WALLENBERG (1746–78) var som ung student känd för sitt ”ystra lynne”.\nUnder slutet av 1760-talet tvingades han, av ekonomiska svårigheter, till en\nplats som informator hos Martin Holtermann, direktör för Ostindiska kompaniet\ni Göteborg. Anställningen blev lyckosam, då Wallenberg genom sin principals\naffärer, kom att företa en resa genom Europa sommaren 1769, under vilken han\nskrev sitt första litterära verk – ”Sanfärdig rese-beskrifning, börjandes med\nkongl. sjö- och stapelstaden Kungsbacka, beskrifvande såvidare den bekanta och\nobekanta verldens märkvärdigheter, mirabilia samt underligheter”. Vid hemkomsten\nutnämndes han, på Holtermanns rekommendation, till skeppspräst ombord på\nOstindiska kompaniets fartyg Finland. Wallenberg gjorde flera resor med Finland;\npå den första av dem (företagen 1769–71) skrev han reseskildringen Min son på\ngalejan, för vilken han vunnit sin plats i litteraturhistorien. Wallenberg\nefterbildar, med karakteristiskt skämtsamt lynne, Linnés resebeskrivningar och\navsikten är snarare att roa än att lära. Tonen är enkel och familjär, men Wallenberg\nförmedlar ändå, genom sin öppna blick, den natur och kultur som möter honom på\nfrämmande breddgrader. Slutsatsen blir att Sverige är det bästa Gud har skapat.\n”Om jag vetat det förut”, skriver Wallenberg, ”hade jag ej utåt gapat”. Den sista\ntiden av sitt liv tillbringade han som kyrkoherde i Mönsterås. Hans bibliska drama\nSusanna (1778), i fransk-klassicistisk stil och skriven på alexandriner, var det\nenda arbete av hans hand som trycktes under hans livstid. Min son på galejan, som\nlänge endast lästes i handskriftsform av vänner till författaren, utgavs posthumt 1781. \n\n\n\n |
677 | AméenE | link Littbank | NaN | NaN | ELIN AMÉEN (1852–1913) ”debuterade 1885 på Albert Bonniers Förlag med Träldom och andra berättelser och skisser. Utgåvan fick ingen större publikframgång och blev en förlustaffär för Bonniers, enligt brev från Albert Bonnier till författaren. Titelnovellen handlar om en fattig och föräldralös ung kvinna, som i brist på pengar och utbildning tvingas tjänstgöra som sällskapsdam åt en äldre dam. Hon drömmer om att resa till Paris, men lånar ut sitt sparkapital till en bror som hamnat i knipa, och lyckas inte bryta sig loss ur sin träldom. I samma samling finns den tidstypiska novellen, ”Konstnärinna och qvinna”, som speglar drömmen om att förena kärlek och konstnärskap.”\n |
678 | CreutzGP | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF PHILIP CREUTZ (1731–85) var under många år verksam i Frankrike,\nsom en Gustaf III särskilt närstående envoyé, sedermera ambassadör. Han gjorde\nsig även känd som en framträdande kulturpersonlighet och umgicks i alla de mest\nryktbara salongerna. Han återvände till Sverige först 1783, två år före sin död.\nSina framgångar som diktare nådde han dock under yngre år. Våren 1753 blev han,\nsamman med vännen Gustaf Fredrik Gyllenborg, medlem av den nyinstiftade Tankebyggarorden, som\ntill sina förebilder räknade de franska encyklopedisterna. Creutz och Gyllenborg\ningick båda i den inre krets som samlades kring Hedvig Charlotta Nordenflycht.\nDe tre författarna gav ut sina skaldestycken i Tankebyggarordens två serier\nav publikationer – Våra Försök (3 volymer, 1753, 1754 och 1756) och\nWitterhetsarbeten (2 volymer, 1759 och 1762). Förebilden var för Creutz den\nfranska preciösa diktningen vars ornamenterade stilmönster i hans alster framför\nallt bär en förfinad och stämningsfull naturskildring. Med sitt ”Sommarqväde” (1756)\ninför han landskapsbeskrivningen i den svenska poesin. Begreppen ’natur’ och\n’naturlighet’ varieras här på ett konstrikt sätt. Hans mest betydande verk är\nherdeeposet ”Atis och Camilla” (1761) vars dramatiska form, melodiska vers och\nelegans i skildringen har hänfört generationer av läsare. Med rokokons lätthet\noch sirlighet beskriver Creutz en ögonblickets tillfälliga skönhet, ständigt\nhotad av förgängelsen, och låter de två huvudpersonernas känslor färga stämningen.\n”Atis och Camilla” representerar, såväl i form som i motiv, franskklassicismens\ngenombrott i svensk poesi. \n\n\n\n |
679 | EichhornC | link Littbank | NaN | NaN | \n CHRISTOFFER EICHHORN (1837–1889): ”literatur- och konst-historiker, bibliognost, f. 1837, blef 1855 student i Upsala, tog 1864 kansli-examen, ingick s.å. som e.o. amanuens i kungl. biblioteket samt befordrades 1865 till andre amanuens och 1877 till amanuens. Han har utöfvat en särdeles omfattande skriftställar-verksamhet. I literatur- och konst-historia har han utgifvit några blad Upptäckta svenska pseudonymer och honomyner (1859), en Undersökning om skriften ’Les anecdotes de Suède’ (1863), Prosa-dikten i Sverige under frihetstiden (1865), Svenska studier (3 h., 1869–81), Svenska byggnadskonsten (tillägg till Lübkes ’Arkitekturens historia’, 1871), Bellman och hans senaste biograf (1879, mot Fryxell), Bellman på Djurgården (s.å.) m.m. Vidare har han författat åtskilliga Dikter och berättelser (1876) samt texten till Mandelgrens Samlingar till svenska konst- och odlingshistorien (1866–68) och M. Josephsons porträttgalleri Svenska konungar och deras tidehvarf (1866). Dessutom har han ombesörjt utgifvandet af Asteropheri drama ’Tisbe’ (1863) samt af Stagnelii, K. A. Ehrensvärds, Sommelii och Bellmans samlade skrifter, öfversatt Boccaccios Decameron (1861–62, 3:dje uppl. 1883) och redigerat åtskilliga kalendrar. E. har äfven utöfvat en omfattande verksamhet som publicist: i tidningarna Aftonbladet (der han 1864–69 var teater-kritiker), Stockholms dagblad, Nya dagligt allehanda m. fl. (sign. –rn).”\n\n \n\n |
680 | FryxellO | link Littbank | NaN | NaN | \n OLOF FRYXELL (1806–1900) var kontraktsprost och tjänstgjorde som lärare\nvid olika flickläroverk. Han debuterade 1829 som poet och belönades vid\nflera tillfällen av Svenska Akademien; hans lyrik har karakteriserats som\nefterromantisk och inspirerad av Tegnér och Byron.\n\n\n\n\n \n\n\n\n |
681 | KarlXV | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL XV (1826–1872): ”(Karl Ludvig Eugène) […] vitter författare, militär-skriftställare […] blef 1844 kronprins efter sin fader och 1857 t.f. regent under faderns långa sjukdom samt besteg 1859 som konung den svensk-norska tronen. […] K. var i många hänseenden ovanligt begåfvad, framför allt som författare och målare. Hans skrifter utgöras af: sagan Fosterbröderna (1848), den episka dikten Heidi, Gylfes dotter (1852, 2:dra uppl. 1859), En vikingasaga (1855), Dikter (1858), Poetiska stunder (1862), En samling dikter af C. (1865) samt Militära tankar i sammandrag (1863), Några tankar angående svenska arméns organisation (1865), Tankar om nutidens taktiska rörelser (1867), Betraktelser angående infanteriet (1868) m. fl.” \n\n |
682 | KræmerARvon | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS ROBERT VON KRÆMER (1825-1903) var friherre, jurist, officer\noch en av sin tids mest radikala och självständiga riksdagsmän. Han pläderade\nbland annat för ett utvidgande av judars och kvinnors rättigheter samt\nförsvarade tryck- och åsiktsfriheten. Kræmer utgav även flera skönlitterära\noch språkvetenskapliga verk. Debuten kom 1850 med skaldestycket Nordens natur.\nMest omtalad blev hans reseberättelse Diamanter i stenkol (1857), där han,\ngenom att skildra Englands och Skottlands fabriker och kommunikationer på\norimmade jamber, sökte visa att skönhet finns även inom industrin och kan\nskildras på vardagligt språk. Tyngdpunkten i Kræmers skrivande kom att ligga\ninom språkvetenskapen. Han menade att talspråket var människans levande,\nnaturliga språk och att detta därför borde få styra normen för skriftspråket;\nen radikal åsikt för vilken han stötte på patrull. Hans viktigaste språkforskning\nkretsade kring metriken och dess beroende av musikens rytmik. Kræmers insatser\ninom detta område beröms av Carl Snoilsky\ni hyllningsdikten ”Stenhammar”. \n\n\n\n |
683 | WiknerP | link Littbank | Q711658 | Q711658 | \n PONTUS WIKNER (1837–1888) kom till världen i största armod och de svåra umbäranden han led som\nbarn präglade hans livet igenom vacklande hälsa. Familjens enkla hem var naturskönt beläget vid\nsjön Vassbotten i Foss socken. Wikner byggde där sin egen kyrka – omskriven i dikten ”Kyrkan i\nskogen” (1863) – där han i ensamhet förrättade andakt. Genom bidrag från faderns arbetsgivare,\nsom uppmärksammat den unge gossens säregna begåvning, kom Wikner till Elementarläroverket i\nGöteborg och sedermera till vidare studier i Uppsala där Christopher Jacob Boström blev\nhans lärare. Wikner kom att utveckla en på boströmianismen grundad kristen livsåskådning,\ndock skild från Boströms läror i det att Wikner ser människan som en produkt av Guds vilja\nsnarare än en idé hos denne, och att relationen Gud–människa präglas av ömsesidighet och rörelse.\nDet fulla uttrycket för Guds vilja blir därvid Kristus, vars underverk visar att naturens lagar\när underställda personlig makt i större utsträckning än naturvetenskapen erkänner. I skriften\nNaturens förbannelse eller syndens inflytande på den ofria verlden (1866) utvecklar Wikner denna\ntanke till att förklara naturens brister som avhängiga människans ofullkomlighet och synd,\nemedan naturen är till såsom våra förnimmelser. Att människan, för naturens och kulturens\nutveckling, var tvingad till uppoffringar och ständig kamp beskrev Wikner i sitt föredrag Några\ndrag af kulturens offerväsen (1880). Utöver sitt filosofiska författarskap skrev han även ett\nflertal skönlitterära alster, bland vilka kan nämnas Filosofens morgondrömmar (1863), \nMantegnas\nängel (1877) och Den hederlige väfvaren i Korinth (1878). \n\n\n\n\n\n\n |
684 | ÖbergLT | link Littbank | NaN | NaN | \n LUDVIG TEODOR ÖBERG (1820–1860): ”vitterhetsidkare, f. 1820, d. 1860 som litograf och literatör i Stockholm, utgaf en mängd visor, kalendrar, sagor, berättelser m.m. under åtskilliga pseudonymer: F. L. Berg, F. T. Bergström, H. Björn, E. N. Gladman, L. G. Holm, Gamle farbror Munter, A. I. Ståhl m. fl.” \n |
685 | ChronanderJP | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJACOBUS PETRI CHRONANDER (c. 1620–1694) studerade juridik vid Åbo akademi och blev sedermera häradshövding på det då nyligen med Sverige införlivade Gotland och borgmästare i Visby. Känd för eftervärlden är han huvudsakligen genom sina, under åren i Åbo författade dramatiska arbeten: Surge eller Flijt och oflijtighetz skodespegel (1647) samt Bele-snack, innehållandes om gifftermåhl och frijerij åthskilleliga lustige discurser och domar (1649). Skådespelen är båda av moraliserande och uppfostrande art där den flitiges mödofyllda väg till framgång kontrasteras mot den lättsinniges utsvävande, till undergången förande bana. Av störst intresse, på grund av dess starka realism, är det i Surge ingående mellanspel där arbetsamma och lata bönder bildar motsats. Ett sådant mellanspel har även ingått i Bele-snack, men dessa scener har inte bevarats. \n\n |
686 | CramærM | link Littbank | NaN | NaN | \n \nJOHAN MAURITZ CRAMÆR (1818–1848), född Palmlund, levde ett olycksdrabbat liv. Oskyldigt anklagad för stöld av varor hos den skrädderifirma där han anställts 1838 sattes han i fängelse under en kortare tid. Den omilda behandling han utsattes för av polismyndigheten lade hos honom grunden till djup misstänksamhet och fientlighet mot all samhällets överhet; därvid kom han också att stödja Magnus Jacob Crusenstolpe, bland annat med en hyllningsdikt i samlingen Ljud och oljud (1845). Under pseudonymen Caprice skrev Cramær vassa krönikor i Söndagsbladet, Stockholms-Figaro och Aftonbladet. Mest känd är han dock som dramatiker. Hans första egna verk för scenen var lustspelet Femhundra riksdaler banko (1846), vars lovsång till kaffet – ”den bästa av alla jordiska drycker” – blev omåttligt populär. Hans största framgång blev komedin Symamsellerna (1848), en samhällssatir om livet i den fattigare medelklassen. Cramær bearbetade även Emilie Flygare-Carléns roman Rosen på Tistelön och gav den dramatisk form som Brottslingarne (1843). \n \n\n\n |
687 | EkbohrnCM | link Littbank | Q5629513 | Q5629513 | \n CARL MAGNUS EKBOHRN (1807–1881): ”vitterhets-idkare, lexikograf, f. 1807, d. 1881 som tullinspektör utanför Stockholm, utvecklade en ganska mångsidig författar-verksamhet. Han utgaf nämligen dels en samling Ungdomsförsök i vitterhet (1832), Nya dikter (1864) samt åtskilliga berättelser för barn o. d., dels en Nautisk ordbok (1840) och en vidlyftig samling Förklaringar öfver främmande ord och namn i svenska språket (1868, 3:dje uppl. under tryckning), dels ock en mängd bearbetningar af utländska arbeten, öfversättningar m.m. Äfven som politisk författare gjorde han sig känd, bl. a. genom D:r M. Demophili lilla politiska katekes (1845, i Göt. hand. tidn., 2:dra uppl. 1846).”\n\n \n\n |
688 | FahlstedtA | link Littbank | NaN | NaN | \n AMALIA FAHLSTEDT (1853–1923): ”Amalia Fahlstedt var författare och skolföreståndare. Hon har främst blivit ihågkommen för sitt engagemang i det sena 1800-talets kvinnofrågor. \n[…] \n\nGenom sin bror, Eugène Fahlstedt, kom Amalia Fahlstedt i kontakt med August Strindberg, som uppmuntrade henne att skriva och som hjälpte henne att få den första novellsamlingen, I flygten, 1883, publicerad. Hennes andra novellsamling, Ax och halm, 1887, är typisk för 1880-talets problemdebatterande litteratur genom att ta upp frågor som rör äktenskapet och kvinnors möjligheter till utbildning och arbete. Novellen ’Ett lefnadsmål’ handlar om en ogift ung kvinna som startar en egen skola. Här presenteras tankar om åskådlighet i undervisningen som knyter an till tidens reformpedagogiska idéer.”\n |
689 | FreseJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JACOB FRESE (1691–1729) föddes i Viborg och flyttade som tjugoåring till Stockholm där han\ntillträdde en tjänst som kanslist vid Kungl. kansliet. Frese var en stor beundrare av Karl XII\noch kom också att göra sitt första egentliga framträdande som skald vid dennes hemkomst till\nStockholm 1715. Han skrev även en gravdikt vid kungens frånfälle fyra år därefter. Freses lyrik\npräglas dels av hans innerliga gudstro, dels av hans redan från unga år vacklande hälsa. Dikterna\nger därvid uttryck för såväl förtvivlan som en djupt känd förtröstan och en längtan efter att få\nlämna det av sorg och plågor märkta jordelivet; här kan nämnas Betraktande af Guds allmakt och\ngodhet, alle tings fåfäng– och förgängelighet, döden, och den tilkommande roligheten (1726) samt\nPassionstankar, eller betraktelser, öfver vår välsignade Frälsares blodige pino och döds-kamp;\nunder siukligt tilstånd fattade (1728). Bland sina förebilder räknade Frese främst Johan Runius och\nGeorg Stiernhielm. Parodierad och satt på undantag efter sin död kom han att läsas på nytt av\nromantikerna, bland vilka P.D.A. Atterbom\noch Per Adolf Sondén blev ledande i att\nlyfta fram hans diktning i gryende ljus. \n\n\n\n\n\n\n |
690 | GernandtClaineJ | link Littbank | NaN | NaN | \n\n JANE GERNANDT-CLAINE (1862–1944): ”Jane Gernandt-Claine var författare och en framstående skildrare av kvinnor i andra kulturer. Jane Gernandt-Claine växte upp i ett välbärgat högreståndshem i Lund. Hennes föräldrar var fabrikören Herman Julius Gernandt och Emma Elvira Gernandt. Hon fick sin grundläggande utbildning på Maria Stenkulas skola i Malmö, därefter studerade hon vid Högre lärarinneseminariet i Stockholm. På grund av sjukdom avbröt hon dock sina studier och sökte nya vägar. Hon undervisade i språk, tog sånglektioner för Signe Hebbe och studerade teater i Helsingfors. Vintern 1891–1892 var hon engagerad som skådespelare vid Svenska Teatern i Helsingfors. Under en resa till Frankrike följande år mötte Jane Gernandt-Claine upptäcktsresanden och sedermera franske generalkonsuln Jules Claine. De gifte sig 1894 och därmed lämnade Jane Gernandt-Claine Sverige. Det som hon i sin självbiografi kallar Mitt vagabondliv, 1929, tog sin början. Genom resorna med sin franske make kunde hon skildra kvinnors villkor i många olika länder. Mellan resorna hade hon sin bostad i Frankrike. Hennes omfattande författarskap är emellertid avfattat på svenska och författandet blev förbindelselänken till hemlandet.”\n\n |
691 | GrafströmAA | link Littbank | NaN | NaN | \n \n\n ANDERS ABRAHAM GRAFSTRÖM (1790–1870) föddes i en förmögen familj vars tillgångar \ngick om intet i Sundsvalls brand 1803. Tack vare hjälp från utomstående kunde Grafström \nändå fortsätta sina studier i Uppsala där han så småningom, i Malla Silfverstolpes \nsalong, kom i kontakt med de unga romantiska poeterna. Under åren 1818–1821 publicerade \nhan ett flertal skaldestycken i Poetisk kalender, bland vilka kan nämnas växelsången \n”Norrland”, en hyllning till hembygden, samt ”Platos dröm”, där kärleken och döden \nframställs som tvillingsyskon. Grafström gav även ut ett antal diktsamlingar, bland \nandra Sånger från Norrland (1841 och 1848) i vilka han samlade sina dikter med hembygdsmotiv. \nÅr 1821 blev han lektor vid Krigsakademien på Karlberg, där han kom att utmärka sig \ngenom ritande av nya fälttågskartor. Grafström var en skicklig tecknare och hans intresse \nför estetisk teori och konstkritik kom också till uttryck i en studie över Sergels \nmarmorarbeten, publicerad i Svea, tidskrift för vetenskap och konst (1819). Grafström \nskrev därtill bildtexterna till planschverket Ett år i Sverge (1827), i vilka han, i \nden från litterära källor hämtade texten, infogade sina på egna historiska studier byggda \nanteckningar. Han prästvigdes 1830 och kom sedermera att verka som kyrkoherde i Umeå, \ndär han även grundlade Norrlands tidningar och ihärdigt arbetade för bättre fattigvård \noch utökad folkundervisning i de norra landsdelarna. Även i sitt författarskap kom \nGrafström att ge uttryck för sin empati med samhällets minsta. Den mycket populära, \noch i gammal stil hållna fattigdomsballaden ”Harpan” (1832) skrevs som en vädjan om \nhjälp till dem som drabbades av hungersnöden i Norrland samma år. \n\n\n\n |
692 | GranbergPA | link Littbank | NaN | NaN | \n PER ADOLF GRANBERG (1770—1841) föddes och växte upp i Göteborg. Hans far stod\ni Ostindiska kompaniets tjänst, men uppväxten var trots faderns inkomster ekonomiskt\nknapp. Någon dyrare utbildning bestods inte sonen med, men en osedvanlig studietalang\nstod honom väl till pass och han gjorde raska framsteg i sina studier. Ett från födseln\nsvårt handikapp – Granberg föddes utan vänster underarm, och fick en primitiv protes, \nen ”trähand”, till hjälp – hindrade honom inte från att utveckla den begåvning som kom \natt bli hans ledsagare och försörjning genom livets alla skiften. Inledningsvis kom han\natt försörja sig som informator (bland annat till Martina von Schwerin). Men det var som\nförfattare han ville verka, och ett digert författarskap – både skönlitterärt och, så småningom,\nvetenskapligt-historiskt – inleddes med publiceringen av dikten ”Odödlighetens hopp” (1797).\nI rask takt följde sedan två kortare prosaromaner (eller långnoveller): Den känslofulla \nvandringen (1798) och Enslighetsälskaren eller Bref från en ung Man på Landet (1800).\nHär gav sig Granberg i kast med ett kontinentalt uttryckssätt; influenserna från poeter som Edward Young\noch prosaister och filosofer som Jean-Jacques Rousseau var starka. Granberg började nu skicka in bidrag till\nSvenska Akademiens pristävlingar, och rönte vissa framgångar. Under 1810-talet exploderade Granbergs\nproduktivitet. 1810 grundade han, tillsammans med en medarbetare, ett boktryckeri, och detta blev\nnu hjärtpunkten i hans publicistiska verksamhet. Historiska översiktsverk, litterära kalendrar,\nbidrag i litterära tidskrifter, lexikon och topografiska monografier: allt rymdes inom Granbergs\nverksamhet. Men produktiviteten till trots hamnade Granberg ofta i ekonomiska bryderier. 1827 \nsålde han tryckeriet, och ägnade resten av sitt liv åt att fortsätta sitt skriftställarskap\nvid sidan av en säkert föga älskad karriär som sekreterare i Lantbruksakademin (1826–1841). \n\n\n\n |
693 | GyllenborgGF | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF FREDRIK GYLLENBORG (1731–1808) var en av medlemmarna i den år 1753,\nav Carl Fredrik Eckleff, grundade Tankebyggarorden – Sveriges äldsta organiserade\nlitterära sällskap – vars ändamål var att bekämpa ”okunnighet och barbari”.\nGyllenborg, Gustaf Philip Creutz och Hedvig Charlotta Nordenflycht utgjorde\nsällskapets kärna och kom att dominera Tankebyggarnas publikation Våra försök 1–3\n(1753, 1754 och 1756), där Gyllenborg framför allt bidrog med, av Boileau och\nRousseau inspirerade, satirer och skaldebrev. Creutz, Nordenflycht och Gyllenborg\nredigerade även de gemensamma diktsamlingarna Witterhetsarbeten 1–2 (1759, 1762)\ndär Gyllenborgs främsta skaldestycken är ”Menniskjans Nöjen och Elände”, en dubbeldikt\ni vilken människan – skaldekonstens ”ädlaste ämne” – följs från vaggan till graven,\noch ”Vinter-Qväde”, ett svar på Creutz ”Sommar-Qväde”, där det nordiska klimatet,\nmed utgångspunkt i Montesquieus klimatlära, framställs som härdande, förfriskande\noch stärkande. Nämnas skall också satiren ”Verldsföracktaren”, som Gyllenborg själv\nansåg vara sitt mästerstycke. Han var under åren 1756–1762 kronprins Gustafs kavaljer.\nOch vid Svenska Akademiens instiftande 1786 var Gyllenborg en av de tretton ledamöter\nsom kungen själv utsåg. \n\n\n\n |
694 | HedvigElisabetCharlotta | link Littbank | NaN | NaN | \n HEDVIG ELISABET CHARLOTTA (1759–1818): ”Hedvig Elisabet Charlotta (ofta Charlotte) är känd som dagboksförfattare, politiskt engagerad hertiginna och drottning av Sverige. \n[…] \nHedvig Elisabet Charlottas politiska betydelse som hertiginna och drottning kan förstås på flera nivåer. Som mångårig och ordrik politisk författare agerade hon som uttolkare av politiska händelser och personligheter. Det innebär att hennes analyser ofta har blivit tagna för allmänna av eftervärlden. Under sin samtid uppfyllde hon ett aktivt värdinneskap med politiska implikationer. Hon hade bland annat en patronatsroll som fördelade och föreslog personer till poster vid hovet och giftermål i de högsta kretsarna. Hedvig Elisabet Charlotta hade även en nyckelroll i det ständiga informationsflöde som förberedde politiska initiativ och som förband det svenska hovet med utländska stater. Hon var mentor och rådgivare till den formella makten. Vid upprepade tillfällen förberedde hon politiska aktioner, som dock inte förverkligades eller kommit till eftervärldens kännedom (på grund av att spåren undanröjts).”\n |
695 | NordströmL | link Littbank | NaN | NaN | \n\n LUDVIG NORDSTRÖM (1882–1942), ”Lubbe” kallad, drevs i sitt författarskap och sin journalistik\nav en aldrig sviktande tro på industrialiseringens och kapitalismens välgörande krafter.\nNordströms framstegsoptimism och reformvilja vilade på samhällsvetenskaplig grund. Han kom\ndärvid att skissera en utopisk ideologi, vilken han kallade ”totalismen”; en lära, med såväl\nkristna som socialistiska förtecken, där handel och kommunikationer styrs av stora truster och\nsamhällsmedborgarens tillvaro förflyter enligt noggrant uppgjorda regleringar och ordningar.\nNordström började sin författarbana som folklivsskildrare. Under sommaren 1905 arbetade han\nsom fiskardräng på Ulvön, i Örnsköldsviks skärgård, och erfarenheterna från arbetet kom att\nligga till grund för såväl hans debut, med diktsamlingen Kains land (1906), som novellsamlingen\nFiskare (1907). I flera därpå följande verk skildrade Nordström sin hemstad Härnösand – i\nfiktionen kallad Öbacka – och dess folk, industri och, framför allt, affärsliv. Med\nindustrialisering följer, vill Nordström här säga, en civilisationsprocess som frigör\nmänniskan från alltför ålderdomliga seder och för henne fram mot större upplysning och\nvälstånd. Med framtidsromanen Resan till Cythere (1917) fick han möjlighet att i fri form\ngestalta sin utopiska vision. Här möter en idealisk, ny värld där världshandel rivit geografiska\noch kulturella barriärer och lett fram till ett välordnat och lyckligt samhälle. Under\n1920–talet gestaltar Nordström sin lära om totalismen i fyra böcker om den ideale affärsmannen\nsom under olika namn – bland dem Petter Svensk – får röra sig genom seklerna, från 1700–talet\noch framåt. Den kapitalistiska läran närmar sig här mystiken i visioner av alltings skapande\nhelhet och affärsmannens mission vad gäller att bringa folket till upplyst kunskap. Med romanen\nPlaneten Markattan (1937) skiftar perspektivet en aning. Huvudpersonen patron Lacks ekonomiska\nöde följer en inte helt stabil bana och en viss skepsis mot penningens vederkvickelse anas.\nI den följande romanen Kapten Åbygges vita häst (1941) skönjer man, på samma sätt, en nyvunnen\ninsikt om det skinande samhällsbyggets förlorare. Inmängd i Nordströms framstegsoptimistiska\nprosa ljuder här mörkare toner om armod och utslagning. Mest känd blev Lubbe Nordström för sin\nnärmast linneanska resa genom ett fattigt, smutsigt och nödlidande Sverige. Den sju veckor\nlånga resan runt svenska landsbygden gjordes 1938 som ett radioreportage – ”Med Ludvig Nordström\npå husesyn” – och erfarenheterna, skildrade i såväl text som teckningar, samlades i boken\nLort–Sverige samma år. Nordström längtade, skriver han, efter att få se ”Människo–Sveriges\nkamrar och kök, skafferier och garderober, dass och sopor och löss”. Statare och torpare\nintervjuades, Nordström skrev och avbildade allt vad han såg av elände och umbäranden.\nResultatet blev ett reformivrigt och skarpsynt reportage från trettiotalets fattig–Sverige,\nom än med viss barlast av nedlåtenhet och förakt. Med sin skildring väckte Nordström våldsam\ndebatt om landsortens sanitära och sociala förhållanden och satte därmed ljuset på flera\nsamhälleliga brister vilka sedermera kom att stå i fokus för omdaningar och reformarbete. \n\n\n\n |
696 | OdelA | link Littbank | NaN | NaN | \n ANDERS ODEL (1718–1773): ”vitterhetsidkare, statsekonom, f. 1718, blef 1738 student i Upsala samt 1751 appretör vid manufaktur-kontoret i Stockholm och 1757 direktör i hall- och manufaktur-rätten. Död 1773. Anonymt utgaf O. en mängd statsekonomiska uppsatser, författade i en blomsterrik och svassande stil. Som vitterhetsidkare gömde han sig ofta under pseudonymen CelAdOn. Ett märkligt af honom författadt qväde är den ryktbara, länge bland allmogen sjungna Malcolm Sinclairs visa (trol. 1739, en mängd upplagor), hvilken i viss mån bidrog till utbrottet af kriget med Ryssland 1741. Bland hans andra vitterhetsarbeten märkas några sagor och tal m.m. Hans efterlämnade handskrifter finnas i kungl. biblioteket. Se skrifter af I. Fehr.”\n \n |
697 | RudbeckTG | link Littbank | NaN | NaN | \n TURE GUSTAF RUDBECK (1806–1876): ”den förres [Olof Rudbeck] kusins son, friherre, vitterhetsidkare, topograf, f. 1806, d. 1876 som postmästare i Vimmerby, utgaf åtskilliga teaterstycken, noveller och romaner, hvilka röja en liflig inbillningskraft och makt öfver formen, men ej någon större originalitet eller högre konstnärskap: skådespelen La Valette eller Maltas belägring 1565 (1830) och Skander-Beg (1835), den historiska novellen Förrädarne (1837), romanen Den siste Hohenstaufen (1840), en samling romantiserade skildringar under titeln Stockholms forntid (3 delar, 1845) m. fl. Han utgaf äfven reseskildringar: Strödda anteckningar under en resa i Sverige 1831 (1833), Resebilder samlade i Tyskland 1839 (1841) samt Från Frankrike, Belgien och Holland (1843). Hans vigtigaste arbete är hans Försök till beskrifning öfver Sveriges städer (3 delar, 1855–60), hvarmed han gjorde en ganska betydande insats i vårt lands kulturarbete.” \n |
698 | SjöbergE | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK SJÖBERG (1794–1828), mer känd under pseudonymen Vitalis\n(”livet en strid”), genomled under uppväxten de fattigaste\nav omständigheter. I ett biografiskt porträtt av skalden i \nföretalet till Samlade dikter (utgiven postumt 1828) tecknar vännen\nGeijer i en enda mening Sjöbergs tragiska livsöde: ”Den unge Sjöberg, \nfödd och uppfödd i den torftighet, som sedan blef hans trogna \nföljeslagerska genom lifvet, var från barndomen kroppsligen \nsvag.” Även om den litterära debuten blev uppmärksammad (Sjöberg\ndebuterade i samma Kalender för damer (1820; tryckt 1819) som\nungdomsvännen Karl August Nicander) så kom den fortsatta diktarbanan\natt präglas av motgångar och bekymmer. Likt Nicander kom också\nekonomiska besvärligheter att störa Sjöbergs sinnesro, men till skillnad\nfrån denne fann sig Sjöberg aldrig till rätta med det ekonomiska\nunderstöd som välvilliga mecenater ville utsträcka. Trots mycket svåra\nomständigheter avsade han sig stolt ett beviljat ekonomiskt understöd – \nsjälvständigheten och friheten vägde tyngre. Sjöbergs dikter nådde\noffentligheten i bokform, men gav ingen ekonomisk trygghet; en redan\nsvag hälsa kom under 1820-talet att svikta än mer. För att säkra sin \nförsörjning började Sjöberg att översätta (bland annat översatte han Washington\nIrving). Han fick också plats som privatlärare. Men i slutändan hjälpte\ningen ansträngning mot den svåra sjukdom som plågat och förföljt honom. \n”De få år”, skriver Geijer, ”som återstodo af Skaldens lefnad, äro väl \negnade att visa fåfängan af menskliga förhoppningar.” 1828 dog Sjöberg \ni tuberkulos.\n\n \n\n\n\n |
699 | StjernstolpeJM | link Littbank | NaN | NaN | \n\n JONAS MAGNUS STJERNSTOLPE (1777–1831) var under början av 1800–talet en centralgestalt\ni Stockholms litterära sällskapsliv, där han ivrigt eftersöktes för sitt glada lynne och\nsin vänfasthet. Sin egen litterära debut begick han, utan framgång, med den komiska romanen\nWilhelm (1801). Inträdet i sällskapslivet skedde året därpå då Stjernstolpe blev informator\nför bröderna Beskow. Han ingick även i krigsexpeditionen där han sedermera kom att bli förste\nexpeditionssekreterare. Stjernstolpes litterära bana var till dels skakig och sitt rykte som\nlitteratör förskaffade han sig till största delen genom sina översättningar. Här kan särskilt\nnämnas hans tolkningar av Voltaires ”Hvad som mest behagar damerna” (1817) och Popes ”Den\nbortröfvade hårlocken” (1819) samt översättningen av Cervantes Don Quijote (4 delar, 1818–1819).\nSjälv skrev han berättelser på vers med Christoph Martin Wielands diktning som förebild. Bland\nStjernstolpes arbeten märks exempelvis Den oförnöjde (1825) och Gamla sagor på vers (1827).\nHan var också medlem i det nyromantiska litterära sällskapet ”De sju vise”, bland vars\nmedlammar noteras P.D.A. Atterbom,\nLorenzo Hammarsköld och\nV.F. Palmblad. Sällskapet stod\nbakom utgivningen av veckotidningen Polyfem 1809–12, till vilken Stjernstolpe bidrog med den\npolitiska dikten ”Ett blad att läsa på sängen”, att läsas som en kritik av den nya\ntryckfrihetsförordningen vilken skulle komma att leda till att Polyfem lades ned. \n\n\n\n |
700 | WadmanJA | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN ANDERS WADMAN (1777–1837), prästson, föddes i Karlskrona och kom till Lund\nsom student 1794. Farsarvet slarvade han bort: dels visade sig Wadman oförmögen\natt hantera pengar i allmänhet, dels gav han (så länge pengarna räckte) kontinuerligt ekonomiskt understöd till\nvännen Carl Fredrik Weltzin. Det senare skulle visa sig betydelsefullt. När rollerna\nså småningom var ombytta, och Weltzin den välbeställde, återgäldade han Wadmans \nvänskapliga gåvor under ungdomsåren med ett kontinuerligt stöd. Att Wadman kunde tillräkna\nsig en position som sjukhuskommissarie under fälttågen mot Tyskland och Norge 1813–14\nvar, exempelvis, Weltzins förtjänst. Men goda vänners bistånd räckte inte tillräckligt\nlångt. När Wadman bosatte sig i Göteborg (där han framlevde resten av sitt liv) låg\nhans ekonomi redan i spillror. Men Wadmans talanger som sällskapsmänniska och\ntillfällesskald kom honom väl till pass. Som ordensskald\ni Göta Par Bricole blev han en central figur, en ”Göteborgs Bellman”. Wadman briljerade\nmed lustiga dikter och sånger – många av dem samlade i två volymer, Lekochalfwar (1830 och 1835) –\noch i sällskapslivets alkoholstinna kraftmätningar räckte diktarens krafter långt.\nAlkoholen följde Wadman genom livet och orsakade väl också till dels hans bekymmer. Men, sägs det,\ndet var nykterheten som blev hans slutliga fall. I levnadsteckningen som ges i Johan\nAnders Wadmans samlade skrifter (utgivna av Johan \nGabriel Carlén 1869) summeras slutet med ironisk skärpa: ”Efter \nen middag, som följde på en målskjutning inom jägarföreningen i Göteborg, deri äfven \nWadman deltagit, fick han under hemgåendet en yrsel, som syntes förebåda en annalkande \nslag-attack. Wadman upphörde derefter genast med förtärande af allt slags spirituosa, \ntvärt emot läkares inrådan, och dog ganska riktigt af nykterhet ett par år derefter \nunder ett ständigt tilltagande afmattningstillstånd.”\n \n\n\n\n |
701 | ZeipelCvon | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL VON ZEIPEL (1793–1849) skrevs, redan vid tolv års ålder, in som student vid\nUppsala universitet. Diverse förvecklingar ledde till att studiebanan, inriktad på\njuridiken, bröts och Zeipel kunde därefter ostört ägna sig åt sitt stora intresse – den\nsamtida tyska vitterheten. Han började även göra egna försök inom skaldekonsten, blev\nvän med phosphoristerna och kom sedermera att publicera dikter i Poetisk kalender och\nSvea; bland bidragen till den förra kan nämnas ”Sjömans-Sång” samt den av Atterbom\nmycket uppskattade diktcykeln ”Evangeliska Romanser” i vilken Zeipel ger uttryck för\nsin fromma kristna tro. År 1815 köpte Zeipels far ena halvan av Akademiska boktryckeriet i Uppsala\noch sonen kom därvid att dela såväl bärgning som boning med V. F. Palmblad. Fyra år\nsenare flyttade Zeipel med sin familj till gården Lingonbacka utanför Uppsala; därigenom\nfick han av vännerna smeknamnet Lingonbacchus. Ekonomiska bekymmer ledde honom snart\ntill författandet av underhållningsromaner med historisk grund; bland hans verk kan\nnämnas Carl XI, Rabenius och häxeriprocesserna (1845), Seton (1847) och De sammansvurne,\neller mord och kröning (1849). Under arbetet med den sistnämnda drabbades han av ett\nslaganfall och gick ur tiden. \n\n\n\n |
702 | BenzonK | link Littbank | NaN | NaN | \n KARL BENZON (1862–1914) studerade i Lund på 1880-talet och var\nsedan verksam i Stockholm som journalist och författare. I skämtpressen\nskrev han under pseudonymen Bob en mängd parodiska dikter som har haft\ninflytande på flera av 1900-talets skånska skalder, bland annat Hjalmar\nGullberg. Redan 1888 hade Benzon skrivit en fortfarande läsvärd volym\nmed studentanekdoter, Kring Lundagård. Grotesker ur\nstudentlifvet. Han publicerade även hjälpredor som Några råd hur\nman tillverkar bardrinkar (1910) och ett bidrag till Walter Scotts\ngenre, nämligen Mamsellerna Blanck. Historisk roman från Gustaf\nIII:s tid (1900). Inom kriminalfiktionen producerade Benzon den här\nåtergivna novellsamlingen Detektivbragder eller\nStockholmsmysterier (1903) och Den oväntade passageraren. Roman\nfrån ett stationssamhälle (1908). Båda verken tillhör stilistiskt\nden lundensiska studenttraditionen med dess stilblandningar,\nparadoxmakerier, halsbrytande vändningar, oväntade sammanställningar,\nlärda anspelningar, respektlösa parodierande och överlägsna\nberättarattityd. \n\n\n\n |
703 | BeskowElisabeth | link Littbank | NaN | NaN | \n ELISABETH BESKOW (1870–1928) debuterade med romanen Allt eller intet (1895). Under signaturen Runa skrev hon mer än femtio berättelser och romaner, huvudsakligen för barn, samt även riddardramat Korsfararne (1912). Beskows verk präglas genomgående av hennes djupa religiositet. Hon var under 1900-talets början en av Sveriges mest lästa författare. \n\n\n\n |
704 | CarlénJG | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN GABRIEL CARLÉN (1814–1875) var gift med \nEmilie Flygare-Carlén. Han började sin bana som ämbetsman men kom snart att\nistället ägna sig åt litteraturen. Carlén var en utpräglad sällskapsmänniska och\nmedlem av såväl ”Aganippiska brunnssällskapet” som ”Par Bricole”; han grundade\n1855 klubben ”Gröna stugan” som frekventerades av liberala debattörer som vännen\nAugust Blanche. Carlén var själv en yvig liberal\noch entusiastisk republikan – dock gjorde han undantag för Karl XII, över vilken han\nutgav en panegyrisk skrift (1868).\n\nHan var också en stor beundrare av Bellman, och\nförsvarade denne mot samtida angrepp i sin utgåva av skaldens samlade verk i fem band\n(1855–61) och i en levnadsteckning (1879).\nUtöver Bellman utgav Carlén även dikter av\nAnna Maria Lenngren och\nJ.A. Wadman.\nCarléns egen poesi står ofta stilistiskt nära det sena sjuttonhundratalets ideal, med\nen kombination av epikurism och idyll. Till hans mest uppskattade verk hör\nRomanser ur svenska folklifvet (1846) med sina skillingtrycksliknande omdiktningar\nav folkliga motiv.\n\n \n\n\n\n |
705 | EnbomPU | link Littbank | NaN | NaN | \n PER (PETER) ULRIK ENBOM (1759–1810) har för eftervärlden\nkommit att bli mest känd för det raljeri han blev föremål\nför då framför allt C. G. Leopold i Stockholmsposten publicerade\nparodier och smädelser ägnade Enboms diktning. Enbom var\nivrig anhängare av Thorild och Lidner och hans egna skaldeförsök\nkom att kritiseras för överdriven sentimentalitet och ett\nalltför högt uppskruvat, självupptaget tonläge. Med beundransvärd\nenvishet fortsatte dock Enbom sina skriverier. Det är också att\nnotera att han 1793, efter Bengt Lidners död, stod som utgivare\nav dennes Nyaste arbeten. I sin egenskap av kritiker kom Leopold\ndå att ge den största uppskattningen till de dikter där,\nhonom ovetandes, Lidner själv endast skrivit de inledande raderna\noch Enbom färdigställt resten. Mot slutet av sitt liv levde Enbom\ni ensamhet och armod. Möjligtvis som ett utslag av ruelse återfanns\nLeopold då bland dem som räckte en hjälpande hand. \n\n\n\n |
706 | GumæliusGW | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n GUSTAF WILHELM GUMÆLIUS (1789–1877) kom att leva längst av medlemmarna i Götiska\nförbundet och har därför kallats ”den siste göten”. Han invaldes i förbundet, vars\nsyfte var att återuppliva ”de gamle göters frihetsanda, mannamod och redliga sinne”,\n1818 och antog där namnet Kjartan Olofsson. Till förbundstidskriften Iduna bidrog\nhan bland annat med den stora medeltidsdikten ”Hertig Fredrik af Normandi”, skriven\npå versmåttet knittel. Han räknade sig därtill till fosforisternas krets, var vän med P.D.A.\nAtterbom och publicerade även kortare skaldestycken och översättningar i Svensk\nLitteratur-Tidning, Svea och\nPoetisk kalender. Gumælius skrev också den första\nsvenska historiska romanen i Walter Scotts efterföljd – Thord Bonde (1828). Efter\nsin prästvigning 1832 ägnade han allt mindre tid åt sitt skönlitterära författarskap.\nOmtalad och prisbelönt av Svenska Akademien blev dock hans sångcykel Engelbrekt (1858),\ndär han, med olika versmått, skildrar Engelbrekts hela liv, från födelse till död.\nDikten var en inspirationskälla vid tillkomsten av Carl Gustaf Qvarnströms Engelbrektsstaty\ni Örebro 1865; Gumælius var då verksam som stadens kontraktsprost. Som riksdagsman i\nprästeståndet arbetade han för utvidgad religionsfrihet, förbättrad folkundervisning\noch stärkt skydd av litterär egendom. Han var en uppskattad talare och predikant och,\nskriver Erik Gustaf Geijer, ”en vördnadsvärd själasörjare”. \n\n\n\n |
707 | HjärneR | link Littbank | NaN | NaN | \n \nRUDOLF HJÄRNE (1815–1884) skrev 1831 in sig vid Uppsala universitet, där han kom att bedriva litteratur- och språkstudier i tjugofem år, dock utan att avlägga någon examen. Universitetsstudierna uppmuntrade i alltför hög grad, menade han, till anpassning och osjälvständigt tänkande. Hjärne ägnade i stället sin kraft åt arbete inom Göteborgs nation och, framför allt, inom Skandinaviska sällskapet där han bland annat var en av initiativtagarna till den skandinaviska fest som firades i Uppsala den 6 april 1848. Hjärnes skönlitterära försök förblev ofullbordade och från 1860 ägnade han sig huvudsakligen åt litteraturhistorisk forskning. Han intresserade sig främst för Götiska förbundet och för den romantiska rörelse som vuxit fram med Nya skolan. Bland hans verk inom dessa områden märks Götiska förbundet och dess hufvudmän (1878) samt Dagen före drabbningen eller Nya skolan och dess män i sin uppkomst och sina förberedelser 1802–1810 (1882).\n \n\n\n\n |
708 | HülphersAA | link Littbank | NaN | NaN | \n ABRAHAM ABRAHAMSSON HÜLPHERS (1734–1797): ”topograf, vitterhets-idkare, f. 1734, d. 1797 som handlande i Vesterås och tit. direktör, inlade stora förtjenster genom sina rikhaltiga och noggranna topografiska arbeten, till hvilka han samlat material under långvariga resor, som han själf bekostat: Dagbok öfver en resa igenom Stora Kopparbergs höfdingedöme och Dalarne (1762), Samlingar till en beskrifning öfver Norrland (5 saml., 1771–89) och Samling till korta beskrifningar öfver svenska städer (Vestmanland 1778, Södermanland 1783, Vesterbotten 1797, de otryckta samlingarna skänktes till patriotiska sällskapet). Hans vitterhetsarbeten, mest bestående af tillfällighetsqväden (bl. a. ett ’skaldetal’ om Svea konungalängd på en tid af 1600 år; tr. 1767) äro värdelösa. H. författade äfven en Historisk afhandling om musik och instrumenter, särdeles om orgelverksinrättningen i allmänhet m.m. (1773). Till Vesterås gymnasii-bibliotek testamenterade han en mycket värdefull samling böcker, ströskrifter och manuskript (de s. k. hülpherska samlingarna).”\n\n \n\n |
709 | IhreJ | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN IHRE (1707–1780): ”den förres [Tomas Ihre] son, politiker, språkforskare, föddes 1707 i Lund, blef efter faderns död uppfostrad af morfadern, ärkebiskop Steuchius, och promoverades 1731, frånvarande, i Upsala till filos. magister. Återkommen från en långvarig resa kallades han 1734 till sekreterare i den då mycket blomstrande vetenskaps-societeten i sistnämda stad, blef s.å. docent i filosofiska fakulteten samt utnämdes 1735 till vice bibliotekarie, 1737 till professor i latinsk poesi och 1738 till innehafvare af den skytteanska professuren. 1754 kallades han till ledamot af vitterhets-akademien, 1756 erhöll han titeln kansliråd, och 1757 blef han adlad. Död 1780. På grund af frisinnade yttranden i några akademiska afhandlingar ådrog I. sig under 1740-talet förföljelser såväl af de ortodoxe teologerna som af det herskande politiska partiet. I en afhandling De principiis et nexu religionis naturalis et revelatae (1742) förfäktade han förnuftets rätt i religiösa frågor. I några politiska afhandlingar: De tumultu dalekarlorum (1743), De victima publica (s.å.), De ratione status (1745) och De poenis innocentum (1747), uttalade han åtskilliga för regeringen särdeles misshagliga satser. Efter flerårig rättegång frikändes han dock från de med anledning af dessa skrifter väckta åtalen, och derefter egnade han sig i ro åt sina forskningar, hvilka hufvudsakligen rörde sig kring svenska språket och fäderneslandets äldre historia. […]” \n\nLäs hela artikeln här: Svenskt literatur-lexikon, s. 220\n\n \n\n |
710 | LarssonLeon | link Littbank | NaN | NaN | \n LEON LARSSON (1883–1922) växte upp i fattigdom. Sina ungdomsår arbetade han som springpojke och smedlärling. Efter att ha anlagt en brand i huset där familjen bodde fick han tillbringa en tid på uppfostringsanstalt. Han anslöt sig till ungsocialisterna och debuterade som poet 1904 med dikten ”Mitt hat” i Socialistiska ungdomsförbundets tidskrift Brand. Två år senare utgav han debutdiktsamlingen ”Hatets sånger” i vilken han ger uttryck för sin avsky inför de miserabla förhållanden som råder för den som fötts in i arbetarklassen. Några år därefter bröt han med ungsocialistiska rörelsen och engagerade sig i socialdemokraterna som medarbetare i tidningen Fram. Han fick även, hjälpt av vännen Bengt Lidforss, tillfälle att skriva för Arbetet. Larssons första roman – Samhällets fiende (1909) – var en nyckelroman där han tog starkt avstånd från ungsocialismen och bland annat porträtterade Hinke Bergegren som en falsk och beräknande manipulatör. En hetsig debatt följde och Larsson flydde till Amerika, där han kom att stanna under ett år. Hans följande verk kom att anta en mer religiös ton i en tro på det kommande rike där inga orättvisor längre skall råda. Sin sista bok utgav han 1914, varefter han försökte försörja sig som tillfällighetspoet och bokbindare, men med magert resultat. Endast 38 år gammal gick han ur tiden, nedbruten av sjukdom och misär.\n\n \n\n\n\n |
711 | PalmA | link Littbank | NaN | NaN | \n AUGUST PALM (1849-1922) var till yrket skräddare, till levnadskallet\nsocialistisk agitator. Som pionjär för den socialdemokratiska rörelsen\nreste Palm runt i Sverige och höll massmöten där bland annat nykterhetsrörelsen\noch kyrkan tillhörde de återkommande måltavlorna. Palm agiterade därtill\nför en politisering av fackföreningsrörelsen och förordade direktdemokrati\ngenom folkomröstningar. Sedermera hamnade han på kollisionskurs med den mer\nliberale Hjalmar Branting. Då denne inte ville benämna den nygrundade tidningen\nTiden som socialistisk grundade Palm och hans bundsförvanter Social-Demokraten (1885).\nÅret därpå fick dock Palm träda tillbaka och lämna redaktörskapet för tidningen till\nBranting. Som ett resultat av sin kritik mot den socialdemokratiska partiledningen\nkom Palm alltmer att hamna i skymundan. Han återupptog sitt arbete som skräddare,\nmen fortsatte även sina agitationsresor och reste bland annat till Amerika som\nhan såg som ett ”möjligheternas land”. De sista åren av sitt liv kom han, efter\nmånga konflikter inom partiet, att kalla sig en ”politisk vilde”. \n\n\n\n |
712 | SjöbergNL | link Littbank | NaN | NaN | \n NILS LORENTS SJÖBERG (1754–1822), jurist, poet, ledamot av Svenska Akademien:\nså kan hans bana i korta ordalag beskrivas. Några större avtryck i den svenska\nlitteraturen kan Sjöberg knappast sägas ha gjort; i stora delar är hans till\nomfånget rätt blygsamma produktion snärjd i tidstypiska mönster. Men ett frö\ntill något nytt finns där ändå. I polemik med Gyllenborg propagerade Sjöberg för\nen friare behandling av den jambiska versen. Hans argumentation finns samlad i den korta pamfletten\nSvar på\nanmärkningarne om svenska versificationen, bifogade vid poëmet: Försök om skaldekonsten (1798). Sjöberg\nfortsatte sedermera att mer allmänt kritisera den metriska versens förekomst i svensk litteratur.\nFå saker av hans penna har överlevt tidens tand, men en dikt som ”Tjänstemannaödet”\när läsvärd också idag: \n\n”Först plaggad för att bli studerad, \nSen till en tjänst rekommenderad, \nSom man likväl betala bör, \nSen gift, och sen cornificerad \nMan sist bankeruterad dör, \nOch ruttnar väl kommunicerad.” \n\n\n\n |
713 | SnellmanJV | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN VILHELM SNELLMAN (1806–1881) blev 1835 docent i filosofi vid Kejserliga Alexandersuniversitetet i Helsingfors,\nmed det hegelska systemet som specialämne. I Helsingfors blev han en ivrig deltagare i det så kallade Lördagssällskapet, bland vilkas medlemmar\nräknades Johan Ludvig Runeberg, Elias Lönnrot, Johan Jacob Nordström med flera. Efter\natt ha hamnat på kollisionskurs med de akademiska myndigheterna, vilka ville stävja\ndet man såg som opposition hos studenterna, fråntogs Snellman sin docentur och\n1839 lämnade han Finland och reste till Stockholm (där han dessutom var född). Väl där upptogs han i kretsen av\n”det unga Sverige” och umgicks med bland andra August Blanche, Fredrika Bremer och\nEmilie Flygare-Carlén. Han lämnade flera bidrag till Blanches tidskrift Freja och\ndeltog i det går an-debatten\nmed skriften Det går an. En tafla ur lifvet. Fortsättning (1840)\ndär han kritiserar Almqvists syn på äktenskapet. Från Sverige reste han vidare till\nTyskland och gav där ut Die idee der persönlichkeit (1841), vilken vann honom rykte\nsom en av Hegels skarpaste uttolkare. Året därpå reste han tillbaka till Sverige och\npublicerade flera verk, bland vilka särskilt märks Läran om staten (1842). Strax\ndärefter återvände han till Finland, nu med högt litterärt och vetenskapligt anseende,\nmen också sedd som en vådlig rabulist. Universitetet var därför stängt\nför honom och han fick nöja sig med en rektorsbefattning i Kuopio. Därifrån gav han\nut de för Finlands sak mycket viktiga tidningarna Saima, skriven på svenska, riktad\ntill en lärd allmänhet och med fokus på samhällsreformer och plikten att arbeta för\nnationens och folkets väl, samt Maamiehen ystävä (Lantbrukarens vän),\nsom då var en av få tidningar på finska språket. Snellman förde därvid en ständig kamp mot censuren och de\nryska makthavarna och Saima drogs också in 1846. Då kejsar Alexander II 1855 besteg\ntronen lättade det ryska trycket på Finland. Snellman var då åter i Helsingfors\noch övertog på nytt redaktionen av Litteraturbladet (som han grundat, redigerat och under några år lämnat) samt blev utnämnd till professor\ni sedelära och vetenskapernas system. Snellman såg, under den nye kejsaren, en ljusning\nför Finland och kom därigenom att bedriva intensiv polemik mot mer pessimistiskt sinnade\nskribenter. Han tog plats i senaten 1863 men tvingades, av politiska motståndare, att avgå 1868. Snellmans hjärtefråga var det finska språkets\nställning och språkstriden kom att uppta honom till slutet av hans liv. \n\n\n\n |
714 | SondénPA | link Littbank | NaN | NaN | \n PER ADOLF SONDÉN (1792-1837) gjorde sin största insats för svensk\nvitterhet som historiker och utgivare. Hans eget skönlitterära författarskap\när mindre betydande. Han bidrog med texter till Polyfem,\nPhosphoros\noch Poetisk kalender,\nmen dessa verk hamnar i skymundan i jämförelse med hans historiska\noch biografiska alster. Sondén var präst och innehade ett flertal till kyrkan\nhörande ämbeten – bland annat var han under några år bataljonspredikant vid\nSvea lifgarde – men hann ändå uträtta omfattande arbeten vad gäller tecknandet\nav den svenska litteraturhistorien. Han kom att till eftervärlden rädda\nLorenzo Hammarskölds av brådska\nförfelade verk Svenska Vitterheten. Historiskt-kritiska anteckningar (1–2, 1818-1819),\nvilket av Sondén översågs, rättades och utgavs i en ny fullödig utgåva 1833.\nSondén utgav även bland annat Luthers skrifter i urval (10 band, 1828-31)\nsamt Bellmans skrifter (6 band, 1835-36).\nSom biograf bidrog han med levnadsbeskrivningar över bemärkta män i tidskriften\nTheophrosyne, samt var han en av grundläggarna av, och flitig medarbetare i,\nBiographiskt lexicon. Hans stora samlingar, vilka var tänkta att ligga\ntill grund för en antologi över Sveriges äldre skalder, skingrades dessvärre vid hans död. \n\n\n\n\n |
715 | StenbäckL | link Littbank | NaN | NaN | \n \nLARS STENBÄCK (1811–1870) var född i Kuortane socken i Österbotten. Under sin studietid i Uppsala 1830–32 greps han av kärlek till diktkonsten och hans egna Dikter nådde stor framgång och utgavs i tre upplagor (1840, 1850, 1868). Efter att ha genomgått en religiös väckelse och blivit pietist tystnade Stenbäck som diktare då poesin och religionen i denna hans religiösa övertygelse stod som varandras andliga motsatser. Detta ledde också till en tvekamp med Johan Ludvig Runeberg vars ”Den gamle trädgårdsmästarens bref” är ställda till Lars Stenbäck. Den poetiska ådran fann i stället sitt uttryck i Stenbäcks psalmdiktning; bland hans mest kända psalmer kan nämnas ”Guds barn jag är” och ”När den arma jordens tid förgår”. Han var även ledamot av psalmbokskommittén, prästvigdes 1842 och verkade från 1856 fram till sin död som kyrkoherde i Storkyro. Bibliotekarien vid Helsingfors universitetbibliotek Arvid Hultin (1855–1935) skriver om Stenbäck i Nordisk familjebok (1917): ”Han sjöng ej mycket, med allt hvad han sjöng var sanning inom honom själf, var ett flöde ur hans egen verkligen stämning för tillfället. Det egendomliga och djupt gripande i hans lyrik är, att han på sätt och vis sjöng mot sin vilja.” \n \n\n\n |
716 | AlmquistJA | link Littbank | Q5547555 | Q5547555 | \n\n JOHAN AXEL ALMQUIST (1870–1950) gjorde stora och för landet viktiga insatser\nsom bibliotekare och arkivarie; inte minst på Kungl. slottet där han nybildade\noch katalogiserade de omfattande, och tidigare oordnade, kungliga boksamlingarna.\nAlmquist omordnade även Riksarkivets bibliotek. Som arkivarie därstädes ordnade\nhan även ett antal serier, däribland pergamentbrevsamlingen, samt sammanställde\nutredningar av de stora ämbetsverksarkiven, vilka därmed blev tillgängliga.\nAlmquists intresse för släkt- och personhistoria tog sig uttryck i det bibliografiska\narbetet Almquistiana,\ndär verk författade av medlemmar i hans egen släkt – bland dem\nCarl Jonas Love Almqvist - förtecknas.\nHans genealogiska forskningar utmynnade även i en större, på kamerala handlingar\noch domböcker grundad, framställning över släkten Almquists äldre generationer;\nett arbete som också ger en inblick i Sveriges ekonomiska historia. \n\n\n\n |
717 | AnderssonAn | link Littbank | Q5553419 | Q5553419 | \n ANDERS ANDERSSON (1822–1892): ”läkare, skald. Född d. 6 juli 1822 i Ödestugu socken, Jönköpings län. Den föregåendes [Johan Andersson] bror. – Student i Lund 1839, eröfrade A. därstädes den filosofiska lagern 1844. Sedan han vid samma universitet 1855 absolverat medicine licenciat-examen, var han nästan oafbrutet fästad vid hufvudstadens kliniska inrättningar; från 1864 professor i obstetrik och gynekologi vid Karolinska med.-kirurgiska institutet. Han tog 1887 afsked från sin professorsbefattning. Död d. 10 sept. 1892 vid ett besök hos brodern, biskopen. Redan under sin studenttid försökte han sig såsom vitter författare och strödde med frikostig hand omkring sig diktens blommor, såsom: Brödrarikena (vid Skandinaviska studentmötet i Lund 1845); Vid Akademiska föreningens i Lund minnesfest öfver E. G. Geijer 1847; Vid Berzelii-festen i Lund 1855; Vid aftäckandet af A. Retzii monument under naturforskaremötet i Stockholm 1863. I alla dessa sånger, liksom öfver hufvud i allt hvad A. skrifvit, framlyser en verklig skaldesjäl. Hans dikter ha utkommit i ett par samlingar. A. blef 1875 ledamot af Svenska akademien. – Gift 1866 med Hilma Johanna Kristina Bäckström.”\n\n \n |
718 | ArfwidssonN | link Littbank | NaN | NaN | \n NILS ARFWIDSSON (1802–1880): ”vitterhetsidkare, publicist, f. 1802, studerade vid Upsala universitet och ingick derefter i kansliet, hvarest han 1840 utnämdes till protokolls-sekreterare. Under början af sin ämbetsmannabana sysselsatte han sig mest med publicistisk verksamhet, var 1828–30 redaktör af Posttidningen, tjenstgjorde 1831–32 i Aftonbladet och köpte 1833 i förening med sin svåger V. F. Dalman, tidningen Dagligt allehanda, som han derefter, under en längre resa, försåg med intressanta korrespondens-artiklar. A., som dessutom under åtskilliga år tjenstgjorde i riksarkivet och generaltullstyrelsen, var säsongen 1844–45 scén-intendent vid kungl. teatern. Han dog 1880. Sina reseminnen utgaf han under titlarna Resa på continenten 1836–1837 (I, 1838) samt Nord och söder, strödda anteckningar under resor emellan Avasaxa och Vesuven åren 1835–39 (1842–43). För öfrigt författade han det historiska skådespelet Ett år af Gustaf III:s regering (uppf. 1858). Varaktigast är hans minne fäst vid hans öfversättning af Ossians sånger (1842–46), till hvilka han skref en förträfflig kritisk inledning. Han översatte jämväl arbeten af Byron, Shakspeare m. fl.”\n |
719 | BenzelstiernaG | link Littbank | Q5570926 | Q5570926 | \n\n\n Gustaf Benzelstierna (1687–1746) ägnade hela sitt yrkesverksamma liv åt att bringa ordning i Svea rikes arkiv och bibliotek. Efter att han under åren 1712–1719 verkat som kanslist vid bland annat riksarkivet och utrikesexpeditionen företog han ett antal utlandsresor i akt och mening att studera några av Europas främsta bibliotek och arkiv samt förkovra sig i historia, filologi och öka sina kunskaper vad gällde hanterande av källmaterial för vetenskaplig forskning. Åter i Sverige blev han 1725 aktuarie i riksarkivet och tillträdde 1732 tjänsten som bibliotekarie vid Kungliga biblioteket. Benzelstierna kom därvid att spela en avgörande roll vid inventeringen och återuppbyggnaden av de i slottsbranden 1697 förstörda samlingarna. År 1737 utnämndes Benzelstierna till censor librorum med ansvar för granskning av alla skrifter som trycktes i Sverige samt alla utländska böcker som i riket såldes. Han förde en journal över sina ämbetsförrättningar; ett dokument vilket ger en detaljerad tidsbild. Benzelstierna kom här att utöva stort inflytande och få utlopp för sina historiska och filologiska kunkaper vid rättande av de vetenskapliga och även skönlitterära arbeten som kom inför hans skarpa blick. Vid Kungliga biblioteket efterträddes han av Olof Dalin som vid Benzelstiernas grav prisade honom med en dikt vars sista verser lyder: ”Förstånd med livligt minne, / En kung inom sitt sinne; / Men i sin plikt en träl.” \n\n\n\n |
720 | BraskS | link Littbank | NaN | NaN | \n \nSAMUEL BRASK (1613–1668) företog i sin ungdom vidsträckta resor genom Europa och studerade under drygt ett års tid vid universitetet i Leiden. Efter återkomsten till Sverige 1644 tillträdde han som lektor i vältalighet och poesi vid Linköpings gymnasium. År 1648 kallades han till kyrkoherde i Ekeby och Rinna. Omtalad för sina predikogåvor städslades han som hovpredikant hos Karl X Gustav 1654, efter att vid tidigare tillfällen ha avböjt utmärkelsen. Brask gjorde sig även ett namn som författare av dramatiska verk; till vår tid har bevarats Filius prodigus, seu Imperitus peregrinans, en komedi om en oförfaren students öden under en äventyrsfylld utlandsresa (uppfört 1645), Acta et martyria apostolorum, en tragikomedi om apostlarnas gärningar (uppfört 1648) samt Mars Germanicus victus, ett patriotiskt festspel med anledning av den westfaliska freden (uppfört 1649). De sista åren av sitt liv verkade Brask som kyrkoherde i Klara församling i Stockholm, där han också 1668 avled hastigt ”av en hetsig passion”. \n \n |
721 | DuseSA | link Littbank | NaN | NaN | \n SAMUEL AUGUST DUSE (1873–1933) var major och följde med en\nsvensk sydpolsexpedition 1901–03 och skrev om sina upplevelser i\nrese- och vildmarksskildringen Bland pingviner och sälar\n(1905), som senare utgavs både i Italien och Tyskland. Han publicerade\nett par dramer på bokmarknaden (bland annat Skeppsbrott 1908).\nDuses huvudsakliga verksamhetsfält var dock detektivberättelsen. Han\när sin generations huvudexponent för den så kallade pusseldeckaren. \n\nDuse visar att han studerat Arthur Conan Doyles berättelser om\nSherlock Holmes ordentligt, men man måste nog erkänna att lärjungen\nvida överträffar mästaren i fingerfärdighet. Detta är genomgående\ni hans romaner om advokaten och privatdetektiven Leo Carring, inte\nminst Doktor Smirnos dagbok (1917). Liksom alla skönlitterära\ndetektiver decennierna kring 1900 har Leo Carring tydliga likheter med\nSherlock Holmes. Han besitter utomordentlig iakttagelse- och\nkombinationsförmåga, är en vandrande uppslagsbok, och har en fysisk\noch psykisk uthållighet som är minst sagt beundransvärd. \n\n\n\n |
722 | GullbergG | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n\n\n GUSTAF TEODOR GULLBERG (1859–1911) Gustaf Teodor Gullberg (1859–1911) var hela sitt liv verksam som tidningsman och redaktör vid bland annat Bohusläns tidning, Oskarshamnstidningen och Stockholms-Tidningen. Han skrev under flera pseudonymer, som Flanör, Spritt von Tokenström, Röda dominon. Gullberg var en av sin tids mest beresta svenska journalister och utgav resebrev från framför allt flera av samtidens stora världsutställningar: här kan nämnas Boken om Chicago: snabbmålningar från en resa till verldsutställningen 1893 (1893) och Paris just nu! – Ögonblicksbilder från verldsutställningen i Paris 1889 (1889). Bland hans skönlitterära arbeten torde det mest kända vara Romaner i västficksformat (1880), en parodi på några av litteraturens mest kända verk. \n\n\n\n\n\n\n |
723 | GyllenborgC | link Littbank | NaN | NaN | \n \nCARL GYLLENBORG (1679–1746), var en av sin tids ledande politiker. Hösten 1703 utsågs han till legationssekreterare, sedermera chef vid den svenska beskickningen i London, där han kom att stanna i fjorton år. Hemkomsten till Sverige skedde under smått dramatiska former. Det hade visat sig att han var inblandad i Georg Heinrich von Goertz planer gällande ett återinsättande av det stuartska kungahuset på Englands tron. Gyllenborg sattes i fängelse, dock med mildaste behandling, varifrån han så småningom frigavs och sändes hem. Åter i hemlandet stod han snart ånyo i det politiska spelets mittpunkt som en av underhandlarna vid den svensk-ryska fredskongressen, som riksråd och som en av grundarna av Hattpartiet, vars ledare han var fram till sin död. Partiet tillkom som en reaktion mot kanslipresidenten Arvid Horns försiktiga politik. Som en del av dess agitation inför riksdagen 1738–39 skrev Gyllenborg det komiska dramat Svenska sprätthöken (1737), vars politiska tendens är riktad mot den gamla adel som var Horns främsta gynnare. Hattpartiet gick segrande ur riksdagsstriderna och Gyllenborg utsågs 1739 till ny kanslipresident. Han var även kansler vid Lunds universitet 1728–39 och vid Uppsala universitet, från 1739, där han kom att verka för en rad moderniseringar. Gyllenborg var därtill en trägen samlare av böcker, konst och naturalier och en större ”collection med allehanda rariteter” donerades till Uppsala universitet under hans sista levnadsår. \n \n\n\n |
724 | HägerströmA | link Littbank | NaN | NaN | \n AXEL HÄGERSTRÖM (1868–1939) var, åren 1911–33, professor i praktisk filosofi i Uppsala. \nAvgörande för hans tänkande var den kantianska filosofin, men också samtidens samhällskritik, \nnaturalistiska betraktelsesätt och Marx lära om ideologiernas kraft. Hägerström intresserade \nsig främst för kunskapsteori och moral– och rättsfilosofi. I sin installationsföreläsning – Om \nmoraliska föreställningars sanning (1911) – gav han uttryck för sin så kallade ”värdenihilism” \nvars grundsten är uppfattningen att moraliska utsagor varken är sanna eller falska utan i själva \nverket endast uttrycker subjektiva attityder. Samma övertygelse kommer till uttryck i Hägerströms \nrättsfilosofiska studier – här kan nämnas Är gällande rätt uttryck för vilja (1916) samt Till \nfrågan om den objektiva rättens begrepp (1917) – där rättsreglernas avhängighet av samhället \ndiskuteras. Föreställningarna om en imperativ plikt är, menar Hägerström, missledande och ytterst \ngrundade i vidskepelse och sedvänja. Hägerström ville göra rent hus med all metafysik och såg \nverkligheten som materialistiskt grundad; så exempelvis menade han att medvetandet var ännu en \negenskap hos den kroppsliga organismen. Att anta en verklighet bortom det empiriskt fastställbara \nblev därvid inget annat än meningslösheter. Filosofins uppgift har han, i populärvetenskaplig form, \npresenterat i broschyren Om filosofiens betydelse för människan (1898). \n\n\n\n\n\n\n |
725 | LaulaE | link Littbank | NaN | NaN | \n ELSA LAULA RENBERG(1877–1931): ”Elsa Laula Renberg var en sydsamisk politiker, aktivist och skribent som arbetade aktivt för att samer skulle organisera sig för att få politiskt inflytande. \n[…] \nElsa Laula Renberg var kontroversiell under sin livstid men ses idag som en samisk pionjär och föregångskvinna som gjorde sin röst hörd i en tid då samer diskriminerades genom ’Lapp ska vara lapp-politiken’ och då kvinnor inte hade rösträtt. Som same och kvinna lyckades hon lyfta frågor om markrättigheter, utbildning och medborgerliga rättigheter. Den 6 februari, datumet för det första samiska landsmötet i Trondheim där Elsa Laula Renberg var inledningstalare, firas idag som samernas nationaldag. Då sametingsparlamentariker från hela Norden träffades i Trondheim den 7 februari 2017 beslutade de att Elsa Laula Renbergs födelsedag den 29 november ska bli en allmän samisk flaggdag. Elsa Laula Renberg har även uppmärksammats genom teaterföreställningen Elsa Laula – kvinnen som sprengte grenser, som hade urpremiär på norska i Trondheim den 6 februari 2012. Pjäsen har spelats även i Sverige.”\n |
726 | LeufstedtGJ | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF JOAKIM LEUFSTEDT (1830–1901): ”minuthandlare, bokförläggare, har författat åtskilliga folkskrifter i religiösa frågor, särskildt mot läseriet, ett ’berättelseförsök’ med titeln Agnes Ellmén eller de inre missionärerna (1877, ny uppl. 1878), en skrift om Jesus Kristus och August Strindberg (1884) m.m.”\n \n |
727 | LiljegrenJG | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN GUSTAF LILJEGREN (1791–1837): ”fornforskare,[…] blef 1811 student i Lund, 1814 filos. magister, 1815 docent i fäderneslandets antiqviteter, 1816 e.o. adjunkt, s.å. amanuens i samfundet för utg. af handl. rör. Skand. hist. och 1818 e.o. amanuens vid kungl. biblioteket, fick 1819 professors titel, blef 1822 amanuens i vitterhetsakademien och sekreterare i k. museum, 1823 aktuarie i riksarkivet och 1827 riksantiqvarie, fick 1834 kansliråds titel samt utnämdes 1835 till riksarkivarie. Han dränkte sig 1837. L. omhuldades mycket af N. H. Sjöberg och L. von Engeström. Han utgaf: Skandinaviska fornålderns hjeltesagor (1818–19), Nordiska fornlemningar (1818–21, de första häftena tills. med K. G. Brunius), Fornnordiska häfder (1824), Runstafven och dess sinnebilder (1829), Diplomatarium suecanum (2 delar, 1829–37, forts af B. E. Hildebrand), Runlära (1832), Runurkunder (1833) m.m.”\n \n |
728 | MalmströmBE | link Littbank | Q5974210 | Q5974210 | \n BERNHARD ELIS MALMSTRÖM (1816–1865): ”skald, literaturhistoriker, publicist, f. 1816, blef 1835 student i Upsala, aflade 1837 dimissions-examen inför teologiska fakulteten, blef 1840 filos. kandidat, 1842 filos. doktor, 1843 docent i ästetik och literaturhistoria samt 1856 e.o. professor (ordinarie 1859) i samma ämnen, hvilken befattning han då i åtta år förestått. 1849 invaldes han i svenska akademien. Död 1865. Redan på gymnasiet uppträdde M. som talare och vitter författare. Som student ådrog han sig först en viss uppmärksamhet genom den episka dikten Ariadne (1838), sedan en ännu större genom idyllen Fiskarflickan vid Tynnelsö (1839) samt åtskilliga lyriska dikter och en mot den romantiska skolan riktad kritisk uppsats Blick på svenska vitterhetens närvarande tillstånd (i tidningen ’Eos’ 1839–40). Kort derefter erhöll han svenska akademiens stora pris för elegien Angelika (1840), ett bland de vackraste qväden i vår literatur, och samtidigt författade han det storslagna, dramatiserade skaldestycket Julianus, som anses beteckna höjdpunkten i hans diktning. […] 1845 utgaf M. en första samling Dikter, 1847 den andra samlingen, hvari såsom nya särskildt märkas åtskilliga ’Resebilder’, resultatet af en kort företagen resa till Italien. Men dermed var hans skaldskap nästan afslutadt. Som författare på prosa förvärfvade han sig deremot under den följande tiden ett mycket stort anseende, genom sina tal, sina minnesteckningar och sina kritisk-historiska uppsatser. Hans bästa arbeten […] samlades sedan under titlarna Litteratur-historiska studier (1860–61, 1. ’Litteratur-historiska afhandlingar’ i 8:de delen af saml. skr.) samt Tal och esthetiska afhandlingar (7:de delen af saml. skr.). Nämnas må bland dem: studierna öfver Shakspeare, Swift och Cervantes, uppsatsen Om den romantiska skolan samt minnestalen öfver Geijer, Franzén och Atterbom. Efter hans död utgåfvos hans Samlade skrifter (1866–69) af K. F. Bergstedt […]. Slutligen må ej med tystnad förbigås att M. såsom ästetiker var en sträng hegelian och att han som literaturhistoriker var intagen af ett oblidkeligt hat mot den nya skolan. Hans dikter hafva utgått i åtta upplagor.” \n |
729 | MalmströmBE | link Littbank | Q5974210 | Q5974210 | \n BERNHARD ELIS MALMSTRÖM (1816–1865): ”skald, literaturhistoriker, publicist, f. 1816, blef 1835 student i Upsala, aflade 1837 dimissions-examen inför teologiska fakulteten, blef 1840 filos. kandidat, 1842 filos. doktor, 1843 docent i ästetik och literaturhistoria samt 1856 e.o. professor (ordinarie 1859) i samma ämnen, hvilken befattning han då i åtta år förestått. 1849 invaldes han i svenska akademien. Död 1865. Redan på gymnasiet uppträdde M. som talare och vitter författare. Som student ådrog han sig först en viss uppmärksamhet genom den episka dikten Ariadne (1838), sedan en ännu större genom idyllen Fiskarflickan vid Tynnelsö (1839) samt åtskilliga lyriska dikter och en mot den romantiska skolan riktad kritisk uppsats Blick på svenska vitterhetens närvarande tillstånd (i tidningen ’Eos’ 1839–40). Kort derefter erhöll han svenska akademiens stora pris för elegien Angelika (1840), ett bland de vackraste qväden i vår literatur, och samtidigt författade han det storslagna, dramatiserade skaldestycket Julianus, som anses beteckna höjdpunkten i hans diktning. […] 1845 utgaf M. en första samling Dikter, 1847 den andra samlingen, hvari såsom nya särskildt märkas åtskilliga ’Resebilder’, resultatet af en kort företagen resa till Italien. Men dermed var hans skaldskap nästan afslutadt. Som författare på prosa förvärfvade han sig deremot under den följande tiden ett mycket stort anseende, genom sina tal, sina minnesteckningar och sina kritisk-historiska uppsatser. Hans bästa arbeten […] samlades sedan under titlarna Litteratur-historiska studier (1860–61, 1. ’Litteratur-historiska afhandlingar’ i 8:de delen af saml. skr.) samt Tal och esthetiska afhandlingar (7:de delen af saml. skr.). Nämnas må bland dem: studierna öfver Shakspeare, Swift och Cervantes, uppsatsen Om den romantiska skolan samt minnestalen öfver Geijer, Franzén och Atterbom. Efter hans död utgåfvos hans Samlade skrifter (1866–69) af K. F. Bergstedt […]. Slutligen må ej med tystnad förbigås att M. såsom ästetiker var en sträng hegelian och att han som literaturhistoriker var intagen af ett oblidkeligt hat mot den nya skolan. Hans dikter hafva utgått i åtta upplagor.” \n |
730 | MolanderH | link Littbank | NaN | NaN | \n HARALD MOLANDER (1858–1900): ”dramatisk författare, f. 1858, blef 1877 student i Upsala och har sedan hösten 1884 varit regissör vid Nya teatern i Stockholm. Han har författat en mindre komedi, Rococo (1882), samt tvänne större skådespel, Furstinnan Gogol (1883) och Vårflod (1884), hvilken röja en mindre vanlig dramatisk begåfning. M. har äfven skrifvit kritiker, skisser, korrespondenser m.m. samt på vers öfversatt några utländska teaterstycken. Bland hans kritiker märktes en uppsats om svensk dramatisk konst (1884–85, Ny sv. tidskr., pseud. Un monsieur de l’orchestre). Se härom L. Josephson, ’Något om våra nyaste teaterförhållanden’ (1885).”\n \n |
731 | NorlingB | link Littbank | NaN | NaN | \n BÖRJE NORLNG (1859–1894): ”literatur-historiker, vitter författare, f. 1859, mejeri-idkare (måste på grund af försvagad syn öfverge studierna), väckte som student uppmärksamhet genom ett par större literaturhistoriska skrifter: Nya skolan bedömd i literaturhistorien (1880) och Nya skolan bedömd i nutidens press, antikritik (1882). Som vitter författare har han gjort sig känd genom en öfversättning af Uhlands ballader och romanser (1881) och en mindre samling Sonetter (1884, 54 ex.) m.m. Han har dessutom utgifvit Hammarskölds poetiska och humoristiska skrifter (1882) samt i en betydelsefull skrift besvarat frågan Huru bör mjölk betalas (1885).” \n |
732 | PlatenHCvon | link Littbank | NaN | NaN | \n HENRICA CAROLINA VON PLATEN (1816–1871) nådde ryktbarhet med sin debutroman Evelina Reder. \nOckså en tafla ur lifvet (1841). Romanen – en framtidsskildring i vilken huvudpersonen, med \nödesdigra följder, ger sig hän i det ”fria äktenskapet” – var ett inlägg i debatten \nkring C.J.L. Almqvists Det går an. \nHon skrev sedermera, under pseudonymen ”Dora Flink” komedin Ett frieri i \nVestergöthland (1862) och, under pseudonymen ”Thure Flink” romanen Tip Floribus (1862). \n\n\n\n\n |
733 | RegnérG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF REGNÉR (1748–1819) var en av sin samtids mest prisbelönade skalder. Sin första större \nbelöning fick han 1772 av sällskapet Utile Dulci, i vilket han också blev medlem, för skaldestycket \n”Slaget vid Lützen”. I sällskapets skrift Vitterhets-nöjen publicerade han en översättning ur \nOvidius Metamorfoser – ”Pyramus och Thisbe”. Han belönades även av Vitterhetsakademien just \nför sina översättningar av Ovidius och Horatius. Av Vetenskaps- och Vitterhets-Samhället i Göteborg tilldelades han ett flertal \npriser, bland annat för ”Lof-qväde öfver handelen” (1783) och ”Ode öfver segren vid Svensksund” (1792). \nHan fick Svenska Akademiens stora pris 1788 för ”Gustaf Wasa til Hemming Gadd” och dess \nvältalighetspris 1802 för skriften ”Svar på frågan: Om ålderdomen är, efter naturens inrättning, \nett tillstånd af förlorad sällhet, eller blott ett tillstånd af ombytta föremål derföre?”. Regnérs \nfrämsta insatser som vitterhetsidkare återfinns dock inom metriken. I sitt arbete Tankar om svenska \ntheatern (1780) förespråkar han en för teaterns räkning genomdriven reform av den svenska versen, \nargumenterar mot rimtvånget och vill i dess ställe se en orimmad jambisk vers med en inlagd anapest.\nI Försök till metriske öfversättningar (1801) pläderar han för att behålla de antika versmåtten i översättningar av antikens poesi. \nRegnér kom därtill i flera skrifter att framhålla vikten av en för det svenska språket särskild behandling \nav meter, rytm och rim. Dock skall sägas att han själv ofta bröt mot sina egna regler, vilka fick \nsin fullständiga tillämpning först med Gudmund Jöran Adlerbeths översättning av Vergilius Aeneiden (1804). Regnér \narbetade också åren 1776–86 som redaktionellt biträde åt Carl Christoffer Gjörwell och författade \nartiklarna ”Ästhetik”, ”Luft” och ”Minerva” till dennes encyklopedi, vilken dock aldrig utgavs. Han var även \nledamot av det av Gjörwell grundade Upfostringssälskapet och utgav i denna roll bland annat \nverken Första begrepen af de nödigaste vetenskaperna, til tjenst för svenska barn (1780) och \nSedolärande betraktelser för hvarje dag i året (1781). Strax före sin död skrev Regnér en liten \nsjälvbiografi där han bland annat noterar: ”Från barndomen van att åtnöjas med litet, har jag \näven vad kunskaperne angår, blott sökt vad jag behövde för att leva stilla och nöjd.” \n\n\n\n\n\n |
734 | RietzJE | link Littbank | NaN | NaN | \n JOHAN RIETZ (1815–1868): ”historiker, språkforskare, f. 1815, blef 1831 student i Lund, 1838 filos. doktor, 1840 docent i teoretisk filosofi och 1841 adjunkt vid katedralskolan, prästvigdes 1848 samt utnämdes 1851 till kyrkoherde i Lunds stift och 1860 till kontraktsprost. Död 1868. R. gjorde sig först allmännare känd genom utgifvande af åtskilliga medeltidsskrifter: Scriptores suecici maedii aevi cultum culturamque respicientes (4 delar 1842–51; förut som akademiska disputationer), En Vadstena-nunnas bönbok (1842), Fabula Alexandri Magni suecana (1850) och Svensk järtekens postilla (s.å.). Samtidigt offentliggjorde han några historiska arbeten: Grunddragen af geografiens och de geografiska upptäckternas historia (1842), Moral-philosophiens historia (1846) och Skånska skolväsendets historia (1848), hvartill sedermera kom Lunds domskolas historia (1864). Sin största betydelse har dock R. såsom språkforskare. Genom sin Ordbok öfver svenska allmogespråket (1862–67, delvis omtryckt 1877) gaf han nämligen vår literatur ’ett verk, som vid sidan om J. E. Rydqvists ’Svenska språkets lagar’ och C. J. Schlyters lag-glossarer länge skall räknas som en af de förnämsta källorna för vår inhemska språkforskning’, trots de brister, som en nutids-filolog med lätthet upptäcker i detsamma. Han gjorde dessutom betydande samlingar till andra ordboks-arbeten, som ej hunno fullbordas, bl. a. till en ordbok öfver svenska medeltidsspråket.”\n \n |
735 | TenowE | link Littbank | NaN | NaN | \n ELNA TENOW (1862–1944): ”Elna Tenow var författare och samhällsdebattör med ett stort engagemang för både kvinno- och djurrättsfrågor. \nUnder pseudonymen Elsa Törne väckte Elna Tenow stor uppmärksamhet med tre böcker med titlarna Solidar 1–3, 1905–1907, vilka förde fram den hygienistiska reformrörelsens idéer. Hon ville bland annat höja hemarbetets och husmoderns status och ivrade för bättre och funktionella bostäder.”\n |
736 | WennerbergG | link Littbank | NaN | NaN | \n \n GUNNAR WENNERBERG (1817–1901): ”skald, föddes 1817. Han blef 1837 student i Upsala, 1845 filos. doktor, 1846 lektor i Skara, 1865 expeditionssekreterare och byråchef i ecklesiastikdepartementet, 1870 statsråd och chef för nämda departement samt 1875 landshöfding i Kronobergs län. 1866 invaldes han i svenska akademien, som redan 1850 hedrat honom med det stora kungl. priset för icke täflande. V. innehar i vår literaturhistoria en framstående plats genom sitt originella diktverk Gluntarne, en samling duetter, som skildra studentlifvet i Upsala på skaldens egen tid och till hvilken han själf komponerat egendomligt stämningsfulla melodier. Genom dessa dikter med tillhörande musik blef V. en af våra populäraste sångare. På senare tiden har han ock utgifvit en mängd vitterhetsstycken af annat slag, i sina Samlade skrifter (1881–85). V. har stort anseende som konstkännare samt har som kompositör åstadkommit präktiga saker äfven i den allvarliga stilen. Led. af mus. akad. 1850.” \n |
737 | ArfvidssonN | link Littbank | NaN | NaN | \n Författaren har av misstag fått två olika sidor i Litteraturbanken, rätt sida är \n Nils Arfwidsson. Vi rättar när vi får möjlighet men det kan ta tid. /Redaktionen \n \n |
738 | AspPO | link Littbank | NaN | NaN | \n PER OLOF VON ASP (1745–1808): ”statsekonom, mäcenat, f. 1745, d. 1808 som f.d. svensk minister i London och ledamot i rikets allmänna ärendens beredning, utgaf ett Försök att utreda och på ett ställe sammanföra de första och allmänna grunderna i statshushållningsämnen (1800–01). Dessutom stiftade han det stora bysantinska resestipendiet, som växelvis utdelas af Upsala högskola och vetenskaps-akademien.” \n\n \n\n |
739 | BoreE | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ERIK BORE (1863–1921) (född Johansson) var Gällivare–Malmbergets förste brukspredikant, \n sedermera prost i Gällivare. Han var son till en bergsman och utgav som ung författare ett \n flertal verk med berättelser om gruvnäringen i Bergslagen och om de människoöden och det \n landskap den kom att dana: Bergslagshistorier: berättelser på bygdemål samt sägner från \n Bergslagen (1889), Bärgsmanslif i början av 1800-talet: anteckningar från Nora ock Lindes \n bärgslager (1891) samt Hos bergsmän och grufkarlar: berättelser (1892). Som predikant och \n prost i Lappland fortsatte Bore sina etnologiska studier och utgav bland annat Vildmarkens \n barn: skizzer från öfre Norrland (1900) samt Lappfolk: skisser (1902). Han deltog även i \n arbetet med verket Lappland: det stora svenska framtidslandet. En skildring i ord och bild af \n dess natur och folk (1908). \n\n\n\n |
740 | BotinA | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n ANDERS BOTIN (1724–1790), adlad af Botin 1767, inledde sin bana som jurist i Svea hovrätt \n och i Riksarkivet som protokollskrivare. Hans stora intresse var dock svensk historia i allmänhet \n och kameralistiken i synnerhet. Botins studier i dessa ämnen blev betydande, om än märkta av \n vad som närmast kan synas vara en av otålighet och rastlöshet präglad oförmåga att fullfölja \n påbörjade arbeten. Botin planerade en serie omfattande biografier över ”stora och namnkunniga \n svenska mäns leverne”, varav endast två volymer utkom – Om then kongl. prinsen Styrbjörn (1750) \n och Om Birger Jarl till Bjälbo (1754). Hans kanske viktigaste arbete blev Beskrifning om svenska \n hemman och jordagods (2 band, 1755 och 1756). Verket var tänkt att omfatta fem volymer, där de \n senare skulle ha beskrivit kronoegendomar, frälse– och skattehemman. Botin avbröt dock studierna \n för att i stället ge sig i kast med ett nytt arbete – Utkast till svenska folkets \n historia (6 band, 1757–64, utvidgad upplaga 1789–92) – vari han gav utrymme åt såväl politisk \n historia som sociala, ekonomiska och kulturella förhållanden. Botin hann fram till Gustav Vasas \n tid innan han lämnade det digra verket. Han hade då av riksdagen fått uppdraget att ombesörja \n en avhandling om statsskicket, men någon sådan studie såg aldrig dagen. Botins erkända kunskaper \n inom främst den kamerala rätten ledde också till att han 1757 invaldes i den kommission vars \n uppdrag var att förenkla kammarverket. En värdefull, till riksdagen avgiven förberedande rapport \n vann åt Botin stora såväl ekonomiska som karriärmässiga fördelar. Men arbetet med den kamerala \n översikten avstannade och kom aldrig till fullbordan. Botin deltog i stället i flera kommittéer, \n skrev en rad värdefulla betänkanden, bland annat om penningvärdets teori, och belönades med medel \n vilka möjliggjorde hans fortsatta studier i svensk historia. Stor uppskattning vann hans verk \n Svenska språket i tal och skrift (1777), vilket också torde ha bidragit till hans inval i \n Svenska Akademien vid dess instiftande 1786. \n\n\n\n |
741 | EdelcrantzAN | link Littbank | Q330454 | Q330454 | \n\n\n ABRAHAM NICLAS EDELCRANTZ (FÖDD CLEWBERG) (1754–1821) hade en lång och, minst sagt,\nmångfacetterad karriär med befattningar inom, bland mycket annat, de Kungl. teatrarna,\nKonstakademien, telegrafväsendet, Lantbruksakademien och kommittén för salpetertillverkningens\nupphjälpande. Han var därtill ledamot av Svenska Akademien samt ett flertal europeiska\nsammanslutningar, bland dem Die Gesellschaft Naturforschender Freunde (Berlin),\nLa Societé d’Agriculture (Paris) och The Royal Institution of Great Britain (London).\nEdelcrantz fick sin skolning vid Åbo akademi, där han blev nära vän med studiekamraten\nJohan Henric Kellgren. De båda vännerna var två av stiftarna till Auroraförbundet (1770)\ni vars organ Åbo Tidningar Edelcrantz publicerade sina första dikter. Han reste till\nStockholm 1775 och blev året därpå invald i sällskapet Utile Dulci. Genom sin starka\nställning såväl i Åbos som i Stockholms litterära liv blev han en förmedlande länk mellan\nde båda städernas vittra kretsar. Han återvände till Åbo 1776, men var från 1783 och till\nslutet av sitt liv bofast i Sverige. Edelcrantz skönlitterära författarskap utmärks av påverkan\nfrån engelsk romantik, så exempelvis i hans i Vitterhetsnöjen\npublicerade dikt ”Hösten”.\nOfta drevs han också till att fatta den lyriska pennan av sin vördnad för kung och fosterland;\nhär kan nämnas hans i Åbo Tidningar 1773 publicerade nyårskväde, där han prisar Gustaf III,\nsamt hans mest betydande diktverk – ”Ode til svenska folket” (1786) – vilket har setts som\nett försök att vinna folkets uppskattning åt kungen, vars popularitet då var i dalande.\nEfter Gustaf III:s död ägnade Edelcrantz allt mindre tid åt litterära och kulturella intressen\noch alltmer tid åt sin bana som uppfinnare. Hans mest uppmärksammade insats är där uppförandet\nav ett flertal telegraflinjer, grundade på ett av honom själv förbättrat system inom den\noptiska telegrafin. Vidare företog han, på Gustav IV Adolfs uppdrag, en resa i Europa i akt\noch mening att inhämta kunskaper och erfarenheter i diverse tekniska frågor. Störst behållning\nblev James Watts ångmaskin, vilken Edelcrantz, efter besök hos Watt själv, kom att hemföra\ntill Sverige och installera i ett antal svenska industrier. Själv lät han uppföra Sveriges\nförsta ångkvarn – Eldkvarn kallad – på den plats där Stockholms stadshus idag är beläget.\nPå sin lantegendom Skuggan utanför Stockholm experimenterade han flitigt inom jordbruks– och\nträdgårdsskötsel. Sin forskariver behöll Edelcrantz till sin allra sista stund då han delgav\nde kring dödsbädden stående känslan och upplevelsen av att lämna det jordiska livet. \n\n\n\n |
742 | ElgströmP | link Littbank | NaN | NaN | \n PER ELGSTRÖM (1780–1810) tog, i februari 1808, sitt inträde i det då\nnystiftade litterära sällskapet Musis Amici. Ett par månader dessförinnan hade\nhan träffat P.D.A. Atterbom och på denne gjort ett djupt intryck. Elgström\narbetade vid denna tid som biträde i magister Anders Wiborgs boklåda i Uppsala,\noch hade därigenom tillgång till den nya litteraturen med namn som Kant, Fichte\noch Schelling. Under våren 1808 ändrade Musis Amici sitt namn till Auroraförbundet,\noch på Elgströms förslag började man också utge en egen månadstidskrift - Phosphoros.\nI denna deltog Elgström med flera dikter, bland vilka märks ”Sjuklingens tröst”\noch ”Fantasiens fröjd”; den senare av Atterbom kallad ”en lärodikt över den högre\nkärlekens vetenskap”. Elgström, som på samma gång var romantiker och upplysningsman,\nskrev även ett antal politiska skrifter i Thorilds anda, bland annat till försvar\nför tryckfriheten. Mot slutet av sitt liv kom Elgström att intressera sig mer för\nmystiker och teosofer som Novalis, Böhme och Swedenborg. Kommen ur det största\narmod levde han hela sitt liv i enkla omständigheter. Dock visar bouppteckningen\natt han ägde en tämligen stor boksamling. \n\n\n\n |
743 | FlemingCA | link Littbank | NaN | NaN | \n CLAES ADOLPH FLEMING (1771–1831) inledde som 23–åring sin långa bana som hovman då han utnämndes \ntill kavaljer hos hertiginnan Charlotta. Sedermera kom han att stå Gustav IV Adolf mycket nära, \noch blev även efter statsvälvningen 1809 en av Karl XIII:s ivrigaste förespråkare. Han blev \nstatsråd 1810, fick förordnande som riksmarskalk och blev ordinare i ämbetet 1824. Fleming hade \näven ett stort litteraturintresse. Han blev redan som 28–åring invald i Svenska Akademien där han \ninte sällan, tack vare sin välljudande stämma, agerade som uppläsare av prisbelönta arbeten. \nHan var även ordförande i sällskapet Utile dulci. Flemings litteraturintresse avspeglas också \ni hans stora boksamling, vilken han skänkte till Uppsala universitetsbibliotek. Han var livet \nigenom en flitig brevskrivare och hans brevväxling med Gustaf Adolph Reuterholm finns utgiven \nav Henrik Schück i \nSvenska memoarer och brev. \n\n\n\n\n\n\n |
744 | FryxellA | link Littbank | Q1959091 | Q1959091 | \n\n\n ANDERS FRYXELL (1795–1881) prästvigdes 1821, men kom att ägna större delen av\nsitt yrkesverksamma liv åt pedagogik och historieforskning. Han var en ledande kraft\ni sin tids strävanden att förbättra folkbildningen och reformera skolväsendet. Hans\nbildningsideal låg också till grund för arbetet med det stora verket Berättelser ur\nsvenska historian (46 band, 1823–79). Fryxell gav där berättelserna huvudsakligen\nbiografisk form, i akt och mening att fånga läsaren och ge en mer personlig bild\nav historiens skeenden. Under arbetet kom han att utföra omfattande arkivforskning,\ndär hans samlargärning blev exceptionell och banbrytande. Han genomsökte såväl\nRiksarkivet som andra offentliga och också privata arkiv. Under en resa 1834–35\ninventerade han därtill flera utländska arkiv, främst på jakt efter material från\n1600-talet. Fryxell kom härvid att i stor utsträckning studera diplomatrapporter;\nen tidigare föga uppmärksammad historisk källa. Hans forskning kring privata urkunder\nledde fram till hans höga värdering av adelsståndets insatser under trettioåriga\nkriget; något som helt avvek från gängse historieuppfattning. Fryxell fick därvid\nhård kritik från Erik Gustaf Geijer och dennes anhängare; en kritik vilken också\ntill dels bottnade i Geijers jämförelsevis radikala hållning gentemot Fryxells mer\nkonservativa uppskattning av adeln som samhällsbevarande element. Fryxell kritiserades\nockså hårt av flera andra samtida historiker, men vann publikens gunst och stor\nspridning för sina böcker. Genom sin popularitet blev han också den historiker vars\nverk kom att ligga till grund för flera skönlitterära historiska framställningar hos\nbland andra Strindberg,\nHeidenstam och\nRydberg. Som ung hade Fryxell själv gjort\nnågra mindre försök inom skönlitteraturen. Här kan nämnas hans sångspel\n”Vermlands-flickan”, publicerat i Poetisk kalender 1822, i vilket bland annat\ningår den oavlåtligt älskade sången ”Ack, Värmeland du sköna”. \n\n\n\n |
745 | GjörwellCC | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL CHRISTOFFER GJÖRWELL (1731–1811) studerade redan som elvaåring i Lund och\nträffade där historikern Sven Bring (adlad Lagerbring). Brings uppmaning till\neleven – ”gör väl” – blev Carl Christoffers nya efternamn. Denne var egentligen\noäkta son till överstelöjtnant Christoffer Ehrensparre. År 1755 fick Gjörwell\nanställning vid Kungliga biblioteket, där han kom att verka i många år. Jämsides\nmed arbetet vid KB förestod han också under ett antal år Gustaf III:s handbibliotek\nsamt drev bokhandel i Stockholm. Gjörwell gjorde sig även ett namn som publicist.\nHan gav ut ett flertal tidskrifter, skriftserier och samlingsverk; här kan nämnas\nDen svenska Mercurius, Tidningar om lärda saker, Samlaren och Det svenska biblioteket.\nSom utgivare står han bakom ett närmast oöverskådligt antal arbeten, såväl historiska\nverk som brevsamlingar och biografier. Han var även själv en flitig dagboks- och\nbrevskrivare och hans efterlämnade arkiv – ”Gjörwelliana” – förvaras idag på KB. \n\n\n\n |
746 | GötheG | link Littbank | NaN | NaN | \n GEORG GÖTHE (1846–1933): ”ästetiker, f. 1846, filos. doktor, amanuens vid nationalmuseum, har utgifvit Historisk öfversigt af de vittra samfunden i Sverige före svenska akademiens stiftelse (1875), Nationalmusei tafvelsamling, en historisk öfversigt (1879), m.m.”\n\n \n\n |
747 | HagbergCA | link Littbank | NaN | NaN | \n CARL AUGUST HAGBERG (1810–1864). Hagbergs stora insats för den svenska vitterheten är och förblir\nden under åren 1847–1851 utkomna, \nkompletta översättningen av Shakespeares dramer. \nPjäserna var naturligtvis väl kända sedan tidigare i Sverige – Hagbergs översättningar \nbygger delvis på översättningar som Johan Henrik Thomander färdigställt redan 1825 \n(enskilda pjäser hade dessutom översatts av andra; så ger exempelvis Erik Gustaf Geijer ut en översättning av Macbeth redan 1813 och Olof Bjurbäck \npublicerar Betänkande om Shakspeare jemte åter en öfversättning af Hamlet 1820). Men Hagbergs monumentala översättarinsats får genomgripande \nkonsekvenser för Shakespearereceptionen, och det är knappast en överdrift att påstå att översättningarna utgör ett av det svenska 1800-talets stora, litterära\nverk. Hagberg skapar Shakespeare på svenska: det språk som uppstår, och den poesi han skapar, blir till en central del av det litterära arvet.\nDet är genom ”Hagberg” som generationer av svenska läsare, och svenska teaterensembler, möter och bearbetar Shakespeares dramatik. – Hagbergs översättarverksamhet\nvar omfattande (och det finns mer att läsa om detta i Svenskt översättarlexikon), och 1851 valdes han \nin i Svenska Akademien. Hagberg var även verksam som redaktör för Svenska Akademiens Ordbok från 1858.\n\n\n \n\n\n\n\n\n\n |
748 | HamiltonAL | link Littbank | NaN | NaN | \n ADOLF LUDVIG HAMILTON (1747–1802) tillbringade en stor del av sin ungdom på studieresor i Europa. \nHans dröm var att som oberoende ”philosophe” tillbringa sin tid i Paris eller på resande fot. \nDock återvände han till Sverige 1771 och fick tjänst som kammarherre hos drottning Sofia Magdalena. \nHamilton var en fullfjädrad sällskapsmänniska, hans espri och charm uppskattades i de kungliga \numgängeskretsarna, och han lämnade tjänsten vid hovet först 1782. Senare delen av sitt liv ägnade \nHamilton åt politiskt, filosofiskt och skönlitterärt skrivande. Hans ideal fanns att söka hos \nupplysningsfilosofin och den engelska adeln. Hans starka försvar för individen och, framför allt, \nför äganderätten ligger sannolikt till grund för den allt starkare avsky han kom att känna för \nGustaf III. I verket ”Anekdoter till svenska historien under Gustaf III:s regering” (utgivet av \nHenrik Schück och Oscar Levertin i Svenska memoarer och bref, 1901) tecknar han ett mycket kritiskt \nporträtt av kungen. För Anckarström tycks han däremot ha hyst en viss sympati. \n\n\n\n\n\n |
749 | HjärneCC | link Littbank | NaN | NaN | \n CHRISTINA CHARLOTTA HJÄRNE (1722–1804): ”Christina Charlotta Hjärne var donator och en av de mest betydelsefulla personerna inom den tidiga herrnhutiska rörelsen i Stockholm. Hon skrev en självbiografi och förde dagbok under åren 1744–1803. \n[…] \nI Christina Charlotta Hjärnes självbiografi och dagbok möter läsaren en kvinna som intensivt och ingående skildrar och rannsakar sitt inre, men som också beskriver de människor och det vardagsliv som omger henne. Dessa beskrivningar kombineras med skildringar av de religiösa, inre erfarenheterna: de handlar om upplevelse av en dömande röst som är klart förbunden med fadern Olof Rudbeck, vilken driver henne till granskning av sitt jag. Oron över sonen och känslan av att ha misslyckats med hans uppfostran drev Christina Charlotta Hjärne till herrnhutarna som lyckades befria henne från de starka skuldkänslorna – centrum i den herrnhutiska fromheten var (och är) den villkorslösa nåden i tron på Kristus.”\n |
750 | IngelgrenG | link Littbank | NaN | NaN | \n GÖRAN (GEORG) INGELGREN (1782–1813) föddes i största armod, men fick,\ntack vare understöd, ändå möjlighet att studera. I Uppsala blev han vän\nmed Atterbom och var en av de fem\ngrundande medlemmarna i Musis Amici, sedermera Auroraförbundet. Han var\nockså den som införde vännen Per Elgström\ni kretsen. Ingelgren skrev ett antal romantiska dikter, präglade av\noändlighetslängtan och kärlek till naturen, vilka publicerdes i Phosphoros,\nPolyfem och Poetisk kalender.\nHan gjorde också många översättningar, bland annat av Petrarca\noch Tasso. \n\n\n\n |
751 | KeyEm | link Littbank | NaN | NaN | \n EMIL KEY (1822–1892): ”politisk författare, publicist, f. 1822, godsegare, utnämdes 1883 till postmästare i Helsingborg, sedan han länge i det politiska lifvet spelat en betydande roll som en af landtmannapartiets chefer. Som författare han han gjort sig känd dels genom en mängd anonyma tidnings-artiklar, dels genom åtskilliga vitterhets-stycken, En resebeskrifning (1846), samt några politiska broschyrer: Om Skandinaviens framtid (1848), Politiska funderingar af en skandinav (I. 1849), Andra kammarens män (3 uppl. 1869, tills. med V. Granlund), Till allmänheten i försvarsfrågan (1882), och Till allmänheten i skattefrågan (1883), de bägge sistnämda under pseudonymen Broder Svensk. 1883 utgaf han första delen af ett till planen omfattande verk, kalladt Försök till svenska tidningspressens historia, hvilket dock lider af rätt stora brister. – Hans dotter Ellen K. (f. 1849) har skrifvit utförliga karaktäristiker af några utländska literära personligheter.”\n\n \n\n |
752 | LæstadiusP | link Littbank | NaN | NaN | \n PETRUS LAESTADIUS (1802–1841): ”den förres [Lars Levi Laestadius] broder, reseskildrare, f. 1802, d. 1841 som kyrkoherde i Härnösands stift, väckte stort uppseende genom sin Journal af Petrus Laestadius för första året af hans tjenstgöring såsom missionaire i Lappmarken (1831, fortsättning 1833, 3:dje uppl. 1861), hvilket arbete förskaffade honom ett pris i svenska akademien.” \n |
753 | NermanG | link Littbank | NaN | NaN | \n GUSTAF NERMAN (1827–1913) var ingenjör och arbetade hela sitt yrkesverksamma\nliv med utbyggnad av det svenska järnvägsnätet – där han var en av förespråkarna\nför normalspårets fördelar framför smalspåret – och med diverse grundläggningsarbeten,\nbland annat var han ansvarig för uppförandet av huvudbyggnaden vid Stockholmsutställningen\n1866. Nerman var från 1865 ledamot av Stockholms stadsfullmäktige och engagerade sig\nlivligt i frågor kring stadens utbyggnad och planering. Hans särskilda intresse var\nupprättandet av befolkningsprognoser. Nerman kom här att bruka sina gedigna ingenjörskunskaper\nför att analysera framtida behov av renhållning, kommunikationer och övrig infrastruktur.\nHan gav ut ett flertal tekniska handböcker och historieverk, samt stads- och bruksmonografier;\nhär kan nämnas Några ord i gaslysningsfrågan (1882), Om krökningar i kanaler (1895),\nGöta kanals historia från äldsta tider till våra dagar (3 band, 1895–97) samt Något\nom Inlandsbanan (1906). Nermans tekniska kunskaper och fallenhet för spekulationer\nledde honom också till skrivandet av framtidsskildringen Stockholm 1950. En drömbild\npå Kalmar Slott (1897), utgiven under pseudonymen Kalospinterokromatokrene – en tidig\nscience fiction där huvudpersonen drömmer om snabba flygmaskiner, storartade kanalanläggningar\noch saliggörande elektricitet. \n\n\n\n |
754 | PalmærHB | link Littbank | NaN | NaN | \n\n\n HENRIK BERNHARD PALMÆR (1801–1854) kom, under sina studier i Uppsala, att bli\nvän med P.D.A. Atterbom och\nV. F. Palmblad vars nyromantiska ideal han då delade.\nI Poetisk kalender 1822 återfinns fyra dikter av hans hand. Året därefter bröt Palmær,\nunder inflytande från poeten Vitalis (Erik Sjöberg), med fosforisterna. Han flyttade\ntill Stockholm, där han träffade Lars Johan Hierta som sökte skribenter till Aftonbladet.\nPalmær städslades som månadskolumnist och bidrog åren 1834–35, under signaturen P., med\nrecensioner och krönikor till tidningen; mest skandalomsusad blev hans satir ”Fyra brev\ntill Svenska Minerva” (publicerad hösten 1834), där han gjorde sig lustig över Esaias\nTegnérs svar på Carl Adolph Agardhs inträdestal i Svenska Akademien. Dock kom det snart\ntill en brytning mellan Palmær och Hierta. Palmær lade också flera andra karriärvägar i\ngrus och spillror då han hösten 1837, i privat cirkulation, gav ut satiren Yttersta domen\ni Kråkvinkel, i vilken han förlöjligade sina tilltänkta förmän vid Linköpings gymnasium,\ndär han sökt flera tjänster. Året därpå grundade Palmær tidningen Östgötha Correspondenten,\ntröttnade dock snart på rutinarbetet, gav under några månader ut den satiriska tidskriften\nHerr Lars, men ledsnade även vid denna och försörjde sig därefter med diverse skilda sysslor\nvilka stod en, som han själv kallade sig, ”fattig, förlist och förrucklad boktryckare” till\nbuds. Mot slutet av 1840-talet återkom Palmær som skribent i ett flertal tidningar. Han\npublicerade bland annat, anonymt, ett försvar för C.J.L. Almqvist i Rätt och sanning på\nallvar (juni-juli 1851). Sin allom bekanta lättja, bruten av perioder av intensivt arbete,\nhar Palmær själv beskrivit i en liknelse i en av sina anteckningsböcker: ”Elektriska ålen\nligger långa stunderna som död. Emellanåt ger han ett slag, av vilka en man kan stupa.” \n\n\n\n |
755 | ReuterholmGA | link Littbank | Q357495 | Q357495 | \n GUSTAF ADOLPH REUTERHOLM (1756–1813) blev 1777 hovjunkare hos Gustaf III och året därpå \nkammarherre hos Sofia Magdalena. Han kom att bli en av dåvarande hertig Karls närmaste män; \ninte minst fann de två en gemensam grund i ogillandet av Gustaf III:s regim. Reuterholm hade sett \nsin far dö i sviterna av den fängelsevistelse han dömts till i samband med Gustaf III:s statskupp, \noch detta hade hos honom väckt ett outplånligt hat. Kungen, som med oblida ögon åsåg hur hertigen \nstod under Reuterholms inflytande, sände denne till Paris, där han kom att uppleva franska \nrevolutionen. I brev till hertig Karl beskriver Reuterholm revolutionen som en konstruktiv kraft \noch önskar sig en liknande händelseutveckling i Sverige, ledande till hertigens (och hans eget) \nmaktövertagande. Efter ett kort återvändande till hemlandet reste Reuterholm till Rom, varifrån \nhan kallades hem av hertig Karl efter mordet på Gustaf III. Med hertigen på tronen fick Reuterholm \nett stort inflytande över de politiska besluten. Han vidtog vittgående åtgärder för att röja undan \ngustavianerna och befästa sin egen maktposition. Främst var det Gustaf Mauritz Armfelt som drabbades av hans \nutrensningsaktioner. Sedermera försökte Reuterholm även att styra den unge Gustaf IV Adolf i den \nriktning han själv ansåg fördelaktig, men dessa manövrar ledde i stället till att han i vanära fick \nlämna sin post och under flyktartade former resa till Tyskland. Efter Gustaf IV Adolfs abdikation \nförsökte Reuterholm återvända till Sverige, men fick då kalla handen av sin gamle vän Karl XIII. \nHan slutade sina dagar i bitterhet, som gäst hos Carl av Hessen. \n\n\n\n\n\n\n |
756 | SesemanHJ | link Littbank | NaN | NaN | \n HANS JACOB SESEMAN (1751–1819): ”rimmare, f. 1751, d. 1819 som f.d. kollega i Vadstena, blef ryktbar genom sina rimmerier, som 1806 utgåfvos under titeln Skrifter af, öfver och utgifna af Hans Jakob Seseman (ny uppl. af Hanselli 1858, tillika med författarens lefnadsteckning.) Man förmodar att den qvicke Schröderheim haft sin hand med vid redigeringen af dessa qväden och derigenom ökat läsarens förlustelse. För öfrigt var S. känd som en skicklig matematiker; han utgaf flera räkneböcker m.m.” \n |
757 | StaëlvonHolsteinEM | link Littbank | NaN | NaN | \n ERIK MAGNUS STAËL VON HOLSTEIN (1749–1802) utnämndes 1772 till löjtnant i armén som belöning \nför sin medverkan i Gustaf III:s statskupp. Några år därefter reste han utomlands, i akt och \nmening att i engelsk tjänst delta i amerikanska frihetskriget; därav blev dock intet och han \nbosatte sig i Paris där han kom att umgås i den högsta societeten: ett dyrbart levnadssätt som \nådrog honom stora skulder. Genom ingripande av högt uppsatta vänner, bland dem drottning \nMarie Antoinette, fick Staël von Holstein en attachéplats i Paris 1776 samt utnämndes två år \ndärefter till kammarherre hos drottning Sofia Magdalena och, samma år, till sekreterare vid \nsvenska ambassaden i Paris. År 1783 utsågs han så till ambassadör. Efter mångåriga underhandlingar \nmellan Gustaf III och den franske finansministern Jacques Necker fick Staël von Holstein \ntilltåtelse att gifta sig med Neckers dotter, sedermera känd som Germaine de Staël, framgångsrik \nförfattare och värd för en av Paris mest välbesökta litterära salonger. Hennes sympatier för \nfranska revolutionen väckte Gustaf III:s missnöje och Staël von Holstein kallades 1791 hem \ntill Stockholm. Efter mordet på kungen kom han att stå hertig Karl nära och återvände till Paris \nmed uppdrag att få till stånd en svensk-fransk allians. Upplösningen av denna allians 1796 försatte \nStaël von Holstein i nya svårigheter och endast tack vare sin hustrus vänskap med utrikesminister \nTalleyrand återfick han 1798 en post inom den svenska beskickningen, men hans ställning blev \nohållbar och han begärde avsked redan året därpå. Han blev därvid, för sitt personliga uppehälle, \nhelt beroende av sin hustru, från vilken han sökt skilsmässa. Med detta var Staël von Holsteins \nöde beseglat. Hans kroppsliga och själsliga hälsa var bruten och han avled ett par år därefter \nunder resa till en schweizisk kurort. \n\n\n\n\n\n |
758 | WredeF | link Littbank | NaN | NaN | \n FABIAN WREDE (1760–1824) var i slutet av 1770–talet i tjänst vid de franska regementena \nRoyal suédois och De la Marck. Under denna tid mötte han och blev vän med Gustaf III. Därigenom \nkom Wrede att inleda sin bana vid hovet och som en av rikets dugligaste militärer. Under närmare \ntvå decennier deltog han i främsta ledet vid flera av de slag och krigsexpeditioner som gått till \nhistorien, bland dem Brakkila (1788), Steinhagen (1807), Västerbottensexpeditionen (1809). Genom \nhans Militärisk handbok (1802) infördes den franska taktiken vid svenska infanteriet. Några brev \nfrån honom till Claes Adolph Fleming\nfinns utgivna av Henrik Schück i \nSvenska memoarer och brev. \n\n\n\n\n |
759 | RehnskoldCG | link Littbank | Q434380 | Q434380 | NaN |
760 | NermanT | link Littbank | Q538109 | Q538109 | NaN |
761 | NermanT | link Littbank | Q538109 | Q538109 | NaN |
762 | WärnlöfAL | link Littbank | Q561698 | Q561698 | NaN |
763 | OlofssonH | link Littbank | Q114121959 | Q114121959 | NaN |
764 | LjungbergPA | link Littbank | Q115945623 | Q115945623 | NaN |
765 | LundbergE | link Littbank | Q18244062 | Q18244062 | NaN |